کارکردهای زیباشناختی ضمیر در شعر شاملو
الموضوعات :
1 - نویسنده
الکلمات المفتاحية: شاملو, ضمیر, زبان شاعرانه, دستور زبان شعر, مقوله دستوری, Pronun, shamlu, poetical languegq, poetic grammar, ???tactis category,
ملخص المقالة :
هرچند ضمیر نسبت به انواع دیگر کلمه مانند صفت، قید، فعل، اسم و مقوله‌های دیگر، تنوع کمتری دارد اما باز می‌تواند یکی از مهم‌ترین انواع کلمه باشد که شاعر با آن رفتارهای ویژه‌ای داشته باشد و محملی برای خلاقیت‌ها و مقاصد شاعرانۀ خود قرار دهد. هدف این مقاله بررسی خلاقیت‌های شاعرانه در عرصۀ ضمیر و کارکردهای هنری آن در شعر با تأکید بر اشعار شاملو است که با روش توصیفی ـ تحلیلی به این موضوع پرداخته است. این مقوله زبانی که در زبان رسمی و غیر ادبی کمتر دستخوش تغییر می‌گردد در شعر شاملو به دلیل دخل و تصرفات هنری در حوزه زبان بستری برای خلاقیت‌ها و برجسته‌سازی زبان شده است. مهم‌ترین کارکردهای ضمیر در شعر او در دو حوزه بافت خرد و گفتمان قابل بررسی است. حوزه نخست شامل ایجاد برجستگی‌های زبانی و معنایی است که از طریق ترکیب‌سازی، تلفیق ضمایر، باستان‌گرایی، تصرف در جایگاه نحوی، ایجاز، ایجاد موسیقی و… است و در حوزه دوم انسجام متن، ایجاد ابهام و توسع معنایی، تقابل و تأکید معنایی، ایجاد تعلیق و… مهم‌ترین کارکردهای ضمیر در شعر شاملو محسوب می‌شود. این مقوله دستوری ارزش‌های زیباشناختی و هنری چندگانه‌ای در شعر او یافته است.
منابع و مآخذ
1ـ اخوان ثالث، مهدی. از این اوستا. تهران: ،چاپ هجدهم، 1390.
2ـ انوری، حسن؛ احمدی گیوی، حسن. دستور زبان فارسی2. ویرایش دوم، تهران: فاطمی، 1389.
3ـ پورنامداریان، تقی. سفر در مه. تهران: نگاه، 1381.
4ـ خواجوی کرمانی، کمال الدین ابو عطا. دیوان. به کوشش سعید قانعی، تهران: بهزاد، 1374.
5ـ شاملو، احمد. مجموعه آثار. تهران: نگاه، دفتر یکم: شعرها، چاپ نهم، 1389.
6ـ شفیعی‌کدکنی، محمدرضا. ادوار شعر فارسی. تهران: سخن، چاپ ششم، 1390.
7ـ شمشیرگرها، محبوبه و همکاران، «کاربرد ضمایر شخصی در طبقات‌الصوفیه خواجه عبدالله انصاری و گویش کهن»، دوماهنامه جستارهای زبانی، دوره 5، شماره 3،صص 101ـ116. 1393.
8ـ شمیسا، سیروس. معانی. تهران: میترا، 1379.
9ـ قریب، عبدالعظیم و دیگران. دستور زبان فارسی پنج استاد. تهران: انتشارات مرکزی، 1363.
10ـ مشکور، محمدجواد. دستورنامه. تهران: مؤسسه مطبوعاتی شرق، 1350.
11ـ مولوی، جلال‌الدین محمد. کلیات شمس تبریزی. بر اساس تصحیح و طبع بدیع‌الزمان فروزان‌فر. چاپ دوم، تهران: انتشارات دوستان، 1382.
12ـ وحیدیان کامیار، تقی و غلامرضا عمرانی. دستور زبان فارسی. تهران: سمت، چاپ یازدهم، 1387.
13ـ وفایی، عباسعلی و سیده کوثر رهبان، «بررسی چند شگرد نحوی در غزلیات بیدل دهلوی»، کهن‌نامه ادب پارسی، سال دوم، شماره اول، صص113ـ132، 1390.
14ـ وفایی، عباسعلی، «ظرفیت ترکیبی ضمایر اشاره و نقش آن‌ها در زبان فارسی»، پژوهش‌های ادبی، سال6، شماره 25، صص157ـ173، 1388.
1- Halliday, M. A. K.& Hasan, R. (1976), Cohesion in English, London: Longman
