سیر تحول «ایهام» در کتاب‌های بلاغت فارسی از گذشته تا به امروز

الموضوعات :

بهیه احمدی بیدگلی ¹ , محمدرضا قاری ²

1 - نویسنده
2 - نویسنده

تاريخ الإرسال : 20 الخميس , جمادى الثانية, 1436 تاريخ التأكيد : 28 الإثنين , شعبان, 1436 تاريخ الإصدار : 01 الجمعة , جمادى الأولى, 1436

الکلمات المفتاحية: ایهام, تحول, ابهام, change, polysemy, amphibology, چند معنایی, کتب بلاغی, Illusion, rhetoric books,

ملخص المقالة :

ایهام پر رمز و رازترین و زیباترین شگرد شاعرانه‌ای است که شاعران هنرور با به کارگیری آن، هنری‌ترین و پرورده‌ترین سروده‌های خود را پرداخته‌اند و از آن برای ساخت و پرداخت سخنانی توی در توی و رازناک و به همین دلیل شگفت‌انگیز و ذهن‌انگیز بهره‌ها برده‌اند. ایهام در بلاغت فارسی و عربی جایگاهی ویژه دارد و دارای ارزش زیباشناختی قابل توجهی است. بیشتر کتاب‌های بلاغی فارسی و عربی ایهام را آوردن کلمه‌ای در کلام می‌دانند که دارای دو معنا باشد؛ یکی معنای نزدیک به ذهن و دیگری معنای دور از ذهن که خواننده در نگاه اول می‌پندارد معنای نزدیک مورد نظر است اما با کمی تأمل به سوی معنای دور که مقصود شاعر یا نویسنده است رهنمون می‌شود. این تحقیق به بررسی سیر تاریخی این ترفند در کتاب‌های بلاغی می‌پردازد. به جز انواع مطرح شده ایهام از سوی بلاغی‌دانان پیشین، انواع دیگری را در بلاغت فارسی که معاصران مورد توجه قرار داده‌اند بر آن می‌افزاید.

المصادر:

منابع و مآخذ

1ـ قرآن کریم

2ـ ابن معتز. البدیع. با مقدمه و تعلیق کراتشقوفسکی. بغداد:  2001م.

3ـ ابن منظور، جمال الدین. لسان العرب. بیروت: دار احیاء تراث العربی و مؤسسه التاریخ العربی، 1996 م.

4ـ الحموی، ابوبکر علی بن حجّه. خزانه الأدب و غایه الأرب. قاهره: المطبعه الخیریه، 1304ه‍ ‍. ق.

5ـ انعام فوال عکاوی. المعجم المفصل فی علوم البلاغه. بیروت: دار الکتب العلمیه، 1996.

6ـ آهنی، غلامحسین. معانی بیان. تهران: بنیاد قرآن، چاپ دوم، 1360.

7ـ بارت، رولان. نقد و حقیقت. ترجمه شیرین‌دخت دقیقیان. تهران: نشر مرکز، 1387.

8ـ بلگرامی، آزاد. غزالان الهند. تصحیح سیروس شمیسا. تهران: انتشارات صدای معاصر، 1382.

9ـ تقوی، نصرالله. هنجار گفتار. فرهنگسرای اصفهان، چاپ دوم، 1363.

10ـ چناری، امیر. آیین نگارش و ویرایش برای متون علمی اداری مطبوعاتی. تهران: زوار، 1389.

11ـ حافظ، خواجه شمس‌الدین محمد. دیوان غزلیات حافظ. به کوشش سید محمد راستگو. تهران: نشر نی، چاپ اول، 1389.

12ـ حسینی نیشابوری، برهان الدین عطاءالله محمود. بدایع الصنایع. تصحیح رحیم مسلمانیان قبادیانی. تهران: بنیاد موقوفات افشار، چاپ اول، 1384.

13ـ رادویانی، محمد بن عمر. ترجمان البلاغه. تصحیح احمد آتش، تهران: اساطیر، چاپ دوم، 1362.

14ـ رازی، شمس‌الدین محمد بن قیس. المعجم فی معاییر اشعار العجم. به کوشش سیروس شمیسا. تهران: فردوس، چاپ اول، 1373.

15ـ راستگو، سید محمد. ایهام در شعر فارسی. تهران: انتشارات سروش، 1379.

16ـ ــــــ ، ــــــ . هنر سخن‌آرایی؛ فن بدیع. تهران: سمت، چاپ اول، 1382.

17ـ رامی تبریزی، شرف الدین حسن بن محمد. حقایق الحدایق. تصحیح سید محمد کاظم امام. تهران: دانشگاه تهران، چاپ اول، 1341.

18ـ رجایی، محمد خلیل. معالم البلاغه. شیراز: دانشگاه شیراز، چاپ سوم، 1372.

19ـ زمخشری، جارالله. کشاف. مصر، 2001ه‍. ق.

20ـ سعدی، شیخ مصلح‌الدین. گلستان سعدی. تصحیح غلام‌حسین یوسفی. تهران: خوارزمی، چاپ پنجم، 1377.

21ـ شفیعی‌کدکنی، محمدرضا. صور خیال در شعر فارسی. تهران: آگاه، چاپ سوم، 1366.

22ـ ــــــــــــ ، ـــــــــ . موسیقی شعر. تهران: آگاه، چاپ دوم، 1368.

23ـ شمس العلمای گرکانی، محمد. ابدع البدایع. به اهتمام حسین جعفری. تبریز: انتشارات احرار، چاپ اول، 1371.

24ـ شمیسا، سیروس. نگاهی تازه به بدیع. تهران، 1381.

25ـ شهاب انصاری، حسین محمد شاه. کنز الفواید. تصحیح سید یوشع. هند: مدارس یونیورسیتی، 1956.

26ـ شیری، قهرمان، «اهمیت و انواع ابهام در پژوهش‌ها»، اصفهان، مجله فنون ادبی، سال سوم، شماره 2، 1390 .

27ـ صفوی، کوروش. از زبان‌شناسی به ادبیات. تهران: سوره مهر، جلد اول، 1379

28ـ عبدالحسین ناشر، حسام العلماء آق اولی. درر‌الادب. قم: هجرت، چاپ سوم، 1373.

29ـ فتوحی، محمود. بلاغت تصویر. تهران: انتشارات سخن، 1387.

30ـ فرشیدورد، خسرو. درباره ادبیات و نقد ادبی. تهران: امیر کبیر، 1376.

31ـ فشارکی، محمد. نقد بدیع. تهران: سمت، چاپ سوم، 1387.

32ـ فندرسکی، میرزا ابوطالب. رساله بیان بدیع. تصحیح سیده مریم روضاتیان، اصفهان: دفتر تبلیغات اسلامی شعبه اصفهان، چاپ اول، 1381.

33ـ کزازی، میر جلال الدین. بدیع (زیبا شناسی سخن پارسی). تهران: کتاب ماد، 1373.

34ـ مازندرانی، محمد هادی بن محمد صالح. انوار البلاغه. تصحیح محمدعلی غلامی‌نژاد، تهران: مرکز فرهنگی نشر قبله و دفتر نشر میراث مکتوب، چاپ اول، 1376.

35ـ مأمون، محمود. من روائع البدیع. دبی: یاسین، دار الفکر العربی، 1997.

36ـ محمد ابن قرقماس، زهر الربیع فی شواهد البدیع. تحقیق الدکتور مهدی اسعد عرار. بیروت: دارالکتب العلمیه، 2007.

37ـ محمدی، محمد‌حسین. بلاغت. تهران: انتشارات زوار، چاپ اول، 1387.

38ـ مطلوب، احمد. معجم المصطلحات البلاغیه و تطورها. مکتبه لبنان ناشرون، 2000م.

39ـ نجفقلی میرزا (آقاسردار). دره نجفی. تصحیح حسین آهی، تهران: فروغی، چاپ اول، 1362.

40ـ هدایت، رضا قلی‌خان. مدارج البلاغه. تصحیح حمید حسنی با همکاری بهروز صفر زاده. تهران: فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی، چاپ اول، 1383.

41ـ همایی، جلال‌الدین. فنون بلاغت و صناعات ادبی. تهران: نشر هما، 1364.

42ـ واعظ کاشفی سبزواری، کمال الدین حسین. بدایع الافکار فی صنایع الاشعار. ویراسته میر جلال‌الدین کزازی. تهران: نشر مرکز، چاپ اول، 1369.

43ـ وحیدیان کامیار، تقی. بدیع از دیدگاه زیبا‌شناسی. تهران: دوستان، 1383.

44ـ وطواط، رشید الدین محمد عمر کاتب. حدایق السحر فی دقایق الشعر. تصحیح عباس اقبال آشتیانی. تهران: کتابخانه طهوری و سنایی، چاپ اول، 1362.