بررسی جنبه ‏های زیباشناسی تمثیل در حکایت‏های مصیبت‏نامه‌ عطار

الموضوعات :

اشرف روشندل‏ پور ¹ , شاهرخ حکمت ² , محمدرضا زمان‏ احمدی ³

1 - دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد اراک، اراک، ایران. (نویسنده مسؤول)
2 - دانشیار دانشگاه آزاد اسلامی، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد اراک، اراک، ایران.
3 - استادیار دانشگاه آزاد اسلامی، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد اراک، اراک، ایران.

تاريخ الإرسال : 07 الإثنين , ربيع الثاني, 1439 تاريخ التأكيد : 07 الإثنين , ربيع الثاني, 1439 تاريخ الإصدار : 22 الثلاثاء , جمادى الثانية, 1438

الکلمات المفتاحية: تمثیل, مثل, Attar, شعر عطار, Allegory, Exemplum, استعاره تمثیلیه, مصیبت‏نامه, Musibat-Nama, allegorical metaphor,

ملخص المقالة :

کاربرد تمثیل در زبان و ادب فارسی سابقه‌ای طولانی دارد و در تفهیم مفاهیم عقلی، ذهنی و انتزاعی به مخاطبان بسیار مؤثر و کارآمد است. بررسی ابعاد مختلف تمثیل گام مهمی در شناسایی آثار عطار به ویژه مثنوی مصیبت نامه است. مصیبت نامه، سفر روحانی سالک فکرت است و عطار در این منظومه به عنوان یک اثر تمثیلی، بر آن است تا با آموزه های عرفانی، طالبان حقیقت را با شگردهای خاص سلوک در سیر آفاقی و انفسی، به سر منزل مقصود برساند. در لابه‌لای داستان های این منظومه مواردی نغز از حکایات تمثیلی، مثل، تشبیه تمثیلی، استعاره تمثیلیه و اسلوب معادله به چشم می خورد. این مقاله در پی یافتن این نکته است که عطار در این اثر چگونه از تمثیل و انواع آن در طرح مفاهیم عرفانی و اخلاقی و تفهیم بهتر این مضامین برای مخاطبان خود، بهره گرفته است. پس از بررسی ها مشخص شد که از این میان حکایات تمثیلی از نوع پارابل بیش‌ترین کاربرد و اسلوب معادله کمترین کاربرد را دارد چون شاعر در پی آرایش کلام نیست بلکه هدف او بیان احوال و دریافت های عرفانِی است. مقاله حاضر به شیوه‌ کتابخانه ای و از طریق فیش برداری تهیه شده و به روش توصیفی ـ تحلیلی و با استفاده از داده های مطالعاتی به برخی از ابهامات و سؤالات پاسخ داده است.

المصادر:

منابع و مآخذ

قرآن کریم

اسلامی ندوشن، محمدعلی. از رودکی تا بهار. تهران: نغمه زندگی، 1338.

برومند سعید، جواد. زبان تصوف. تهران: پاژنگ، 1370.

پورنامداریان، تقی. رمز و داستان‏های رمزی در ادب فارسی. تهران: علمی و فرهنگی، 1367.

تجلیل، جلیل. معانی و بیان. تهران: مرکز نشر جهاد دانشگاهی، 1365.

داد، سیما. فرهنگ اصطلاحات ادبی. تهران: مروارید، 1385.

دایه (رازی)، نجم‏الدّین. مرصاد العباد. تصحیح دکتر محمد امین ریاحی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، 1365.

حسینی­کازرونی، سیداحمد. «تمثیل و ادبیات تمثیلی». فصل­نامه تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی، (شماره 22): 21، 1394.

خزانلی، محمد. شرح بوستان. تهران: جاودان، 1370.

زرّین‏کوب، عبدالحسین. جستجو در تصوف ایران. تهران: امیرکبیر، 1367.

شفیعی‏کدکنی، محمدرضا. شاعر آینه‏ها بررسی سبک هندی و شعر بیدل (هلوی). تهران: آگاه، 1366.

شمیسا، سیروس. معانی و بیان. 2 جلد، چاپ نهم، تهران: فردوس، 1381.

عطار، فریدالدین محمدبن­ابراهیم نیشابوری. مصیبت‏نامه. مقدمه و تصحیح وتعلیقات محمدرضا شفیعی‏کدکنی، چاپ ششم، تهران: انتشارات سخن، 1392.

علوی مقدم، محمد و رضا اشرف‏زاده. معانی و بیان. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‏ها (سمت)، 1379.

کزّازی، میر جلال‌الدین. زیباشناسی سخن پارسی بیان. چاپ نهم، تهران: نشر مرکز، 1389.

مصاحب، غلامحسین. دایره المعارف فارسی. جلد اول، تهران: امیر کبیر تهران: ابن‌سینا، 1381.

مولوی، جلال‌الدین محمد. گزیده غزلیات شمس. انتخاب و مقدمه و تعلیقات از محمد رضا شفیعی‏کدکنی، تهران: کتاب‏های جیبی، 1352.

میبدی، رشیدالدین ابوالفضل. کشف‑الاسرار وعده­الابرار. به کوشش علی اصغر حکمت، تهران: ابن سینا، 1344.

هاشمی، سیداحمد. جواهرالبلاغه. ترجمه حسن عرفان، الهام، 1377.

همایی، جلال‌الدین. فنون بلاغت و صناعات ادبی. تهران: هما، 1370.

یوسفی، غلامحسین. تصحیح بوستان سعدی. تهران: خوارزمی، 1368.