زیبایی شناسی تصویرهای هنری در شاهنامه فردوسی

الموضوعات :

حسین عزیزپور معلم ¹ , حسینعلی پاشا پاسندی ² , سوزان جهانیان ³

1 - حسین عزیزپور معلم، دانشجوی دکترای زبان و ادبیات فارسی، واحد قائمشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، قائمشهر، ایران.
2 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی ،دانشگاه آزاد اسلامی ،واحد قائمشهر، قائمشهر، ایران.
3 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی ،دانشگاه آزاد اسلامی ،واحن قائمشهر، قائمشهر، ایران

تاريخ الإرسال : 30 الجمعة , جمادى الثانية, 1442 تاريخ التأكيد : 19 الثلاثاء , ذو القعدة, 1442 تاريخ الإصدار : 10 السبت , شوال, 1442

الکلمات المفتاحية: بدیع, بیان, تصویرهای هنری, زیبایی‌شناسی, شاهنامه فردوسی,

ملخص المقالة :

شاهنامه فردوسی آیینه تمام‌نمای تاریخ، فرهنگ و هنر ایرانی است که در آن با بیانی هنرمندانه به توصیف موقعیت‌ها، اشخاص، گفتگوها، صحنه‌ها و رویدادها پرداخته شده و تصاویری بدیع، جذّاب و زیبا پیش روی خواننده قرار گرفته‌است. اما این که فردوسی چگونه و با استفاده از چه شگردهایی چنین تصویر زیبایی خلق کرده‌است، موضوع اصلی این پژوهش قرار گرفته و سعی شده که راز زیبایی و جذّابیت تصویرآفرینی‌های هنری فردوسی بزرگ در شاهنامه به ویژه از منظر بیانی و بدیعی مورد بررسی قرار گیرد. این پژوهش به روش توصیفی- تحلیلی و بر اساس مطالعات کتابخانه‌ای انجام شده‌است و نتایج پژوهش نشان می‌دهد که فردوسی با چیره‌دستی کم‌نظیر خود - که حاکی از تسلّط شاعر بر روح زبان فارسی است – با استفاده از عنصر لحن و ترکیب استادانه آن با محتوا و بهره گیری از صورخیالی چون تشبیه، استعاره، کنایه و مجاز، ترکیب‌سازی‌های واجی و واژگانی و درآمیختن آن با آرایه‌های بدیعی از قبیل تکرار و واج‌آرایی‌ها، حسن تعلیل، اغراق، مراعات نظیر و... توانسته اوج تصاویر هنری را به نمایش بگذارد که در نوع خود بی‌نظیر است.

المصادر:

منابع و مآخذ

کتاب‌ها:

1ـ باقری، مهری. اسفندیارنامه. تهران: انتشارات طهوری، چاپ دوّم، 1395.

2ـ تولستوی، لئون. هنر چیست؟ ترجمۀ کاوه دهگان.تهران: انتشارات امیرکبیر، چاپ پنجم، 1355.

3ـ حمیدیان، سعید. درآمدی بر اندیشه و هنر فردوسی. تهران: نشر ناهید، چاپ چهارم، 1393.

4ـ خالقی مطلق، جلال. یادداشت‌های شاهنامه. تهران: مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی، چاپ سوّم، 1393.

5ـ رادویانی، محمّدبن عمر. ترجمان‎البلاغه. تصحیح و اهتمام احمد آتش. تهران: انتشارات اساطیر، چاپ دوّم، 1362.

6ـ رستگار فسایی، منصور. تصویرآفرینی در شاهنامه. شیراز: دانشگاه شیراز، چاپ دوّم، 1369.

7ـ ستاری، جلال. مدخلی بر رمزشناسی عرفانی. تهران: نشر مرکز، چاپ چهارم، 1372.

8ـ سعدی، شیخ مصلح‏الدین. کلیات سعدی، به اهتمام محمد علی فروغی. تهران: انتشارات امیرکبیر، چاپ نهم، 1372.

9ـ سوانه، پیر. مبانی زیباشناسی. ترجمۀ محمد رضا ابوالقاسمی. تهران: انتشارات ماهی، چاپ چهارم، 1388.

10ـ شفیعی کدکنی، محمدرضا. صور خیال در شعر فارسی. تهران: انتشارات آگه، چاپ نوزدهم، 1396.

11ـ شمیسا، سیروس. انواع ادبی. تهران، انتشارات فردوسی، چاپ دهم، 1383.

12ـ ـــــــــــــــ. آشنایی با عروض و قافیه. تهران: نشر میترا، چاپ نهم، 1386.

13ـ ـــــــــــــــ. بیان و معانی. تهران: انتشارات فردوس، چاپ چهارم، 1378.

14ـ عبادیان، محمود. فردوسی و سنت و نوآوری در حماسه‌سرایی. الیگودرز: انتشارات گُهر، چاپ اوّل، 1369.

15ـ فتوحی رودمجنی، محمود. بلاغت تصویر. تهران: انتشارات سخن، چاپ پنجم، 1385.

16ـ ـــــــــــــــــــــــــ. سبک‎شناسی؛ نظریّه‎ها، رویکردها و روش‎ها. تهران: انتشارات سخن، چاپ دوّم، 1392.

17ـ فردوسی، ابوالقاسم. شاهنامه. به کوشش سعید حمیدیان، تهران: نشر قطره، چاپ هفدهم، 1389.

18ـ کزازی، میرجلال‏الدین. زیبایی‌شناسی سخن پارسی (بدیع). تهران: نشر مرکز، چاپ نهم، 1396.

19 ـ ــــــــــــــــــــــ. نامة باستان. ج2. تهران: انتشارات سمت، 1381.

20 ـ ــــــــــــــــــــــ. نامة باستان. ج5. تهران: انتشارات سمت، چاپ سوّم، 1390.

21ـ محبّتی، مهدی. بدیع نو. تهران: انتشارات سخن، چاپ دوّم، 1386.

22ـ مینوی، مجتبی. فردوسی و شعر او. تهران: انتشارات توس، چاپ چهارم، 1386.

23ـ هاسپرس، جان. زیبایی‌شناسی. ترجمۀ امیرمازیار. قم: نشرمدرسه اسلامی هنر، چاپ اوّل، 1393.

24ـ همایی، جلال‏الدین. فنون بلاغت و صناعات ادبی. تهران: نشر هما، چاپ چهاردهم، 1377.

مقالات

1ـ اکبرزاده، ‌هادی. «بدیع از دیدگاه زیبایی‌شناسی». فصلنامة نامة پارسی، سال 10، شمارۀ 2، 1384.

2ـ شوندی، حسن و سامان خانی‌اسفندآباد. «اغراق در زبان حماسی فردوسی و متنبّی». فصلنامة
مطالعات ادبیات تطبیقی، دورة 6، شمارۀ 21، 1391، صفحات 135ـ103.

3ـ طغیانی، اسحاق و مریم حیدری. «تحلیل شخصیت‌های برجستۀ در حماسة عاشقانۀ زال و رودابه». متن‌شناسی ادب فارسی (مجلّۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی اصفهان)، دورۀ 48، شمارۀ 4 (پیاپی 16)، زمستان 1391، صفحات 16 ـ 1..

4ـ عقدایی، تورج. «بلاغت وصف در داستان سیاوش». زیبایی‌شناسی ادبی، دو شماره، دورۀ 6، شمارۀ 25، پاییز 1394، صفحات 44 ـ 9.

5ـ قبادی، حسینعلی و علی نوری. «تأثیر شاهنامۀ فردوسی بر ادبیات عیاری». نشریۀ زبان و ادبیات فارسی (نشریۀ سابق دانشکدۀ ادبیات دانشگاه تبریز)، دورۀ 50، شمارۀ 201، تابستان 1386، صفحات 96 ـ 63.

6ـ محمود زهی، موسی. «اسطورۀ خود مرکزی». نشریۀ زبان و ادب فارسی، دانشکده ادبیات دانشگاه تبریز، شمارۀ 232، پاییز و زمستان 1367، صفحات 169 ـ 185.