استعاره به توان دو2 در گونهای هنرسازه‌ی ترکیبی (استعاره‌های مصرّحه و مکنیه در «کنایهی استعاری2 ـ ایهامی»)
الموضوعات :
مصطفی میردار رضایی
1
(دانش آموخته ی زبان و ادبیات فارسی دانشگاه مازندران)
الکلمات المفتاحية: کنایهی استعاری ـ ایهامی, شگردهای منفرد, هنرسازه‌های ترکیبی,
ملخص المقالة :
هنرسازه‌های ترکیبی که در مقابل صناعات منفرد قرار می‌گیرند، بسیار دیر و در مطالعات اخیر بلاغی کشف و معرّفی شدند؛ از این‌رو، هنوز شناخت همه‌جانبه و دقیق این شگردهای نویافته به زمان و پژوهشهای بیشتری نیاز دارد. یکی از انواع هنرسازه‌های ترکیبی، صناعت کنایهی استعاری ـ ایهامی است که تاکنون چند پژوهش در زمینه‌ی این شگرد آمیغی انجام‌شده و گونه‌هایی از آن مورد بررسی قرار گرفته است. این مطالعه که به روش توصیفی ـ تحلیلی و با استفاده از ابزارهای کتابخانه‌ای نوشته شده‌‌است، ضمن بازنگری در نام‌های هنرسازه‌های ترکیبی و تغییر و اصلاح آن‌ها، به بررسی یکی از گونه‌های هنرسازه‌ی کنایهی استعاری ـ ایهامی می‌پردازد که تاکنون به لحاظ نظری و مستقل بدان پرداخته نشده‌است. نیز کوشش این جستار بر آن است که با الگوبرداری از ظاهر مبحث توان دانش ریاضیات، بدون ایجاد تغییر در نام اصلی هنرسازه و برافزودن صناعتی دیگر به آن، دو گونه‌ی متمایز از یکدیگر را تفکیک کند.
منابع و مآخذ
1ـ انوری، اوحدالدین محمد به محمد. (1364). دیوان انوری. به تصحیح محمدتقی مدرسرضوی، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ سوم، 85.
2ـ بیدل دهلوی، عبدالقادر بن عبدالخالق. (1386) گزیدهی غزلیات بیدل. به کوشش محمدکاظم کاظمی، تهران: عرفان، 488.
3ـ جوینی، عطاملک بن محمد. (1392). تاریخ جهانگشای جوینی (تاریخ خوارزمشاهیان). به تصحیح حبیبالله عباسی و ایرج مهرکی، جلد دوم و سوم، چاپ سوم، تهران: نشر زوار، 68 و 98.
4ـ حافظ شیرازی، شمسالدین محمد. (1377). دیوان غزلیات. نسخهی دکتر قاسم غنی و محمد قزوینی، تهران: مهرزاد، 47 و 105.
5ـ حسنپورآلاشتی، حسین. (1384). طرز تازه. تهران: انتشارات سخن، 213.
6ـ حقجو، سیاوش. «پیشنهاد برافزودن دو فن دیگر برفنون چهارگانهی علم بیان» در مجموعه مقالههای نخستین گردهمایی پژوهشهای زبان و ادب فارسی، به کوشش دکتر محمد دانشگر، جلد اول، تهران: مرکز بینالمللی تحقیقات زبان و ادبیات فارسی و ایرانشناسی دانشگاه تربیت مدرس، 1381، 427 ـ 419.
7ـ ـــــــــــــــ . «طرف وقوع و شگردهای ادبی ناشناخته». فصلنامهی جستارهای ادبی، شمارهی 8، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز، 1389، 96 ـ 79.
8 ـ ـــــــــــــــ . «سبک هندی و استعارهی ایهامی کنایه». فصلنامهی تخصصی سبکشناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، سال چهارم، شمارهی اول، 1390، 268 ـ 258.
9ـ حقجو، سیاوش و سرمدی، محسن. «کنایههای ترکیبی در غزلیات بیدل». مجلهی پژوهش زبان و ادبیات فارسی، شمارهی 46، 1396، 68 ـ 45.
10ـ حقجو، سیاوش و اسکندری، مسعود. «کنایهپردازی ترکیبی در اشعار وحشی بافقی» در مجموعه مقالات هشتمین همایش انجمن ترویج، دانشگاه زنجان، 1392، 12 ـ 1.
11ـ حقجو، سیاوش و میردار رضایی، مصطفی. «باززایی عناصر ادبی تصویرساز قرن ششم در تصویرهای شعری قرن هشتم (نمود دوبارهی شگردهای آمیغی در تصویرهای قرن هشتم)». مجلّهی جستارهای ادبی دانشگاه فردوسی مشهد، 1396، 155 ـ 125.
12ـ ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ . «بررسی یکی از راههای بیگانه‌سازی در غزلهای
صائب». فصلنامهی علمی پژوهشی فنون ادبی دانشگاه اصفهان، سال دهم، شمارهی 1 (پیاپی 22)، 1397،
70 ـ 57.
13ـ ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ . «تأثیر شگردهای آمیغی بلاغی بر فرآیند تکوین و تکامل تصویر سبکهای شعر فارسی». اولین نشست کرسیهای ترویجی عرضه و نقد ایدهی علمی، دانشگاه مازندران، 1397.
14ـ ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ . «سبکشناسی مقایسهای مثنویهای مصیبتنامه و منطقالطیر عطار و مثنوی معنوی (مطالعهی موردی: شگردهای شعری)». فصلنامهی علمی پژوهشی مطالعات زبانی ـ بلاغی دانشگاه سمنان، 1398، پذیرفتهشده.
15ـ ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ . «کشف و تکامل یک صناعت سبکساز». مجلهی زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تربیت معلم، سال 24، شمارهی 81، 1395، 89 ـ 71.
16ـ ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ . «گونهای کنایهی آمیغی در غزل صائب». فصلنامهی علمی پژوهشی فنون ادبی دانشگاه اصفهان، سال 6، شمارهی 2، 1393، 84 ـ 69.
17ـ ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ . «مقارنت صناعات ترکیبیدر پیکرهی تصویرهای شعر و نثر قرن ششم (مطالعهی موردی: مخزن الاسرار و مقامات حمیدی)» در پنجمین همایش متنپژوهی ادبی، نگاهی تازه به سبکشناسی، بلاغت و نقد ادبی، جلد نهم، 1397، 652 ـ 633.
18ـ ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ . «منوچهری و آغاز ترکیب در تصویر (بررسی مقایسهای اجزای تصویرهای منوچهری با چند شاعر شاخص سبک خراسانی)». مجلّهی علمی ـ پژوهشی بوستان ادب دانشگاه شیراز، دورهی 11، شمارهی 1، 1398، 22 ـ 1.
19ـ ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ . «مقارنت صناعات ترکیبیدر پیکرهی تصویرهای شعر و نثر قرن ششم (مطالعهی موردی: مخزن الاسرار و مقامات حمیدی)». پنجمین همایش متنپژوهی ادبی، نگاهی تازه به سبکشناسی، بلاغت و نقد ادبی، 1397، 652 ـ 633.
20ـ ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ . «وارسی سازههای تصویر در منطقالطیر». مجموعه مقالات نخستین همایش زبان فارسی و اندیشهی ایرانی ـ اسلامی (فریدالدین عطار نیشابوری)، 1397، 659 ـ 634.
21ـ حمیدالدین بلخی، عمر بن محمود. (1389). مقامات حمیدی. به تصحیح رضا انزابینژاد، چاپ سوم، تهران: مرکز نشر دانشگاهی، 50.
22ـ خرمشاهی، بهاءالدین، (1367). حافظنامه. بخش اول، چاپ دوم، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی و انتشارات سروش، 230.
23ـ خواجوی کرمانی، کمالالدین ابوالعطاء. (1371). غزلیات خواجوی کرمانی. چاپ دوم، به کوشش حمید مظهری، کرمان: انتشارات خدمات فرهنگی کرمان، 22.
24ـ ساوجی، سلمان بن محمد. (1389). کلیات سلمان ساوجی. با مقدمه و تصحیح عباسعلی وفایی، تهران: انتشارات سخن، 283.
25ـ شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1396). رستاخیز کلمات. چاپ چهارم، تهران: سخن، 149.
26ـ شفیعیون، سعید، زلالی خوانساری. (1387). سبک هندی (بررسی جایگاه زلالی در شعر قرن یازدهم همراههای شعر او). تهران: انتشارات سخن، 40.
27ـ شمیسا، سیروس. (1385). بیان. تهران: تابش، 286.
28ـ ـــــــــــــــ . (1382). سبکشناسی شعر. چاپ ششم، تهران: انتشارات فردوسی، 260.
29ـ فرخی سیستانی، ابوالحسن علی بن جولوغ، (1371). دیوان، چاپ چهارم، به کوشش محمد دبیرسیاقی، تهران: کتابفروشی زوار، 30.
30ـ کزازی، میرجلالالدین. (1373). زیباییشناسی سخن پارسی ـ بیان. تهران: نشر مرکز، کتاب ماد، 172.
31ـ میردار رضایی، مصطفی. «ابعاد کنایه در غزلیات صائب». پایاننامهی کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی، با راهنمایی سیاوش حقجو، دانشگاه مازندران، 1391، 172.
32ـ ــــــــــــــــــ . «فرآیند تکوین و تکامل تصویر از سبک خراسانی تا سبک عراقی با تکیه بر شگردهای ترکیبی». سیاوش حقجو. رسالهی دکتری زبان و ادبیات فارسی. دانشگاه مازندران، 1397، 30 و 81.
33ـ وحشی بافقی، کمالالدین محمد. (1342). دیوان وحشی بافقی. با مقدمهی سعید نفیسی، تهران: سازمان چاپ و انتشارات جاویدان، 1342، 12.
_||_