رقم المقالة : JUEPD-2311-1273 (R1) زيارة : 387 الصفحة: 78 - 102

نوع المخطوط: ابحاث

ارزیابی ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪﺳﺎزی بافت‌های فرسودۀ ﻏﯿﺮرﺳﻤﯽ در سکونتگاه‌های شهری (مورد مطالعه: شهر ﺗﺒﺮﯾﺰ- ﻣﺤﻠﻪ اﯾﭙﮑﭽﯿﻠﺮ)

الموضوعات : Urban planning

1 - استادیار گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران
2 - دکترای جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

تاريخ الإرسال : 30 الثلاثاء , ربيع الثاني, 1445 تاريخ التأكيد : 09 الإثنين , شعبان, 1445 تاريخ الإصدار : 28 الثلاثاء , ربيع الأول, 1446

الکلمات المفتاحية: ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪﺳﺎزی, اﺳﮑﺎن ﻏﯿﺮرﺳﻤﯽ, بافت فرسوده, شهر تبریز, محله ایپکچیلر,

ملخص المقالة :

رﺷﺪ ﺳﺮﯾﻊ ﺷﻬﺮﻧﺸﯿﻨﯽ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ناﺗﻮانی در ﭘﺬﯾﺮش ﻣﻌﻘﻮل ﻣﺤﺪوده ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ، ﺟﺮﯾﺎن سکونت را ﺑﻪ ﺣﺎﺷﯿﻪ ﺷﻬﺮ ﻫﺪاﯾﺖ ﮐﺮده و ﺑﺎﻋﺚ شکل‌گیری اسکان ﻏﯿﺮﻗﺎﻧﻮﻧﯽ می‌گردد. از اﯾﻦ رو اﺳﮑﺎن ﻏﯿﺮرﺳﻤﯽ مسئله‌ای ﮔﺬرا ﺑﺎ اﺑﻌﺎد ﻣﺤﺪود ﻧﺒﻮده و ﺗﻮاﻓﻘﯽ ﺑﺮ ﺑﻘﺎ، ﺑﺎزﺗﻮﻟﯿﺪ و ﺑﺴﻂ آن وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﺣﺎﮐﯽ از بی‌کفایتی سیاست‌های ﺗﻮﺳﻌﻪی ﺷﻬﺮی ﻣﺘﺪاول اﺳﺖ و رﻫﯿﺎﻓﺖﻫﺎ و اﻗﺪاﻣﺎت ﻧﻮﯾﻨﯽ را ﻣﯽﻃﻠﺒﺪ. بر این مبنا، الگوی توانمندسازی برآن است تا با مشارکت و اعتمادآفرینی و بکارگیری شیوه های ﻧﻮﺳﺎزی و ﺑﻬﺴﺎزی ﺷﻬﺮی، اﯾﺠﺎد زﯾﺮﺑﻨﺎی ﺳﺎﻟﻢ اﻗﺘﺼﺎدی و ﺑﺮﻃﺮف ﮐﺮدن ﻓﻘﺮ ﻣﺎدی در سایه ﻫﻤﮑﺎری و ﻣﺸﺎرﮐﺖ ذی نفعان، بهبودی لازم را در این سکونتگاهها حاصل نماید. این پژوهش از نوع توصیفی- تحلیلی با هدف کابردی که اطلاعات به صورت میدانی و با استفاده از پرسشنامۀ محقق‌ساخته به دست آمده است. جامعۀ آماری، ساکنان محله ایپکچیلر در شهر تبریز بوده و حجم نمونه بر اساس فرمول کوکران ۲۳۲ نفر برآورد گردید. برای تحلیل متغیرها و شاخص‌ها از واریانس یک‌طرفۀ آنوا، آزمون T تک نمونه‌ای، ﺿﺮﯾﺐ ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﯽ ﭘﯿﺮﺳﻮن و تحلیل رگرسیون استفاده شد. برای سنجش متغیرها در پرسشنامه، از طیف لیکرت پنج سطحی استفاده شده است. یافته‌ها ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ آن اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺑﯿﻦ ﺷﺎﺧﺺﻫﺎی ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪﺳﺎزی، ﻫﯿﭻﮐﺪام ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﺣﺪ ﻣﺘﻮﺳﻂ 3 در ﻃﯿﻒ ﻟﯿﮑﺮت نشان نمی‌دهند. ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﺗﯽ ﻣﺤﻠﻪ اﯾﭙﮑﭽﯿﻠﺮ در ﺷﺎﺧﺺ ﮐﺎﻟﺒﺪی و دﺳﺘﺮﺳﯽ(16/2)، اﻗﺘﺼﺎدی(63/2)، اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﻣﺸﺎرﮐﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ(95/2)، ﺳﺎﻣﺎﻧﺪﻫﯽ و ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪﺳﺎزی(96/2) و ﺷﺎﺧﺺﻫﺎی ﻧﻬﺎدی و ﻣﺪﯾﺮﯾﺘﯽ(22/2) را ﺑﻪ دﺳﺖ آورد. نتیجه حاکی از آن است که سازوکار فعلی جهت برنامه‌ریزی این محلۀ فرودست و غیررسمی در ابعاد فوق، برای بهبود فضای شهری جهت زندگی ساکنان ناموفق و ناکام نشان می‌دهد لذا برای افزایش مشارکت شهروندان و تحقق عملی راهبرد توانمندسازی لازم است که مسئولان شهری زمینۀ بالای مشارکت شهروندان را فراهم نمایند که در این حالت اجرای راهبرد ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪﺳﺎزی ﺑﻪ ﺑﻬﺒﻮد ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎ و ﻧﻬﺎدﻫﺎی ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز در زﻣﯿﻨﻪ اﻗﺘﺼﺎدی، اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﮐﺎﻟﺒﺪی در ﻣﺤﻠﻪ اﯾﭙﮑﭽﯿﻠﺮ می‌انجامد.

المصادر:

1. Alsayyad, N. (2004). Urban Informality as a “New”Way of Life. In Urban Informality: Transnational Perspectives from the Middle East, Latin America, and South Asia; Alsayyad, N., Roy, A., Eds.; Lexington Books: Washington, DC, USA, 7–32.
2. Arefi, M. (2018). Revisiting the “Informal Settlement” Phenomenon. In Learning from Informal Settlements in Iran; Palgrave Macmillan: Cham, Switzerland, 9–21.
3. Arif, M.M., Ahsan, M., Devisch, O., & Schoonjans, Y. (2022). Integrated Approach to Explore Multidimensional Urban Morphology of Informal Settlements: The Case Studies of Lahore, Pakistan. Sustainability, 14, 7788.
4. Azunre, G.A.; Amponsah, O.; Takyi, S.A.; Mensah, H. (2022). Braimah, I. Urban informalities in sub-Saharan Africa (SSA): A solution for or barrier against sustainable city development. World Dev. 152, 105782.
5. Babaee, A.F., & Oskuee, A.A. (2023). Evaluation of satisfaction with indicators of empowerment of informal settlements with emphasis on social and economic issues (case study: Khalil Abad neighborhood of Tabriz). journal of new attitudes in human geography, Volume 15, Number 2: Serial Number 58, 110-133. (in Persian)
6. Berner, E. (2016). Housing disablement: Market failures, haphazard policies and the global proliferation of slums. In Local Governance, Economic Development and Institutions; Gómez, G.M., Knorringa, P., Eds.; Springer: Berlin/Heidelberg, Germany, 98–117.
7. Eckstein, S. (1990). Urbanization revisited: Inner-city slum of hope and squatter settlement of despair. World Dev. 18, 165–181.
8. Enobong Roberts, R., & Okanya, O. (2020). Measuring the socio–economic impact of forced evictions and illegal demolition; a comparative study between displaced and existing informal settlements. The Social Science Journal, 24, 1-20.
9. Eskandrian, Gh., & FirozAbadi, S.A. (2018). Analyzing the role and importance of the empowerment approach in dealing with informal settlements from the point of view of experts and professionals. Urban and Regional Development Planning Quarterly. 4 (No. 11). 57-86. (in Persian)
10. Fawaz, M. (2013). Towards the right to the city in informal settlements. In Locating Right to the City in the Global South; Samara, T.R., He, S., Chen, G., Eds.; Routledge: London, UK, 35–52.
11. Gbadegesin، J.T. & Aluko, B.T. (2010). The Programme of Urban Renewal for Sustainable Urban Development in Nigeria: Issues and Challenges، Pakistan. Journal of Social Science, 7(3), 253-244.
12. Hadizadeh Bazaz, M. (2003). Marginalization and its management solutions in the world, Mashhad Municipal Publications. (in Persian)
13. Hernandez, J. (2009). Production, use and language of open spaces in popular settlements, two case studies from Bogotá. Forum Ej. 9, 31–48.
14. Huchzermeyer, M., Karam, A., & Maina, M. (2014). Informal settlements. In Changing Space, Changing City: Johannesburg after Apartheid; Harrison, P., Gotz, G., Todes, A., Wray, C., Eds.; Wits University Press: Johannesburg, South Africa, 154–175.
15. Irandoost, K. (2008). Informal settlements and the myth of marginalization. Publications of the Urban Processing and Planning Company affiliated with Tehran Municipality. (in Persian)
16. Ishtiyaq, M.; Kumar, S. (2011). Typology of informal settlements and distribution of slums in the NCT, Delhi. J. Contemp. India Stud. Space Soc. 1, 37–46.
17. kashkuli, M., Mahdavi- Hajiloui, M., & Shariat Panahi, M. V. (2023). Evaluation of the Role of Informal Settlements in the Urban Spatial Structure (Case Study: Hamadan City). Journal of Studies of Human Settlements Planning, 18(3), 199-209.
18. Kyani Salmi, S., Shaterian, M., & Safari, H. (2019). Identifying the facilitating factors of empowering the marginal neighborhoods of Isfahan city (case study: Asheghabad neighborhood). Urban Planning Geography Research, 8(1), 161-192. (in Persian)
19. McFarlane, C. (2008). Sanitation in Mumbai’s Informal Settlements: State, ‘Slum’, and Infrastructure. Environ. Plan. A Econ. Space 2008, 40, 88–107.
20. Mirza Beki, M., & Rahnama, M.R., AjzaShokuhi, M. (2019). An analysis of the cultural-social capacities influencing the worn-out tissues on endogenous development (case study: Tabriz metropolis). Urban social geography. 7(2).77-96. doi: 10.22103/JUSG.2020.2020. (in Persian)
21. Moayedfar, S., & Azizi, S. (2023). Empowerment of informal settlements in Bandar Abbas with an urban renewal approach (case example: Posht Shahr neighborhood). Geography and Urban Space Development, 10(1), 117-136. (in Persian)
22. Mohanty, M. (2020). Squatter settlements and slums and sustainable development. In Sustainable Cities and Communities. Encyclopedia of the UN Sustainable Development Goals; Filho, W.L., Azul, A.M., Brandli, L., Özuyar, P.G., Wall, T., Eds.; Springer: Cham, Switzerland.
23. Mousavi, M.N., Heydari, H., & Bagheri Kashkouli, A. (2012). Examining the role of social capital in the renovation and improvement of dilapidated tissues (case study: Sardasht city). Journal of urban and regional studies and researches, No. 15, pp. 105-122. (in Persian)
24. Narayan, D. (2014). Empowerment and Poverty Reduction (World Bank Reference Book), translated by: Farzam Pourasghar Sangachin and Javad Ramezani, Tehran: Ministry of Cooperation, Labor and Social Welfare. (in Persian)
25. Perlman, J. E. (2004). Marginality:From Myth to Reality in the Favelas of Rio de Janeiro, 1969-2002 in: Roy,Ananya & Nezar Alsayyad(Eds)(2003)
26. Rasmussen, M.I. (2013). The power of informal settlements. The case of Dar es Salaam, Tanzania. Planum—J. Urban. 1, 26.
27. Rezaee, M., & Kamandari, M. (2013). Investigation and analysis of the causes of marginalization in Kerman city (case study: Sidi and Imam Hassan neighborhoods). Spatial Planning Journal, 4, Number 4, pp. 179-196. (in Persian)
28. Rodwin, L. (2022). Shelter, Settlement & Development; Taylor & Francis Group: Oxfordshire, UK, 498.
29. Samper, J., Shelby, JA., Behary, D. (2020). The Paradox of Informal Settlements Revealed in an ATLAS of Informality: Findings from Mapping Growth in the Most Common Yet Unmapped Forms of Urbanization. Sustainability.12 (22), 9510.
30. Sarrafi, M. (2002). Toward the development of a national strategy for organizing informal housing - from scattered and selective work to inclusive housing. seven cities 3 (9-10). 6-3. (in Persian)
31. Satterthwaite, D., Archer, D., Colenbrander, S., Dodman, D., Hardoy, J., Mitlin, D., Patel, S. (2020). Building resilience to climate change in informal settlements. One Earth 2020, 2, 143–156.
32. Selod, H., & Shilpi, F. (2021). Rural-urban migration in developing countries: Lessons from the literature. Reg. Sci. Urban Econ. 91, 103713.
33. Simone, A. (2020). Cities of the Global South. Annu. Rev. Sociol. 46, 603–622.
34. Tanzil, T. (2018). Community Empowerment Strategy Based on Social and Cultural Capital of Coastal Communities at Makassar Island. IOP conf. Ser.; Earth and environ. SCI. 156 012052
35. Ulack, R. (1978). The Role of Urban Squatter Settlements. Ann. Assoc. Am. Geogr. 68, 535–550.
36. UNESCAP. (2001). Municipal and Management in Asia: A comparative study, In: United Nation Economic and Social Commission for Asia and the specific.
37. UNESCAP. Urbanization Trends in Asia and the Pacific. Available online: https://www.unescap.org/resources/urbanization-trends-asia-and-pacific (accessed on 13 June 2022).
38. UN-Habitat. World Cities Report (2020) The Value of Sustainable Urbanization; UN-Habitat: Nairobi, Kenya, 2020; p. 318.
39. Ward, P.M. (2015). Latin America’s “Innerburbs”: Towards a new generation of housing policies for low-income consolidated self-help settlements. In Housing Policy in Latin American Cities; Routledge: London, UK, 21–39.
40. Zali, N., Rahmati, Y., & Chareh, N. (2014). Evaluation and criticism on the plan of organizing and empowering informal settlements of Shiraz (Case study: Mehdi Abad neighborhood (Cats Bess)). Quarterly Journal of Research and Urban Planning. 6(23). 115-132. (in Persian)
41. Zhang, L., Zhao, S.X., & Tian, J.P. (2003). Self-help in housing and chengzhongcun in China’s urbanization. Int. J. Urban Reg. Res. 27, 912–937.

نص كامل:

Journal of Urban Environmental Planning and Development

Vol 4, No 14, Summer 2024

p ISSN: 2981-0647 - e ISSN:2981-1201

Journal Homepage:http://juep.iaushiraz.ac.ir/

Research Paper

Assessing of Empowering Worn-out informal Textures in Urban Settlements (Case Study: Tabriz City - Ipakchilar Neighborhood)

Mahi Mohammadi Sarindizaj:¹ Assistant Professor, Department of Geography and Urban Planning, Payam Noor University, Tehran, Iran

Majid Akbari: Phd in Geography and Urban Planning, Payam Noor University, Tehran, Iran

Received: 2023/11/14PP87-102Accepted: 2024/02/19

Abstract

The rapid growth of urbanization, due to the inability to accept reasonable legal limits, has led the flow of residence to the edge of the city and causes the formation of illegal settlements. Therefore, informal settlement is not a temporary issue with limited dimensions and there is an agreement on its survival, reproduction and expansion which is a sign of the inadequacy of the current urban development policies and it requires new approaches and measures. Based on this, the empowerment model aims to achieve the necessary improvement in these settlements with the participation and trust-building and the use of urban renovation and improvement methods, the creation of a sound economic infrastructure and the elimination of material poverty in the shade of the cooperation and participation of the beneficiaries. This research is of a descriptive-analytical type with an applied purpose, and the information was obtained in the field using a researcher-made questionnaire. The statistical population was the residents of Ipekchiler neighborhood in Tabriz city and the sample size was estimated to be 232 people based on Cochran's formula. One-way ANOVA, one-sample T-test, Pearson's correlation coefficient and regression analysis were used to analyze the variables and indicators. To measure the variables in the questionnaire, a five-level Likert scale was used. The findings show that among the empowerment indicators, none of them are higher than the average limit of 3 in the Likert scale. For example, the neighborhood of Ipkechilar In terms of physical and access (2/16), economic (2/63), social and social participation (2/95), organization and empowerment (2.96) and institutional and management indices (2/22), it obtained. The result indicates that the current mechanism for planning this inferior and informal neighborhood in the above dimensions, to improve the urban space for the life of the residents, shows to be unsuccessful and ineffective. Therefore, in order to increase citizens' participation and the practical realization of the empowerment strategy, it is necessary for city officials to provide a high ground for citizens' participation In this case, the implementation of the empowerment strategy leads to the improvement of the needed structures and institutions in the economic, social, and physical fields in the neighborhood of Ipakechilar.

Keywords: Empowerment, Informal accommodation, Worn texture, Tabriz city, Ipakchilar neighborhood.

Citation: Mohammadi Sarindizaj, M., & Akbari, M. (2024).An Analysis on the Reading of Resilient Communities Against the Earthquake Crisis. Journal of Urban Environmental Planning and Development, 4(14), 87-102.

DOI:

[1] . Corresponding author: Mahi Mohammadi Sarindizaj, Email: m_mohammadi@pnu.ac.ir, Tell: +989142506718

Extended Abstract

Introduction

The rapid growth of urbanization has led the flow of settlement to the edge of the city due to the inability to accept reasonable legal boundaries and it causes the formation of illegal settlements. Therefore, marginalization or informal settlement is not a temporary issue with limited dimensions and there is an agreement on its survival, reproduction and expansion which is a sign of the inefficiency of the current urban development policies and it requires new approaches and actions and it requires a new design beyond the limitations and formal or informal agreements of the current structures. Today, the revival of worn-out structures, especially in big cities, is one of the complicated categories in planning, which has always attracted the attention of managers, experts and people; Based on this, the model of empowerment is based on it In order to achieve the necessary improvement in these settlements with the participation and trust building and the use of urban renewal and improvement methods, creating a healthy economic infrastructure and eliminating material poverty in the shadow of the cooperation and participation of the beneficiaries. Empowerment means expanding the assets and capabilities of poor people in order to participate, negotiate, influence, control and maintain accountable institutions. which affect their lives In other words, it is strengthening the ability of disadvantaged groups to use formal processes and structures in order to access resources, services and opportunities. Informal settlement in Iran has become a serious problem in big cities, including the metropolis of Tabriz, due to the rapid and premature urbanization process after the land reforms. One of the areas that was formed in this city as a result of the above process Ipekchilar neighborhood is in region 4.

Methodology

This research is of a descriptive-analytical type with an applied purpose, and the information was obtained in the field using a researcher-made questionnaire. The statistical population was the residents of Ipekchiler neighborhood in Tabriz city And the sample size was estimated to be 232 people based on Cochran's formula. One-way ANOVA, one-sample T-test, Pearson's correlation coefficient and regression analysis were used to analyze the variables and indices. A five-level Likert scale was used to measure the variables in the questionnaire.

Results and discussion

The findings show that among the empowerment indicators, none of them are higher than the average limit of 3 in the Likert scale. In other words, the neighborhood of Ipkechilar in physical index and access(2,16), economic(2,63), social and social participation(2,95), organization and empowerment(2,96) and institutional and management indices(2,22) particle for direct object got it. Successful efforts to empower poor people increase their freedom of choice and action in different contexts. Access to information, participation and inclusion, responsiveness and local organizational capacity are the four common elements of the empowerment approach. In order to answer the first research question, it is necessary to analyze the physical and access, economic and social indicators completely.

Looking at the physical and accessibility indicators, it is observed that all the physical and accessibility questions are at an average or very low level. This means that permeability and accessibility in the neighborhood are difficult and residents are dissatisfied with the quality and access to physical services at the neighborhood level.

Social indicators and social participation: The dilapidated textures of Tabriz city (part of which is located in the area of informal settlements) have different capacities, including the homogeneity of the residents in terms of social and cultural aspects; Having a spirit of participation and cooperation among residents to improve the quality of life and empower and improve their residence; The existence of talented people in different professions, the possibility of benefiting from local labor in different sectors in order to improve the quality and physicality of the fabric, as well as limitations such as the weakness of social security in the fabric, especially at night; The relocation of the old residents of Baft to other places and the replacement of low-income immigrants with low social classes and their lack of sense of belonging to Baft. The results indicate that the neighborhood under study is currently in an unfavorable situation in terms of empowerment and participation and it is necessary to increase citizens' participation in empowerment that city officials provide the ground for citizens' participation. It was also found that the implementation of the empowerment of informal housing It can lead to the improvement of the needed structures and institutions in the economic, social and physical fields in Ipakchilar area.

Conclusion

The result indicates that the current mechanism for planning this inferior and informal neighborhood in the above dimensions, to improve the urban space for the life of the residents, shows to be unsuccessful and ineffective. Therefore, in order to increase citizens' participation and the practical realization of the empowerment strategy, it is necessary for city officials to provide a high ground for citizens' participation In this case, the implementation of the empowerment strategy leads to the improvement of the needed structures and institutions in the economic, social, and physical fields in the neighborhood of Ipakchilar.

مقاله پژوهشی

ارزیابی ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪﺳﺎزي بافتهای فرسودۀ ﻏﯿﺮرﺳﻤﯽ در سکونتگاه‌های شهری

(مورد مطالعه: شهر ﺗﺒﺮﯾﺰ- ﻣﺤﻠﻪ اﯾﭙﮑﭽﯿﻠﺮ)

مهدی محمدی سرین دیزج¹: استادیار گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

مجید اکبری: دکترای جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

دریافت: 23/08/1402 صص 102-87 پذیرش: 30/11/1402

چکیده

رﺷﺪ ﺳﺮﯾﻊ ﺷﻬﺮﻧﺸﯿﻨﯽ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ناﺗﻮاني در ﭘﺬﯾﺮش ﻣﻌﻘﻮل ﻣﺤﺪوده ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ، ﺟﺮﯾﺎن سکونت را ﺑﻪ ﺣﺎﺷﯿﻪ ﺷﻬﺮ ﻫﺪاﯾﺖ ﮐﺮده و ﺑﺎﻋﺚ شکل‌گیری اسکان ﻏﯿﺮﻗﺎﻧﻮﻧﯽ می‌گردد. از اﯾﻦ رو اﺳﮑﺎن ﻏﯿﺮرﺳﻤﯽ مسئله‌ای ﮔﺬرا ﺑﺎ اﺑﻌﺎد ﻣﺤﺪود ﻧﺒﻮده و ﺗﻮاﻓﻘﯽ ﺑﺮ ﺑﻘﺎ، ﺑﺎزﺗﻮﻟﯿﺪ و ﺑﺴﻂ آن وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﺣﺎﮐﯽ از بی‌کفایتی سیاست‌های ﺗﻮﺳﻌﻪي ﺷﻬﺮي ﻣﺘﺪاول اﺳﺖ و رﻫﯿﺎﻓﺖﻫﺎ و اﻗﺪاﻣﺎت ﻧﻮﯾﻨﯽ را ﻣﯽﻃﻠﺒﺪ. بر اين مبنا، پژوهش حاضر با هدف بکارگیری الگوي توانمندسازي برآن است تا با مشارکت و اعتمادآفريني و بکارگيري شيوه هاي ﻧﻮﺳﺎزي و ﺑﻬﺴﺎزي ﺷﻬﺮي، اﯾﺠﺎد زﯾﺮﺑﻨﺎي ﺳﺎﻟﻢ اﻗﺘﺼﺎدي و ﺑﺮﻃﺮف ﮐﺮدن ﻓﻘﺮ ﻣﺎدي در سايه ﻫﻤﮑﺎري و ﻣﺸﺎرﮐﺖ ذي نفعان، ارزیابی لازم را در اين محله انجام دهد. این پژوهش از نوع توصيفي- تحليلي با هدف کابردي که اطلاعات به صورت ميداني و با استفاده از پرسشنامۀ محققساخته به دست آمده است. جامعۀ آماري، ساکنان محله ايپکچيلر در شهر تبريز بوده و حجم نمونه بر اساس فرمول کوکران ۲۳۲ نفر برآورد گرديد. براي تحليل متغيرها و شاخص‌ها از واريانس يکطرفۀ آنوا، آزمون T تک نمونهاي، ﺿﺮﯾﺐ ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﯽ ﭘﯿﺮﺳﻮن و تحليل رگرسيون استفاده شد. براي سنجش متغيرها در پرسشنامه، از طيف ليکرت پنج سطحي استفاده شده است. یافته‌ها ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ آن اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺑﯿﻦ ﺷﺎﺧﺺﻫﺎي ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪﺳﺎزي، ﻫﯿﭻﮐﺪام ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﺣﺪ ﻣﺘﻮﺳﻂ 3 در ﻃﯿﻒ ﻟﯿﮑﺮت نشان نمی‌دهند. ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﺗﯽ ﻣﺤﻠﻪ اﯾﭙﮑﭽﯿﻠﺮ در ﺷﺎﺧﺺ ﮐﺎﻟﺒﺪي و دﺳﺘﺮﺳﯽ(16/2)، اﻗﺘﺼﺎدي(63/2)، اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﻣﺸﺎرﮐﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ(95/2)، ﺳﺎﻣﺎﻧﺪﻫﯽ و ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪﺳﺎزي(96/2) و ﺷﺎﺧﺺﻫﺎي ﻧﻬﺎدي و ﻣﺪﯾﺮﯾﺘﯽ(22/2) را ﺑﻪ دﺳﺖ آورد. نتیجه حاکی از آن است که سازوکار فعلی جهت برنامه‌ریزی این محلۀ فرودست و غیررسمی در ابعاد فوق، برای بهبود فضای شهری جهت زندگی ساکنان ناموفق و ناکام نشان می‌دهد لذا براي افزايش مشارکت شهروندان و تحقق عملی راهبرد توانمندسازي لازم است که مسئولان شهري زمينۀ بالای مشارکت شهروندان را فراهم نمايند که در این حالت اجراي راهبرد ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪﺳﺎزي ﺑﻪ ﺑﻬﺒﻮد ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎ و ﻧﻬﺎدﻫﺎي ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز در زﻣﯿﻨﻪ اﻗﺘﺼﺎدي، اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﮐﺎﻟﺒﺪي در ﻣﺤﻠﻪ اﯾﭙﮑﭽﯿﻠﺮ می‌انجامد.

واژه‌های کلیدی: ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪﺳﺎزي، اﺳﮑﺎن ﻏﯿﺮرﺳﻤﯽ، بافت فرسوده، شهر تبریز، محله ایپکچیلر.

استناد: محمدی سرین دیزج، مهدی و مجید اکبری (1403). ارزیابی ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪﺳﺎزي بافتهای فرسودۀ ﻏﯿﺮرﺳﻤﯽ در سکونتگاه‌های شهری(مورد مطالعه: شهر ﺗﺒﺮﯾﺰ- ﻣﺤﻠﻪ اﯾﭙﮑﭽﯿﻠﺮ)، فصلنامه برنامه‌ریزی و توسعه محیط شهری، 44(14)، 102-87.

©نویسندگان

ناشر: دانشگاه آزاد اسلامی، واحد شیراز

DOI:

[1] - نویسنده مسئول: مهدی محمدی سرین دیزج، پست الکترونیکی: m_mohammadi@pnu.ac.ir ، تلفن: 09142506718

مقدّمه

توسعه گسترده سکونتگاه‌های غیررسمی به یک نگرانی جغرافیایی حیاتی و ویژگی اصلی تبدیل شده است (Samper et al., 2020: 2) که اقتصاد شهری را به‌ویژه در جنوب جهانی تعریف می‌کند (Azunre et al., 2022: 2). این سکونتگاهها ناشی از رشد سریع شهرنشینی است که منجر به نابرابریهای اجتماعی، اقتصادی و فیزیکی عظیم شده است (UNESCAP, 2015). در سال 2015، تخمین زده شد که تقریباً 24 درصد از جمعیت جهان در محلههای فقیر نشین زندگی می کنند که برابر با یک میلیارد زاغه نشین است (UN-Habitat., 2020). سهم این یک میلیارد ساکن عمدتاً در کشورهای در حال توسعه است که در آن ساکنان غیررسمی 881 میلیون نفر در مقایسه با 689 و 791 میلیون نفر در سال 1990 و 2000 به ترتیب باقی ماندهاند. ذکر این نکته ضروری است که حدود 50 درصد از جمعیت زاغه نشین جهان هنوز در منطقه آسیا و اقیانوسیه ساکن هستند (UN-Habitat, 2020) به گفته سازمان ملل اگر این تشدید سکونتگاههای غیررسمی بیوقفه باقی بماند، این احتمال وجود دارد که افزایش جهانی این سکونتگاهها تا سال 2050 به 3 میلیارد برسد (UNESCAP, 2022).

توسعه سکونتگاههای غیررسمی اغلب به عنوان یک بحران سرپناه ذاتی در شهرهای جنوبی جهانی دیده میشود (Satterthwaite et al., 2020: 144). این بیشتر به تناقض بین ارزش های رو به رشد دارایی و نیازهای سرپناه برای جمعیتهای کم درآمد نسبت داده می شود که به "شهر جهانی" نسبت داده می شود(Fawaz., 2013: 36). در میان بسیاری از دلایل، دو مورد زیر به ویژه برای کشورهای در حال توسعه قابل توجه است. اول، تکامل سریع تقاضای شهرها برای نیروی کار کم هزینه است که منجر به تسریع مهاجرت روستا به شهر شده است (Selod & Shilpi, 2021: 2) دوم، گسترش سرمایه گذاریهای تجاری در داخل شهرها است که منجر به افزایش قیمت زمین شده است (Berner., 2016: 99). در نتیجه، جمعیت کم دستمزد به طور فزاینده ای به دنبال اقامتگاه های غیرمجاز در نزدیکی شغل میگردند(Alsayyad, 2004: 8). دولت‌ها به غیررسمی شهری پاسخ داده‌اند که یا منجر به حذف هر گونه طرح ارتقاء می‌شود (Simone., 2020: 605) یا خواستار تخریب و جابجایی کامل آنها می‌شود (McFarlane, 2008: 89). با این حال، با توجه به سیاست‌های عمومی در سراسر جهان، دولت‌ها در حال حاضر موظف هستند وجود و اهمیت این شهرک‌ها را تصدیق کنند. ویژگیهای متمایز آنها به رسمیت شناختن آنها به عنوان یک نهاد جداگانه از رشد شهری است (Arif et al., 2022: 2).

در این راستا ساماندهی فضایی بافتهای حاشیهای شهری و بهعبارتی رفع مشکلات ناشی از اسکان غیررسمی، از چالشهای مهم و مسائل حاد پیش روی برنامهریزان و مدیران شهری، به ویژه در کشورهای درحال توسعه است. ازاین رو راهبردهای مختلفی جهت ساماندهی پدیده حاشیه نشینی و اسکان غیررسمی در جهان ارائه شده است که هر کشوری با توجه به سیاستها و نوع حکومت خود از این راهبردها و سیاستها جهت ساماندهی این پدیده کمک میگیرد. دراین بین، صاحبنظران علوم مختلف، به ویژه جامعه شناسان، شهرسازان و جغرافیدانان شهری همواره بر آن بودهاند تا ضمن شناخت ویژگیهای منحصربه فرد این سکونتگاهها به ارائه راه حلهایی برای این فضاها نائل گردند. با توجه به بالا بودن آهنگ حاشیه نشینی شهری در کشور، در سالهای گذشته تعداد حاشیه نشین ها را حدود 11میلیون برآورد می کردند ولی این آمار در آخرین وضعیت بسیار چشمگیر شده است. در تاریخ 9 مرداد 1396وزارت راه و شهرسازی ایران تعداد ساکنین سکونتگاههای غیررسمی را 19 میلیون نفر اعلام کرد؛ یعنی از هر چهار نفر ایرانی یک نفر در سکونتگاه های غیررسمی و حاشیه نشین سکونت دارند. همچنین در تاریخ 18 فروردین 1396 طبق گفتة رئیس کمیسیون اجتماعی مجلس حدودا 35 درصد از جمعیت کشور حاشیه نشین هستند یا در بافت های فرسوده و مساله دار زندگی می کنند(Babaei Aghdam & Oskouei, 2023: 112). درحال حاضر بیش از 19 میلیون نفر از جمعیت کشور ما در سکونتگاههای غیر رسمی، بافتهای فرسوده میانی و مناطق حاشیه شهرها زندگی میکنند (Kashkuli et al., 2023: 200). بر این اساس حاشیه نشینی و سکونتگاههای غیر رسمی یکی از معضلات شهر تبریز میباشد به طوری که حدود 300 هزار نفر از این جمعیت در 19 محله آن سکونت دارند. یکی از محدوده‌هایی که در این شهر درنتیجه فرایند فوق شکل گرفت محله ایپکچیلر در منطقه ۴ می‌باشد. بعد از موفقیت‌های ﺟﻬﺎﻧﯽ در کاربست ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪﺳﺎزي و اهمیت آن در بهبود محلات ﺣﺎﺷﯿﻪ ﺷﻬﺮی، این راهبرد؛ ﺿﺮورت ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ آن را در ﻣﺤﺪوده موردمطالعه توجیه‌پذیر کرد. بر این مبنا ﭘﮋوﻫﺶ حاضر برآنست در جهت ارزﯾﺎﺑﯽ ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪﺳﺎزي ﻣﺤﻠﻪ اﯾﭙﮑﭽﯿﻠﺮ به سؤالات ذیل پاسخ دهد: آﯾﺎ ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪﺳﺎزي می‌تواند ﺑﻪ ﺑﻬﺒﻮد ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎی موردنیاز درزمینۀ اﻗﺘﺼﺎدي، اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﮐﺎﻟﺒﺪي در ﻣﺤﻠﻪ اﯾﭙﮑﭽﯿﻠﺮ ﺷﻬﺮ ﺗﺒﺮﯾﺰ ﺑﯿﺎﻧﺠﺎﻣﺪ؟ آﯾﺎ ﻣﺸﺎرﮐﺖ ﻣﺮدم در برنامه‌ریزی، ﺳﺎﻣﺎﻧﺪﻫﯽ و ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪﺳﺎزي می‌تواند به‌عنوان ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ راه‌حل ﺑﺮاي ﺣﻞ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﺤﻠﻪ اﯾﭙﮑﭽﯿﻠﺮ در ﺷﻬﺮ ﺗﺒﺮﯾﺰ ﺑﺎﺷﺪ؟

پیشینه و مبانی نظری تحقیق

سکونتگاههای غیررسمی پدیده جدیدی نیست و به اشکال مختلف رخ میدهد (Arif et al., 2022: 2). این سکونتگاهها با اصطلاحات گستردهای در ادبیات مشخص میشوند، که آنها را به عنوان سکونتگاههای سکونتگاه (Ulack, 1978)، شهرکهای حلبی (Rodwin, 2022: 498)، سکونتگاههای مردمی(Hernandez, 2009: 33) و سکونتگاههای خودیاری (Ward, 2015: 22) تعریف میکنند. علاوه بر این، آنها دارای نامهای بومی در کشورهای مختلف در سراسر جهان هستند. در آمریکای لاتین، به این شهرکها دزدان دریایی باریو میگویند. رانچو در ونزوئلا؛ بدبختی ویلاها در آرژانتین، فاولا در برزیل، در حالی که در آسیا به آنها به عنوان bustees یا jhuggis در هند نسبت داده میشود. کمپنگ در اندونزی، زاغهها یا کاتچی آبادی در پاکستان (Zhanget al., 2013: 913). معمولاً سکونتگاه‌های غیررسمی در بافت شهری به طغیان هر فعالیتی اشاره دارد که بدون کنترل رسمی دولت عمل می‌کند. چنین سکونتگاههایی فاقد امکانات اولیه، خدمات و زیرساختهای شهری هستند. مسکن در این مناطق نیز با برنامهریزی رسمی و مقررات ساختمانی مطابقت ندارد. آنها همچنین اغلب در مناطق جغرافیایی در معرض خطر یا بسیار آسیبپذیر قرار دارند (Huchzermeyer et al., 2014: 913). در سطح خانوار، سازمان ملل محلههای فقیر نشین را به عنوان گروهی از ساکنان توصیف میکند که در زیر یک سقف با کمبود زیرساخت و یک یا چند مورد از شرایط زیر زندگی میکنند: عدم دسترسی به آب آشامیدنی، بهداشت نامناسب، تصدی ناامن، مسکن ویران، و فضای نشیمن ناکافی در مقابل، سکونتگاه‌های ساکن با اشغال غیرقانونی یک منطقه مسکونی و ساختمانی که دارای تصدی نامشخص و محرومیت از زیرساخت‌های اولیه است، مشخص می‌شود (Mohanty, 2020). سکونتگاه‌های غیررسمی، زاغه‌ها و سکونتگاه‌های ساکن اغلب در گذشته به جای یکدیگر استفاده می‌شدند(Eckstein, 1999) با این حال، در تحقیقات فعلی، تمایز واضحی بین آنها وجود دارد (Arefi, 2018: 12). سکونتگاه های غیررسمی نیز بر اساس انواع تملک زمین که به دلیل فرصت شغلی، تهاجم یا تصرف زمین بدون پیگیری رویه قانونی و مستندات صورت می گیرد، متفاوت است (Ishtiyaq & Kumar, 2011, 39).

از همان ابتداي ظهور پديده اسکان غیررسمی به فراخور زمان و شرایط اجتماعی و اقتصادی و نگرش‌های حاکم، رويكردهاي مختلفي براي حل این مسأله در دستور كار قرار گرفت اين رويكردها هرگز يكنواخت نبوده و از رویه منسجم برخوردار نبودند. با این پیش‌فرض که علت عمده تشکیل این سکونتگاه‌ها فقر و عوامل ساختاري است بسیاری از سیاستگزاران در سطح کلان به دنبال راه‌حل برای آن بوده‌اند. تمرکز بر سیاست‌های اقتصادی کلان ازجمله سیاست فقرزدایی و افزایش متوسط درآمد با ایجاد عدالت اجتماعی مفهوم پیدا می‌کند. در این میان بسیاری از صاحب‌نظران بر اهمیت سیاست اجتماعی و جلب مشارکت در سطح ملی تأکید دارند که تمرکز بر مداخلات اجتماعی در برابر مداخله اقتصادی به‌مثابه مکمل توسعه است. سیاست اجتماعی اگرچه از جنبه‌هایی مشابه سیاست اقتصادی است اما سیاست اقتصادی افراد را به‌مثابه فقرای تصمیم‌ساز در بازار کار و تولید موردتوجه قرار می‌دهد درحالی‌که سیاست اجتماعی آن‌ها را عضوی از گروه‌های اجتماعی در نظر می‌گیرد(Perlman, 2004). در جدول ۱ رویکردهای مسلط در برنامه‌ریزی و حل مسئله سکونتگاه‌های غیررسمی به‌طور خلاصه بیان می‌گردد.

جدول ۱. خلاصه رویکردهای مسلط در برنامه‌ریزی و حل مسئله سکونتگاه‌های غیررسمی

رویکرد	دوره زمانی	نکات اصلی
نادیده انگاری	تا دهه ۱۹۶۰	با توسعه اقتصادی مشکل حل خواهد شد و مشکل ساختاری است و با برنامه‌ریزی محلی و خرد حل نخواهد شد.
حذف و تخریب	۱۹۶۰ تا ۱۹۸۰	این سکونتگاه‌ها غده چرکینی بر بدنه شهر هستند و باید برچیده شوند
خودیاری	۱۹۷۰ تا ۱۹۸۰	بهره‌گیری از نیروی کار، مهارت و توان مدیریت ساکنان در محل
مسکن عمومی	۱۹۵۰ تا ۱۹۸۰	دولت و منابع دولتی کلید حل مشکل است و نیاز به یارانه‌های هدف‌دار مسکن دارد
مکان- خدمات	۱۹۷۰ تا ۱۹۸۰	تأمین زمین و زیرساخت‌های اولیه راه‌حل است
ارتقا بخشی(بهسازی)	۱۹۸۰ تاکنون	تأمین حق سکونت و زیرساخت‌ها با بهره‌گیری از وضع موجود
توانمندسازی	۱۹۹۰ تاکنون	ایجاد چارچوب سیاسی، اداری و محیطی- استفاده از ظرفیت‌های درونی اجتماعات محلی و توسعه اقتصادی اجتماعی
اجتماع‌محوری تام	از ۲۰۰۰ به بعد	ترکیبی از توانمندسازی و تأکید بر حکمروایی شایسته محور(حق نگهداشت مسکن)

منبع: صرافی، ۱۳۸۱، ایراندوست، ۱۳۸۸

یکی از موثرترین رویکردهاي مواجهه و مدیریت پدیده اسکان غیررسمی در سکونتگاه‌های شهری، توانمندسازي است. این رویکرد که به‌عنوان یک راهبرد جهانی در نشست عمومی سازمان ملل سال 2000 نیز تأکید شد، بر ایجاد دامنه حق انتخاب براي کنشگران حاشیه‌نشین و احساس آزادي براي شکل دادن به نحوه زندگی خود از طریق گسترش دارایی‌ها و قابلیت‌ها، مبتنی است. چهارعنصر كلیدی توانمندسازی كه به‌صورت هم‌افزا باید مبنا و شالوده اصلاحات نهادی در بافت فرسوده و غیررسمی شهری باشند، عبارت‌اند از: ۱- دسترسی به اطلاعات ۲- فراگیری/ مشارکت ۳- پاسخگویی و مسئولیت‌پذیری ۴- ظرفیت سازمانی محلی. در حال حاضر این چهارعنصر در برخی از فعالیت‌های در حال اجرای بانك جهانی در پروژه‌ها موردتوجه می‌باشند، بااین‌وجود سرمایه‌گذاری در ظرفیت سازمانی محلی كمتر بسط و توسعه‌یافته است. کاربردهای رویكرد توانمندسازی را می‌توان در طیف گسترده‌ای از فعالیت‌های بانك جهانی مشاهده كرد. به این كاربردها در پنج حوزه تأكید می‌شود: تأمین نیازهای اساسی، بهبود حكمرانی محلی، بهبود حكمرانی ملی، توسعه بازارهای حامی فقرا، دسترسی افراد فقیر به عدالت و برابری (Narayan, 2015). این رویکرد با مدتی تأخیر نسبت به زمان طرح و پیگیري آن در بسیاري از کشورهاي جهان، در کشور ما نیز بکار گرفته شد. نیمه دوم دهه 1370را می‌توان سرآغاز توجه به احیاي بافت‌های فرسوده و ناکارآمد شهري ازجمله اسکان غیررسمی در کشور و به‌کارگیری رویکرد توانمندسازي دانست. پس از ورود سازمان عمران و بهسازي شهري به موضوع، طرح‌های مطالعاتی و اجرایی متعددي با مشارکت بانک جهانی انجام گرفت اما نتایج مطالعات ارزیابی تأثیرات اجتماعی طرح‌های یادشده، به‌ویژه در سه شهر بندرعباس، زاهدان و کرمانشاه، نشان داد که این طرح‌ها، جهت‌گیری توانمندسازي و ساماندهی اجتماعی محلی را نداشته و درنهایت با توفیق چشمگیري در راستاي مدیریت موضوع اسکان غیررسمی همراه نبوده‌اند. مروري سریع، طرح‌ها و پروژه‌های فراوان دیگري در کلان‌شهرهای مختلف کشور را در اختیار قرار خواهد داد که مبتنی بر رویکرد توانمندسازي، تعریف و عملیاتی شده‌اند که دال بر ناموفق بودن رویکرد توانمندسازي در ساماندهی سکونتگاه‌های غیررسمی هستند که ازجمله عوامل آن عبارت‌اند از: هدفمند نبودن نیروهاي تزریق‌شده در جامعه هدف، محدود بودن توانمندی‌های(اقتصادي) ایجادشده براي جامعه هدف، ناتوانی جامعه هدف در ترسیم دورنماي اقتصادي به‌منظور تبدیل فرصت‌ها به منابع قدرت، عدم شناخت جامعه هدف از شرایط بازار و اقتضائات آن براي تبدیل فرصت‌ها به منابع قدرت و ناکارآمدي نگاه صرف اقتصادي و مالی به مسائل سکونتگاه‌های غیررسمی(Eskandarian and Firouzabadi, 2019). توانمندسازی اجتماع محلی و در ارتباط با آن توسعه محلی رویکردی غیرمتمرکز و مشارکتی است و به‌نوعی مکمل ارتقا بخشی است که در رابطه با تأمین حق مالکیت و توسعه اقتصادی در محله‌های فقیرنشین، علاوه بر مشارکت در ساخت‌وساز و بهبود محله ضرورت درگیر شدن ساکنان محله در تصمیم سازی و فرایند برنامه‌ریزی برای تشخیص اولویت‌های اقدام و حمایت در اجرا را ضروری می‌داند (UNESCAP, 2001). سیاست‌های توانمندسازی مبتنی بر اصول تفویض اختیار تصمیم‌گیری و براین اساس است که تصمیم‌های مربوط به سرمایه‌گذاری در منابع توسعه اقتصادی، اجتماعی و مادی داخلی باید در پایین‌ترین سطح کارایی باشند و برای اغلب فعالیت‌های ارتقا بخشی پایین‌ترین سطح کارایی و اثربخشی سطح اجتماعی محلی و محله است (Irandoost, 2009). راهبرد توانمندسازی بر بسیج تمامی امکانات بالقوه و منابع و عوامل برای ایجاد مسکن و بهبود شرایط زندگی جوامع فقیر تأکید دارد(Hadizadeh Bazaz, 2003).

در سطوح داخلی و خارجی پیشینه پژوهشی متنوعی در زمینه توانمندسازی بافت های غیررسمی شهرها صورت گرفته است به طوری که ﻣﻮﺳﻮي (1391)، در مقاله‌ای با ﻋﻨﻮان ﺑﺮرﺳﯽ ﻧﻘﺶ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ در ﻧﻮﺳﺎزي و ﺑﻬﺴﺎزي بافت‌های ﻓﺮﺳﻮده ﺷﻬﺮ ﺳﺮدﺷﺖ ﺑﻪ ﺑﺮﻗﺮاري راﺑﻄﻪ ﻣﻌﻨﺎدار ﺑﯿﻦ ﻣﺸﺎرﮐﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ، اﻋﺘﻤﺎد اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ، ﺗﻌﺎون و ﻫﻤﯿﺎري پی بردند و دﻟﯿﻞ ﻋﺪم ﻧﻮﺳﺎزي و ﺑﻬﺴﺎزي ﺑﺎﻓﺖ ﻓﺮﺳﻮده در ﺷﻬﺮ ﺳﺮدﺷﺖ را ﻋﺪم درك ﺻﺤﯿﺢ رواﺑﻂ ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ و دوﺳﺘﺎن ﺑﺎ ﻣﻘﻮﻟﻪ ﻧﻮﺳﺎزي و ﺑﻬﺴﺎزي ﻣﺤﻼت داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ. رﺿﺎﯾﯽ و ﮐﻤﺎﻧﺪاري (1393) ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﯽ و ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻋﻠﻞ شکل‌گیری حاشیه‌نشینی در ﻣﺤﻼت ﺳﯿﺪي و اﻣﺎم ﺣﺴﻦ ﺷﻬﺮ ﮐﺮﻣﺎن ﭘﺮداختند و نتیجه گرفتند ﮐﻪ مهم‌ترین ﻋﺎﻣﻞ در شکل‌گیری حاشیه‌نشینی ﻣﺤﻼت ﻓﻮق، ﻣﻬﺎﺟﺮت از محیط‌های ﮐﻮﭼﮏ روﺳﺘﺎ ـ ﺷﻬﺮي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻮد ﻧﺎﺷﯽ از دافعه‌های اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ـ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و جاذبه‌های اﻗﺘﺼﺎدي و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﻮده اﺳﺖ. ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺑﻮدن ﺳﻄﺢ ﺳﻮاد، درآﻣﺪ ﻧﺎﮐﺎﻓﯽ، اﺷﺘﻐﺎل ﻧﺎﭘﺎﯾﺪار، ﻧﺎﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﻮدن ﺳﻄﺢ ﺑﻬﺪاﺷﺖ از مهم‌ترین ویژگی‌های ﺑﺎرز ﺳﺎﮐﻨﯿﻦ ﻣﺤﻠﻪ ﻓﻮق اﺳﺖ. زالی و همکاران(۱۳۹۴) در مقاله‌ای با عنوان ارزیابی طرح ساماندهی و توانمندسازی سکونتگاه غیررسمی محله مهدی‌آباد(کتس بس) در شیراز به این نتیجه رسیدند که به دلیل وجود نگرش آمرانه در مراحل تهیه، تصویب و اجرای طرح و مغایرت نگرش فوق با اصول محوری رویکرد توانمندسازی طرح ساماندهی و توانمندسازی در محله موردمطالعه ناموفق بوده است. اسکندریان و فیروزآبادی(۱۳۹۸) در مقاله‌ای با عنوان واکاوی نقش رویکرد توانمندسازی در مواجهه با اسکان غیررسمی از نگاه صاحب‌نظران و حرفه مندان نشان دادند که ریشه‌های اسکان غیررسمی در سطوح خرد، میانی و کلان قابل رصد هست و رویکرد توانمندسازی در صورت اجرای کامل مؤثر بوده در سطح خرد- مقصد قابل‌اجراست. کیانی سلمی و همکاران (1399) نیز عوامل تسهیل کننده توانمندسازی محله های حاشیه و فرودست شهر اصفهان را بررسی کرده و به این نتیجه رسیده اند که نقش عوامل کالبدی در تحقق الگوی توانمندسازی بیشتر از سایر ابعاد می باشد. مویدفر و عزیزی (1402) در بررسی توانمندسازی سکونتگاه غیررسمی محله پشت شهر در بندرعباس با رویکرد نوزایی شهری به این نتیجه دست یافتند که راهبردهای الف: توسعۀ عرصه های همگانی با ایجاد کاربریهای مناسب و سازگار در محله به منظور دستیابی به مکانی سرزنده، پویا، پرتحرک و فعال ب: ارتقاء مشوق ها، رفع موانع قانونی وتسهیلات به مالکین و ساکنین و ج: ارتقاء کیفیت زندگی در محله از طریق تزریق امکانات زیستی به ترتیب بعنوان تاثیرگذارترین استراتژی های توانمندسازی عمل می کنند. گبادگزین و آﻟوکو(2010) در ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﺳﺎزي و ﺑﻬﺴﺎزي بافت‌های ﻧﺎﮐﺎرآﻣﺪ ﺷﻬﺮي در ﺟﻬﺖ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﭘﺎﯾﺪار در ﻧﯿﺠﺮﯾﻪ و ﻣﺴﺎﺋﻞ و چالش‌های آن اشاره‌کرده اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﻬﺮﻫﺎي ﺑﺰرگ ﺑﺎ ﻣﻌﻀﻞ ﺳﻘﻮط ﻣﯿﺮاث اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و ریشه‌های ﺧﻮد به‌عنوان ﯾﮏ ﺑﺤﺮان ﻫﻮﯾﺖ ﻣﻮاﺟﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ. ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺗﺠﺪﯾﺪ ﺣﯿﺎت ﻣﺮاﮐﺰ ﺷﻬﺮ، ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪن ﻧﺸﺎط ﺑﻪ ﻣﺮاﮐﺰ ﺷﻬﺮي ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻃﺮاﺣﯽ ﻣﺮاﮐﺰ ﺟﺬب اﺳﺖ. بااین‌حال به‌منظور ﺣﺼﻮل اﻃﻤﯿﻨﺎن از ﺗﻮﺳﻌﻪ ﭘﺎﯾﺪار ﺷﻬﺮي، ﻣﻬﻢ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ آﻣﻮزش ﻣﻨﺎﺳﺐ و روﺷﻨﮕﺮي و ﻣﺸﺎرﮐﺖ ﻣﺮدم در اوﻟﻮﯾﺖ اﺳﺖ. ﺑﺎﺋﻪ ﺟﺎﻧﮓ و کیم(2014) در ﭘﮋوﻫﺸﯽ درزمینۀ ﻧﻮﺳﺎزي ﺷﻬﺮي در ﮐﺮه ﺟﻨﻮﺑﯽ ﭘﯿﮕﯿﺮي هم‌زمان ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺑﺨﺶ ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﺧﺼﻮﺻﯽ و دوره طولانی‌مدت ﭘﺮوژه و ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ خواسته‌های اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﺳﺎﮐﻨﺎن بافت‌های ﻧﺎﮐﺎرآﻣﺪ را ازجمله ﻋﻮاﻣﻞ ﺣﯿﺎﺗﯽ ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ یادکرده اﺳﺖ. تانزیل(۲۰۱۸) مقاله‌ای با عنوان استراتژی توانمندسازی اجتماع‌محور با تأکید بر سرمایه اجتماعی و فرهنگی در جزیره ماکاسار اندونزی آسیب‌شناسی رویکرد توانمندسازی را هدف قرار داده و دلایل ناموفق بودن این رویکرد را بی‌توجهی به سرمایه‌های اجتماعی و فرهنگی ساکنین معرفی کرده است. اینویانگ رابرتز و اوکانیا (2020) تاثیرات اقتصادی و اجتماعی تخریب غیرقانونی سکونتگاههای غیررسمی را بررسی نموده و به این نتیجه رسیدند که این اقدامات باعث افزایش حاشیه نشینی شده و رویکردهای دیگری نظیر توانمندسازی، که می تواند چنین محدوده هایی را حفظ و درمان کند موثرتر خواهند بود.

در بررسی و مقایسه تحقیق حاضر با پژوهش‌های پیشینه مشخص گردید که برخی از آنها به بررسی نقش یک عامل در ارزیابی توانمندسازی یا به ریشه یابی کلی اسکان غیررسمی پرداخته اند که، از جمله می توان به تحقیقات ﻣﻮﺳﻮي(1391)، ﺑﺎﺋﻪ ﺟﺎﻧﮓ و کیم(2014)، گبادگزین و آﻟوکو(2010)، تانزیل(۲۰۱۸)، رﺿﺎﯾﯽ و ﮐﻤﺎﻧﺪاري(1393) و زالی و همکاران(۱۳۹۴) اشاره کرد که حاکی از تفاوت آن‌ها با مطالعه حاضر می‌باشد. در ضمن مقالات کیانی سلمی و همکاران (1399)، اسکندریان و فیروزآبادی(۱۳۹۸)، مویدفر و عزیزی (1402) و اینویانگ رابرتز و اوکانیا (2020) که به بررسی ابعاد و عوامل متعدد در ارزیابی نقش توانمندسازی پرداخته اند در نتایج به‌عمل‌آمده اذعان دارند که توانمندسازی بعنوان یک الگو و راهبرد اساسی در صورت اجرای کامل در همه ابعاد موفق خواهد بود لذا با پژوهش حاضر وجه اشتراک و همسویی دارند. دستاورد این مطالعه آن است که ﻣﺤﻠﻪ اﯾﭙﮑﭽﯿﻠﺮ را در ابعاد ﮐﺎﻟﺒﺪي، اﻗﺘﺼﺎدي، اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﻧﻬﺎدي و ﻣﺪﯾﺮﯾﺘﯽ با هدف ارزیابی ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪﺳﺎزي و ﺳﺎﻣﺎﻧﺪﻫﯽمورد بررسی قرار داده و بر افزايش و به روزرسانی مشارکت شهروندان و تحقق عملی راهبرد توانمندسازي تاکید می ورزد.

شکل 1. مدل مفهومی پژوهش

مواد و روش تحقیق:

پژوهش ﺣﺎﺿﺮ، از نوع ﮐﺎرﺑﺮدي و ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم آن از روش ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺗﻮﺻﯿﻔﯽـ ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ استفاده‌شده اﺳﺖ. ﮔﺮدآوري داده‌ها به‌صورت ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﺳﻨﺎدي ـ کتابخانه‌ای و برداشت‌های ﻣﯿﺪاﻧﯽ از ﻃﺮﯾﻖ اﺑﺰارﻫﺎي ﻣﺸﺎﻫﺪه و ﺗﮑﻤﯿﻞ ﭘﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪ بوده اﺳﺖ. جامعۀ آماری پژوهش، ﻣﺤﻠﻪ اﯾﭙﮑﭽﯿﻠﺮ در شهر تبریز با 8۱7 نفر جمعیت هست که بر پایه روش کوکران، تعداد ۲۳۲ نفر از ساکنان به‌عنوان حجم نمونه انتخاب شدند. اﻃﻼﻋﺎت جمع‌آوری‌شده ﻧﯿﺰ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از نرم‌افزارهای SPSS و Excel ﻣﻮرد ﭘﺮدازش، آزﻣﻮن و ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ که برای تحلیل متغیرها و شاخص‌ها از واریانس یکطرفۀ آنوا، آزمون T تک نمونهای، ﺿﺮﯾﺐ ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﯽ ﭘﯿﺮﺳﻮن و تحلیل رگرسیون استفاده شد. به همین منظور سعی گردید متغیرهای مشارکت، مسئولیت و توانمندسازی در ابعاد کالبدی و دسترسی، اﻗﺘﺼﺎدي، ﺳﺎﻣﺎﻧﺪﻫﯽ و ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪﺳﺎزي، ﻧﻬﺎدي- ﻣﺪﯾﺮﯾﺘﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ موردبررسی قرار گیرد. برای سنجش متغیّرها در پرسشنامه، از طیف لیکرت پنج سطحی و ﺑﺮاي ﺗﺮﺳﯿﻢ نقشه‌های موضوعی ﻧﯿﺰ از نرم‌افزار Arc GIS اﺳﺘﻔﺎده گردید. ﻻزم ﺑﻪ ذﮐﺮ هست ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﮑﻤﯿﻞ نشدن ﮐﺎﻣﻞ پرسشنامه‌ها ﺗﻮﺳﻂ برخی ﺧﺎﻧﻮارﻫﺎي ﺳﺎﮐﻦ در ﻣﺤﻠﻪ اﯾﭙﮑﭽﯿﻠﺮ، درنهایت ﺗﻌﺪاد 224 ﭘﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪ مورداستفاده ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ. برای تعیین روایی پرسشنامه، از اعتبار محتوایی و برای سنجش اعتبار محتوایی از آراء کارشناسان ذی‌ربط ادارات مرتبط استفاده گردید. ابتدا به طراحی‌ پرسشنامه بر مبنای نظرات کارشناسان اقدام گردید؛ سپس به‌منظور تعیین روایی، از آزمون بارتلت استفاده شد که روایی کلی حاصل از پرسشنامه ۸۱/90 بوده است. طبق جدول ۲ بررسی پایایی پرسشنامه نیز با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ صورت گرفت.

جدول ۲. ضریب آلفاي کرونباخ متغیرهاي اصلی تحقیق

بُعد و شاخص	آلفای کرونباخ متغیّرها
کالبدی و دسترسی	9۷/ 0
اﻗﺘﺼﺎدي	۹۴ / 0
اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و مشارکت	۸۷ / 0
ﺳﺎﻣﺎﻧﺪﻫﯽ و ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪﺳﺎزي	۷۸ / 0
ﻧﻬﺎدي و ﻣﺪﯾﺮﯾﺘﯽ	۸۲ / 0

منبع: مطالعات میدانی نویسندگان، 1402

در ادامه به‌منظور استفاده از تحلیل‌های آماری موردنظر ابتدا باید شاخص‌ها و ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎی پژوهش معرفی گردند. ﺷﺎﺧﺺ ﺻﻔﺘﯽ در ﯾﮏ ﭘﺪﯾﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ می‌توان بر اساس ﺗﻐﯿﯿﺮات آن، ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﭘﺪﯾﺪه را از پدیده‌های دﯾﮕﺮ ﻣﺘﻤﺎﯾﺰ ﮐﺮد و ﺳﻨﺠﺸﯽ را ﺻﻮرت داد. ﻫﻤﭽﻨﺎن ﮐﻪ در ﺟﺪول ۳ ﻣﺸﺎﻫﺪه می‌شود شاخص‌های این ﭘﮋوﻫﺶ ﺷﺎﻣﻞ ابعاد ﮐﺎﻟﺒﺪي و دﺳﺘﺮﺳﯽ، اﻗﺘﺼﺎدي، اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﻣﺸﺎرﮐﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ، ﺳﺎﻣﺎﻧﺪﻫﯽ و ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪﺳﺎزي و درنهایت ﻧﻬﺎدي و ﻣﺪﯾﺮﯾﺘﯽ می‌باشند ﮐﻪ هرکدام از این شاخص‌ها ﺷﺎﻣﻞ 5 دسته متغیر و ﻫﺸﺖ گویه می‌باشند. ﻻزم ﺑﻪ ﯾﺎدآوري اﺳﺖ در اﯾﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﺪودﯾﺖ زﻣﺎﻧﯽ برای ارزیابی نمونه‌ها، ﺳﻌﯽ ﺷﺪه طبق جدول 3 مهم‌ترین شاخص‌های ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪﺳﺎزي ﺑﺮاي اﺳﮑﺎن ﻏﯿﺮرﺳﻤﯽ مورداستفاده ﻗﺮار ﮔﯿﺮد.

جدول3. شاخصها و متغیرهاو گویههای پژوهش

شاخص	متغیرها	گویهها
کالبدی	کاربری، دسترسی و نفوذپذیری	1ـ ﻣﺤﻠﻪ از ﺗﻮان ﻻزم در اراﺋﻪ ﺧﺪﻣﺎت آﻣﻮزﺷﯽ، ﺑﻬﺪاﺷﺘﯽ، ﺗﺠﺎري، ورزﺷﯽ و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﺑﺮاي ﺟﻤﻌﯿﺖ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ. 2ـ ﮐﺎرﺑﺮي خدماتی (ﭘﺬﯾﺮاﯾﯽ و اﻗﺎﻣﺘﮕﺎﻫﯽ) ﺟﺎذب ﮔﺮدﺷﮕﺮ در ﺳﻄﺢ ﻣﺤﻠﯽ، ﻣﻠﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ: رﺳﺘﻮران، کافی‌شاپ، قهوه‌خانه و.....) 3ـ پیاده‌روهای ﻣﺤﻠﻪ از کمیت و ﮐﯿﻔﯿﺖ ﻻزم تردد ﺑﺮﺧﻮردارند.4ـ ﻗﻄﻌﺎت با ﻣﺴﺎﺣﺖ ﮐﻢ (ﻗﻄﻌﺎت رﯾﺰدانه) در ﻣﺤﻠﻪ ﻣﺎ زﯾﺎد است. 5ـ ﺑﻪ ﻧﻈﺮم ﻓﻀﺎي ﺷﻬﺮي، در ﻣﺤﻠﻪ ﻣﺎ از دﯾﺪ ﺳﺎﮐﻨﯿﻦ ﻣﻨﺎﺳﺐ اﺳﺖ. 6ـ ﻣﯿﺰان اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻤﺎ از ﺣﻤﻞوﻧﻘﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ(اﺗﻮﺑﻮس، ﺗﺎﮐﺴﯽ و...) 7ـ اﻣﮑﺎﻧﺎت ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮاي دوﭼﺮﺧﻪﺳﻮاري در ﺳﻄﺢ ﻣﺤﻠﻪ وﺟﻮد دارد. 8ـ وﺿﻌﯿﺖ دﺳﺘﺮﺳﯽ ﺑﻪ حمل‌ونقل ﻋﻤﻮﻣﯽ ﻣﻨﺎﺳﺐ می‌باشد.
اﻗﺘﺼﺎدي	نوع مسکن و شغل	9ـ فعالیت‌های اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﻮﺟﻮد در ﻣﺤﻞ ﺑﺮاي ﺳﺎﮐﻨﯿﻦ مزاحمت‌های ﺳﺮوﺻﺪا و ﺷﻠﻮﻏﯽ اﯾﺠﺎد می‌کند. 10ـ در ﻣﺤﻠﻪ اﻓﺮاد بافرهنگ و درآﻣﺪﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺗﻬﯿﻪ ﻣﺴﮑﻦ ﺑﺮاي ﺧﻮد ﻫﺴﺘﻨﺪ. 11ـ در ﺻﻮرت ﺑﻬﺒﻮدی اﻗﺘﺼﺎدي ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ ﺗﺮك ﻣﺤﻠﻪ ﺧﻮد ﻫﺴﺘﻢ. 12ـ ﺗﻮﺳﻌﻪ زیرساخت‌های ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ظرفیت‌های اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﺤﻠﻪ، ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺷﻬﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ. 13ـ سرمایه‌گذاری ﺑﺨﺶ ﺧﺼﻮﺻﯽ در ﻣﺤﻠﻪ ﺳﻮدآور و ﭘﺮروﻧﻖ اﺳﺖ. 14ـ ﻫﺰﯾﻨﻪ ﺧﺮﯾﺪ واﺣﺪ ﻣﺴﮑﻮﻧﯽ در ﻣﺤﻠﻪ ﻣﺎ، رﺿﺎﯾﺖ ﻣﻦ را ﺑﺮآورده ﮐﺮده اﺳﺖ. 15ـ ﻣﯿﺰان اﻣﮑﺎﻧﺎت ﻣﻮﺟﻮد در ﻣﺤﻠﻪ ﺑﺮاي اﯾﺠﺎد اﺷﺘﻐﺎل مناسب است. 16ـ ساکنان محله ازنظر اقتصادی توان مالی ضعیفی دارند.
اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ	میزان ﻣﺸﺎرﮐﺖ و سرمایۀ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ	17ـ ﺣﺎﺿﺮﯾﺪ در ﮐﺎرﻫﺎي ﮔﺮوﻫﯽ در ﻣﺤﻠﻪ ﺷﺮﮐﺖ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ. 18ـ راﺑﻄﻪ ﺻﻤﯿﻤﺎﻧﻪ ﺑﯿﻦ ﺧﺎﻧﻮاده ﺷﻤﺎ و همسایه‌ها وﺟﻮد دارد. 19ـ ﺳﺎﮐﻨﯿﻦ ﻣﺤﻠﻪ ﻣﺎﯾﻞ ﺑﻪ ﻫﻤﮑﺎري و ﻣﺸﺎرﮐﺖ ﺑﺎ ﯾﮏ ﺗﺸﮑﻞ محله‌ای ﺑﺮاي ﺑﻬﺒﻮد ﮐﯿﻔﯿﺖ ﻣﺤﻠﻪ ﺧﻮد می‌باشند. 20ـ ﺗﺎ ﺣﺪ امکان در رﻓﻊ ﻣﺸﮑﻼت ﻣﺤﻠﻪ ﺷﺮﮐﺖ می‌نمایید. 2۱ـ ﻣﺎﯾﻞ ﺑﻪ ﻣﺸﺎرﮐﺖ ﺑﺎ ﺳﺎزﻧﺪﮔﺎن ﺑﺰرگ و در اﺧﺘﯿﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻦ زﻣﯿﻦ ﺧﻮد می‌باشم. 2۲ـ ﺗﻤﺎﯾﻞ دارﯾﺪ در تصمیم‌گیری‌های ﻣﺤﻠﻪ ﻣﺸﺎرﮐﺖ ﮐﻨﯿﺪ. 23ـ در ﻣﺮاﺳﻢ ﻋﺰاداري و جشن‌های ﺷﺎدي همسایه‌ها ﺷﺮﮐﺖ می‌کنید. 24ـ در ﺻﻮرت ﻧﺪاﺷﺘﻦ وسیله‌ای می‌توانید آن را از ﻫﻤﺴﺎﯾﻪﻫﺎي ﺧﻮد قرض و امانت ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ.
ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪﺳﺎزي	امکان ﺳﺎﻣﺎﻧﺪﻫﯽ، ﺑﻬﺴﺎزي و ﻧﻮﺳﺎزي	25ـ ﺑﻪ ﻫﻤﮑﺎري ﻫﻤﻪ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﺎن در ﺑﻬﺴﺎزي ﺑﺎﻓﺖ ﻣﺤﻠﻪ اﻋﺘﻤﺎد دارم. 26ـ در ﺧﺼﻮص ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﺟﺪﯾﺪ و ﺗﺴﻬﯿﻼﺗﯽ ﮐﻪ دوﻟﺖ و ﺷﻬﺮداري در اﺧﺘﯿﺎر ﻣﺎﻟﮑﯿﻦ ﺑﺎﻓﺖ ﻓﺮﺳﻮده ﻗﺮار می‌دهند، اﻃﻼع ﮐﺎﻓﯽ دارم. 27ـ ﻣﺎﯾﻠﻢ در ﺻﻮرت زﻣﯿﻦ ﻣﻌﻮض در ﺷﻬﺮ، زﻣﯿﻦ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺷﻬﺮداري واﮔﺬار ﮐﻨﻢ. 28ـ در 5 ﺳﺎل ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺮﻣﺖ و ﺑﺎزﺳﺎزي واﺣﺪ مسکونی‌ام اﻗﺪام کرده‌ام. 29ـ ﻣﺎﯾﻞ ﺑﻪ ﻣﺸﺎرﮐﺖ در ﺑﺎزﺳﺎزي ﻣﻠﮏ ﺧﻮد، ﺑﺮ اﺳﺎس ﺿﻮاﺑﻂ ﺷﻬﺮداري ﻫﺴﺘﻢ. 30ـ ﻣﺎﯾﻞ ﺑﻪ ﺣﻤﺎﯾﺖ از ﻧﻬﺎدﻫﺎ و تشکل‌های آﻣﻮزﺷﯽ، ﺗﺮوﯾﺠﯽ و ﺗﺤﻘﯿﻘﺎﺗﯽ ﺑﺨﺶ ﺧﺼﻮﺻﯽ ﺟﻬﺖ ﺑﻬﺴﺎزي ﺑﺎﻓﺖ ﻣﺤﻠﻪ می‌باشم. 31ـ ﺑﻬﺴﺎزي و ﻧﻮﺳﺎزي واﺣﺪﻫﺎ در ﻣﺤﻠﻪ را ﺑﺮاي ﺧﻮد داراي اوﻟﻮﯾﺖ ﻣﯽداﻧﻢ. 32ـ اﮔﺮ ﻣﺎﻧﻌﯽ ﺑﺮ ﺳﺮ راه ﺑﻬﺴﺎزي و ﻧﻮﺳﺎزي ﻣﺴﮑﻦ ﺷﻤﺎ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ ﻣﺎﯾﻞ ﺑﻪ اﻧﺠﺎم اﯾﻦ ﮐﺎر ﺑﻮدم.
ﻧﻬﺎدي و ﻣﺪﯾﺮﯾﺘﯽ	شهرداری و شورا و کارایی آنها	33ـ ﻣﻮاﻓﻘم ﮐﻪ ﻧﻈﺮات ﺷﻬﺮوﻧﺪان در ﺗﺼﻤﯿﻤﺎت اﺻﻠﯽ و طرح‌های ﺑﻠﻨﺪﻣﺪت ﺑﺎﯾﺪ ﻟﺤﺎظ ﺷﻮد. 34ـ ﻣﯿﺰان ﻋﻤﻠﮑﺮد ﻧﻬﺎدﻫﺎي ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ و ﺣﺎﮐﻤﯿﺘﯽ(اﺳﺘﺎﻧﺪاري، ﻓﺮﻣﺎﻧﺪاري، ﺑﻨﯿﺎد ﻣﺴﮑﻦ، ﺷﻬﺮداري و..) قابل‌قبول است. 35ـ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺧﻮدﮔﺮدان ﺟﺰو برنامه‌های ﺷﻬﺮداري ﺑﺮاي ﻣﻨﺎﻃﻖ و ﻣﺤﻼت ﺟﻬﺖ اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﺸﺎرﮐﺖ ﺷﻬﺮوﻧﺪي ﺑﻮده اﺳﺖ. 36ـ ﺳﺎﮐﻨﯿﻦ از طرح‌ها و اﻗﺪاﻣﺎت ﻋﻤﺮاﻧﯽ و ﺧﺪﻣﺎﺗﯽ ﮐﻪ در آﯾﻨﺪه در ﻣﺤﻠﻪ اﺟﺮا ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ اﻃﻼع دارند. 37ـ تجزیه‌وتحلیل ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺷﻬﺮي ﮐﺎر دﺷﻮاري اﺳﺖ و اﻓﺮاد ﻋﺎدي نمی‌توانند در اﻧﺠﺎم آن ﮐﻤﮏ ﮐﻨﻨﺪ. 38ـ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﻦ ﺑﺎ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻋﺎدﻻﻧﻪ درآﻣﺪ و اﻣﮑﺎﻧﺎت، ﻣﺸﺎرﮐﺖ ﺷﻬﺮوﻧﺪي را در ﻣﺤﻠﻪ اﻓﺰاﯾﺶ داده‌اند. 39ـ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﻦ ﺷﻬﺮي توانسته‌اند ﻧﯿﺎزﻫﺎ و نارسائی‌های اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ، اﻗﺘﺼﺎدي و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﺷﻬﺮ را ﺑﺮﻃﺮف ﮐﻨﻨﺪ. 40ـ ﺷﻮرا و ﺷﻬﺮداري ازنظر ﺷﻬﺮوﻧﺪان در ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﺷﻬﺮ ﺑﻬﺘﺮ عمل می‌کنند.

منبع: مطالعات میدانی نویسندگان، 1402

محدوده مورد مطالعه:

ﻣﺤﻠﻪ اﯾﭙﮑﭽﯿﻠﺮ در جهت شمال غرب شهر تبریز و در مختصات جغرافیایی ″۵۳′۱۴°۴۶ طول شرقی و ″۱۱′۶°۳۸ عرض شمالی واقع است. این محله ازنظر تقسیمات اداری و خدماتی در حوزه عملکردی شهرداری منطقه ۴ و در محور بزرگراه آذربایجان- سرداران فاتح، خیابان شهیدان ذاکر و بالاتر از میدان معلم در قلمرو زمین‌های محله تاریخی حکم‌آباد شکل‌گرفته است. طبق ﺳﺮﺷﻤﺎري 1395 ﻣﻨﻄﻘﻪ ۴ بالغ‌بر 316126 ﻧﻔﺮ و ﻣﺤﻠﻪ اﯾﭙﮑﭽﯿﻠﺮ 8۱7 نفر جمعیت را در خود جای‌داده‌اند. ﻗﺴﻤﺖ اعظم منطقه ۴ تبریز را بافت‌های قدیمی، ﻓﺮﺳﻮده و مسئله‌دار تشکیل می‌دهند و ساختار کالبدی و ﺷﺒﮑﻪ ارﺗﺒﺎﻃﯽ به دلیل داشتن ﻣﻌﺎﺑﺮ ﺗﻨﮓ و کوچه‌های ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺎرﯾﮏ از نفوذپذیری سختی برخوردار است(شکل 2).

$img0$

شکل 3. نمایی از وضعیت محله در مرحله توانمندسازی از نظر دسترسی و نفوذپذیری منبع: مطالعات میدانی نویسندگان، 1402

شکل 2. موقعیت جغرافیایی محله ایپکچیلر در شهر تبریز (ترسیم: نگارندگان)

بحث و ارائه یافتهها:

یافته های توصیفی: در اﺑﺘﺪا ﺟﻬﺖ آﺷﻨﺎﯾﯽ و ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ آﻣﺎري، خصیصه‌های ﻋﻤﻮﻣﯽ شرکت‌کنندگان (ﺧﺎﻧﻮارﻫﺎي ﺳﺎﮐﻦ در ﻣﺤﺪوده موردمطالعه) به‌صورت ﮐﺎﻣﻞ در ﺟﺪول ۴ آورده ﺷﺪه اﺳﺖ.

جدول ۴. توزیع فراوانی و درصد گروه نمونه بر اساس سؤالات بخش عمومی

جنسیت	فراوانی	درصد	تأهل	فراوانی	درصد	وضعیت مسکن	فراوانی	درصد
زن	۱۴۳	۸/۶۳	متأهل	۱۰۶	۷/۵۲	مالک	۱۲۷	۷/۵۶
مرد	۸۱	۲/۳۳	مجرد	۱۱۸	۳/۴۷	مستأجر و سایر	۷۸	۸/۳۴+ ۵/۸
مجموع	۲۲۴	۱۰۰	مجموع	۲۲۴	۱۰۰	مجموع	۲۲۴	۱۰۰
تحصیلات	فراوانی	درصد	شغل	فراوانی	درصد	سطح درآمد	فراوانی	درصد
زیردیپلم	۲۷	۱/۱۲	بیکار	۲۲	۸/۹	کمتر از۳ میلیون	۳۶	۱۶
دیپلم	۷۲	۱/۳۲	کارگر	۱۰۱	۴۵	۳ تا ۵ میلیون	۱۰۷	۷۶/۴۷
فوق‌دیپلم	۶۵	۲۹	کارمند	۲۳	۳/۱۰	۵ تا ۶ میلیون	۴۳	۲۰/۱۹
لیسانس	۳۹	۴/۱۷	کاسب	۳۶	۱/۱۶	۶ تا ۷ میلیون	۳۰	۴۰/۱۳
فوق‌لیسانس و بالاتر	۲۱	۴/۹	آزاد	۴۲	۷/۱۸	بیش از ۷ میلیون	۸	۵۷/۳
جمع	۲۲۴	۱۰۰	جمع	۲۲۴	۱۰۰	جمع	۲۲۴	۱۰۰

منبع: نویسندگان، ۱۴۰۰

ﻃﯿﻒ ﯾﺎ ﻣﻘﯿﺎس ﻟﯿﮑﺮت، ﯾﮑﯽ از رایج‌ترین روش در طرح ﺳﺆاﻻت پرسشنامه‌هاست. ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﺤﻘﻘﺎﻧﯽ ﮐﻪ از ﻣﻘﯿﺎس ﻟﯿﮑﺮت اﺳﺘﻔﺎده می‌کنند در مقیاس‌های ﺧﻮد درجه‌بندی‌های 1 ﺗﺎ 5 درﺟﻪاي را ﺑﯿﺸﺘﺮ مورداستفاده ﻗﺮار می‌دهند. در ﻗﺴﻤﺖ ﺳﺆاﻻت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺳﻨﺠﺶ ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪﺳﺎزي اﺳﮑﺎن ﻏﯿﺮرﺳﻤﯽ ایپکچیلر، از ﻃﯿﻒ 5 گزینه‌ای ﻟﯿﮑﺮت استفاده‌شده ﮐﻪ ﺑﻪ ﮔﻮﯾﻪﻫﺎ، رﺗﺒﻪﻫﺎي 1 ﺗﺎ 5 اﺧﺘﺼﺎص داده ﺷﺪ. در ادامه به یافته های تحلیلی و استنباطی پژوهش می پردازیم. یافتههای تحلیلی و استنباطی: ﺑﺮاي ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن ﻣﯿﺰان ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪﺳﺎزي اﺳﮑﺎن ﻏﯿﺮرﺳﻤﯽ و پرسش‌شوندگان، از آزﻣﻮن One-Sample Test و (T ﺗﮏ نمونه‌ای) ﺑﺎ ﻣﻘﺪار آزﻣﻮن ﺑﺮاﺑﺮ ﻋﺪد 3 (۳Test Value = ) و ﻓﺎﺻﻠﻪ اﻃﻤﯿﻨﺎن 95% (ﺧﻄﺎي 5%) اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪ که یافته های بدست آمده در جداول ۵ و ۶ آمده است.

جدول۵. آزمون One-Sample Test برای شاخص‌های توانمندسازی محله ایپکچیلر

میانگین انحراف استاندارد	انحراف استاندارد	میانگین	تعداد	شاخص
۰۲۵/۰	۵۰۳/۰	۱۶/۲	۳۷۸	کالبدی و دسترسی
۰۲۳/۰	۴۵۳/۰	۶۳/۲	۳۷۸	اقتصادی
۰۴۱/۰	۷۹۹/۰	۹۵/۲	۳۷۸	مشارکت اجتماعی
۰۳۳/۰	۶۵۶/۰	۹۶/۲	۳۷۸	ساماندهی و توانمندسازی
۰۳۷۰/۰	۷۲۵/۰	۲۲/۲	۳۷۸	نهادی و مدیریتی

منبع: نویسندگان، 1402

براﺳﺎس یافته‌های ﺣﺎﺻﻞ از آزﻣﻮن T ﺗﮏ نمونه‌ای در جدول ۶، می‌توان ﮔﻔﺖ ﺑﯿﻦ ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ ﺗﻤﺎم شاخص‌های ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪﺳﺎزي و ﻋﺪد (0,05<P و ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ ﮐﻤﺘﺮ از 3) تفاوت ﻣﻌﻨﺎداري وﺟﻮد دارد. ﻣﯿﺰان ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪﺳﺎزي در ﺗﻤﺎم شاخص‌های به‌کاربرده ﺷﺪه از دﯾﺪ ﺳﺎﮐﻨﯿﻦ پایین‌تر از ﺳﻄﺢ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻗﺮار دارد(0.05<P و ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ پایین‌تر از3). ﻣﯿﺰان ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪﺳﺎزي در ﺷﺎﺧﺺ ﺳﺎﻣﺎﻧﺪﻫﯽ و ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪﺳﺎزي ﻣﺤﻠﻪ به‌طورکلی ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﺳﺎﯾﺮ شاخص‌ها ﺑﻮده اﺳﺖ و ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪﺳﺎزي در ﺷﺎﺧﺺ ﮐﺎﻟﺒﺪي و دﺳﺘﺮﺳﯽ ﻣﺤﻠﻪ ﮐﻤﺘﺮﯾﻦ ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ را داﺷﺘﻪ اﺳﺖ.

جدول۶. آزمون T یک نمونه‌ای برای محله ایپکچیلر

بازه اطمینان ۹۵٪		میانگین	سطح معناداری Sig.	df	t	شاخص
بیشترین	کمترین	میانگین	سطح معناداری Sig.	df	t	شاخص
۲۲/۲	۱۱/۲	۱۶/۲	۰۰۰/۰	۳۷۷	۷۱۳/۸۳	کالبدی و دسترسی
۸۶/۲	۵۸/۲	۶۳/۲	۰۰۰/۰	۳۷۷	۶۵۹/۱۱۲	اقتصادی
۰۳/۳	۸۷/۲	۹۵/۲	۰۰۰/۰	۳۷۷	۸۹۷/۷۱	مشارکت اجتماعی
۰۳/۳	۸۹/۲	۹۶/۲	۰۰۰/۰	۳۷۷	۸۲۲/۸۷	ساماندهی و توانمندسازی
۲۹/۲	۱۴/۲	۲۲/۲	۰۰۰/۰	۳۷۷	۵۵۵/۵۹	نهادی و مدیریتی

منبع: نویسندگان، 1402

از دیگر تحلیل‌های بکار رفته ﺿﺮﯾﺐ ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﯽ ﭘﯿﺮﺳﻮن هست که ﯾﮑﯽ از ﻣﺸﻬﻮرﺗﺮﯾﻦ ﺷﯿﻮهﻫﺎي اﻧﺪازهﮔﯿﺮي واﺑﺴﺘﮕﯽ ﺑﯿﻦ دو ﻣﺘﻐﯿﺮ ﮐﻤﯽ بشمار می‌رود، ﺑﺎ ﻋﻼﻣﺖ r ﻫﻤﻮاره ﺑﺎ ﮐﻨﺎر ﻧﻮﺷﺖ آن‌، که ﻣﻌﺮف ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺿﺮﯾﺐ ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﯽ آن‌ها ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ می‌شود (ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ، rxy ﮐﻪ ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﯽ ﺑﯿﻦ ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎي x و y را ﻧﺸﺎن می‌دهد) ﻧﻤﺎﯾﺶ داده می‌شود به‌منظور ﺑﺮرﺳﯽ راﺑﻄﻪ ﺑﯿﻦ دو ﻣﺘﻐﯿﺮ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ (فاصله‌ای ﯾﺎ ﻧﺴﺒﯽ) ﻧﻈﯿﺮ ﻗﺪ، وزن، ﻧﻤﺮه آزﻣﻮن ﯾﺎ درآﻣﺪ مورداستفاده ﻗﺮار می‌گیرد و ﻣﯿﺰان ﺗﻐﯿﯿﺮﭘﺬﯾﺮي ﻣﺸﺘﺮك ﺑﯿﻦ دو ﻣﺘﻐﯿﺮ ﯾﺎ اﺷﺘﺮاك آن‌ها را ﻧﺸﺎن می‌دهد. ﻣﻘﺪار ﺿﺮﯾﺐ ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﯽ ﺑﯿﻦ 1+ و 1- در ﻧﻮﺳﺎن اﺳﺖ. اﮔﺮ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎ ﻫﻤﺴﻮ ﺑﺎﺷﺪ(ﻫﺮ دو ﻣﺘﻐﯿﺮ در یک‌جهت ﺗﻐﯿﯿﺮ ﮐﻨﻨﺪ ﺑﺎ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ اﻓﺰاﯾﺶ ﯾﺎ ﮐﺎﻫﺶ در ﯾﮏ ﻣﺘﻐﯿﺮ، ﻣﻘﺪار دﯾﮕﺮ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ و ﻫﻤﺴﻮ ﺑﺎ آن اﻓﺰاﯾﺶ ﯾﺎ ﮐﺎﻫﺶ ﯾﺎﺑﺪ)، ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﯽ ﯾﺎ ﻣﻘﺪار r ﻣﺜﺒﺖ ﺑﻮده و ﺑﻪ آن ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﯽ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﯾﺎ ﻣﺜﺒﺖ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ. اﻣﺎ اﮔﺮ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎ ﻫﻤﺴﻮ ﻧﺒﺎﺷﺪ(ﻫﺮدو ﻣﺘﻐﯿﺮ در ﺟﻬﺖ ﻋﮑﺲ هم‌تغییر ﮐﻨﻨﺪ و ﺑﺎ اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﻘﺪار ﯾﮏ ﻣﺘﻐﯿﺮ، ﻣﻘﺪار ﻣﺘﻐﯿﺮ دﯾﮕﺮ ﮐﺎﻫﺶ ﯾﺎﺑﺪ و ﺑﺮﻋﮑﺲ)، ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﯽ ﯾﺎ ﻣﻘﺪار r ﻣﻨﻔﯽ ﺑﻮده و ﺑﻪ آن ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﯽ ﻏﯿﺮﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﯾﺎ ﻣﻨﻔﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ. اﮔﺮ ﻣﻘﺪار به‌دست‌آمده ﺑﺮاي ﺿﺮﯾﺐ ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﯽ ﺻﻔﺮ ﺑﺎﺷﺪ اﯾﻦ ﺑﺪان ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﮐﻪ دو ﻣﺘﻐﯿﺮ موردنظر ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﻫﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ و هیچ‌گونه رابطه‌ای ﺑﯿﻦ آن‌ها وﺟﻮد ﻧﺪارد. ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ ﮐﻪ ﻣﻘﺪار ﻣﻄﻠﻖ ﺿﺮﯾﺐ ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﯽ ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ ﻗﻮت ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﯽ اﺳﺖ و ﻋﻼﻣﺖ ﻣﺜﺒﺖ ﯾﺎ ﻣﻨﻔﯽ ﺗﺄﺛﯿﺮي در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ ﻧﺪارد. جدول شماره ۷ ﺿﺮﯾﺐ ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﯽ ﭘﯿﺮﺳﻮن، sig و ﺗﻌﺪاد داده‌ها را ﻧﺸﺎن می‌دهد. همینطور 000= Sig می‌باشد ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ ﺑﺎ اﻃﻤﯿﻨﺎن 95 درﺻﺪ وﺟﻮد راﺑﻄﻪ ﺗﺄﯾﯿﺪ می گردد لذا ﺑﯿﻦ ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎي ﭘﮋوﻫﺶ در ﻣﺤﻠﻪ اﯾﭙﮑﭽﯿﻠﺮ راﺑﻄﻪ ﻣﻌﻨﺎداري وﺟﻮد دارد.

ﺟﺪول۷. ﺿﺮﯾﺐ ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﯽ پیرسون ﺑﯿﻦ ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎي ﭘﮋوﻫﺶ

شاخص
نهادی مدیریتی	ساماندهی توانمندسازی	سرمایه اجتماعی	اقتصادی	کالبدی و دسترسی
++۱۶۰/۰	++۲۹۲/۰	۱	۰۳۲/۰	++۳۱۵/۰	ضریب پیرسون	سرمایه اجتماعی (مشارکت)
۰۰۲/۰	۰۰۰/۰		۵۴۰/۰	۰۰۰/۰	سطح معناداری
۳۸۷	۳۸۷	۳۸۷	۳۸۷	۳۸۷	تعداد

منبع: نویسندگان، 1402

تحلیل رگرسیون ﯾﮏ ﻓﺮاﯾﻨﺪ آﻣﺎري ﺑﺮاي ﺗﺨﻤﯿﻦ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦ ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎ می‌باشد و ﮐﻤﮏ ﻣﯽﮐﻨﺪ که ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻘﺪار ﻣﺘﻐﯿﺮ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﺎ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻫﺮﮐﺪام از ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎي ﻣﺴﺘﻘﻞ و ﺑﺎ ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻮدن دﯾﮕﺮ ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎي ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ. ﺟﺪول ۸ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺿﺮﯾﺐ ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﯽ ﺳﺎده، ﺿﺮﯾﺐ ﺗﻌﯿﯿﻦ، ﺿﺮﯾﺐ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺗﻌﺪﯾﻞﺷﺪه و ﺧﻄﺎي ﻣﻌﯿﺎر ﺗﺨﻤﯿﻦ را ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ. در جدول فوق، a پیش‌بینی ﮐﻨﻨﺪه ﮐﺎﻟﺒﺪي و دﺳﺘﺮﺳﯽ، اﻗﺘﺼﺎدي، اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﻣﺸﺎرﮐﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ، ﺳﺎﻣﺎﻧﺪﻫﯽ و ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪﺳﺎزي و ﻧﻬﺎدي و ﻣﺪﯾﺮیتی بوده است.

جدول۸. ﺧﻼﺻﻪ ﺿﺮﯾﺐ ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﯽ ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪﺳﺎزي ﻣﺤﻠﻪ اﯾﭙﮑﭽﯿﻠﺮ

مدل	۱
ضریب همبستگی	a۴۴۰/۰
ضریب تعیین	۱۹۳/۰
ضریب تعدیل‌شده	۱۸۵/۰
خطای معیار میانگین	۷۲۱/۰

منبع: نویسندگان، 1402

ﺟﺪول ۹ ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺗﺤﻠﯿﻞ وارﯾﺎﻧﺲ را ﻧﺸﺎن می‌دهد. در اﯾﻦ ﺟﺪول ﻣﻨﺒﻊ ﺗﻐﯿﯿﺮات ﻣﺘﻐﯿﺮ واﺑﺴﺘﻪ در دو ﻣﻨﺒﻊ رﮔﺮﺳﯿﻮن و ﺑﺎﻗﯿﻤﺎﻧﺪه ﻧﺸﺎن داده‌شده اﺳﺖ و ﺑﺮاي ﻫﺮ ﯾﮏ از اﯾﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ، ﻣﺠﻤﻮع ﻣﺠﺬورات، درﺟﻪ آزادي و ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ ﻣﺠﺬورات آﻣﺪه اﺳﺖ. ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻫﺮ ﭼﻪ ﻣﻘﺪار ﻣﺠﻤﻮع ﻣﺠﺬورات ﺑﺎﻗﯿﻤﺎﻧﺪه کوچک‌تر از ﻣﺠﻤﻮع ﻣﺠﺬورات رﮔﺮﺳﯿﻮن ﺑﺎﺷﺪ، نشان‌دهنده ﻗﺪرت ﺗﺒﯿﯿﻦ ﮔﺮي ﺑﺎﻻي ﻣﺪل در ﺗﻮﺿﯿﺢ ﺗﻐﯿﯿﺮات ﻣﺘﻐﯿﺮ واﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ. ﺑﺮﻋﮑﺲ، ﻫﺮ ﭼﻪ ﻣﻘﺪار ﺑﺎﻗﯿﻤﺎﻧﺪه ﺑﻪ ﻣﯿﺰان ﺑﯿﺸﺘﺮي از رﮔﺮﺳﯿﻮن بزرگ‌تر ﺑﺎﺷﺪ، ﻧﺸﺎن می‌دهد ﮐﻪ ﻧﻘﺶ ﻣﺪل در ﺗﺒﯿﯿﻦ ﺗﻐﯿﯿﺮات ﻣﺘﻐﯿﺮ واﺑﺴﺘﻪ ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ. در ﭼﻨﯿﻦ ﺣﺎﻟﺘﯽ، ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎي ﻣﺴﺘﻘﻞ ضعیف‌تر را از ﻣﺪل ﺣﺬف ﮐﺮد و ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎي ﻣﺴﺘﻘﻞ دﯾﮕﺮي را ﮐﻪ ﻧﻘﺶ ﺑﯿﺸﺘﺮي در ﺗﺒﯿﯿﻦ ﺗﻐﯿﯿﺮات ﻣﺘﻐﯿﺮ واﺑﺴﺘﻪ دارﻧﺪ، وارد می‌شوند. در ﺟﺪول Anova می‌توانیم معنی‌دار ﺑﻮدن ﻣﺪل را ﺑﺮرﺳﯽ ﮐﻨﯿﻢ. ﻣﻘﺪار F نشان‌دهنده آن اﺳﺖ ﮐﻪ آﯾﺎ ﻣﺪل رﮔﺮﺳﯿﻮﻧﯽ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻣﺪل ﻣﻨﺎﺳﺒﯽ اﺳﺖ ﯾﺎ ﺧﯿﺮ. ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﺗﯽ، آﯾﺎ ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎي ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻗﺎدرﻧﺪ به‌خوبی ﺗﻐﯿﯿﺮات ﻣﺘﻐﯿﺮ واﺑﺴﺘﻪ را ﺗﻮﺿﯿﺢ دﻫﻨﺪ ﯾﺎ ﺧﯿﺮ. ﺗﺸﺨﯿﺺ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺎ معنی‌دار ﺑﻮدن ﻣﻘﺪار F در ﺳﻄﺢ ﺧﻄﺎي کوچک‌تر ﯾﺎ بزرگ‌تر از 0,05 امکان‌پذیر اﺳﺖ ﻣﻘﺪار F از ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ ﻣﺠﺬورات رﮔﺮﺳﯿﻮن ﺑﺮ ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ ﻣﺠﺬورات ﺑﺎﻗﯿﻤﺎﻧﺪه ﺑﻪ دﺳﺖ می‌آید. در جدول فوق، b ﻣﺘﻐﯿﺮ واﺑﺴﺘﻪ در ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪﺳﺎزي ﻣﺤﻠﻪ می باشد.

ﺟﺪول ۹. ﺧﻼﺻﻪ ﺗﺤﻠﯿﻞ وارﯾﺎﻧﺲ ﺑﺮاي ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪﺳﺎزي ﻣﺤﻠﻪ اﯾﭙﮑﭽﯿﻠﺮ

سطح معناداری	نسبت F	میانگین مجذورات	درجه آزادی	مجموع مجذورات	مدل
b 0/000	۳۴۸/۲۲	۶۳۲/۱۱	۴	۳۵۰/۴۶	رگرسیون
		۵۲۱/۰	۳۷۳	۱۴۷/۱۹۴	باقیمانده
			۳۷۷	۶۷۷/۲۴۰	کل

منبع: نویسندگان، 1402

ﺟﺪول ۱۰ ﻣﯿﺰان ﺗﺄﺛﯿﺮﮔﺬاري ﻣﺘﻐﯿﺮ واﺑﺴﺘﻪ، ﻣﻌﻨﯽدار ﺑﻮدن ﻣﺘﻐﯿﺮ ﻣﺴﺘﻘﻞ در ﻣﺪل و ﻧﯿﺰ ﻣﻌﺎدﻟﻪ رﮔﺮﺳﯿﻮن را ﻧﺸﺎن می‌دهد. ﺿﺮﯾﺐ رﮔﺮﺳﯿﻮن اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﻧﺸﺪه، ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺪل رﮔﺮﺳﯿﻮﻧﯽ ﺑﺮآورد ﺷﺪه می‌باشد اﻣﺎ ازآنجاکه در ﺗﺤﻠﯿﻞ رﮔﺮﺳﯿﻮن ﻣﻘﯿﺎس اﻏﻠﺐ ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎي ﻣﺴﺘﻘﻞ از واﺣﺪﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوﺗﯽ تشکیل‌شده است ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ به‌راحتی نمی‌توان ﺑﻪ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺳﻬﻢ ﻫﺮ ﻣﺘﻐﯿﺮ ﻣﺴﺘﻘﻞ در ﺗﺒﯿﯿﻦ ﺗﻐﯿﯿﺮات ﯾﺎ وارﯾﺎﻧﺲ ﻣﺘﻐﯿﺮ واﺑﺴﺘﻪ ﭘﺮداﺧﺖ از ﻫﻤﯿﻦ رو از ﺿﺮاﯾﺐ رﮔﺮﺳﯿﻮﻧﯽ استانداردشده اﺳﺘﻔﺎده می‌شود. ﺿﺮﯾﺐ رﮔﺮﺳﯿﻮن استانداردشده ﺑﺮاي ﺗﻌﯿﯿﻦ اﻫﻤﯿﺖ و ﻧﻘﺶ ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎي ﻣﺴﺘﻘﻞ در ﭘﯿﺸﮕﻮﯾﯽ ﻣﻌﺎدﻟﻪ رﮔﺮﺳﯿﻮن از ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﺑﺘﺎ اﺳﺘﻔﺎده می‌شود. از ﻃﺮﯾﻖ آن می‌توان در ﻣﻮرد اﻫﻤﯿﺖ ﻧﺴﺒﯽ ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎ ﻗﻀﺎوت ﮐﺮد. ﺑﺰرگ ﺑﻮدن ﺑﺘﺎ نشان‌دهنده اﻫﻤﯿﺖ ﻧﺴﺒﯽ و ﻧﻘﺶ آن در ﭘﯿﺸﮕﻮﯾﯽ ﻣﺘﻐﯿﺮ واﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﻟﺬا در ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻧﺘﺎﯾﺞ رﮔﺮﺳﯿﻮن ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺿﺮاﯾﺐ رﮔﺮﺳﯿﻮﻧﯽ استانداردشده اﺷﺎره ﺷﻮد ﺗﺎ ﻏﯿﺮاﺳﺘﺎﻧﺪارد. آﻣﺎره T اﻫﻤﯿﺖ ﻧﺴﺒﯽ ﺣﻀﻮر ﻫﺮ ﻣﺘﻐﯿﺮ ﻣﺴﺘﻘﻞ در ﻣﺪل را ﻧﺸﺎن می‌دهد. ﺑﺮاي اﯾﻨﮑﻪ ﺗﺸﺨﯿﺺ دﻫﯿﻢ ﮐﺪام ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎ ﺗﺄﺛﯿﺮ آﻣﺎري معنی‌داری ﺑﺮ ﻣﺘﻐﯿﺮ واﺑﺴﺘﻪ داشته‌اند می‌توانیم ﺑﻪ ﻣﻘﺪار T ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﻢ در ﺿﻤﻦ، در ﻫﻨﮕﺎم ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻣﻘﺪار T ﺑﻪ ﻋﻼﻣﺖ ﻣﺜﺒﺖ ﯾﺎ ﻣﻨﻔﯽ آن ﺗﻮﺟﻪ ﻧﮑﺮده و ﺗﻨﻬﺎ ﻗﺪر ﻣﻄﻠﻖ آن را ﮔﺰارش می‌دهیم.

جدول۱۰. ضرایب رگرسیون تأثیر شاخص‌های توانمندسازی در محله ایپکچیلر

	t	ضریب استاندارد شده	ضریب استاندارد نشده		شاخص
سطح معناداری Sig.		ضریب استاندارد شده	ضریب استاندارد نشده
سطح معناداری Sig.		بـتا	خطای معیار	B
۰۲/۰	۲۱۱/۲		۳۲۷/۰	۷۲۳/۰	عدد ثابت
۰۰۰/۰	۵۱۵/۶	۳۱۸/۰	۰۷۷/۰	۵۰۴/۰	کالبدی و دسترسی
۸۲۲/۰	۲۲۵/۰-	۰۱۱/۰-	۰۸۷/۰	۰۲۰/۰-	اقتصادی
۰۰۰/۰	۸۵۸/۵	۲۸۰/۰	۰۵۸/۰	۳۴۱/۰	ساماندهی و توانمندسازی
۱۳۶/۰	۴۹۵/۱	۰۷۳/۰	۰۵۴/۰	۰۸۰/۰	نهادی و مدیریتی

منبع: نویسندگان، 1402

نتیجهگیری و ارائه پیشنهادها:

براساس یافته های بدست آمده، در ادامۀ پژوهش، جهت نیل به نتایج آن، بایستی به سوالات طرح شده در بیان مساله پاسخ لازم و منطقی داده شود لذا در این راستا، به تحلیل و پاسخ به سؤال اول می پردازیم: آﯾﺎ ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪﺳﺎزي اﺳﮑﺎنﻫﺎي ﻏﯿﺮرﺳﻤﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺑﻬﺒﻮد ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎ و ﻧﻬﺎدﻫﺎي موردنیاز درزمینۀ اﻗﺘﺼﺎدي، اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﮐﺎﻟﺒﺪي در ﻣﺤﻠﻪ اﯾﭙﮑﭽﯿلر در ﺷﻬﺮ ﺗﺒﺮﯾﺰ ﺑﯿﺎﻧﺠﺎﻣﺪ؟ ﺑﺎﻧﮏ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺗﻌﺮﯾﻒ رﺳﻤﯽ ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪﺳﺎزي را این‌چنین ﺑﯿﺎن داﺷﺘﻪ اﺳﺖ: ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪﺳﺎزي ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﮔﺴﺘﺮش دارایی‌ها و توانایی‌های اﻓﺮاد ﻓﻘﯿﺮ به‌منظور ﻣﺸﺎرﮐﺖ، چانه‌زنی، ﺗﺄﺛﯿﺮﮔﺬاري، ﮐﻨﺘﺮل و ﺣﻔﻆ ﻣﺆﺳﺴﺎت ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﯾﯽ ﮐﻪ زﻧﺪﮔﯽ آن‌ها را ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﻨﺪ. به‌عبارتی‌دیگر ﺗﻘﻮﯾﺖ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﺤﺮوم ﺑﺮاي اﺳﺘﻔﺎده از ﻓﺮاﯾﻨﺪﻫﺎ و ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي رﺳﻤﯽ به‌منظور دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ، ﺧﺪﻣﺎت و فرصت‌ها اﺳﺖ. روﯾﮑﺮد ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪﺳﺎزي ﮐﻪ ﺑﺎ رﺷﺪ ﺷﻬﺮﻧﺸﯿﻨﯽ و اﻓﺰاﯾﺶ سکونتگاه‌های ﻏﯿﺮرﺳﻤﯽ در دﻫﻪ 1980 ﻣﯿﻼدي ﺑﮑﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ، مسئله ﺳﮑﻮﻧﺖ ﻏﯿﺮرﺳﻤﯽ را در ﭼﺎرﭼﻮب رﻫﯿﺎﻓﺖ جامع‌تر ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﺴﮑﻦ موردتوجه ﻗﺮار می‌دهد، ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻔﻬﻮم ﮐﻪ ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﺴﮑﻦ ﺑﺮاي اﮐﺜﺮﯾﺖ ﺟﻤﻌﯿﺖ ﺷﻬﺮي ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﺎرآﻣﺪ ﻓﻘﻂ از ﻃﺮﯾﻖ روﯾﮑﺮد ﺟﺎﻣﻊ ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪﺳﺎزي امکان‌پذیر اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ دﺳﺘﺮﺳﯽ ﺑﻪ ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺎﻟﯽ و اﻋﺘﺒﺎري، زیرساخت‌های ﭘﺎﯾﻪ و ﺧﺪﻣﺎت و ﺑﻪ رﺳﻤﯿﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻦ ﺗﺼﺮف و ﺣﻖ ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ آن‌ها اﺳﺖ. ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪﺳﺎزي از اﯾﻦ دﯾﺪﮔﺎه، اﺳﺘﻔﺎده ﺻﺮف از ﺧﺰاﻧﻪ دوﻟﺘﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﺑﻠﮑﻪ اﯾﺠﺎد زﻣﯿﻨﻪ بهره‌گیری از ﺗﻮان و ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺤﻠﯽ اﯾﻦ ﺟﻮاﻣﻊ در ﺟﻬﺖ ﺑﻬﺒﻮد وﺿﻌﯿﺖ اﻗﺘﺼﺎدي و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ اﺳﺖ(نارایان، ۱۳۹۴). اﯾﻦ رﻫﯿﺎﻓﺖ ﺑﺮ دﯾﺪﮔﺎه ﻓﻘﺮزداﯾﯽ و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﭘﺎﯾﺪار اﻧﺴﺎنﻣﺤﻮر ﺑﺎ ﺗﮑﯿﻪ ﺑﺮ ﻣﺸﺎرﮐﺖ ﺷﻬﺮوﻧﺪان و ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﺷﻬﺮي ﻣﺘﮑﯽ اﺳﺖ درعین‌حال ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪﺳﺎزي ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﻇﻬﻮر رﻫﺒﺮﯾﺖ در ﻣﯿﺎن اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت ﻣﺤﻠﯽ ﺑﯿﻨﺠﺎﻣﺪ. تلاش‌های موفقیت‌آمیز به‌منظور ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪ ﮐﺮدن ﻣﺮدم ﻓﻘﯿﺮ ﺑﺎﻋﺚ اﻓﺰاﯾﺶ آزادي اﻧﺘﺨﺎب و ﻋﻤﻞ آن‌ها در ﺑﺎﻓﺖﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﯽﺷﻮد. دﺳﺘﺮﺳﯽ ﺑﻪ اﻃﻼﻋﺎت، ﻣﺸﺎرﮐﺖ و ﺷﻤﻮل، ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﯾﯽ و ﻇﺮﻓﯿﺖ ﺳﺎزﻣﺎﻧﯽ ﻣﺤﻠﯽ ﭼﻬﺎرﻋﻨﺼﺮ ﻣﺸﺘﺮك رﻫﯿﺎﻓﺖ ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪﺳﺎزي ﻫﺴﺘﻨﺪ. ﺑﺮاي پاسخ به سوال اول ﭘﮋوﻫﺶ ﻻزم اﺳﺖ اﺑﺘﺪا ﺷﺎﺧﺺﻫﺎي ﮐﺎﻟﺒﺪي و دﺳﺘﺮﺳﯽ، اﻗﺘﺼﺎدي و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﮐﺎﻣﻞ ﺗﺤﻠﯿﻞ ﺷﻮﻧﺪ. در ادامه ﺟﺪول ۱۱ ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺗﺤﻠﯿﻞ ﺷﺎﺧﺺﻫﺎي ﮐﺎﻟﺒﺪي و دﺳﺘﺮﺳﯽ را نشان می‌دهد:

جدول ۱۱. نتایج تحلیل شاخصهای کالبدی و دسترسی

سوالات	کم و خیلی کم	متوسط	زیاد و خیلی زیاد
سوالات	درصد	درصد	درصد
ﻗﻄﻌﺎت با ﻣﺴﺎﺣﺖ ﮐﻢ (رﯾﺰداﻧﮕﯽ ﻗﻄﻌﺎت) در ﻣﺤﻠﻪ ﻣﺎ زﯾﺎد است.	۹/۲۹	۷/۴۰	۳/۲۹
پیاده‌روهای ﻣﺤﻠﻪ از کمیت و ﮐﯿﻔﯿﺖ ﻻزم تردد ﺑﺮﺧﻮردار هستند.	۸/۸۲	۴/۱۱	۸/۵
ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ ﻓﻀﺎي ﺷﻬﺮي، در ﻣﺤﻠﻪ ﻣﺎ از دﯾﺪ ﺳﺎﮐﻨﯿﻦ ﻣﻨﺎﺳﺐ اﺳﺖ.	۷۳	۸/۱۴	۱/۱۲
ﻣﯿﺰان اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻤﺎ از ﺣﻤﻞوﻧﻘﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ(اﺗﻮﺑﻮس، ﺗﺎﮐﺴﯽ و.....)	۵/۳۵	۴/۴۷	۵/۱۷
وﺿﻌﯿﺖ دﺳﺘﺮﺳﯽ ﺑﻪ حمل‌ونقل ﻋﻤﻮﻣﯽ ﻣﻨﺎﺳﺐ می‌باشد.	۶/۳۳	۹/۵۷	۵/۸
اﻣﮑﺎﻧﺎت ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮاي دوﭼﺮﺧﻪﺳﻮاري در ﺳﻄﺢ ﻣﺤﻠﻪ وﺟﻮد دارد	۹/۷۴	۴/۱۶	۷/۸
ﻣﺤﻠﻪ از ﺗﻮان ﻻزم در اراﺋﻪ ﺧﺪﻣﺎت آﻣﻮزﺷﯽ، ﺑﻬﺪاﺷﺘﯽ، ﺗﺠﺎري، ورزﺷﯽ و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﺑﺮاي ﺟﻤﻌﯿﺖ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ.	۶/۷۴	۴/۲۵	۰
ﮐﺎرﺑﺮي خدماتی (ﭘﺬﯾﺮاﯾﯽ و اﻗﺎﻣﺘﮕﺎﻫﯽ) ﺟﺎذب ﮔﺮدﺷﮕﺮ در ﺳﻄﺢ ﻣﺤﻠﯽ، ﻣﻠﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ: رﺳﺘﻮران، کافی‌شاپ، قهوه‌خانه و.....)	۲/۷۷	۶/۱۹	۲/۳

منبع: نویسندگان، 1402

ﺑﺎ ﻧﮕﺎﻫﯽ ﺑﻪ شاخص‌های ﮐﺎﻟﺒﺪي و دﺳﺘﺮﺳﯽ ﻣﺸﺎﻫﺪه می‌شود ﮐﻪ ﻫﻤﻪ ﺳﺆاﻻت ﮐﺎﻟﺒﺪي و دﺳﺘﺮﺳﯽ در ﺳﻄﺤﯽ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﯾﺎ ﺧﯿﻠﯽ ﮐﻢ و ﮐﻢ ﻗﺮار دارﻧﺪ. اﯾﻦ ﺑﺪان ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ که نفوذپذیری و نحوه دسترسی در محله با سختی همراه هست و ﺳﺎﮐﻨﺎن از ﮐﯿﻔﯿﺖ و نحوه دسترسی به ﺧﺪﻣﺎت ﮐﺎﻟﺒﺪي در سطح محله ناراضی می‌باشند. در ادامه ﺟﺪول ۱۲ ﻧﺘﺎﯾﺞ حاصل از ﺗﺤﻠﯿﻞ شاخص‌های اﻗﺘﺼﺎدي را نشان می‌دهد.

ﺟﺪول ۱۲. ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺗﺤﻠﯿﻞ شاخص‌های اﻗﺘﺼﺎدي

سوالات	کم و خیلی کم	متوسط	زیاد و خیلی زیاد
سوالات	درصد	درصد	درصد
فعالیت‌های اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﻮﺟﻮد در ﻣﺤﻞ ﺑﺮاي ﺳﺎﮐﻨﯿﻦ مزاحمت‌های ﺳﺮوﺻﺪا و ﺷﻠﻮﻏﯽ اﯾﺠﺎد می‌کند.	۵/۱۱	۷/۵۸	۲/۳۰
در ﻣﺤﻠﻪ اﻓﺮاد با فرهنگ و درآﻣﺪﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺗﻬﯿﻪ ﻣﺴﮑﻦ ﺑﺮاي ﺧﻮد ﻫﺴﺘﻨﺪ.	۵/۶۳	۲/۳۱	۳/۵
ﺗﻮﺳﻌﻪ زیرساخت‌های ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ظرفیت‌های اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﺤﻠﻪ، ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺷﻬﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ.	۷/۳۹	۲/۳۱	۱/۲۹
در ﺻﻮرت ﺑﻬﺒﻮدی اﻗﺘﺼﺎدي ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ ﺗﺮك ﻣﺤﻠﻪ ﺧﻮد ﻫﺴﺘﻢ.	۶/۲	۲/۳۱	۱/۶۶
سرمایه‌گذاری ﺑﺨﺶ ﺧﺼﻮﺻﯽ در ﻣﺤﻠﻪ ﻣﺎ ﺳﻮدآور و ﭘﺮروﻧﻖ اﺳﺖ.	۶/۶۱	۱/۳۳	۳/۵
ﻫﺰﯾﻨﻪ ﺧﺮﯾﺪ واﺣﺪ ﻣﺴﮑﻮﻧﯽ در ﻣﺤﻠﻪ ﻣﺎ، رﺿﺎﯾﺖ ﻣﻦ را ﺑﺮآورده ﮐﺮده اﺳﺖ.	۱/۶۶	۲۸	۸/۵
ﻣﯿﺰان اﻣﮑﺎﻧﺎت ﻣﻮﺟﻮد در ﻣﺤﻠﻪ ﺑﺮاي اﯾﺠﺎد اﺷﺘﻐﺎل مناسب است.	۲/۷۷	۱/۲۰	۶/۲
ساکنان محله ازنظر اقتصادی توان مالی ضعیفی دارند.	۵/۳۹	۶/۳۷	۲۳

منبع: نگارندگان، 1402

ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ در ﺟﺪول ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺷﺎﺧﺺﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي دﯾﺪه ﻣﯽﺷﻮد (به‌استثنای ﺳﺆال ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﯾﻦ ﮔﻮﯾﻪ ﮐﻪ در ﺻﻮرت ﺑﻬﺒﻮد وﺿﻌﯿﺖ اﻗﺘﺼﺎدي ﺧﺎﻧﻮار ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ ﺗﺮك ﻣﺤﻠﻪ ﺧﻮد هستم گزینه زﯾﺎد و ﺧﯿﻠﯽ زﯾﺎد را اﻧﺘﺨﺎب کرده‌اند). ﻫﻤﻪ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﯾﺎن در ﺳﺎﯾﺮ ﺳﺆاﻻت ﮔﺰﯾﻨﻪ ﺧﯿﻠﯽ ﮐﻢ و ﮐﻢ ﯾﺎ ﻣﺘﻮﺳﻂ را اﻧﺘﺨﺎب کرده‌اند. برآیند فوق نشانگر خوشبین نبودن ساکنان نسبت به بهبود اوضاع اقتصادی محله و نداشتن رضایت از وضع موجود آن می باشد.

شاخص‌های اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﻣﺸﺎرﮐﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ: بافت‌های فرسوده شهر تبریز (که بخشی از آن در محدوده اسکان غیررسمی قرار دارد) دارای ظرفیت‌های مختلف ازجمله یکدست بودن ساکنان ازنظر اجتماعی و فرهنگی؛ داشتن روحیه مشارکت و همکاری در بین ساکنان برای ارتقای کیفیت زندگی و توانمندسازی و بهسازی محل سکونت خود؛ وجود افراد بااستعداد و در حرفه‌های مختلف، امکان بهره‌مندی از نیروی بومی در بخش‌های مختلف به‌منظور ارتقای کیفی و کالبدی بافت و همچنین تنگناها و محدودیت‌هایی ازجمله ضعف امنیت اجتماعی در بافت به‌ویژه در ساعات شب؛ جابجایی ساکنان قدیمی بافت به سایر نقاط و جایگزینی مهاجران کم‌درآمد با طبقات اجتماعی پایین و نبود احساس تعلق مکانی آن‌ها به بافت می‌باشد(میرزا بکی و همکاران، ۱۳۹۹: ۹۲). در ادامه، ﺟﺪول ۱۳ ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺗﺤﻠﯿﻞ شاخص‌های اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ را نشان می‌دهد:

ﺟﺪول ۱۳. ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺗﺤﻠﯿﻞ شاخص‌های اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﻣﺸﺎرﮐﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ

سوالات	کم و خیلی کم	متوسط	زیاد و خیلی زیاد
سوالات	درصد	درصد	درصد
چقدرﺣﺎﺿﺮﯾﺪ در ﮐﺎرﻫﺎي ﮔﺮوﻫﯽ در ﻣﺤﻠﻪ ﺷﺮﮐﺖ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ.	۱/۳۳	۷/۳۱	۲/۳۵
راﺑﻄﻪ ﺻﻤﯿﻤﺎﻧﻪ ﺑﯿﻦ ﺧﺎﻧﻮاده ﺷﻤﺎ و همسایه‌ها وﺟﻮد دارد.	۳۶	۵/۳۲	۴/۳۱
ﺳﺎﮐﻨﯿﻦ ﻣﺤﻠﻪ ﻣﺎﯾﻞ ﺑﻪ ﻫﻤﮑﺎري و ﻣﺸﺎرﮐﺖ ﺑﺎ ﯾﮏ ﺗﺸﮑﻞ محله‌ای ﺑﺮاي ﺑﻬﺒﻮد ﮐﯿﻔﯿﺖ ﻣﺤﻠﻪ ﺧﻮد می‌باشند.	۱/۲۹	۲/۲۶	۷/۴۴
ﺗﺎ ﺣﺪ امکان در رﻓﻊ ﻣﺸﮑﻼت ﻣﺤﻠﻪ ﺷﺮﮐﺖ می‌نمایید.	۹/۳۴	۲/۳۹	۲۶
ﺗﻤﺎﯾﻞ دارﯾﺪ در تصمیم‌گیری‌های ﻣﺤﻠﻪ ﻣﺸﺎرﮐﺖ ﮐﻨﯿﺪ.	۶/۲۶	۴/۳۸	۶/۳۸
ﻣﺎﯾﻞ ﺑﻪ ﻣﺸﺎرﮐﺖ ﺑﺎ ﺳﺎزﻧﺪﮔﺎن و در اﺧﺘﯿﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻦ زﻣﯿﻦ ﺧﻮد می‌باشم	۷/۲۹	۴۰	۹/۲۹
در ﻣﺮاﺳﻢ ﻋﺰاداري و جشن‌های ﺷﺎدي همسایه‌ها ﺷﺮﮐﺖ می‌کنید.	۴/۳۵	۷/۱۷	۹/۴۶
در ﺻﻮرت ﻧﺪاﺷﺘﻦ وسیله‌ای در ﻣﻨﺰل می‌توانید آن را از ﻫﻤﺴﺎﯾﻪﻫﺎي ﺧﻮد قرض و امانت ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ.	۴/۶۲	۲۳	۶/۱۴

منبع: نگارندگان، 1402

ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺟﺪول ۱۳، در ﺷﺎﺧﺺ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﻣﺸﺎرﮐﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻧﯿﺰ اﮐﺜﺮ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﯾﺎن، ﺟﻮاب ﻣﺘﻮﺳﻂ، ﺧﯿﻠﯽ ﮐﻢ و ﮐﻢ را انتخاب کردند که نشان از ضعف اعتماد، همیَّت و سرمایه اجتماعی بین ساکنان می باشد که بصورت خودیار آماده همکاری و مشارکت در حل مشکلات محله نیستند. ﺑﺎ ﺗﺤﻠﯿﻞ شاخص‌های ﮐﺎﻟﺒﺪي و دﺳﺘﺮﺳﯽ، اﻗﺘﺼﺎدي و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﻣﺸﺎرﮐﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪ ﮐﻪ ﺳﺎﮐﻨﺎن ﻣﺤﻠﻪ اﯾﭙﮑﭽﯿﻠﺮ ﻧﻤﺮه ﭘﺎﯾﯿﻨﯽ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺷﺎﺧﺺﻫﺎ داده‌اند ﻟﺬا ﺑﺎﯾﺪ اﺑﺰارﻫﺎي ﻻزم و زیرساخت‌های موردنیاز ﺑﺮاي ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪﺳﺎزي همه‌جانبه ﻣﺮدم در رﻓﻊ ﻣﺴﺎﺋﻞ و ﻣﺸﮑﻼﺗﺸﺎن ﻓﺮاﻫﻢ آﯾﺪ ﺗﺎ ﺑﺘﻮان ﺑﻪ ﺑﻬﺒﻮد ﺷﺮاﯾﻂ ﮐﺎﻟﺒﺪي، اﻗﺘﺼﺎدي و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ آن‌ها ﭘﺮداﺧﺖ، ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﺗﯽ ازآنجاکه ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪﺳﺎزي اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت ﻏﯿﺮرﺳﻤﯽ ﻣﺴﺘﻠﺰم ﺳﺎﻣﺎﻧﺪﻫﯽ و ﺑﻬﺴﺎزي ﮐﺎﻟﺒﺪي اﺳﺖ و اصولاً ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪﺳﺎزي ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﺑﻬﺴﺎزي توصیه‌شده اﺳﺖ، می‌توان ﺑﺎ ﺑﻬﺒﻮد ﺷﺎﺧﺺﻫﺎي ﮐﺎﻟﺒﺪي ﺿﻤﻦ ﺑﻬﺴﺎزي ﻣﺤﻠﻪ ﺑﻪ ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪﺳﺎزي آن دست‌یافت.

ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﻘﺶ ﺑﺎﻻي ﻋﺎﻣﻞ اﻗﺘﺼﺎدي در شکل‌گیری و ﺗطور ﻣﺤﻠﻪ اﯾﭙﮑﭽﯿﻠﺮ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽرﺳﯿﻢ ﻣﺤﻠﻪ وﺿﻌﯿﺖ ﻣﻨﺎﺳﺒﯽ ازنظر شاخص‌های اﻗﺘﺼﺎدي ﻧﺪارد و درصورتی‌که اﻗﺪاﻣﺎﺗﯽ در ﺟﻬﺖ ﺑﻬﺒﻮد شاخص‌های اﻗﺘﺼﺎدي از ﻃﺮﯾﻖ اﻓﺰاﯾﺶ مهارت‌های ﻓﻨﯽ ـ حرفه‌ای، اﯾﺠﺎد اﺷﺘﻐﺎل ﭘﺎﯾﺪار، ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺎﻟﯽ و ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ ﺑﺎ ﺗﺨﺼﯿﺺ وامﻫﺎي قرض‌الحسنه و ﻏﯿﺮه در جهت اﻓﺰاﯾﺶ درآﻣﺪ ﺧﺎﻧﻮارﻫﺎ ﺻﻮرت ﮔﯿﺮد، می‌تواند ﻣﻮﺟﺒﺎت ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪﺳﺎزي اﻗﺘﺼﺎدي ﺳﺎﮐﻨﯿﻦ را ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﻤﺎﯾﺪ. درمجموع ﻣﺤﻠﻪ اﯾﭙﮑﭽﯿﻠﺮ در ﺷﺎﺧﺺﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﻣﺸﺎرﮐﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ داراي ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦﻫﺎي ﭘﺎﯾﯿﻦﺗﺮي اﺳﺖ ﮐﻪ این مسئله ریشه در ﻣﺸﮑﻼت اﻗﺘﺼﺎدي دارد. ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ می‌توان ﺑﺎ ﻣﺸﺎرﮐﺖ دادن ﻣﺮدم در ﮐﺎرﻫﺎي ﻣﺤﻠﻪ و ﺳﭙﺮدن ﺑﺮﺧﯽ از اﻣﻮر ﺑﻪ ﺳﺎﮐﻨﺎن اﯾﻦ ﻣﺤﻠﻪ ﮐﻪ درآﻣﺪي ﺑﺮاي آﻧﺎن اﯾﺠﺎد ﺷﻮد، ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪﺳﺎزي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﻣﺸﺎرﮐﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺳﺎﮐﻨﯿﻦ را ﻓﺮاﻫﻢ آورد. ﻟﺬا در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ سؤال اول ﭘﮋوﻫﺶ ﮐﻪ آیا ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪﺳﺎزي اﺳﮑﺎن ﻏﯿﺮرﺳﻤﯽ اﯾﭙﮑﭽﯿﻠﺮ می‌تواند ﺑﻪ ﺑﻬﺒﻮد ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎ و ﻧﻬﺎدﻫﺎي موردنیاز درزمینۀ اﻗﺘﺼﺎدي، اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﮐﺎﻟﺒﺪي این ﻣﺤﻠﻪ ﺑﯿﺎﻧﺠﺎﻣﺪ، پاسخ مثبت دریافت می‌گردد.

در ادامه به تحلیل و پاسخ به سؤال دوم پژوهش میپردازیم: آﯾﺎ ﻣﺸﺎرﮐﺖ ﻣﺮدم در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰيﻫﺎي ﺷﻬﺮي ﺟﻬﺖ ﺳﺎﻣﺎﻧﺪﻫﯽ و ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪﺳﺎزي می‌تواند به‌عنوان ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ راه‌حل ﺑﺮاي ﺣﻞ ﻣﺴﺌﻠﻪ اﺳﮑﺎن ﻏﯿﺮرﺳﻤﯽ در ﺷﻬﺮ ﺗﺒﺮﯾﺰ ﺑﺎﺷﺪ؟ از اواﺧﺮ دﻫﻪ ۱۹50 ﻣﯿﻼدي و ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺷﮑﺴﺖ برنامه‌های ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ دﯾﺪﮔﺎه ﻧﻮﺳﺎزي، ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺸﺎرﮐﺖ و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﺸﺎرﮐﺘﯽ در ادﺑﯿﺎت ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﻄﺮح ﺷﺪ. ﻣﻮفق نبودن برنامه‌ها دررسیدن ﺑﻪ اﻫﺪاف ﺧﻮد، اﯾﻦ را ﺗﻘﻮﯾﺖ ﮐﺮد ﮐﻪ ﻓﻘﺪان مشارکت‌های ﻣﺮدﻣﯽ در ﻃﺮاﺣﯽ، اﺟﺮا و ارزﯾﺎﺑﯽ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎ، ﻣﻮﺟﺐ ﻧﺎﮐﺎﻣﯽ آن‌ها ﺷﺪه اﺳﺖ. ازاین‌رو در واﮐﻨﺶ ﺑﻪ اﯾﻦ اﻣﺮ، ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺸﺎرﮐﺖ موردتوجه برنامه‌ریزان ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ و ﻓﺮآﯾﻨﺪﻫﺎي تقویت‌کننده ﻣﺸﺎرﮐﺖ ﻣﺮدم، به‌عنوان زﻣﯿﻨﻪ اﺻﻠﯽ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﻄﺮح ﺷﺪ. ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﺗﯽ؛ ﻣﺸﺎرﮐﺖ ﯾﮑﯽ از اﺟﺰاي جدایی‌ناپذیر ﻓﺮاﯾﻨﺪ ﺑﺎزآﻓﺮﯾﻨﯽ در بافت‌های فرسوده و مسئله‌دار ﺑﺎ روﯾﮑﺮد توانمندسازی اﺳﺖ.

ﻓﺮض زﯾﺮﺑﻨﺎﯾﯽ ﺑﺎزآﻓﺮﯾﻨﯽ ﻣﺸﺎرﮐﺘﯽ، درﮔﯿﺮ ﻧﻤﻮدن استفاده‌کنندگانی اﺳﺖ ﮐﻪ به‌عنوان ﻋﺎﻣﻞ ﻣﺸﺎرﮐﺖ در فعالیت‌های ﻣﺨﺘﻠﻒ و موقعیت‌های ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺣﻀﻮر دارﻧﺪ. در ﻃﻮل نیم‌قرن ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﺤﺚ ﻣﺸﺎرﮐﺖ از ﻣﻮارد ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻬﻤﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺗﻤﺎﻣﯽ حوزه‌های ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺗﯽ ازجمله ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎ ﺟﺬاﺑﯿﺖ ویژه‌ای داﺷﺘﻪ اﺳﺖ و در دهه‌های ﺷﺼﺖ و ﻫﻔﺘﺎد ﻣﯿﻼدي در آﻣﺮﯾﮑﺎ و اروﭘﺎ ﺑﯿﺶ از ﻫﺰاران ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺑﻨﯿﺎدي و ﮐﺎرﺑﺮدي در اﯾﻦ ﺣﻮزه انجام‌گرفته اﺳﺖ. در ﺟﺎﻣﻌﻪ اﯾﺮان ﻧﯿﺰ مطالعه‌هایی در ﻣﻮرد ﻣﺸﺎرﮐﺖ از ﭼﻨﺪ دﻫﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ آغازشده، وﻟﯽ به‌طورجدی از دهه‌های ﺷﺼﺖ و ﻫﻔﺘﺎد ﺧﻮرﺷﯿﺪي ﻣﺤﻘﻘﺎن اﻣﺮ، ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ در اﯾﻦ ﻣﻘﻮﻟﻪ را آﻏﺎز کرده‌اند.

ﺑﺮاي پاسخ به سوال دوم از دو آزﻣﻮن ﺿﺮﯾﺐ ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﯽ و رﮔﺮﺳﯿﻮن استفاده‌شده اﺳﺖ. در ﺿﺮﯾﺐ ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﯽ ﭘﯿﺮﺳﻮن اﮔﺮ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎ ﻫﻤﺴﻮ ﺑﺎﺷﺪ (ﻫﺮ دو ﻣﺘﻐﯿﺮ در ﯾﮏﺟﻬﺖ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﮐﻨﻨﺪ و ﺑﺎ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ اﻓﺰاﯾﺶ ﯾﺎ ﮐﺎﻫﺶ در ﯾﮏ ﻣﺘﻐﯿﺮ، ﻣﻘﺪار دﯾﮕﺮ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ و ﻫﻤﺴﻮ ﺑﺎ آن اﻓﺰاﯾﺶ ﯾﺎ ﮐﺎﻫﺶ ﯾﺎﺑﺪ)، ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﯽ ﯾﺎ ﻣﻘﺪار r ﻣﺜﺒﺖ ﺑﻮده و ﺑﻪ آن ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﯽ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﯾﺎ ﻣﺜﺒﺖ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ. اﻣﺎ اﮔﺮ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎ ﻫﻤﺴﻮ ﻧﺒﺎﺷﺪ (ﻫﺮدو ﻣﺘﻐﯿﺮ در ﺟﻬﺖ ﻋﮑﺲ ﻫﻢ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﮐﻨﻨﺪ و ﺑﺎ اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﻘﺪار ﯾﮏ ﻣﺘﻐﯿﺮ، ﻣﻘﺪار ﻣﺘﻐﯿﺮ دﯾﮕﺮ ﮐﺎﻫﺶ ﯾﺎﺑﺪ و ﺑﺮﻋﮑﺲ)، ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﯽ ﯾﺎ ﻣﻘﺪار r ﻣﻨﻔﯽ ﺑﻮده و ﺑﻪ آن ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﯽ ﻏﯿﺮﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﯾﺎ ﻣﻨﻔﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ. اﮔﺮ ﻣﻘﺪار به‌دست‌آمده ﺑﺮاي ﺿﺮﯾﺐ ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﯽ ﺻﻔﺮ ﺑﺎﺷﺪ اﯾﻦ ﺑﺪان ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﮐﻪ دو ﻣﺘﻐﯿﺮ موردنظر ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﻫﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ و هیچ‌گونه راﺑﻄﻪاي ﺑﯿﻦ آن‌ها وﺟﻮد ﻧﺪارد. ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ ﮐﻪ ﻣﻘﺪار ﻣﻄﻠﻖ ﺿﺮﯾﺐ ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﯽ ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ ﻗﻮت ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﯽ اﺳﺖ و ﻋﻼﻣﺖ ﻣﺜﺒﺖ ﯾﺎ ﻣﻨﻔﯽ ﺗﺄﺛﯿﺮي در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ ﻧﺪارد. ﺟﺪول شماره ۱۴ ﺿﺮﯾﺐ ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﯽ ﭘﯿﺮﺳﻮن، sig و ﺗﻌﺪاد داده‌ها را ﻧﺸﺎن می‌دهد. 0,000 = Sig می‌باشد ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ ﺑﺎ اﻃﻤﯿﻨﺎن 95 درﺻﺪ وﺟﻮد راﺑﻄﻪ ﻣﻮرد ﺗﺄﯾﯿﺪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﯾﻌﻨﯽ ﺑﯿﻦ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ(ﻣﺸﺎرﮐﺖ ﻣﺮدم) ﺑﺎ ﮐﻠﯿﻪ ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎي ﭘﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪ در ﻣﺤﻠﻪ اﯾﭙﮑﭽﯿﻠﺮ راﺑﻄﻪ ﻣﻌﻨﺎداري وﺟﻮد دارد. ﻟﺬا ﻓﺮض ﺻﻔﺮ رد و ﻓﺮض ﯾﮏ ﺗﺄﯾﯿﺪ می‌گردد.

جدول ۱۴. ضریب همبستگی پیرسون بین متغیرهای پژوهش

شاخص
نهادی و مدیریتی	ساماندهی و توانمندسازی	مشارکت و سرمایه اجتماعی	اقتصادی	کالبدی و دسترسی		مشارکت مردم (سرمایه اجتماعی)
		۱	۰۳۲/۰		ضریب پیرسون
۰۰۲/۰	۰۰۰/۰		۵۴۰/۰	۰۰۰/۰	سطح معناداری
۳۸۷	۳۸۷	۳۸۷	۳۸۷	۳۸۷	تعداد

منبع: نویسندگان، 1402

اغلب مطالعات ملی و منطقهای، حاکی از آن است که ﭘﺪﯾﺪه اﺳﮑﺎن ﻏﯿﺮرﺳﻤﯽ ﺑﻪ ﺟﺰء ﺟﺪاﯾﯽﻧﺎﭘﺬﯾﺮ ﺷﻬﺮﻫﺎي ﮐﺸﻮر به‌ویژه در کلان‌شهرها تبدیل‌شده اﺳﺖ ﮐﻪ از یک‌سو ﺑﺎزﺗﺎب ﻓﻀﺎﯾﯽ نابرابری‌ها و بی‌عدالتی‌های اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و اﻗﺘﺼﺎدي و ﺗﻮزﯾﻊ اﻣﮑﺎﻧﺎت و ﻣﻨﺎﺑﻊ در ﺳﻄﻮح ﻣﻠﯽ، منطقه‌ای و ﻣﺤﻠﯽ ﺑﻮده و از ﺳﻮي دﯾﮕﺮ ﺣﺎﺻﻞ ﮐﺎﺳﺘﯽﻫﺎي ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰي ﺷﻬﺮي و ﻣﺴﮑﻦ، ﺷﻬﺮوﻧﺪ زداﯾﯽ و ﺗﻮﺟﻪ ﻧﺪاﺷﺘﻦ ﺑﻪ ﻧﯿﺎزﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و اﻗﺘﺼﺎدي ﮔﺮوهﻫﺎي ﮐﻢدرآﻣﺪ در ﻃﺮحﻫﺎي ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺷﻬﺮي اﺳﺖ. ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪﺳﺎزي ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﻦ ﺗﻮانﻫﺎي دروﻧﯽ اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت ﻏﯿﺮرﺳﻤﯽ و ﻫﺪاﯾﺖ ﺗﻼشﻫﺎي ﺳﺎﮐﻨﯿﻦ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﺣﻤﺎﯾﺖ ﺑﺨﺶ دوﻟﺘﯽ به‌منظور دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﺑﻪ راه‌حلی ﺑﻬﯿﻨﻪ در ﺷﺮاﯾﻂ ﮐﻨﻮﻧﯽ اﺳﺖ. ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪﺳﺎزي ﺳﺎﮐﻨﯿﻦ ﺳﮑﻮﻧﺘﮕﺎهﻫﺎي ﻏﯿﺮرﺳﻤﯽ ﺑﺎاﻧﮕﯿﺰه ﺳﺎﻣﺎﻧﺪﻫﯽ می‌تواند ﺑﺎ ﻣﺤﻮرﯾﺖ ﺑﺴﯿﺞ آن‌ها ﺑﺮاي ﺑﻬﺴﺎزي و ارﺗﻘﺎء ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﺤﯿﻄﯽ ﺟﺎﻣﻪ ﻋﻤﻞ ﭘﻮﺷﺪ و در اﯾﻦ ﻓﺮآﯾﻨﺪ به‌تدریج زﻣﯿﻨﻪ ﯾﮑﭙﺎرﭼﮕﯽ همه‌جانبه اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ، اﻗﺘﺼﺎدي و ﮐﺎﻟﺒﺪي ﺑﺎ ﺷﻬﺮ ﻓﺮاﻫﻢ آﯾﺪ. ﮐﻪ در ﺻﻮرت درك ﻧﮑﺮدن وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﮐﺎﻟﺒﺪي، اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و اﻗﺘﺼﺎدي اﯾﻦ ﺳﮑﻮﻧﺘﮕﺎهﻫﺎ و اﺗﺨﺎذ ﻧﮑﺮدن روشﻫﺎي ﻣﺪﯾﺮﯾﺘﯽ ﮐﺎرا، در آﯾﻨﺪه ﭼﺎﻟﺸﯽ ﻋﻤﺪه ﺑﺮ ﺳﺮ راه ﺗﻮﺳﻌﻪ ﭘﺎﯾﺪار ﺷﻬﺮي ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد. بر این اساس، ﻧﺘﺎﯾﺞ به‌دست‌آمده از اﯾﻦ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺑﺮاي ﻣﺤﻠﻪ اﯾﭙﮑﭽﯿﻠﺮ ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ آن اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺑﯿﻦ ﺷﺎﺧﺺﻫﺎي ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪﺳﺎزي، ﻫﯿﭻﮐﺪام از ﺷﺎﺧﺺﻫﺎ ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﺣﺪ ﻣﺘﻮﺳﻂ(3 در ﻃﯿﻒ ﻟﯿﮑﺮت) ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ. ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﺗﯽ ﻣﺤﻠﻪ اﯾﭙﮑﭽﯿﻠﺮ در ﺷﺎﺧﺺ ﮐﺎﻟﺒﺪي و دﺳﺘﺮﺳﯽ 16/2، اﻗﺘﺼﺎدي 63/2، اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﻣﺸﺎرﮐﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ 95/2، ﺳﺎﻣﺎﻧﺪﻫﯽ و ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪﺳﺎزي 96/2 و ﺷﺎﺧﺺﻫﺎي ﻧﻬﺎدي و ﻣﺪﯾﺮﯾﺘﯽ 22/2 را ﺑﻪ دﺳﺖ آوردﻧﺪ، ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﺤﻠﻪ اﯾﭙﮑﭽﯿﻠﺮ در وﺿﻌﯿﺖ ﻧﺎﻣﻄﻠﻮﺑﯽ ﻗﺮار دارد. نتیجۀ نهایی حاکی از آن است که سازوکار فعلی جهت برنامه‌ریزی این محلۀ فرودست و غیررسمی در ابعاد فوق، برای بهبود فضای شهری جهت زندگی ساکنان ناموفق نشان می‌دهد لذا براي افزايش مشارکت شهروندان و تحقق عملی راهبرد توانمندسازي لازم است که مسئولان شهري زمينۀ بالای مشارکت شهروندان را فراهم نمايند. ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪ ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪﺳﺎزي اﺳﮑﺎنﻫﺎي ﻏﯿﺮرﺳﻤﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺑﻬﺒﻮد ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎ و ﻧﻬﺎدﻫﺎي ﻣﻮردﻧﯿﺎز درزمینۀ اﻗﺘﺼﺎدي، اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﮐﺎﻟﺒﺪي در ﻣﺤﻠﻪ اﯾﭙﮑﭽﯿﻠﺮ ﺑﯿﺎﻧﺠﺎﻣﺪ. به همین منظور بایستی در راستای تقويت عملکرد مديريت شهری در جهت توانمندسازی محله، ساکنان آن به‌عنوان محور اصلی قرار گیرند زیرا که هرگونه تحول اساسی در محله و کاهش مشکلات آن منوط به به‌کارگیری استعدادها، قابلیت ها و ظرفیتهای محلی موجود در عرصۀ مدیریت محلی به‌ویژه مشارکت شهروندان می‌باشد.‬‬‬‬‬‬ در ادامه چند پیشنهاد در جهت سرعت بخشیدن به الگوی توانمندسازی محله ارائه می گردد.

· آگاهی بخشی مردم از شیوۀ تهیه و تصویب طرحهای شهری و ارائۀ طرحهای مصوب پیشنهادی به ارباب‌رجوع؛

· به‌کارگیری استعدادها و ظرفیتهای محلی موجود در عرصۀ مدیریت محلی به‌ویژه مشارکت شهروندان؛

· ایجاد بسترهای حکمرانی الکترونیکی جهت ارتباط بهینه با مردم؛

· بسیج هرچه بهتر منابع به‌منظور رسیدن به اهداف کوتاه و بلندمدت؛

· شفافیت در امور با ايجاد امکان گردش آزاد اطلاعات و قابلیت دسترسی عموم ساکنان محلی به آن؛

· فراهم ساختن زيرساختها برای مشارکت شهروندان در تصمیمگیریهای محله؛

· قرار دادن مردم در جریان تصویب طرحهای شهری (جامع و تفصیلی) به دلیل بلندمدت بودن آن‌ها و کسب نظر از مردم؛

· همکاری هرچه بهتر با سرمایهگذاران بخش خصوصی و تکریم آن‌ها به‌جای مانعتراشی؛

· استفاده از پیمانکاران و مشاوران ماهر درزمینۀ پیادهسازی طرحهای موضعی.

References

1. Alsayyad, N. (2004). Urban Informality as a “New”Way of Life. In Urban Informality: Transnational Perspectives from the Middle East, Latin America, and South Asia; Alsayyad, N., Roy, A., Eds.; Lexington Books: Washington, DC, USA, 7–32.

2. Arefi, M. (2018). Revisiting the “Informal Settlement” Phenomenon. In Learning from Informal Settlements in Iran; Palgrave Macmillan: Cham, Switzerland, 9–21.

3. Arif, M.M., Ahsan, M., Devisch, O., & Schoonjans, Y. (2022). Integrated Approach to Explore Multidimensional Urban Morphology of Informal Settlements: The Case Studies of Lahore, Pakistan. Sustainability, 14, 7788.

4. Azunre, G.A.; Amponsah, O.; Takyi, S.A.; Mensah, H. (2022). Braimah, I. Urban informalities in sub-Saharan Africa (SSA): A solution for or barrier against sustainable city development. World Dev. 152, 105782.

5. Babaee, A.F., & Oskuee, A.A. (2023). Evaluation of satisfaction with indicators of empowerment of informal settlements with emphasis on social and economic issues (case study: Khalil Abad neighborhood of Tabriz). journal of new attitudes in human geography, Volume 15, Number 2: Serial Number 58, 110-133. (in Persian)

6. Berner, E. (2016). Housing disablement: Market failures, haphazard policies and the global proliferation of slums. In Local Governance, Economic Development and Institutions; Gómez, G.M., Knorringa, P., Eds.; Springer: Berlin/Heidelberg, Germany, 98–117.

7. Eckstein, S. (1990). Urbanization revisited: Inner-city slum of hope and squatter settlement of despair. World Dev. 18, 165–181.

8. Enobong Roberts, R., & Okanya, O. (2020). Measuring the socio–economic impact of forced evictions and illegal demolition; a comparative study between displaced and existing informal settlements. The Social Science Journal, 24, 1-20.

9. Eskandrian, Gh., & FirozAbadi, S.A. (2018). Analyzing the role and importance of the empowerment approach in dealing with informal settlements from the point of view of experts and professionals. Urban and Regional Development Planning Quarterly. 4 (No. 11). 57-86. (in Persian)

10. Fawaz, M. (2013). Towards the right to the city in informal settlements. In Locating Right to the City in the Global South; Samara, T.R., He, S., Chen, G., Eds.; Routledge: London, UK, 35–52.

11. Gbadegesin، J.T. & Aluko, B.T. (2010). The Programme of Urban Renewal for Sustainable Urban Development in Nigeria: Issues and Challenges، Pakistan. Journal of Social Science, 7(3), 253-244.

12. Hadizadeh Bazaz, M. (2003). Marginalization and its management solutions in the world, Mashhad Municipal Publications. (in Persian)

13. Hernandez, J. (2009). Production, use and language of open spaces in popular settlements, two case studies from Bogotá. Forum Ej. 9, 31–48.

14. Huchzermeyer, M., Karam, A., & Maina, M. (2014). Informal settlements. In Changing Space, Changing City: Johannesburg after Apartheid; Harrison, P., Gotz, G., Todes, A., Wray, C., Eds.; Wits University Press: Johannesburg, South Africa, 154–175.

15. Irandoost, K. (2008). Informal settlements and the myth of marginalization. Publications of the Urban Processing and Planning Company affiliated with Tehran Municipality. (in Persian)

16. Ishtiyaq, M.; Kumar, S. (2011). Typology of informal settlements and distribution of slums in the NCT, Delhi. J. Contemp. India Stud. Space Soc. 1, 37–46.

17. kashkuli, M., Mahdavi- Hajiloui, M., & Shariat Panahi, M. V. (2023). Evaluation of the Role of Informal Settlements in the Urban Spatial Structure (Case Study: Hamadan City). Journal of Studies of Human Settlements Planning, 18(3), 199-209.

18. Kyani Salmi, S., Shaterian, M., & Safari, H. (2019). Identifying the facilitating factors of empowering the marginal neighborhoods of Isfahan city (case study: Asheghabad neighborhood). Urban Planning Geography Research, 8(1), 161-192. (in Persian)

19. McFarlane, C. (2008). Sanitation in Mumbai’s Informal Settlements: State, ‘Slum’, and Infrastructure. Environ. Plan. A Econ. Space 2008, 40, 88–107.

20. Mirza Beki, M., & Rahnama, M.R., AjzaShokuhi, M. (2019). An analysis of the cultural-social capacities influencing the worn-out tissues on endogenous development (case study: Tabriz metropolis). Urban social geography. 7(2).77-96. doi: 10.22103/JUSG.2020.2020. (in Persian)

21. Moayedfar, S., & Azizi, S. (2023). Empowerment of informal settlements in Bandar Abbas with an urban renewal approach (case example: Posht Shahr neighborhood). Geography and Urban Space Development, 10(1), 117-136. (in Persian)

22. Mohanty, M. (2020). Squatter settlements and slums and sustainable development. In Sustainable Cities and Communities. Encyclopedia of the UN Sustainable Development Goals; Filho, W.L., Azul, A.M., Brandli, L., Özuyar, P.G., Wall, T., Eds.; Springer: Cham, Switzerland.

23. Mousavi, M.N., Heydari, H., & Bagheri Kashkouli, A. (2012). Examining the role of social capital in the renovation and improvement of dilapidated tissues (case study: Sardasht city). Journal of urban and regional studies and researches, No. 15, pp. 105-122. (in Persian)

24. Narayan, D. (2014). Empowerment and Poverty Reduction (World Bank Reference Book), translated by: Farzam Pourasghar Sangachin and Javad Ramezani, Tehran: Ministry of Cooperation, Labor and Social Welfare. (in Persian)

25. Perlman, J. E. (2004). Marginality:From Myth to Reality in the Favelas of Rio de Janeiro, 1969-2002 in: Roy,Ananya & Nezar Alsayyad(Eds)(2003)

26. Rasmussen, M.I. (2013). The power of informal settlements. The case of Dar es Salaam, Tanzania. Planum—J. Urban. 1, 26.

27. Rezaee, M., & Kamandari, M. (2013). Investigation and analysis of the causes of marginalization in Kerman city (case study: Sidi and Imam Hassan neighborhoods). Spatial Planning Journal, 4, Number 4, pp. 179-196. (in Persian)

28. Rodwin, L. (2022). Shelter, Settlement & Development; Taylor & Francis Group: Oxfordshire, UK, 498.

29. Samper, J., Shelby, JA., Behary, D. (2020). The Paradox of Informal Settlements Revealed in an ATLAS of Informality: Findings from Mapping Growth in the Most Common Yet Unmapped Forms of Urbanization. Sustainability.12 (22), 9510.

30. Sarrafi, M. (2002). Toward the development of a national strategy for organizing informal housing - from scattered and selective work to inclusive housing. seven cities 3 (9-10). 6-3. (in Persian)

31. Satterthwaite, D., Archer, D., Colenbrander, S., Dodman, D., Hardoy, J., Mitlin, D., Patel, S. (2020). Building resilience to climate change in informal settlements. One Earth 2020, 2, 143–156.

32. Selod, H., & Shilpi, F. (2021). Rural-urban migration in developing countries: Lessons from the literature. Reg. Sci. Urban Econ. 91, 103713.

33. Simone, A. (2020). Cities of the Global South. Annu. Rev. Sociol. 46, 603–622.

34. Tanzil, T. (2018). Community Empowerment Strategy Based on Social and Cultural Capital of Coastal Communities at Makassar Island. IOP conf. Ser.; Earth and environ. SCI. 156 012052

35. Ulack, R. (1978). The Role of Urban Squatter Settlements. Ann. Assoc. Am. Geogr. 68, 535–550.

36. UNESCAP. (2001). Municipal and Management in Asia: A comparative study, In: United Nation Economic and Social Commission for Asia and the specific.

37. UNESCAP. Urbanization Trends in Asia and the Pacific. Available online: https://www.unescap.org/resources/urbanization-trends-asia-and-pacific (accessed on 13 June 2022).

38. UN-Habitat. World Cities Report (2020) The Value of Sustainable Urbanization; UN-Habitat: Nairobi, Kenya, 2020; p. 318.

39. Ward, P.M. (2015). Latin America’s “Innerburbs”: Towards a new generation of housing policies for low-income consolidated self-help settlements. In Housing Policy in Latin American Cities; Routledge: London, UK, 21–39.

40. Zali, N., Rahmati, Y., & Chareh, N. (2014). Evaluation and criticism on the plan of organizing and empowering informal settlements of Shiraz (Case study: Mehdi Abad neighborhood (Cats Bess)). Quarterly Journal of Research and Urban Planning. 6(23). 115-132. (in Persian)

41. Zhang, L., Zhao, S.X., & Tian, J.P. (2003). Self-help in housing and chengzhongcun in China’s urbanization. Int. J. Urban Reg. Res. 27, 912–937.

شارک

عنوان URL للمقالة

ارزیابی ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪﺳﺎزی بافت‌های فرسودۀ ﻏﯿﺮرﺳﻤﯽ در سکونتگاه‌های شهری (مورد مطالعه: شهر ﺗﺒﺮﯾﺰ- ﻣﺤﻠﻪ اﯾﭙﮑﭽﯿﻠﺮ)

سند

الروابط

المراكز ذات الصلة

دعامة

الصفحات الرسمية