• الصفحة الرئيسية
  • توسعه شهری دانش‌بنیان (KBUD): رویکرد نوین در برنامه‌ریزی شهری (نمونه موردی: کلان‌شهر تهران)

شارک

عنوان URL للمقالة


رقم المقالة : JUEPD-2305-1194 (R2) زيارة : 62 الصفحة: 99 - 114

10.30495/juepd.2023.1986114.1194

نوع المخطوط: ابحاث

توسعه شهری دانش‌بنیان (KBUD): رویکرد نوین در برنامه‌ریزی شهری (نمونه موردی: کلان‌شهر تهران)

الموضوعات :

رباب حسین زاده 1 (گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران)
اسماعیل صفرعلی زاده 2 (گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه پیام نور)

تاريخ الإرسال : 25 الإثنين , شوال, 1444 تاريخ التأكيد : 25 السبت , محرم, 1445 تاريخ الإصدار : 14 الخميس , ذو الحجة, 1445

الکلمات المفتاحية: شهر دانش‌بنیان, دانش, شهر تهران, توسعه شهری دانش‌بنیان,

ملخص المقالة :

با رشدوگسترش شهرها و افزایش جمعیت، تأمین رفاه و آسایش شهرنشینان به مهم‌ترین دغدغه مدیریت شهری تبدیل شده است. با توجه به محدودیت منابع در شهرها، امروزه توسعه شهری مبتنی بر دانش، می‌تواند کمک مؤثری برای دستیابی شهرها به اقتصاد پایدار باشد به‌بیان‌دیگر، توسعۀ شهر دانش‌بنیان، ضمن توسعه و رونق اقتصادی، پایداری محیطی و مدیریت منابع، موجب ارتقا کیفیت زندگی شهروندان گردد. هدف این مقاله ارزیابی و شناسایی عوامل مؤثر در تحقق پذیری توسعه شهری دانش‌بنیان در کلان‌شهر تهران می باشد. این تحقیق از نظر هدف گذاری کاربردی و از نظر روش توصیفی-تحلیلی است. جامعه آماری تحقیق، 155 نفر از خبرگان، متخصصین دانشگاه و سازمان‌های دولتی و غیردولتی به‌صورت نمونه گیری قضاوتی یا هدفمند می‌باشد. برای تجزیه‌وتحلیل اطلاعات به‌دست‌آمده از روش تحلیل عاملی و از آزمون فریدمن در نرم‌افزار SPSS استفاده‌ شده است. نتایج این پژوهش نشان می دهد که تعداد 16 عامل از 69 شاخص استخراج شدند که همگی دارای مقادیر ویژه بالای یک بوده و جمعاً 54/82 درصد از واریانس را تبیین می کند. مقدار ویژه اولین عامل با 870/13 می‌باشد که به‌تنهایی 102/20 درصد از واریانس را در بر گرفته بود و بیشترین تأثیر را در بین عامل‌های دیگر دارد. یافته‌های تحقیق حاکی از آن است که مؤلفه‌های وجود بنیان‌های اقتصاد کلان و زیرساخت‌های ارتباطی (ICT) و IT مشترک با میزان (95/0)، داشتن نیروی انسانی کارآفرین (93/0)، ارتباط موفق بین صنعت، دانشگاه و حکومت (92/0)، تعدد دانشگاه‌ها و پژوهشگاه ها (91/0) به‌عنوان عوامل محرک در توسعه شهری دانش‌بنیان در کلان‌شهر تهران شناسایی شدند. نتایج تحقیق نشان می‌دهد تحقق پذیری مدل توسعه شهری دانش‌بنیان در کلان شهر تهران بیشتر در گرو تحقق توسعه اقتصادی، توسعه اجتماعی – فرهنگی، توسعه محیط شهری و توسعه نهادی است.

المصادر:

References
1. Akbari, M., Sotoudeh, N. Z., Yasmi, K., & Fekri, F. (2021). Regional assessment and analysis of the distribution system of knowledge-based companies in metropolitan cities (Case study: 22 regions of Tehran metropolis). Program Quarterly Regional Planning, 11(42), 153-171. https://doi.org/10.30495/jzpm.2021.3960 [In Persian].
2. Ali Akbari, E. (2019). Structural analysis of knowledge-based urban development drivers, case study: Tehran metropolis. Scientific And Research Quarterly Of Urban Research And Planning, 11(42), 1-20. https://dorl.net/dor/20.1001.1.22285229.1399.11.42.1.2 [In Persian].
3. Ashtari, H., & Parhiz, F. (2015). Knowledge-oriented city. Tisa Publishing House, Tehran: first edition. [In Persian].
4. Carrillo, F. J., Yigitcanlar, T., García, B., & Lönnqvist, A. (2014). Knowledge And The City. Routledge. https://doi.org/10.4324/9781315856650
5. Cross, A., & Adams, W. (2015). Towards a Proposed Caribbean Knowledge City – An Investment Destination for Quality Higher Education. Retrieved from //wikieducator.org/images/8/88/PID_622.pdf.
6. Dvir, R., & Pasher, E. (2004). Innovation engines for knowledge cities: An innovation ecology perspective. Journal Of Knowledge Management, 8(5), 16-27. http://dx.doi.org/10.1108/13673270410558756
7. Emami, M. R., & Saeedi, M. (2009). The role of universities in reaching the vision of 2025 and a knowledge-oriented society. Journal Of Work And Society, 110, 58-63. [In Persian].
8. Ergazakis, K., Metaxiotis, K., Psarras, J., & Askounis, D. (2006). A unified methodological approach for the development of knowledge cities. Journal Of Knowledge Management, 10(5), 65-78. http://dx.doi.org/10.1108/13673270610691189
9. Jafari Mehrabadi, M., & Sejodi, M. (2017). Knowledge-based city as an interdisciplinary concept. Strategy Development, 52(13), 131-152. http://www.rahbord-mag.ir/Article/1397022119242112052 [In Persian].
10. Jafari, M., & Tabibian, M. (2022). Measuring the indicators of urban creativity using KBUD of the study area: Comparison of Tehran, Mashhad, and Isfahan metropolises. Scientific Quarterly Of Urban Ecology Research, 13(1), 35-50. https://doi.org/10.30473/grup.2022.57298.2585 [In Persian].
11. Jomehpour, M., Issa Lo, Sh., Gudarzi, V., & Dusti Sabzi, B. (2016). Compilation of urban development strategies with a knowledge-based development approach (case study: Arak Industrial City). Economic And Urban Management Quarterly, 5(20), 53-65. http://dorl.net/dor/20.1001.1.23452870.1396.5.20.4.6 [In Persian].
12. Hekmat-Niya, H., & Mousavi, M. (2022). The application of models in geography with an emphasis on urban and regional mapping. Elam Novin Publications, Tehran. [In Persian].
13. Hsieh, H.-N., Chen, C.-M., Wang, J.-Y., & Hu, T.-S. (2015). Knowledge-intensive business services as knowledge intermediaries in industrial regions: A comparison of the Hsinchu and Tainan metropolitan areas. European Planning Studies, 23, 2253-2274. https://doi.org/10.1080/09654313.2014.958133
14. Hu, T. S., Ssu, C. P., & Hai-P. L. (2021). Development, innovation, and circular stimulation for a knowledge-based city: Key thoughts. Energies, 14(23), 7999. https://doi.org/10.3390/en14237999
15. Huggins, R. (2010). Regional competitive intelligence. Regional Studies, 44(5), 639-658. https://doi.org/10.1080/00343400802331312
16. Iran Statistics Center. (2016). Population and housing census of 2016. [In Persian].
17. Knight, R. V. (1995). Knowledge-based development: Policy and planning implications for cities. Urban Studies, 32(2), 225-260. https://doi.org/10.1080/00420989550013068
18. Lever, W. (2002). Correlating the knowledge-based of cities and economic growth. Urban Studies, 39(5), 859-870. http://dx.doi.org/10.1080/00420980220128345
19. Lonnqvist, A., Kapyla, J., Salonius, H., & Yigitcanlar, T. (2014). Knowledge that matters: Identifying regional knowledge assets of Tampere Region. European Planning Studies. https://doi.org/10.1080/09654313.2013.814621
20. Mir Akbari, N., Shahhosseini, S., & Madqalchi, N. (2016). Survey of knowledge-based urban development policies (case study: Tehran). The first international conference on urban economy (with the approach of resistance economy, action and action), May 2015. [In Persian].
21. Nabipour, I. (2013). City of knowledge. Bushehr, Bushehr University of Medical Sciences and Health Services. [In Persian].
22. Pancholi, S., Yigitcanlar, T., & Guaralda, M. (2014). Urban knowledge and innovation spaces. Asia Pacific Journal Of Innovation And Entrepreneurship, 8, 15-38. https://doi.org/10.1080/10630732.2016.1164443
23. Perry, B. (2008). Academic knowledge and urban development. In Yigitcanlar, T., Velibeyoglu, K., & Baum, S. (Eds.), Knowledge-Based Urban Development (pp. 21-41). IGI-Global. http://dx.doi.org/10.1080/02690940802197358
24. Pour Ramadan, I., Pour Hossein, R. H., & Ali Akbari, S. (2016). Knowledge-based city: Zanjan city's future development strategy as a sustainable and creative city. Amayesh Mohit, 35(9), 171-192. https://sanad.iau.ir/fa/Journal/ebtp/Article/986673 [In Persian].
25. Qawamifar, A., & Beyg, L. (2007). Presenting the strategic model of knowledge management in the creation and development of knowledge-based cities. The 6th International Management Conference, Tehran, Ariana Research Group. [In Persian].
26. Sarvar, R., Ashtiani Iraqi, & Akbari, M. (2016). Analyzing factors affecting the realization of integrated urban management, a case study: Tehran Metropolis. Geography Quarterly, 15(52), 37-52. https://mag.iga.ir/article_254320.html [In Persian].
27. Tabibi, S. H., Rafiyan, M., Majdi, H., & Ziari, Y. (2019). The role of knowledge-based and innovative cities in urban and regional development. Knowledge Of Urbanization, 4(1), 19-32. https://doi.org/10.22124/upk.2020.15004.1332 [In Persian].
28. Tan, Y. (2008). The making of knowledge cities: Melbourne’s knowledge-based urban development experience. Cities, 25(5), 63-72. https://doi.org/10.1016/j.cities.2008.01.001
29. Vasali Azar, Sh., M. (2017). Investigating the relationship between social capital and knowledge-based urban development. Science And Technology Policy Quarterly, 7(1), 17-29. https://dorl.net/dor/20.1001.1.24767220.1396.07.1.5.5 [In Persian].
30. Yigitcanlar, T., & Sarimin, M. (2015). Multimedia Super Corridor, Malaysia: Knowledge-based urban development lessons from an emerging economy. Vine, 45(1), 126-147. http://dx.doi.org/10.1504/IJKBD.2011.040623
31. Yigitcanlar, T. (2009). Planning for knowledge-based urban development: Global perspectives. Journal Of Knowledge Management, 13(5), 228-242. http://dx.doi.org/10.1108/13673270910988079
32. Yigitcanlar, T. (2011). Knowledge-based urban development processes of an emerging knowledge city: Brisbane, Australia. Itu Journal Of The Faculty Of Architecture, 8(1), 53-67.
33. Yigitcanlar, T. (2014). Innovating urban policymaking and planning mechanisms to deliver knowledge-based agendas: A methodological approach. International Journal Of Knowledge-Based Development, 5(3), 253-270. http://dx.doi.org/10.1504/IJKBD.2014.065300
34. Yigitcanlar, T. (2018). Smart city, knowledge city, sustainable city. 9(1), 1-5.
35. Yigitcanlar, T., & Bulu, M. (2015). Dubaization of Istanbul: Insights from the knowledge-based urban development journey of an emerging local economy. Environment And Planning A, 47(1). http://dx.doi.org/10.1068/a130209p
36. Yigitcanlar, T., & Lönnqvist, A. (2013). Benchmarking knowledge-based urban development performance: Results from the international comparison of Helsinki. CITIES, 31, 357-369. https://doi.org/10.1016/j.cities.2012.11.005
37. Yigitcanlar, T., Inkinen, T., & Makkonen, T. (2015). Does size matter? Knowledge-based development of second-order city-regions in Finland. Disp-The Planning Review, 51(3), 62-77. https://doi.org/10.1080/02513625.2015.1093352
38. Yigitcanlar, T., O’Connor, K., & Westerman, C. (2008). The making of knowledge cities: Melbourne’s knowledge-based urban development experience. Cities, 25(2), 63-72. https://doi.org/10.1016/j.cities.2008.01.001

نص كامل:


img0 

img0 

img0 

        Journal of Urban Environmental Planning and Development    

Vol 4, No 13, Spring 2024

                p ISSN: 2981-0647  - e ISSN:2981-1201        

Journal Homepage:http://juep.iaushiraz.ac.ir/

 

Research Paper

Knowledge-Based Urban Development (KBUD): A New Approach in Urban Planning (Case Study: Tehran Metropolis)

 

Robab Hoseinzadeh: Assistant Professor, Department of Geography and Urban Planning, PNU University, Tehran, Iran 

Esmaeil Safaralizadeh1  img0 : Assistant Professor, Department of Geography and Urban Planning, PNU University, Tehran, Iran

 

Received: 2023/05/15 PP 99-114 Accepted: 2023/08/12

        

Abstract

Knowledge-based urban development as a new development paradigm of the era of knowledge-based economy provides conditions for cities to maintain their competitiveness in the world. In other words, the development of the knowledge-based city is a new form of development that aims to bring economic progress and prosperity, environmental sustainability and social economic order to cities. The purpose of this article is to evaluate and identify the effective factors in the feasibility of knowledge-based urban development in Tehran metropolis. This research is practical in terms of targeting and descriptive-analytical in terms of method. The statistical population of the research is 155 experts, university specialists and governmental and non-governmental organizations in the form of judgmental or purposeful sampling. Factor analysis method and Friedman's test used in SPSS software to analyze the obtained data. The results of this study show that 16 factors extracted from 69 indicators, all of which have eigenvalues above one and explain 82.54% of the variance. The eigenvalue of the first factor is 13.870, which alone covered 20.102% of the variance and has the most influence among other factors. According to the results, it can be said that the components of the existence of macroeconomic Foundations and communication Infrastructure (ICT) and IT together with the rate of (0.95), entrepreneurial human resources (0.93), successful communication between Industry, University and Government ( 0.92), the number of Universities and Research institutes (0.91), the existence of research and development units (0.90), production specialization in sectors with Superior technology or creative Industries (0.90), having a strategy Smart Urban growth (0.89), having foundations of knowledge-based Economy (0.88), the existence of knowledge-based clusters (0.88), existence of Science and technology Parks (0.88), existence of multinational Companies and capital Foreign direct investment (0.88) and active presence in the regional and global information and communication network (0.88) identified as positive factors in knowledge-based urban development in Tehran metropolis.

Keywords: knowledge-based city, knowledge-based urban development, Tehran city.

 

https://www.i2pdf.com/upload/pdf-to-qr-code_fa_2_192_114449690666b798d7713a02.52488578/qrcode_66b798e283f11.png 

Citation: Hoseinzadeh, R., & Safaralizadeh, E. (2024). Knowledge-Based Urban Development (KBUD): A New Approach in Urban Planning (Case Study: Tehran Metropolis),  Journal of Urban Environmental Planning and Development, 4(13), 99-114.

img0© The Author(s) Publisher: Islamic Azad University of Shiraz

 

DOI: 10.30495/juepd.2023.1986114.1194

DOR:

 

 

[1]  . Corresponding author: Esmaeil Safaralizadeh, Email: es_54@pnu.ac.ir, Tell: +989143621146

 

 

 

 

Extended Abstract

 

Introduction 

 Nowadays, in order to respond to the conditions of the environment of rapid changes in the current economy, it is very vital that policymakers have a proper understanding of what is effective in the growth of cities in the next 20 years. Therefore, in the environment of transient economic conditions, it is very important for cities to develop a clear strategy and strong leadership and the ability to grasp the opportunities and challenges they face, and in this regard, many cities in the world have strategies and plans. They have written their strategic and urban development plans for the transition to a knowledge-based city.Our country, in line with global developments, has chosen a vision in the twenty-year horizon of the country so that it can become a developed country with the first economic, scientific and technological position in the region in the next twenty years. Therefore, it is necessary to turn the knowledge-based development approach into a knowledge-based society, and since the development perspective document is a map of desirable futures in a world full of evolution and transformation, it is very important to use appropriate tools for policymaking. It seems that in today's metropolises of the country, the key word to unlock the management difficulties is the vocabulary of knowledge and research. Now, in parallel with the benefits of knowledge-based urban development, it is necessary for the country's metropolises to understand its need and necessity in the process of globalization more than in the past. In the meantime, due to the rapid changes in the global economy of Tehran metropolis, with urban challenges and problems to stay in the orbit of sustainable development and increase its competitiveness at the national and international level, to take control of the opportunities, to achieve a sustainable city. , economic progress and achieving the visions of the 1404 horizon and the realization of knowledge-based urban development requires a different attitude from the current attitude. In alignment with such a necessity, this article examines the factors affecting the realization of knowledge-based urban development in the metropolis of Tehran by summarizing the variables in a limited number. It examines the factors with the least loss of information. This goal has been traced and scientifically studied by designing and explaining a main question; What are the factors affecting the realization of knowledge-based urban development (KBUD) in Tehran metropolis?

 

Methodology 

The present research is of a descriptive-analytical type and based on the applied purpose, and in terms of the nature of the data, it is quantitative, using a documentary method and a survey method. The selection criteria of experts and specialists in this research are theoretical mastery, practical experience, ability and desire in research. The important point in determining the number of experts is to ensure the comprehensiveness of various perspectives in the research. Based on this, the statistical population of the statistical community is 262 experts, university specialists, government, and non-government organizations, and the sample size estimated to be 155 people based on Cochran's formula. To check the validity and reliability of the questionnaire, in the current research, content (face) validity and confirmatory factor analysis used to measure the accuracy in compiling knowledge-based urban development indicators, and Cronbach's alpha used for the reliability of the questionnaire. The results of Cronbach's alpha test showed that it has a favorable Cronbach's alpha value (0.92) and this shows that the data obtained from the questionnaire has a high reliability and confidence coefficient. SPSS software used to analyze the data at the level of descriptive statistics of frequency, percentage, mean and standard deviation indicators, as well as to check the R-type factor analysis and check the rank of each factor using the Friedman test. 

 

Results and discussion 

This study analyzed the factors influencing the realization of the development of knowledge-based cities in Tehran metropolis. The results of the factor analysis model and factor rotation using the varimax method showed that 16 factors extracted from 67 indicators, all of which have eigenvalues above one and explain 82.54% of the variance. The first factor with the components is having the foundations of knowledge-based economy, the existence of knowledge-based clusters, the existence of science and technology parks, the participation of the public and private sectors, the existence of a creative and outstanding scientific class, the physical layout of a knowledge-oriented city, a suitable communication network at the level National and international strategic cooperation in the field of knowledge transfer and exchange with foreign sources. It has a special value of 13.870, which alone includes 20.102% of the variance. In addition, it has the most impact among other factors. The second factor explains and calculates 12.094% of the variance with a specific value of 8.345% and the third factor with a specific value of 7.517% explains and calculates 7.995% of the variance. Further, the results of the Friedman test showed that the importance of factors from the point of view of elites and experts is significant by Friedman's test. The chi square value obtained is equal to 194.29, which means that the ranking of factors is meaningful from the point of view of experts and elites, and the factors are a different ranking of variables. They have economic development, socio-cultural development, urban development and institutional development. According to the obtained results, it appears that the components of the existence of macroeconomic foundations and communication infrastructure (ICT), IT with a rate of (0.95), entrepreneurial workforce (0.93), successful communication between industry, university and Government(0.92), the number of universities and research institutes(0.91), the existence of research and development units(0.90), production specialization in sectors with superior technology or creative industries(0.90), Having a smart urban growth strategy(0.89), and the foundations of knowledge-based economy(0.88), the existence of knowledge-based clusters(0.88), science and technology parks(0.88), multinational companies and foreign direct investment(0.88), active presence in the regional and global information and communication network(0.88) play a greater role in knowledge-based urban development in Tehran metropolis.

 

Conclusion 

 Realization of the knowledge-based urban development model in the metropolis of Tehran depends mostly on the realization of economic development, socio-cultural development, urban environment development and institutional development. The results of this article are aligned and compatible with other researches in several topics. With the research of Pourramzan et al. (2016), in the dimension of social justice, with the results of the research of Jomehpour et al. (2016), about macroeconomic infrastructures, with the study of Vasali Azar Sharbiani (2017), in relation to the role of the creative class and urban diversity. (Social capital), in relation to institutional drivers, is aligned with the research of Ali Akbari (2020). In addition, in terms of the application of the knowledge-based urban development approach, it is consistent with the researches of Chen and Choi (2008), Ergazakis et al. (2006), Yigitcanlar et al (2008)

Based on the studies done, it seems that the effort to create and launch knowledge-based cities requires planning at higher levels than the city, so that in addition to the city and surrounding areas, it can pursue innovation at the regional level. This requires a hierarchical system of innovation from the regional level and its connection to the urban level and its surrounding areas. Therefore, with this attitude, in order to move towards the development of a knowledge-based city, which is the most stable form of urban development, in the metropolis of Tehran, there are common bottlenecks that every designer of a knowledge-based city should find these bottlenecks and strategic passages in a combination of political and economic conditions. , cultural-social, geographical. In this way, the first common point has been the existence of a collective wisdom and political desire to change the existing situation and take steps towards a full-fledged knowledge-based city. Policy makers and city managers by providing a vision, providing a communication system and respecting cultural diversity and networking with other local, national and international people and institutions, in the formulation of a "strategic planning framework" to guide agents to shape the city of knowledge. The establishment of strong economic and cultural support institutions play an important role. In addition, the government's support in coordination with the government's programs in providing an umbrella to support start-up companies with superior technologies, establishing laws and regulations to remove political obstacles for economic growth and providing special credits for the livability of Tehran metropolis are also unforgettable.

 

 

مقاله پژوهشی

توسعه شهری دانش‌بنیان (KBUD): رویکرد نوین در برنامه­ریزی شهری

(نمونه موردی: کلان‌شهر تهران)

 

رباب حسین زاده: استادیار گروه جغرافیا و برنا­مه­ریزی شهری، دانشگاه پیام­نور، تهران، ایران

اسماعیل صفرعلی زاده1 img0  : استادیار گروه جغرافیا و برنا­مه­ریزی شهری، دانشگاه پیام­نور، تهران، ایران

 

دریافت: 25/02/1402 صص 99-114 پذیرش: 21/05/1402

چکیده 

   توسعه شهری مبتنی بر دانش به‌عنوان پارادایم توسعه جدید عصر اقتصاد دانش­بنیان شرایطی را برای شهرها فراهم می­کند که به کمک آن‌ها در رقابت جهانی خود را حفظ کنند. به‌بیان‌دیگر، توسعۀ شهر دانش‌بنیان شکل جدیدی از توسعه است که هدفش پیشرفت و رونق اقتصادی، پایداری محیطی و نظم اقتصادی اجتماعی به شهرهاست. هدف این مقاله ارزیابی و شناسایی عوامل موثر در تحقق­پذیری توسعه شهری دانش‌بنیان در کلان‌شهر تهران می­باشد. این تحقیق از نظر هدف­گذاری کاربردی و از نظر روش توصیفی-تحلیلی است. جامعه آماری تحقیق، 155 نفر از خبرگان، متخصصین دانشگاه و سازمان‌های دولتی و غیردولتی به صورت نمونه­گیری قضاوتی یا هدفمند می‌باشد. برای تجزیه و تحلیل اطلاعات به دست آمده از روش تحلیل عاملی و از آزمون فریدمن در نرم‌افزار SPSS استفاده‌شده است. نتایج­ این پزوهش نشان می­دهد که تعداد 16 عامل از 69 شاخص استخراج شدند که همگی دارای مقادیر ویژه بالای یک یوده و جمعاً 54/82 درصد از واریانس را تبیین می­کند. مقدار ویژه اولین عامل با 870/13 می‌باشد که به‌تنهایی 102/20 درصد از واریانس را در بر گرفته بود و بیشترین تأثیر را در بین عامل‌های دیگر دارد. با توجه به نتایج به‌دست‌آمده می­توان گفت مؤلفه‌های وجود بنیان‌های اقتصاد کلان و زیرساخت‌های ارتباطی (ICT) و IT مشترکا با میزان (95/0)، داشتن نیروی انسانی کارآفرین (93/0)، ارتباط موفق بین صنعت، دانشگاه و حکومت (92/0)، تعدد دانشگاه‌ها و پژوهشگاه­ها (91/0)، وجود واحدهای تحقیق و توسعه (90/0)، تخصص­گرایی تولیدی در بخش­های با فناوری برتر یا صنایع خلاق (90/0)، داشتن استراتژی رشد هوشمند شهری (89/0)، داشتن بنیان­های اقتصاد دانش‌بنیان (88/0)، وجود خوشه­های دانش‌بنیان (88/0)، وجود پارک­های علم و فناوری (88/0)، وجود شرکت‌های چندملیتی و سرمایه­گذاری مستقیم خارجی (88/0) و حضور فعال در شبکه ارتباطات و بازارهای اطلاعات منطقه­ای و جهانی (88/0) به‌عنوان عوامل مجرک در توسعه شهری دانش‌بنیان در کلان‌شهر تهران شناسایی شدند.

واژه‌های کلیدی: شهر دانش‌بنیان، توسعه شهری دانش‌بنیان، شهر تهران

 

https://www.i2pdf.com/upload/pdf-to-qr-code_fa_2_192_114449690666b798d7713a02.52488578/qrcode_66b798e283f11.png 

استناد: حسین­زاده، رباب و صفرعلی­زاده، اسماعیل. (1402). تحلیلی بر خوانش اجتماعات تاب‌آور در برابر بحران زلزله. فصلنامه برنامه‌ریزی و توسعه محیط شهری، 4(13)، 99- 114.

img0 ©نویسندگان

ناشر: دانشگاه آزاد اسلامی، واحد شیراز

DOI: 10.30495/juepd.2023.1986114.1194

DOR:

 

[1]  . نویسنده مسئول: اسماعیل صفرعلی زاده، پست الکترونیکی: es_54@pnu.ac.ir ، تلفن: 09143621146

مقدّمه 

 دانش در جهان کنونی در مقایسه با سایر دارای­های نامشهود اهمیت فزاینده­ای پیدا کرده است (Hu et al., 2021: 2). به­طوری­که پژوهشگران و صاحب­نظران برای توصیف عصر کنونی، اصطلاحات گوناگونی مانند عصر فرا صنعتی، عصر اطلاعات، موج سوم یا جامع دانشی را به کار برده‌اند (Yigitcanlar et, al., 2015: 68). توسعه شهری به عنوان یک پدیده­ای یکپارچه و پیچیده است و اگرچه امروزه، شهرهای مختلف مسیرهای توسعه متفاوتی را طی می­کنند، ولی آن­ها به طور فزاینده­ای در حال برنامه­ریزی برای تبدیل از تولید مبتنی بر منابع طبیعی و فیزیکی، به خدمات مبتنی بر دانش هستند (2015: 2254 Hsieh et al.,). از این رو در هزاره سوم و جهان شهرنشین، بسیاری از شهرها به دنبال توسعه شهری دانش پایه هستند (Pancholi, et al, 2018: 25). دستیابی به چنین توسعه­ی، نیازمند شهرهایی است که تا چند دهه پیش با عنوان موتور توسعه یاد می‌شدند و امروزه شهرهای دانش‌بنیان معرفی می‌شوند .چنین شهرهایی دارای اقتصاد مبتنی بر دانش و شهرهای پایدار هستند که شهروندان آنان در رفاه و آسایش زندگی می‌کنند (2004: 23 ,Dvir & Pasher). و هدف توسعه شهری دانش پایه به عنوان یک رویکرد برنامه­ریزی شهری، ارتقاء رفاه اقتصادی، پایداری زیست محیطی، نظم اجتماعی-مکانی و حکمرانی خوب برای شهرها (Ergazakis et al., 2006). این الگو توسعه همچنین تولید و انتشار دانش را در یک محیط انسانی حفاظت شده از نظر زیست محیطی، امن از نظر اقتصادی، عادلانه از نظر اجتماعی و با حکمرانی خوب -یعنی دانش شهر- تشویق می­کند (Yigitcanlar et al., 2008). یعنی دنبال کردن یک مسیر توسعه شهری دانش پایه مطمئن می تواند شهرهایی را خلق کند که به نیازهای اقتصادی، اجتماعی، مکانی و نهادی ساکنانشان رسیدگی می­کنند (Yigitcanlar, 2018: 4). در حال حاضر، توسعه شهری دانش پایه محور خط مشی­گذاری (همچون بانک جهانی، کمیسیون اروپا و سازمان ملل کمیسیون اروپا) در بسیاری از شهرهای جهان بوده است که درصدد دستیابی به قابلیت رقابت بلند مدت هستند (Yigitcanlar & Bulu, 2015: 100). توسعه شهری بر مبنای نیروهای خلاق و نوآور و شبکه‌های رسمی و گاها غیررسمی ایجادشده بین آن‌ها، توسعه شهری دانش‌بنیان نامیده می‌شود و این شهرها نقش بسیار مهم و اساسی در خلق دانش، رشد اقتصادی و توسعه‌ی پایدار شهری بازی می­کنند (Yigitcanlar & O'conor, Westerman, 2008).

توسعه شهری مبتنی بر دانش به‌عنوان پارادایم توسعه جدید عصر اقتصاد دانش­بنیان شرایطی را برای شهرها فراهم می­کند که به کمک آن‌ها در رقابت جهانی خود را حفظ کنند. به‌بیان‌دیگر، توسعۀ شهر دانش‌بنیان شکل جدیدی از توسعه است که هدفش پیشرفت و رونق اقتصادی، پایداری محیطی و نظم اقتصادی اجتماعی به شهرهاست (Yigitcanlar & Lönnqvist, 2013, 361). همچنین توسعه شهري دانش‌بنیان یک ارتباط فضایی قوي و مستحکم بین تمامی فاکتورهاي مؤثر بر توسعه شهري برقرار می­کند. این ارتباط سبب تقویت و تکمیل چرخه دانش می­شود. با تکمیل چرخه دانش به میزان قابل‌توجهی در ایجاد و گسترش مناطق شهري خلاق اثرگذار است. خروجی توسعه شهري دانش‌بنیان، توسعه و گسترش فعالیت­هاي تکنولوژیکی خلاقانه، فراهم شدن زیرساخت­هاي لازم براي ایجاد شهر دانش و افزایش کیفیت زندگی شهري و جذب نیروهاي دانش و سرمایه­هاي فکري به شهر است (Yigitcanlar, 2009).

 اگر سیاست­هاي توسعه شهري دانش‌بنیان به‌درستی اجرا شود علاوه بر ارتقای کیفیت زندگی شهروندان، منجر به گسترش مناطق شهري خلاق و تشکیل فرآیندهاي ایجاد شهر دانش می­شود (Perry, 2008: 25-42). امروزه برای پاسخ‌دهی به شرایط فضای تغییرات پرشتاب اقتصاد کنونی، بسیار حیاتی است که سیاست‌گذاران ازآنچه در رشد شهرهای 20 سال آینده مؤثرند، ادراک مناسبی داشته باشند. ازاین‌رو، در فضای شرایط اقتصادِ درگذر، تدوین راهبرد روشن و رهبری نیرومند و توانایی چنگ­اندازی به فرصت­ها و چالش­های رو در رو، برای شهرها بسیار حیاتی است و در این رابطه بسیاری از شهرهای دنیا استراتژی­ها و طرح­های راهبردی و توسعه شهری خود را برای گذار به شهر دانش­بنیان نگاشته­اند (Ergazakis, Metaxiotis, & Psarras, 2006).

کشور ما نیز همسو با تحولات جهانی، چشم‌اندازی را در افق بیست‌ساله کشور برگزیده است تا بتواند در بیست سال آینده به کشوري توسعه‌یافته و داراي جایگاه اول اقتصادي، علمی و تکنولوژیکی در سطح منطقه تبدیل شود. بنابراین ضروري است رویکرد توسعه دانایی محور به جامعه دانش‌بنیان تبدیل شود و ازآنجاکه سند چشم­انداز توسعه، ترسیم‌کننده آینده­هاي مطلوب در دنیایی پر از تحول و دگرگونی است، لذا استفاده از ابزارهاي مناسب به‌منظور سیاست‌گذاری اهمیت بالایی برخوردار است (Emami&Sayidi,2009:68). به­نظر می­رسد در بزنگاه کلان­شهرهای امروزی کشور، کلید واژه­ گشایش قفل دشواری­های مدیریتی، واژگان دانش و پژوهش است. اکنون به‌موازات سخن از سودمندی­های توسعه شهری دانش­بنیان، ضروری است که کلان­شهرهای کشور در روند جهانی‌شدن بیش از گذشته، نیاز و لزوم آن را درک کنند. دراین‌بین با توجه به تغییرات سریع اقتصاد جهانی کلان‌شهر تهران با داشتن چالش­ها و مشکلات شهری برای ماندن در مدار توسعه پایدار و افزایش توان رقابت­پذیری آن در سطح ملی و بین­المللی، تحت کنترل درآوردن فرصت­ها، دستیابی به شهر پایدار، پیشرفت اقتصادی و نیل به چشم­اندازهای افق 1404 و تحقق توسعه شهری دانش‌بنیان، نیازمند نگرشی متفاوت از نگرش کنونی است در همسویی با چنین ضرورتی، این مقاله عوامل مؤثر بر تحقق­پذیری توسعه شهری دانش‌بنیان در کلان‌شهر تهران با تلخیص متغیرها در تعداد محدودی از عامل­ها با کمترین میزان از دست رفتن اطلاعات موردبررسی قرار می­دهد. این هدف با طرح و تبیین یک پرسش اصلی ردیابی و مطالعه علمی شده است؛ 1. عوامل موثر بر تحقق­پذیری­ توسعه شهری دانش‌بنیان (KBUD) در کلان‌شهر تهران کدامند؟

 

 

 

 

پیشینه و مبانی نظری تحقیق

شهرهای دانش بنیان به دلیل توسعه اقتصاد دانش و جهانی شدن و همچنین رقابت جهانی شکل گرفته­اند (Hu et al., 2021: 2). توسعه شهری دانش بنیان کیفیت زندگی خوبی را فراهم می‌کند، زیرا هدف شهرهای دانش‌محور جذب استعدادها و سرمایه‌گذاری‌ها و همچنین ارتقای رقابت‌پذیری شهر است (Yigitcanlar, 2009: 228). شهر دانش بنیان عمدتاً از اقتصاد، فرهنگ اجتماعی، محیط شهری و سیستم مدیریت تشکیل شده است. در این بستر اقتصاد محلی مبتنی بر فناوری و دانش است که توسعه فردی و اجتماعی می تواند شکوفا شود (Baskerville et al., 2006: 84).

 اصطلاح توسعه شهری دانش­بنیان، نخستین بار در سال 1995 برای احیای شهرهای صنعتی اروپا و آمریکا، از طریق ارتقای ظرفیت‌های انسانی و نهادی و ایجاد محیط‌های مساعد خلاقیت، نوآوری، آموزش و تغییر، شکل گرفت (Aliakbari, 2020: 2). توسعه دانش­بنیان، بر اصطلاحات فاکتورهای نرم؛ یعنی نرم‌افزار، موجود زنده و سازگاری، تأکید دارد و نیازمند استراتژی‌های متفاوتی است (Yigitcanlar & Sarimin, 2015: 287). در این زمینه نایت1 (1995)، با تحقیقی تحت عنوان «توسعه دانش‌بنیان» برای اولین­بار به­طور رسمی به معرفی مفاهیم توسعه شهرها بر پایه دانش پرداخته است (Knight, 1995: 226). توسعۀ شهرهای مبتنی بر دانش نگرشی به توسعه است که هدفش توسعۀ شهری پایدار و رونق اقتصادی است و به منطبق شدن شهرها با اقتصاد دانش­بنیان کمک می­کند و فرصت­هایی را برای خلق دانش، مبادلۀ دانش و نوآوری میان شهروندان فراهم می­کند (Vesali Azar, 2017:20). همچنین شرایطی را برای شهرها فراهم می­کند که به کمک آن‌ها در رقابت جهانی خود را حفظ کنند. به‌بیان‌دیگر، توسعۀ شهر دانش‌بنیان شکل جدیدی از توسعه است که هدفش پیشرفت و رونق اقتصادی، پایداری محیطی و نظم اقتصادی  اجتماعی به شهرهاست (Yigitcanlar, 2014). دستیابی به توسعه شهری مبتنی بر دانش، طرحی بلندپروازانه است که البته اگر به‌درستی اجرا شود، شرایط مناسبی را برای شهرها در راستای پیشگامی در عرصه­های رقابت جهانی فراهم می­کند (Yigitcanlar et al., 2008).

 

جدول 1- ماتریس نشان دهنده ارتباط دانش و توسعه و مراحل اصلی توسعه دانش پایه در شهرها

مراحل

دانش

توسعه

تعریف توسعه دانش پایه

مرحله نخست

تکنوپل­ها

ثبت اطلاعات

انباشت و نگهداشت موجودی

توسعه دانش پایه یک زیرساخت افزایش ذخیره اجتماعی دانش است

مرحله دوم

دیدگاه فنی

جریان پرفیت

تسهیل و افزایش چرخش

توسعه دانش پایه یک سیاست برای هدایت جریان اجتماعی دانش است.

دیدگاه اجتماعی- اقتصادی

تنظیم ارزش

تعادل پویای توازن ارزش پایدار

توسعه دانش پایه یک راهبرد توسعه برای هدایت بر پایه تعریف،سیستماتیک کردن و توازن پایدار سرمایه اجتماعی است.

منبع:Carrillo,2014: 18

 

چشم­ا­نداز توسعه شهري دانش­بنیان2، که معمولاً به‌عنوان معرفی (KBUD) می‌شود، در واقع انتقال منابع دانشی در توسعه محلی جهت تأمین اساس توسعه پایدار و ایجاد فرایند پیوسته یادگیري اجتماعی است که در آن شهروندان در خصوص تغییرات محیطی که در شهر روي می­دهد آگاهی می­یابند (میراکبری و همکاران، 1395: 471).

 در سال­های اخیر توسعه دانش‌بنیان شهری (KBUD) به یک رویکرد مورد توجه و محبوب برای شهرها به‌منظور جنبه رقابت­پذیری (Lonnqvist et al. 2014, Huggins, 2010) ، به‌روزرسانی زیرساخت­ها و بهبود کیفیت زندگی شهری (Yigitcanlar et al., 2008) تبدیل‌شده است. ییگیت کانلار3 و همکاران در پژوهشی جامع (2010)، با عنوان«توسعه دانش‌بنیان شهرها، افسانه یا واقعیت؟»، به‌طور مفصلی به بررسی مبانی، مفاهیم، ساختارها و اصول توسعه دانش‌بنیان شهری (KBUD) پرداخته­اند و نمونه­های موفق اجرای خط­مشی KBUD در شهرهای ملبورن، سنگاپور، بارسلونا، هلسینکی و آستین موردبررسی قرار دادند. همچنین ییگیت کانلار در مقاله‌ای با عنوان" برنامه­ریزي براي شهر دانش‌بنیان: چشم‌انداز جهانی" مدل توسعه شهري دانش‌بنیان (KBUD) را معرفی می­کند که به بیان مؤلفه‌های توسعه شهري دانش‌بنیان می‌پردازد. وی در تشریح مدل ارائه‌شده، بیان می‌دارد توسعه شهري دانش‌بنیان فراتر از توسعه اقتصادي، اجتماعی و سیاسی شهر است (شکل1). مدل تحقق توسعه شهری دانش‌بنیان درگرو تحقق توسعه اقتصادی، توسعه اجتماعی– فرهنگی، توسعه محیط شهری و توسعه نهادی است. چشم­انداز اقتصاددانشی به‌منظور دستیابی به رفاه اقتصادی ترسیم می­شود. در این چشم‌انداز، دانش درون­زاد در قلب فعالیت‌های اقتصادی قرار می­گیرد و در استراتژی­های محلی با در نظر گرفتن منابع اصلی، وارد می­شود (Yigitcanlar, 2011).

 

img0 

شکل 1- مدل توسعه شهری دانش‌بنیان(منبع: Yigitcalnar, 2009: 298)

 

توسعه شهری دانش­بنیان بر اساس مدل ییگیت کانلار دارای ابعاد و شاخص­های زیر­ می­باشد:

- توسعه اقتصادی: لازمۀ توسعۀ اقتصادی، مدیریت دارایی­های ناملموس است که برخلاف منابع مادی از راه استفاده مستهلک نمی­شوند، بلکه هرچه بیشتر استفاده شوند باارزش­تر می­شوند. در توسعۀ شهری دانش‌بنیان فعالیت‌های اقتصادی نیازمند نوسازی مستمر ظرفیت­های سازمانی و اجتماعی و گسترش محیط مطلوبی برای خلاقیت، نوآوری، یادگیری و تغییر برای شکوفایی است (Lever, 2002). یکی از آخرین دیدگاه­هاي مطرح در این زمینه؛ نظریه پل رومر، اقتصاددان برجسته استانفوردي است که با تغییر در مدل نئوکلاسیک، با در نظر گرفتن نقش هسته­اي براي "دانایی" در سیستم اقتصادي، ما با دوره­اي روبه‌رو هستیم که اگر کشورهاي درحال‌توسعه، به‌سوی اقتصاد دانایی محور حرکت ننماید، حتی با داشتن منابع سرشار طبیعی نمی‌توانند رشد اقتصادي را به دست آورند (Jafari Mehrabadi, 2017: 131).

- توسعه اجتماعی- فرهنگی: اهداف چشم­انداز توسعه اجتماعی- فرهنگی افزایش دانش و مهارت­های ساکنین به‌منظور ارتقای توسعه فردی، همگانی و کسب دستاوردهای اجتماعی است. این چشم­انداز جامعه دانشی می­سازد که به برابری اجتماعی از طریق سرمایه و اجتماعی و تنوع وابستگی متقابل دست می­یابد (Ashtari&Parhiz, 2015:39).

- توسعه شهری- محیطی: اهداف چشم­انداز توسعه شهری و محیطی، حفاظت، توسعه و یکپارچگی محیطی، محیط ساخته‌شده و ساخت یک شبکه قوی فضایی بین توسعه شهری و خوشه­های دانشی سازگار با محیط‌زیست، باکیفیت و منحصربه‌فرد و پایدار است. این چشم­انداز، محیط دانشی می­سازد که پایدار را از طریق توسعه شهری پایدار و کیفیت زندگی و فضا فراهم می­آورد. (Yigitcanlar, 2007: 12).

- توسعه نهادی: اهداف چشم‌انداز توسعه شهری نهادی شامل دموکراتیزه کردن دانش سازمان‌ها، ایجاد فرآیندهای یادگیری جمعی میان‌رشته‌ای، سازمان‌دهی دانش‌پایه، و ارتباط مستمر بین بازیگران و ذینفعان است. این چشم‌انداز، توسعه شهری دانش‌بنیان را از طریق برنامه‌ریزی استراتژیک و حاکمیت دانشی تقویت می‌کند (Yigitcanlar, 2011). توسعه نهادی نقش کلیدی در سازمان‌دهی و تسهیل فعالیت‌های دانش‌بنیان و طرح‌های راهبردی شهر دانش‌بنیان ایفا می‌کند. .(Ashtari & Parhiz, 2015:39).با توجه به ابعاد و شاخص­های مطرح‌شده در بالا، چارچوب مفهومی توسعه شهری دانش‌بنیان (KBUD) بر اساس شکل شماره 2 می­باشد.

 

img0 

شکل2- چارچوب مفهومی توسعه شهری دانش‌بنیان (KBUD)(منبع: نبی­پور، 1392: 25)

در زمینه­ توسعه شهری دانش‌بنیان در سطح جهانی تحقیقاتی در خصوص چگونگی تبدیل وضع موجود یک شهر به شهر دانش انجام پژوهش­های متعددی پذیرفته است. در ایران پژوهش­های کمی پیرامون توسعه شهری دانش‌بنیان صورت گرفته است که به چند مورد آن اشاره می­شود: ییگیت کانلار4 و همکارانش (2008)، در پژوهشی با عنوان"ایجاد شهرهای دانش؛ تجربه ملبورن در توسعه شهر دانش‌بنیان" به بررسی مفاهیم و اصول شهر دانش‌بنیان پرداخته­اند. تان5 (2009)، در مقاله­ای تحت عنوان"برنامه‌ریزی براي توسعه شهري دانش‌بنیان، چشم­انداز جهانی" فاکتورهاي اساسی در ایجاد موفقیت­آمیز شهر دانش در 5 شهر آستین، هلسینکی، ملبورن، سنگاپور، بارسلون می­پردازد. وي عوامل مختلفی را در موفقیت این شهرها بر می­شمارد که تعدادي از آن‌ها شامل موارد زیر است: وجود دیدگاه و برنامه­ریزي استراتژیک، ارتباط مناسب بین بخش عمومی و خصوصی، ارتباط موفق بین صنعت و دانشگاه و حکومت. وادارا6 (2012)، در پژوهشی تحت عنوان«توسعه دانش­بنیان و اقتصاد دانش‌بنیان؛ نمونه موردی شهر دبی»، نشان داد که چگونه دبی توانست اقتصادش را به سمت یک اقتصاد دانش­بنیان سوق دهد و این تبدیل به دگردیسی چه اثراتی روی فعالیت­های دانش‌بنیان در این شهر گذاشته است. ییگیت کانلار و لنکویست7 (2013)، در مقاله­ای به بررسی مسائل مربوط به نحوه اندازه­گیری عملکرد توسعه شهری مبتنی بر دانش و سهم ارزش‌گذاری آن در شهر هلسینکی پرداخته­اند. آدامز و کراس8 (2015)، در مقاله­ای تحت عنوان پیشنهاد "شهر دانشی برای کارائیب- یک مقصد سرمایه‌گذاری براي کیفیت آموزش عالی" به کاوش براي دستیابی به یک‌راه حل براي جامائیکا و کارائیب جهت رسیدن به چهار الزام حیاتی که توسط گزارش توسعه جهانی در سال 2002 تعریف شده، پرداخته­اند. ییگیت کانلار و بولو9 (2015)، در مقاله­ای به دبی­سازی استانبول: بینش­هایی از توسعه شهری مبتنی بر دانش اقتصاد محلی در حال ظهور پرداخته­اند. نتایج این پژوهش نشان داد که استانبول در تقابل با اقتصادهای محلی نوظهور چالش‌های متعددی در زمینه KBUD  دارد کنند و این شهر برای دستیابی به این توسعه باید سیاست­های برنامه­ریزی شهری خود را  در همسویی بهتر با KBUD قرار دهد. هو10 و همکاران (2021)، در مقاله­ای توسعه، نوآوری و تحریک دایره ای برای یک شهر مبتنی بر دانش: افکار کلیدی در پارک علمی شهر هسینچو11 تایوان پرداخته­اند. نتایج این پژوهش نشان می­دهد که پارک علمی هسینچو با ایجاد یک مدل نوآوری پویا بر اساس تحریک دایره‌ای بازخورد دانش برای ساخت یک محیط شهری و مجموعه‌ای از شبکه‌های استعداد، به عنوان یک موتور دانش بسیار تحریک‌شده و بسیار تعاملی عمل می‌کند. شهر در نهایت به یک چرخه با فضیلت برای نوآوری می رسد و به عوامل حیاتی برای تکامل یک شهر دانش بنیان دست می­یابد.

طبیبی و همکاران (1399)، در پژوهشی به نقش شهرهای دانش بنیان و نوآور در توسعه شهری و منطقه ای پرداخته­اند. نتایج این پژوهش حاکی از آن بود که مبحث نوآوری به‌عنوان یکی از ارکان اصلی شهرهای دانش بنیان همواره مطرح می‌باشد یکی از نتایج مناطق نوآوری شکل گیری شهرهای دانشی است. از این رو، شهر- منطقه‌ها مرکز رشد و مرکز دانش هستند. به­عبارتی دیگر عناصر اصلی این مجموعه دانشگاه‌ها، صنعت و دولت می‌باشند چنانچه این ارتباط به نحو مطلوب برقرار گردد رسیدن به توسعه از طریق شهرها و مناطق دانش بنیان حاصل می‌گردد. تجربیات جهانی مطرح شده، گویای این واقعیت است. علی اکبری (1399)، در مقاله­ای به تحلیل ساختاری پیشران های توسعه شهری دانش‌بنیان کلان شهر تهران پرداخته است. نتایج این پژوهش نشان داد که پیشرا­ن­های طبقه خلاق، رفاه اقتصادی، رهبری مؤثر، تحقیق و توسعه، تنوع شهری و اختلاط فرهنگی، رشد هوشمند، زیرساخت اقتصاد کلان، حکومت و برنامه‌ریزی، حکمروایی خوب، عدالت اجتماعی، اثر بخشی دولت، نظام مالیاتی عادلانه، پایداری محیطی، شرکت‌های چندملیتی و دولت الکترونیک به عنوان پیش برنده‌های کلیدی و بایسته­های دانش بنیان در تدوین راهبرد اصلی توسعه تهران شناسایی شدند. اکبری و همکاران (1400)، در مقاله­ی به "سنجش و تحلیل منطقه­ای نظام توزیع شرکت­های دانش بنیان در کلان تهران" پرداخته­اند. نتایج این پژوهش نشان داد که بیشتر شرکت­ها در هسته مرکزی شهر تهران تمرکز یافته‌اند و توزیع شرکت­ها دانش­بنیان در بین مناطق از الگوی استقرار زیرساخت­ها و خدمات پیشرفته در پهنه شهر، به­صورت خوشه­ای و جهت­دار است و به مناطق مرکزی و نیمه شمالی سوق دارند. جعفری و طبیبیان (1401)، در مقاله­ای به سنجش شاخص‌های خلاقیت شهری با بهره‌گیری از KBUD در کلان شهرهای تهران، مشهد و اصفهان پرداخته­اند. نتایج این پژوهش نشان داد که خلاقیت شهری مفهومی بالقوه است که در کلان‌شهرهای تهران، اصفهان و مشهد باید به‌طور جدی تقویت شود تا امکان توسعه شهری دانش‌پایه را فراهم کند.

 همان‌طور که در پیشینه تحقیق اشاره شد در سطح جهانی تحقیقاتی در خصوص چگونگی تبدیل وضع موجود یک شهر به شهر دانش انجام پذیرفته است. در ایران نیز تحقیقات پراکنده­ای پیرامون توسعه شهری دانش‌بنیان انجام شده است. بیشتر این پژوهش­ها به مفهوم شهر دانش‌بنیان، چارچوب و ویژگی‌ها و الزامات طراحی شهر دانش‌بنیان پرداخته شده است. نوآوری این پژوهش در قیاس با پژوهش­های صورت گرفته در این است که عوامل مؤثر بر تحقق­پذیری توسعه شهری دانش‌بنیان در کلان‌شهر تهران با تلخیص متغیرها در تعداد محدودی از عامل­ها با کمترین میزان از دست رفتن اطلاعات موردبررسی قرار می­دهد.

 

مواد و روش تحقیق

تحقیق حاضر از نوع توصیفی تحلیلی و بر اساس هدف­ کاربردی، و از نظر ماهیت داده­ها، کمی می­باشد که با استفاده از روش اسنادی و به روش پیمایشی می­باشد. معیارهای انتخاب خبرگان و متخصصین در این پژوهش، تسلط نظری، تجربه عملی، توانایی و تمایل در پژوهش می­باشد. نکته درخــور توجه در تعیین تعداد خبرگان، کسب اطمینان از جامعیت دیدگاههای گوناگون در پژوهش اســت. بر این اساس جامعه آماری جامعه اماری، 262 نفر از خبرگان، متخصصین دانشگاه و سازمان‌های دولتی و غیردولتی می‌باشند که حجم نمونه بر اساس فرمول کوکران 155 نفر برآورد گردید. چون هدف تعمیم نتایـج نیسـت شیوه نمونه­گیری مقاله به‌صورت قضاوتی یا هدفمند می‌باشد که با استفاده از ابزار پرسشنامه بین متخصصین دانشگاه­ها و سازمان‌ها به جمع­آوری اطلاعات پرداختیم.

 

 

 

برای بررسی اعتبار و پایایی پرسشنامه، در پژوهش حاضر از اعتبار محتوایی (صوری) و تحلیل عامل تأییدی برای اندازه‌گیری دقت در تدوین شاخص‌های توسعه شهری دانش‌بنیان استفاده‌شده است همچنین برای پایایی پرسشنامه از آلفای کرونباخ استفاده می‌شود. نتایج آزمون آلفای کرونباخ نشان داد دارای مقدار آلفای کرونباخ (α) مطلوبی بوده و این نشان می‌دهد که داده‌های حاصل از پرسشنامه دارای ضریب اعتماد و اطمینان بالایی هستند.

جدول 2- پایایی کل پرسشنامه 

پرسشنامه

مقدار آلفای کرونباخ   استاندار شده

مقدار آلفای کرونباخ

N items

توسعه شهری دانش‌بنیان شهر تهران 

93/0

92/0

69

 

برای تجزیه‌وتحلیل داده‌های حاصل از پرسشنامه و همچنین با توجه به اهداف پژوهش به ترتیب زیر عمل می‌شود: داده‌های مربوط به پرسشنامه‌ها در طیف لیکرت بررسی‌شده، و هریک از آن‌ها برای تحلیل به‌صورت عددی کدگذاری می‌گردند برای تجزیه‌وتحلیل داده‌ها در سطح آمار توصیفی از شاخص‌های فراوانی، درصد، میانگین و انحراف معیار و همچنین برای بررسی تحلیل عاملی نوع R و بررسی رتبه هریک از عامل‌ها از آزمون فریدمن از نرم‌افزار SPSS استفاده ‌شده است.

 

محدوده مورد مطالعه 

کلان‌شهر تهران طبق سرشماری عمومی و نفوس مسکن سال 1395 جمعیت کلان‌شهر تهران در مناطق 22 گانه، 8693706 نفر با مساحتی حدود 716 کیلومترمربع است. (مرکز آمار ایران، 1395). علاوه بر تفاوت­های جمعیتی، تفاوت در وسعت مناطق، تفاوت در دسترسی به امکانات و سرانه­های خدماتی و نابرابری در توزیع فرصت­ها و منابع شهری، از دیگر ویژگی­ها و مشخصه­های سازمان فضایی و نظام اجتماعی- اقتصادی تهران است. کلان‌شهر تهران بیش از دویست سال پایتختی، امکانات، فرصت­ها و فعالیت­های متعدد و متنوعی را در خود متمرکز و انباشته کرده است (Akbari et al,2021:160). تهران امروزه نه تنها علاوه بر مرکز سیاسی بلکه یک قطب اقتصادی و جمعیتی کشور است و همچنین به‌عنوان مرکز اصلی نیروی متخصص، تحقیق و توسعه دانش و اقتصاد دانش مبنا هم شناخته ­می­شود. نتایج طرح آمارگیری از کارگاه­های دارای فعالیت تحقیق و توسعه، حدود 25 درصد از کل کارگاه­های دارای فعالیت تحقیق و توسعه و حدود 25 درصد از کل مراکز تحقیقاتی کشور در کلان‌شهر تهران مستقر و حدود 45 درصد از کل محققان کشور در استان تهران مشغول به کار هستند (Aliakbari, 2020: 5).

 

F:\naghshe tagsimat\نقشه تقسیمات سیاسی -اداری شهر شهران.JPG 

شکل3- موقعیت جغرافیایی کلانشهر تهران در استان (ترسیم نگارندگان، 1401)

 

بحث و ارائه یافته­ها    

توصيف و عامل­سازي متغيرهاي پژوهش

تحليل عاملي نامي عمومي است براي برخي از روشهاي آماري چند متغيره كه هدف اصلي آن خلاصه كردن داده­ است. اين روش به بررسي همبستگي دروني تعداد زيادي از متغيرها مي­پردازد در نهايت، آن­ها را در قالب عامل­هاي عمومي محدودي دسته­بندي كرده و تبيين مي­كند (Sarvar et al, 2017:46). در پرسشنامه استفاده شده تعداد 69 متغیر به­عنوان محرک­های تحقق­پذیری توسعه شهری دانش بنیان در كلان­شهر تهران معرفي شدند. در انجام تحليل آماري، ابتدا بايد اين اطمينان به­وجود بيايد كه آيا مي­توان از داده­هاي موجود براي تحليل استفاده كرد يا نه؟. به­عبارتي ديگر، آيا تعداد داده­هاي موردنظر براي تحليل مناسب­اند يا خير؟. بدين منظور از شاخصآزمون کفایت حجم نمونه (KMO) و آزمون کرویت بارتلت استفاده می­شود. مقدار شاخص عددی در دامنه صفر تا یک قرار دارد و اکثریت متخصصان حداقل قابل‌قبول را 6/0 را در مقدار مطلوبی در نظر گرفته‌اند.

جدول 3- آزمون کفایت و کرویت بارتلت

79/0

اندازه گیری کایزر-مایر-الکین برای کفایت نمونه­گیری

67/1536

آزمون خی دو

 

ضريب آزمون باتلت

301

Df (درجه آزادی)

000/0

Sig (سطح معناداری)

منبع: مطالعات میدانی نویسندگان، 1401

 

اگر مقدار شاخص نزديك به يك باشد، داده­هاي موردنظر براي تحليل عاملي مناسباند در غير اين صورت (معمولاً کمتر از 5/0) نتايج تحليل عاملي براي دادههاي موردنظر چندان مناسب نيستند (Sarvar et al,2017:46). بررسی مقدار اشتراک اولیه نشانگر آن است که اشتراکات اولیه تمامی عامل‌ها برابر یک است، میزان اشتراک بعد از استخراج عوامل اولیه برای همه متغیرها از حداقل 50/0 تا 96/0 بود که بیانگر توانایی آن‌ها در تبیین واریانس متغیرهای موردمطالعه است. بعد از بررسی اشتراکات، باید به بررسی مقادیر ویژه عامل‌ها پرداخت که به مجموع مجذور همبستگی عامل‌ها با همه متغیرها اشاره دارد به‌عبارت‌دیگر می‌توان آن را نسبتی از واریانس کل متغیرها دانست که توسط عامل‌ها تبیین می‌شود و نشان می‌دهد که چه تعداد عامل مقدار ویژه‌شان بیشتر از یک است، در این پژوهش 16 عامل انتخاب گردیدند که 52/82 درصد از کل واریانس متغیرهای اصلی پژوهش را تبیین می‌نمایند. نمودار شیب دامنه نیز نشان می‌دهد که چه تعداد عامل با مقدار ویژه بالاتر از یک مناسب برای تحلیل هستند، در اینجا مقادیر یک تا شانزده، مقدار ویژه بالاتر از یک دارند که برای تحلیل عاملی انتخاب گردیدند.

 

تعيين عوامل موثر بر تحقق­پذیری توسعه شهری دانش بنیان در كلان­شهر تهران 

تحليل عاملي شامل پنج مرحله است: تشكيل ماتريس داده­ها؛ محاسبة ماتريس همبستگي؛ استخراج عامل­ها؛ دوران عامل­ها و نامگذاري عامل­ها. ماتريس داده­ها در اين پژوهش، ماتريسي است. براي انجام محاسبات و ارتباط بين شاخص­ها از ماتريس همبستگي استفاده مي­شود. استخراج عامل­ها نيز با استفاده از ماتريس همبستگي است. با استفاده از ماتريس عاملي، عوامل مشترك و اهميت نسبي هر يك ازعامل­ها معلوم مي­گردد. سپس بردارهاي ويژه براي تمام مقادير ويژة غيرصفر محاسبه مي­گردد. بردارهاي ويژه در حقيقت مقدار بارگذاري متناظر با هر شاخص براي عامل مربوطه است كه اصطلاحاً بار عاملي تعريف مي­شوند. همچنين در تحليل عاملي در اتصال شاخصها با هم در عوامل، شاخص­هايي استفاده مي­شود كه ضريب همبستگي آن­ها بالاي 5 /0 باشد(Musavi&Hekmatnia, 2022: 60).  در تحليل­هاي منطقه­اي اگر هدف تحقيق، تركيب و تلخيص تعداد از مكان­ها يا مناطق جغرافيايي تعيين گروه­هاي همگن در سطح سرزمين باشد، از تحليل عاملي نوع Q استفاده مي­گردد و اگر هدف خلاصه كردن تعدادي شاخص به عوامل معنادار باشد، از تحليل عاملي نوع R استفاده مي­گردد (Sarvar et al,2017:47). روش مذکور شامل مراحل، تشكيل ماتريس داده­ها، محاسبه ماتريس همبستگي، استخراج عامل­ها، دوران عامل­ها و نامگذاري عامل­ها مي­باشد. بر این اساس در اين پژوهش براي شناسايي عوامل ارزيابي با استفاده از تحليل عاملي مراحل زير انجام مي­شود:

1. تشكيل ماتريس داده­هاي خام (69 عامل در ستون)؛ 2. تشكيل ماتريس ضرايب همبستگي (در اين مرحله ضريب همبستگي موجود بين هر كدام از عوامل با استفاده از نرم­افزار SPSS محاسبه مي­شود)؛ 3. محاسبه­ي بارگذاري عامل­ها؛ 4. تشكيل ماتريس داده­هاي استاندارد؛ و 5. استخراج عامل­هاي دوران يافته و نامگذاري آن­ها.

 

جدول4- عوامل استخراج‌شده همراه با مقدار ویژه، درصد واریانس و درصد واریانس تجمعی

ردیف

عامل

مقدار ویژه

درصد واریانس مقدار ویژه

درصد تجمعی

مقدار ویژه بعد از چرخش

1

اول

87/13

10/20

10/20

69/6

2

دوم

34/8

09/12

19/32

38/6

3

سوم

51/5

99/7

19/40

66/5

4

چهارم

29/5

67/7

86/47

56/5

5

پنجم

97/3

76/5

62/53

99/4

6

ششم

27/3

74/4

37/58

01/4

7

هفتم

57/2

73/3

10/62

50/3

8

هشتم

38/2

46/3

56/65

43/3

9

نهم

08/2

01/3

58/68

14/3

10

دهم

76/1

55/2

13/71

36/2

11

یازدهم

64/1

38/2

52/73

35/2

12

دوازدهم

53/1

21/2

74/75

21/2

13

سیزدهم

30/1

89/1

63/77

83/1

14

چهاردهم

16/1

68/1

31/79

75/1

15

پانزدهم

14/1

66/1

89/80

57/1

16

شانزدهم

08/1

56/1

54/82

47/1

منبع: مطالعات میدانی نویسندگان، 1401

 

img0 

شکل 4- شیب مقادیر ویژه بر اساس سنجش مؤلفه‌های پرسشنامه(منبع: مطالعات میدانی نویسندگان، 1401)

بر اساس نتایج جدول (4)، متغیرهایی که در هر یک از 16 عامل مذکور قرار می­گیرند، عبارتند از:

عامل اول: مقدار ویژه این عامل 870/13 می‌باشد که به‌تنهایی 102/20 درصد از واریانس را در بر می‌گیرد و بیشترین تأثیر را در بین عامل‌های دیگر دارد. عامل اول به‌عنوان مهم‌ترین عامل است که با مؤلفه‌های (داشتن بنیان­های اقتصاد دانش‌بنیان، وجود خوشه­های دانش­بنیان، وجود پارک­های علم و فناوری، مشارکت بخش عمومی و خصوصی، وجود طبقه خلاق و برجسته علمی، چیدمان فیزیکی شهری دانش‌محور؛ شبکه ارتباطی مناسب در سطح ملی و بین­المللی، همکاری­های استراتژیک در زمینه انتقال و تبادل دانش با منابع خارجی) دارای همبستگی مثبت و بالایی است.

عامل دوم: مقدار ویژه این عامل 345/8 می‌باشد که 094/12 از واریانس را در بر می‌گیرد که مؤلفه‌های (میزان رقابت­پذیری شهری، دسترسی آسان به فناوری‌های جدید ارتباطی نوین، میزان تحقیق و توسعه (R&D)، میزان درخواست ثبت اختراعات، نشان تجاری شهری، تعهدات بالای دولت در تمامی سطوح، فقدان آلودگی و زیبایی محیط و امنیت شخصی) را شامل می‌شود.

عامل سوم: مقدار ویژه این عامل 517/7 می‌باشد که 995/7 از واریانس را دربرمی گیرد که مؤلفه‌های(وجود واحدهای تحقیق و توسعه (R&D)، استراتژی رشد هوشمند شهری، رهبری مؤثر و کارآمد، کاربرد حمل‌ونقل پایدار، استفاده از خیابان­ها برای خدمات فرهنگی و مسکن مقرون‌به‌صرفه) شامل می‌شود.

عامل چهارم: مقدار ویژه این عامل 293/5 می‌باشد که 671/7 از واریانس را دربر می­گیرد که مؤلفه‌های (رهبری نیرومند پیرامون چشم­انداز درازمدت شهر دانش‌بنیان، هزینه­های مناسب زندگی، عدالت اجتماعی و عدم تبعیض، و دسترسی به پنهای باند گسترده، تنوع فرهنگی و روابط چهره به چهره، برگزاری نشست­ها و کنفرانس­های علمی، آزادی­های اجتماعی، سرزندگی و شادابی شهر و سطح بیکاری) شامل می‌شود.

عامل پنجم: مقدار ویژه این عامل 978/3 می‌باشد که 766/5 از واریانس را دربر می­گیرد که مؤلفه‌های(وجود بنیان‌های اقتصاد کلان، وجود زیرساخت‌های ارتباطی (ICT) و IT، راهبرد مدیریت خطر در مواقع رکود اقتصادی، حضور فعال در شبکه ارتباطات و بازارهای اطلاعات منطقه­ای و جهانی) را شامل می‌شود.

عامل ششم: مقدار ویژه این عامل 276/3 می‌باشد که 748/4 از واریانس را دربر می­گیرد که مؤلفه‌های (ارتباط موفق بین صنعت، دانشگاه و حکومت، تعدد دانشگاه‌ها و پژوهشگاه­ها، داشتن نیروی انسانی کارآفرین، میزان نوآوری اقتصادی و کیفیت زندگی بالا) شامل می‌شود.

عامل هفتم: مقدار ویژه این عامل 576/2 می‌باشد که 733/3 از واریانس را در بر می­گیرد که مؤلفه‌های (دسترس­پذیری، سیستم مدیریت شهری کارآمد و وجود فرهنگ باز و مبتنی بر شایستگی) را شامل می‌شود.

عامل هشتم: مقدار ویژه این عامل 387/2 می‌باشد که 460/3 از واریانس را در بر می­گیرد که مؤلفه‌های (داشتن برنامه‌ها و طرح­های دانش‌بنیان شهری، هماهنگی بخش‌های مختلف توسعه فضایی شهری، راهبرد مدیریت خطر در مواقع رکود اقتصادی، و تضمین حقوق مالکیت مبتنی بر دانش) را شامل می‌شود

عامل نهم: مقدار ویژه این عامل 081/2 می‌باشد که 015/3 از واریانس را دربر می­گیرد که مؤلفه‌های (اتخاذ استراتژی­ها در زمینه رشد و تقویت نوآوری، امکان خانه­دار شدن و فعالیت­های فرهنگی متنوع برای شهروندان) را شامل می‌شود.

عامل دهم: مقدار ویژه این عامل 762/1 می‌باشد که 553/2 از واریانس را دربرمی گیرد که مؤلفه‌های (وجود شرکت‌های چندملیتی و سرمایه­گذاری مستقیم خارجی و تنوع شهری و اختلاط فرهنگی) را شامل می‌شود.

عامل یازدهم: مقدار ویژه این عامل 648/1 می‌باشد که 388/2 از واریانس را در بر می­گیرد که مؤلفه‌های(محیط‌زیست لذت‌بخش، هویت شهری، تحمل شهر در پذیرش انواع فرهنگ­ها و وجود کتاب‌فروشی و کتابخانه­های متعدد در شهر) را شامل می‌شود.

عامل دوازدهم: مقدار ویژه این عامل 531/1 می‌باشد که 218/2 از واریانس را در بر می­گیرد که مؤلفه‌های(اهمیت شهر به‌عنوان بازار مالی قوی، فرم شهری با سبک فرا نوگرایی، جذب صنایع کارآفرین و دانش‌بنیان، فرهنگ به اشتراك­گذاري دانایی و اختصاص اعتبار مالی جهت پروژه‌های پیشاهنگ) را شامل می‌شود.

عامل سیزدهم: مقدار ویژه این عامل 305/1 می‌باشد که 891/1 از واریانس را شامل می­شود که مؤلفه‌های(دولت الکترونیک، ارتباط مناسب بین بخش عمومی و خصوصی) را شامل می‌شود

عامل چهاردهم: مقدار ویژه این عامل 162/1 می‌باشد که 684/1 از واریانس را در بر می­گیرد که مؤلفه‌های(مقیاس شهری، پذیرش اقلیت‌های متعدد دینی و عقیدتی در شهر و تراکم جمعیتی مطلوب) را شامل می‌شود.

عامل پانزدهم: مقدار ویژه این عامل 148/1 می‌باشد که 664/1 از واریانس را دربر می­گیرد که مؤلفه‌های(وجود نظام مالیاتی عادلانه و ابزارهای لازم جهت حضور اجتماعی شهروندان سایر شهرها و کشورها) را شامل می‌شود.

عامل شانزدهم: مقدار ویژه این عامل 080/1 می‌باشد که 566/1 از واریانس را در بر می­گیرد که مؤلفه (تعطیلی دیرهنگام شهر در شب‌ها) را شامل می‌شود.

 

سنجش بار عاملی با ماتریس اجزای دوران یافته

همبستگی هر یک از گویه­ها به مقدار بارهای عاملی هر یک از متغیرهای مشاهده شده اشاره دارد و برای مشخص کردن این‌که شاخص‌های اندازه‌گیری(متغیرهای مشاهده شده) تا چه اندازه برای سنجش متغیرهای پنهان قابل‌قبول هستند مورد استفاده قرار گرفته و حداقل مقدار قابل‌قبول 3/0 می‌باشد، در پژوهش حاضر برای چرخش عامل‌ها از روش واریماکس12 استفاده ‌شده است. اعداد جدول نشان می‌دهد که سوالات از حداقل بار عاملی لازم برخوردار بوده و به عبارتی همبستگی مناسبی بین سوالات و عوامل متناظر با آن‌ها وجود دارد.

 

جدول 5- یافته­های حاصل از تحلیل عاملی دوران یافته با روش واریماکس

ترتیب عوامل

علامت اختصاری

سؤال(گویه)

بار عاملی

ترتیب عوامل

علامت اختصاری

سؤال(گویه)

بار عاملی

 

 

 

1

V27

داشتن بنیان­های اقتصاد دانش‌بنیان

88/0

 

 

6

V49

ارتباط موفق بین صنعت، دانشگاه و حکومت

92/0

V48

وجود خوشه­های دانش­بنیان

88/0

V14

تعدد دانشگاه‌ها و پژوهشگاه­ها

91/0

V11

وجود پارک­های علم و فناوری

88/0

V30

تخصص­گرایی تولیدی در بخش­های با فناوری برتر یا صنایع خلاق

90/0

V28

مشارکت بخش عمومی و خصوصی

77/0

V13

میزان نوآوری اقتصادی

48/0

V12

وجود طبقه خلاق و برجسته علمی

77/0

V29

کیفیت زندگی بالا

42/0

V69

چیدمان فیزیکی شهری دانش‌محور

69/0

 

7

V58

دسترس­پذیری

75/0

V50

شبکه ارتباطی مناسب در سطح ملی و بین­المللی

60/0

V37

سیستم مدیریت شهری کارآمد

75/0

V2

همکاری­های استراتژیک در زمینه انتقال و تبادل دانش با منابع خارجی

43/0

V21

وجود فرهنگ باز و مبتنی بر شایستگی

67/0

 

 

 

 

2

 

V20

میزان رقابت­پذیری شهری

87/0

 

 

 

8

V25

برند شهری مناسب برنامه‌ها و طرح­های دانش‌بنیان شهری

86/0

V36

دسترسی آسان به فناوری‌های جدید ارتباطی نوین

84/0

V46

هماهنگی بخش­های مختلف توسعه فضایی شهری

84/0

V41

میزان تحقیق و توسعه (R&D)

81/0

V9

راهبرد مدیریت خطر در مواقع رکود اقتصادی

64/0

V18

میزان درخواست ثبت اختراعات

78/0

V67

تضمین حقوق مالکیت مبتنی بر دانش

57/0

V34

نشان تجاری شهری

75/0

 

9

V59

اتخاذ استراتژی­ها در زمینه رشد و تقویت نوآوری

79/0

V62

تعهدات بالای دولت در تمامی سطوح

71/0

V38

امکان خانه­دار شدن

74/0

V57

فقدان آلودگی و زیبایی محیط

67/0

V22

فعالیت­های فرهنگی متنوع برای شهروندان

63/0

V55

امنیت شخصی

63/0

 

10

V61

وجود شرکت‌های چندملیتی و سرمایه­گذاری مستقیم خارجی

88/0

 

 

 

3

V44

وجود واحدهای تحقیق و توسعه (R&D)

90/0

V40

تنوع شهری و اختلاط فرهنگی

75/0

V51

استراتژی رشد هوشمند شهری

89/0

 

11

V56

محیط‌زیست لذت‌بخش

72/0

V23

رهبری مؤثر و کارآمد

82/0

V35

هویت شهری

69/0

V45

کاربرد حمل‌ونقل پایدار

71/0

V19

تحمل شهر در پذیرش انواع فرهنگ­ها

59/0

V24

استفاده از خیابان­ها برای خدمات فرهنگی

67/0

V60

وجود کتاب‌فروشی و کتابخانه­های متعدد در شهر

46/0

V39

مسکن مقرون‌به‌صرفه

61/0

 

 

12

V6

اهمیت شهر به‌عنوان بازار مالی قوی

79/0

 

 

 

 

4

 

 

 

V52

رهبری نیرومند پیرامون چشم­انداز درازمدت شهر دانش‌بنیان

83/0

V8

فرم شهری با سبک فرا نوگرایی

60/0

V32

هزینه­های مناسب زندگی

83/0

V4

جذب صنایع کارآفرین و دانش‌بنیان

57/0

V16

عدالت اجتماعی و عدم تبعیض

82/0

V3

فرهنگ به اشتراك­گذاري دانایی

45/0

V33

دسترسی به پنهای باند گسترده

66/0

V7

اختصاص اعتبار مالی جهت پروژه­های پیشاهنگ

44/0

V17

تنوع فرهنگی و روابط چهره به چهره

66/0

 

13

V65

دولت الکترونیک

60/0

V15

برگزاری نشست­ها و کنفرانس­های علمی

66/0

V64

ارتباط مناسب بین بخش عمومی و خصوصی

59/0

V31

آزادی­های اجتماعی

65/0

 

14

V43

مقیاس شهری

64/0

V54

سرزندگی و شادابی شهر

53/0

V42

پذیرش اقلیت‌های متعدد دینی و عقیدتی در شهر

62/0

V1

سطح بیکاری

45/0

V53

تراکم جمعیتی مطلوب

45/0

 

 

5

V26

وجود بنیان‌های اقتصاد کلان

95/0

 

15

V5

وجود نظام مالیاتی عادلانه

72/0

V47

وجود زیرساخت‌های ارتباطی (ICT) و IT

95/0

V66

ابزارهای لازم جهت حضور اجتماعی شهروندان سایر شهرها و کشورها

45/0

V68

داشتن نیروی انسانی کارآفرین

93/0

 

16

V63

تعطیلی دیرهنگام شهر در شب­ها

69/0

V10

حضور فعال در شبکه ارتباطات و بازارهای اطلاعات منطقه­ای و جهانی

88/0

منبع: مطالعات میدانی نویسندگان، 1401

بعد از بررسی مقادیر ویژه و بار عاملی سوالات تحقیق باید برای هر یک از متغیرهای توسعه اقتصادی، اجتماعی– فرهنگی، توسعه شهری و توسعه نهادی توسعه شهری دانش بنیان در کلان­شهر تهران، برای تعیین اهمیت عامل‌ها از دیدگاه نخبگان و متخصصین، توسط آزمون فریدمن بررسی گردید.

جدول 6- آزمون فریدمن

آزمون

مقدار کای اسکوئر

درجه آزادی

سطح معناداری

نتایج

29/194

15

000/0

       منبع: مطالعات میدانی نویسندگان، 1401

جدول آزمون فریدمن است که قبل از تفسیر جداول دیگر نخست باید نتایج این جدول را ارزیابی کرد و در صورت معنی‌دار بودن آزمون فریدمن، به تفسیر نتایج جداول توصیفی و میانگین رتبه بپردازیم. این جدول معنی‌داری آماری را نشان می‌دهد. مقدار مجذور کای به‌دست‌آمده برابر با 29/194 است که در سطح خطای کمتر از 05/0 قرار دارد. ­معنی‌دار بودن آزمون فریدمن بدین معناست که رتبه‌بندی عامل‌ها از نظر متخصصین و نخبگان بامعناست و عامل‌ها رتبه‌بندی متفاوتی از متغیرهای توسعه اقتصادی، توسعه اجتماعی- فرهنگی، توسعه شهری و توسعه نهادی در کلان­شهر تهران دارند.

 

جدول 7- آماره‌های توصیفی هر یک از عامل‌ها

عامل

میانگین

انحراف معیار

حداقل

حداکثر

N

1

08/26

85/5

11

36

155

2

87/27

58/6

8

40

155

3

44/23

52/5

11

30

155

4

99/27

36/7

14

42

155

5

25/9

04/4

4

16

155

6

99/15

85/2

9

20

155

7

32/11

08/3

5

15

155

8

52/13

14/3

4

20

155

9

11

90/2

4

15

155

10

18/7

03/3

2

22

155

11

50/13

35/3

6

19

155

12

90/15

47/4

5

23

155

13

37/6

39/2

2

10

155

14

29/11

68/2

3

15

155

15

21/6

07/2

2

10

155

16

23/3

42/1

1

5

155

منبع: مطالعات میدانی نویسندگان، 1401

آماره‌های توصیفی برای هر یک از عامل‌ها بدین‌صورت محاسبه گردید: عامل اول میانگین 08/26، انحراف معیار 85/5، عامل دوم میانگین 87/27، انحراف معیار 58/6، عامل سوم میانگین 44/23، انحراف معیار 52/5، عامل چهارم میانگین 99/27، انحراف معیار 36/7، عامل پنجم میانگین 25/9، انحراف معیار 04/4، عامل ششم میانگین 99/15، انحراف معیار 85/2، عامل هفتم میانگین 32/11، انحراف معیار 08/3، عامل هشتم میانگین 52/13، انحراف معیار 14/3، عامل نهم میانگین 00/11، انحراف معیار 90/2، عامل دهم میانگین 7.18، انحراف معیار 03/3، عامل یازدهم میانگین 50/13، انحراف معیار 35/3، عامل دوازدهم میانگین 90/15، انحراف معیار 47/4، عامل سیزدهم میانگین 37/6، انحراف معیار 39/2، عامل چهاردهم میانگین 29/11، انحراف معیار 68/2، عامل پانزدهم میانگین 21/6، انحراف معیار 07/2، عامل شانزدهم میانگین 23/3، انحراف معیار 42/1 می‌باشد (جدول 8).

 

جدول 8- رتبه عامل در آزمون فریدمن

عامل

1

2

3

4

5

6

7

8

میانگین رتبه

22/14

51/14

50/13

80/14

68/5

13/11

09/7

09/9

عامل

9

10

11

12

13

14

15

16

میانگین رتبه

04/7

01/4

15/9

43/10

33/3

23/7

34/3

45/1

 

نتیجه­گیری و ارائه پیشنهادها

دانش همواره منبعی حیاتی برای شکل دادن و حفظ اقتصاد، جامعه و توسعه فرهنگی بوده است. توسعه صنعت دانش در یک شهر باعث جذب بسیاری از صنایع مرتبط و خدمات حمایتی می شود. همچنین دانش عنصر کلیدی در رونق اقتصادی محسوب می­شود و آن دسته از مناطق شهری که به‌عنوان بازیگران جدیداً اقتصاد جهانی ارتقای مزیت­های رقابتی خود و ارتقای کیفیت زندگی شهروندان را به‌منظور جذب بیشتر سرمایه­های انسانی و مالی جهان در چشم­انداز دارند، ناگزیر به بهره­گیری از سیاست­هایی برای خلق فضاها و مراکز شهری دانش­بنیان می‌باشند. اين مطالعه به تحليل بررسی عوامل موثر بر تحقق­پذیری توسعه شهرهای دانش‌بنیان در کلان‌شهر تهران پرداخته است. نتایج مدل تحلیل عاملی و چرخش عاملی به روش واریماکس نتایج نشان داد که تعداد 16 عامل از 67 شاخص استخراج شدند که همگی دارای مقادیر ویژه بالای یک یوده و جمعاً 54/82 درصد از واریانس را تبیین می­کند. اولین عامل با مؤلفه‌های داشتن بنیان­های اقتصاد دانش‌بنیان، وجود خوشه­های دانش­بنیان، وجود پارک­های علم و فناوری، مشارکت بخش عمومی و خصوصی، وجود طبقه خلاق و برجسته علمی، چیدمان فیزیکی شهری دانش‌محور، شبکه ارتباطی مناسب در سطح ملی و بین­المللی، همکاری­های استراتژیک در زمینه انتقال و تبادل دانش با منابع خارجی با مقدار ویژه 870/13 می‌باشد که به‌تنهایی 102/20 درصد از واریانس را در برمی‌گیرد. و بیشترین تأثیر را در بین عامل‌های دیگر دارد. عامل دوم با مقدار ویژه 345/8 درصد 094/12 از واریانس و عمل سوم نیز با مقدار ویژه 517/7 درصد 995/7 از واریانس را تبیین و محاسبه می­کند. در ادامه نتایج آزمون فریدمن نشان داد اهمیت عامل‌ها از دیدگاه نخبگان و متخصصین، توسط آزمون فریدمن معنی‌دار می­باشد و مقدار مجذور کای اسکوئر به‌دست‌آمده برابر با 29/194 است که رتبه‌بندی عامل‌ها از نظر متخصصین و نخبگان بامعناست و عامل‌ها، رتبه‌بندی متفاوتی از متغیرهای توسعه اقتصادی، توسعه اجتماعی- فرهنگی، توسعه شهری و توسعه نهادی دارند.

با توجه به نتایج به‌دست‌آمده چنین بر می­آید که مؤلفه‌های وجود بنیان‌های اقتصاد کلان و وجود زیرساخت‌های ارتباطی (ICT) و IT با میزان (95/0)، داشتن نیروی انسانی کارآفرین (93/0)، ارتباط موفق بین صنعت، دانشگاه و حکومت (92/0)، تعدد دانشگاه‌ها و پژوهشگاه­ها (91/0)، وجود واحدهای تحقیق و توسعه (90/0)، تخصص­گرایی تولیدی در بخش­های با فناوری برتر یا صنایع خلاق (90/0)، داشتن استراتژی رشد هوشمند شهری (89/0)، داشتن بنیان­های اقتصاد دانش‌بنیان (88/0)، وجود خوشه­های دانش‌بنیان (88/0)، وجود پارک­های علم و فناوری (88/0)، وجود شرکت‌های چندملیتی و سرمایه­گذاری مستقیم خارجی (88/0) و حضور فعال در شبکه ارتباطات و بازارهای اطلاعات منطقه­ای و جهانی (88/0) نقش بیشتری در توسعه شهری دانش‌بنیان در کلان‌شهر تهران ایفا می­نمایند. با توجه به نتایج به دست امده نشان داد تحقق­پذیری مدل توسعه شهری دانش‌بنیان در کلان­شهر تهران بیشتر در گرو تحقق توسعه اقتصادی، توسعه اجتماعی – فرهنگی، توسعه محیط شهری و توسعه نهادی است. نتایج این مقاله در محورهای موضوعی متعددی با سایر پژوهش‌ها همسویی و انطباق دارد. با پژوهش پوررمضان و همکاران (1395)، در بعد عدالت اجتماعی، با نتایج پژوهش جمعه پور و همکاران (1395)، در مورد زیرساخت­های اقتصاد کلان با مطالعه وصالی آذر شربیانی (1396)، در رابطه با نقش طبقه خلاق و تنوع شهری (سرمایه­ اجتماعی)، در رابطه با پیشران­های نهادی با پژوهش علی اکبری(1399) همسویی دارد. اکس و همکاران (200)، در زمینه وجود موسسات تحقیق و توسعه همخوانی دارد. همینطور، از نظر کاربرد رهیافت توسعه شهری دانش‌بنیان، با تحقیقات چن و چوی (2008)، ارگازکیس و همکاران (2006)، ییگیت کانلر و همکاران (2008)، ودرا (2012) و هو و همکاران (2021) منطبق است. 

بر اساس مطالعات صورت پذیرفته به نظر می­رسد تلاش در جهت ایجاد و راه اندازی شهرهای دانش محور نیازمند برنامه­ریزی در سطوح بالاتر از شهر بوده به­طوریکه علاوه بر شهر و نواحی پیرامونی بتواند نوآوری را در سطح منطقه به دنبال داشته باشد و این نیازمند یک نظام سلسله مراتبی نوآوری از سطح منطقه­ای و اتصال آن به سطح شهری و نواحی پیرامونی آن می­باشد. بنابراین با این نگرش در کلان‌شهر تهران برای گذر به‌سوی توسعه شهر دانش­بنیان که پایدارترین شکل توسعه­ی شهری است حاوی گلوگاه‌های مشترکی می‌باشند که هر طراح شهر دانش­بنیان بایستی این گلوگاه‌ها و گذرگاه­های راهبردی را در آمیزهای از شرایط سیاسی، اقتصادی، فرهنگی – اجتماعی، جغرافیایی خود به کار گیرد. در این راه نخستین نقطه­ی مشترک، وجود یک خرد جمعی و میل سیاسی به تغییر در وضعیت موجود و گام برداشتن به‌سوی یک شهر تمام‌عیار دانش­بنیان بوده است. سیاست‌گذاران و مدیران شهری با ارائه­ی چشم‌انداز، فراهم آوردن سیستم ارتباطی و احترام به تنوع فرهنگی و شبکه­سازی با دیگر افراد و نهادهای محلی، ملی و بین­المللی، در تدوین «چارچوب طرحی راهبردی» جهت هدایت کارگزاران برای شکل‌دهی شهر دانش­بنیان و پایه­گذاری نهادهای نیرومند اقتصادی و فرهنگی حمایتی، نقش مهمی دارند. همچنین حمایت حکومت در هماهنگی با برنامه‌های دولت در فراهم آوردن چتر حمایتی از شرکت‌های نوپا با فناوری­های برتر، وضع قوانین و مقررات جهت زدودن موانع سیاسی به‌منظور رشد اقتصادی و نیز تأمین اعتبارات ویژه جهت زیست­پذیری کلان­شهر تهران نیز فراموش ناشدنی هستند. در این راه دانشگاه­ها، خوشه­های R&D و اقتصادی، در تربیت و آموزش نیروی­های نخبه خلاق و ایجاد سکویی برای پدیداری توسعه شهری دانش­بنیان، خلق و توسعه و نگهداشت فناروی­های نوین جهت صنایع نوپدید، مشارکت در بهبودی کیفیت زندگی و فرهنگ و نیز جذب شرکت­های با فناوری پیچیده و سطح بالا از طریق الگوهای مشارکتی در صنعت، و همچنین شرکت‌های بین­المللی چند ملتی و بزرگ نیز با داشتن نقش کاتالیستی در گسترش شهر دانش­بنیان، با ایجاد ارتباطات با دانشگاه­های و مراکز تحقیق و توسعه نقش بی­همتایی ایفا می­کنند. در ادامه توجه به فناوری و ارتباطات، بهبود و ارتقاء زیرساخت‌های فرهنگی و خلاقیتی، توجه بی­نهایت به سرمایه­ی انسانی کارگران خلاق و گسترش توسعه‌ی شهری، با تأکید بر کیفیت زندگی و زیست­پذیری شهری و حذف فاصله تحقیق و پژوهش با محیط‌های صنعتی و تولیدی و انجام پژوهش و نوآوری منطبق با نیازهای محلی و بومی از نکات برجسته­ی راهبردی جهت توسعه­ی شهری دانش‌بنیان در کلان­شهر تهران قلمداد نمود. در نهایت با سوق کلان­شهر تهران به سوی توسعه شهری مبتنی بر دانش به توسعه بالقوه اقتصاد و سازماندهی فضای اجتماعی آن کمک خواهد کرد. به عبارت دیگر با تحمیل استقرار مدیریت دانش محور، تنوع اجتماعی ایجاد و محیط زیست حفظ و متعادل سازی می­شود و در نهایت کلان­شهر تهران به توسعه اقتصادی پایدار دست خواهد یافت.

 

References

1.       Akbari, M., Sotoudeh, N. Z., Yasmi, K., & Fekri, F. (2021). Regional assessment and analysis of the distribution system of knowledge-based companies in metropolitan cities (Case study: 22 regions of Tehran metropolis). Program Quarterly Regional Planning, 11(42), 153-171. https://doi.org/10.30495/jzpm.2021.3960 [In Persian].

2.       Ali Akbari, E. (2019). Structural analysis of knowledge-based urban development drivers, case study: Tehran metropolis. Scientific And Research Quarterly Of Urban Research And Planning, 11(42), 1-20. https://dorl.net/dor/20.1001.1.22285229.1399.11.42.1.2 [In Persian].

3.       Ashtari, H., & Parhiz, F. (2015). Knowledge-oriented city. Tisa Publishing House, Tehran: first edition. [In Persian].

4.       Carrillo, F. J., Yigitcanlar, T., García, B., & Lönnqvist, A. (2014). Knowledge And The City. Routledge. https://doi.org/10.4324/9781315856650

5.       Cross, A., & Adams, W. (2015). Towards a Proposed Caribbean Knowledge City – An Investment Destination for Quality Higher Education. Retrieved from //wikieducator.org/images/8/88/PID_622.pdf.

6.       Dvir, R., & Pasher, E. (2004). Innovation engines for knowledge cities: An innovation ecology perspective. Journal Of Knowledge Management, 8(5), 16-27. http://dx.doi.org/10.1108/13673270410558756

7.       Emami, M. R., & Saeedi, M. (2009). The role of universities in reaching the vision of 2025 and a knowledge-oriented society. Journal Of Work And Society, 110, 58-63. [In Persian].

8.       Ergazakis, K., Metaxiotis, K., Psarras, J., & Askounis, D. (2006). A unified methodological approach for the development of knowledge cities. Journal Of Knowledge Management, 10(5), 65-78. http://dx.doi.org/10.1108/13673270610691189

9.       Jafari Mehrabadi, M., & Sejodi, M. (2017). Knowledge-based city as an interdisciplinary concept. Strategy Development, 52(13), 131-152. http://www.rahbord-mag.ir/Article/1397022119242112052 [In Persian].

10.       Jafari, M., & Tabibian, M. (2022). Measuring the indicators of urban creativity using KBUD of the study area: Comparison of Tehran, Mashhad, and Isfahan metropolises. Scientific Quarterly Of Urban Ecology Research, 13(1), 35-50. https://doi.org/10.30473/grup.2022.57298.2585 [In Persian].

11.       Jomehpour, M., Issa Lo, Sh., Gudarzi, V., & Dusti Sabzi, B. (2016). Compilation of urban development strategies with a knowledge-based development approach (case study: Arak Industrial City). Economic And Urban Management Quarterly, 5(20), 53-65. http://dorl.net/dor/20.1001.1.23452870.1396.5.20.4.6 [In Persian].

12.       Hekmat-Niya, H., & Mousavi, M. (2022). The application of models in geography with an emphasis on urban and regional mapping. Elam Novin Publications, Tehran. [In Persian].

13.       Hsieh, H.-N., Chen, C.-M., Wang, J.-Y., & Hu, T.-S. (2015). Knowledge-intensive business services as knowledge intermediaries in industrial regions: A comparison of the Hsinchu and Tainan metropolitan areas. European Planning Studies, 23, 2253-2274. https://doi.org/10.1080/09654313.2014.958133

14.       Hu, T. S., Ssu, C. P., & Hai-P. L. (2021). Development, innovation, and circular stimulation for a knowledge-based city: Key thoughts. Energies, 14(23), 7999. https://doi.org/10.3390/en14237999

15.       Huggins, R. (2010). Regional competitive intelligence. Regional Studies, 44(5), 639-658. https://doi.org/10.1080/00343400802331312

16.       Iran Statistics Center. (2016). Population and housing census of 2016. [In Persian].

17.       Knight, R. V. (1995). Knowledge-based development: Policy and planning implications for cities. Urban Studies, 32(2), 225-260. https://doi.org/10.1080/00420989550013068

18.       Lever, W. (2002). Correlating the knowledge-based of cities and economic growth. Urban Studies, 39(5), 859-870. http://dx.doi.org/10.1080/00420980220128345

19.       Lonnqvist, A., Kapyla, J., Salonius, H., & Yigitcanlar, T. (2014). Knowledge that matters: Identifying regional knowledge assets of Tampere Region. European Planning Studies. https://doi.org/10.1080/09654313.2013.814621

20.       Mir Akbari, N., Shahhosseini, S., & Madqalchi, N. (2016). Survey of knowledge-based urban development policies (case study: Tehran). The first international conference on urban economy (with the approach of resistance economy, action and action), May 2015. [In Persian].

21.       Nabipour, I. (2013). City of knowledge. Bushehr, Bushehr University of Medical Sciences and Health Services. [In Persian].

22.       Pancholi, S., Yigitcanlar, T., & Guaralda, M. (2014). Urban knowledge and innovation spaces. Asia Pacific Journal Of Innovation And Entrepreneurship, 8, 15-38. https://doi.org/10.1080/10630732.2016.1164443

23.       Perry, B. (2008). Academic knowledge and urban development. In Yigitcanlar, T., Velibeyoglu, K., & Baum, S. (Eds.), Knowledge-Based Urban Development (pp. 21-41). IGI-Global. http://dx.doi.org/10.1080/02690940802197358

24.       Pour Ramadan, I., Pour Hossein, R. H., & Ali Akbari, S. (2016). Knowledge-based city: Zanjan city's future development strategy as a sustainable and creative city. Amayesh Mohit, 35(9), 171-192. https://sanad.iau.ir/fa/Journal/ebtp/Article/986673 [In Persian].

25.       Qawamifar, A., & Beyg, L. (2007). Presenting the strategic model of knowledge management in the creation and development of knowledge-based cities. The 6th International Management Conference, Tehran, Ariana Research Group. [In Persian].

26.       Sarvar, R., Ashtiani Iraqi, & Akbari, M. (2016). Analyzing factors affecting the realization of integrated urban management, a case study: Tehran Metropolis. Geography Quarterly, 15(52), 37-52. https://mag.iga.ir/article_254320.html [In Persian].

27.       Tabibi, S. H., Rafiyan, M., Majdi, H., & Ziari, Y. (2019). The role of knowledge-based and innovative cities in urban and regional development. Knowledge Of Urbanization, 4(1), 19-32. https://doi.org/10.22124/upk.2020.15004.1332 [In Persian].

28.       Tan, Y. (2008). The making of knowledge cities: Melbourne’s knowledge-based urban development experience. Cities, 25(5), 63-72. https://doi.org/10.1016/j.cities.2008.01.001

29.       Vasali Azar, Sh., M. (2017). Investigating the relationship between social capital and knowledge-based urban development. Science And Technology Policy Quarterly, 7(1), 17-29. https://dorl.net/dor/20.1001.1.24767220.1396.07.1.5.5 [In Persian].

30.       Yigitcanlar, T., & Sarimin, M. (2015). Multimedia Super Corridor, Malaysia: Knowledge-based urban development lessons from an emerging economy. Vine, 45(1), 126-147. http://dx.doi.org/10.1504/IJKBD.2011.040623

31.       Yigitcanlar, T. (2009). Planning for knowledge-based urban development: Global perspectives. Journal Of Knowledge Management, 13(5), 228-242. http://dx.doi.org/10.1108/13673270910988079

32.       Yigitcanlar, T. (2011). Knowledge-based urban development processes of an emerging knowledge city: Brisbane, Australia. Itu Journal Of The Faculty Of Architecture, 8(1), 53-67.

33.       Yigitcanlar, T. (2014). Innovating urban policymaking and planning mechanisms to deliver knowledge-based agendas: A methodological approach. International Journal Of Knowledge-Based Development, 5(3), 253-270. http://dx.doi.org/10.1504/IJKBD.2014.065300

34.       Yigitcanlar, T. (2018). Smart city, knowledge city, sustainable city. 9(1), 1-5.

35.       Yigitcanlar, T., & Bulu, M. (2015). Dubaization of Istanbul: Insights from the knowledge-based urban development journey of an emerging local economy. Environment And Planning A, 47(1). http://dx.doi.org/10.1068/a130209p

36.       Yigitcanlar, T., & Lönnqvist, A. (2013). Benchmarking knowledge-based urban development performance: Results from the international comparison of Helsinki. Cities, 31, 357-369. https://doi.org/10.1016/j.cities.2012.11.005

37.       Yigitcanlar, T., Inkinen, T., & Makkonen, T. (2015). Does size matter? Knowledge-based development of second-order city-regions in Finland. Disp-The Planning Review, 51(3), 62-77. https://doi.org/10.1080/02513625.2015.1093352

38.       Yigitcanlar, T., O’Connor, K., & Westerman, C. (2008). The making of knowledge cities: Melbourne’s knowledge-based urban development experience. Cities, 25(2), 63-72. https://doi.org/10.1016/j.cities.2008.01.001

 

[1] . Knight

[2] . knowledge based urban development

[3] . Yigitcanlar

[4] . Howley

[5] . Tan

[6] . Daniel Lage Chang

[7] . Yigitcanlara & Lönnqvistb

[8] . Cross & Adams

[9] . Yigitcanlar & Bulu

[10] . Hu

[11] . Hsinchu

[12] . varimax


سند

Sanad is a platform for managing Azad University publications

الروابط

المراكز ذات الصلة

دعامة

الصفحات الرسمية

حقوق هذا الموقع الإلكتروني مملوكة لنظام SANAD Press Management. © 1442-1446

الصفحة الرئيسية| دخول| معلومات عنا| اتصل بنا|
[English] [فارسی] [en] [fa]