ارائه راهکارهای طراحی نمای مجتمع‌های مسکن اجتماعی با توجه به ترجیحات ساکنان (موردکاوی: شهر شیراز)
کیمیا السادات طبیب زاده
1
(
گروه معماری، واحد شیراز، دانشگاه آزاد اسلامی، شیراز، ایران
)
حامد مضطرزاده
2
(
گروه معماری، واحد شیراز، دانشگاه آزاد اسلامی، شیراز، ایران
)
محمد پروا
3
(
گروه معماری، واحد شیراز، دانشگاه آزاد اسلامی، شیراز، ایران
)
وحیده حجتی
4
(
گروه معماری، واحد شیراز، دانشگاه آزاد اسلامی، شیراز، ایران
)
الکلمات المفتاحية: طراحی نما, طراحی مسکن, نمای هوشمند و انعطاف‌پذیر, مسکن اجتماعی شیراز, نمای سبز,
ملخص المقالة :
پژوهش حاضر با هدف تدوین اصول طراحی نما (از مهم‌ترین موضوعات مهم در طراحی) مجتمع‌های مسکونی ساخته‌شده توسط دولت مبنی بر ترجیحات ساکنان با تمرکز بر مجتمع‌های مسکن اجتماعی شیراز (به‌عنوان یکی از کلان‌شهرهای ایران)، شناسایی نقاط قوت و ضعف طراحی نماهای مجتمع‌های مسکن اجتماعی و مشخص کردن ترجیحات زنان و مردان ساکن مجتمع‌های مسکن اجتماعی در انتخاب نوع نما، سعی در تدوین و ارائه اصول و راهکارهایی برای این ساخت‌وسازها داشته تا مطابق با ترجیحات ساکنان آنها، بتوان کیفیت این فضاهای سکونتی را ارتقاء داد و علاوه بر این، سیاست‌های بهتری جهت طراحی نماها که علاوه بر زیبایی، بر ادراکات روانی نیز اثرگذار است و تجلی‌گر فرهنگ هر جامعه است، ارائه نماید. این پژوهش از منظر روش‌شناسی تحقیق، یک پژوهش کیفی است که با روش تحلیل محتوا به‌کمک مطالعات کتابخانه‌ای و میدانی با استفاده از مطالعه اسناد مرتبط با موضوع، مصاحبه نیمه‌ساختاریافته و پرسشنامه تصویری با 387 نفر از ساکنان مجتمع‌های مسکن اجتماعی شیراز که به روش احتمالی تصادفی انتخاب شدند، انجام شده است. گفتنی است که جامعه آماری بر اساس فرمول کوکران و مجتمع‌ها با استفاده از روش AHP و نرم‌افزار Expert Choice 11مشخص شده است. شایان ذکر است که روایی پرسشنامه تصویری با استفاده از روش دِلفی توسط 15 متخصص و روایی زیرمقوله‌ها، مفاهیم و کدها با استفاده از روش روایی محتوا انجام شده که حاصل توافق 20 متخصص در حیطه طراحی مجتمع‌های مسکونی بوده است و پایایی تحلیل محتوا بر اساس ضریب کاپا معادل 875/0 گزارش شده است. یافتهها حاکی از آن بوده‌اند که فراوانی اولویت‌بندی نوع نما برای زنان، 15 نوع و برای مردان، 11 نوع بوده است و در حالت کلی، کاربران این مجتمع‌های مسکونی، نمای هوشمند و انعطاف‌پذیر را در اولویت می‌دانند. با توجه به این موضوع و سایر یافته‌های پژوهش، راهکارها و اصول طراحی نمای مجتمع‌های مسکن اجتماعی (به‌عنوان یکی از انواع سیاست‌های مجتمع‌سازی توسط دولت) جهت برنامه‌ریزی و ارتقاء کیفیت سیمای شهری ارائه شده است.
_||_
Journal of Urban Environmental Planning and Development
Vol 2, No 6, Summer 2022
p ISSN: 2783-3496 - e ISSN: 22783- 3909
DOI:
DOR:
Providing Facade Design Solutions for Social Housing Complexes According to Residents' Preferences (Case Study: Shiraz)
Received: 2021/12/12 PP 1- 19 Accepted: 2022/01/30
Abstract
Citation:
Extended Abstract
Introduction:
Facades play a role as the image, body and appearance in residential complexes, but this is not the only role of facades. Facades also play a protective and communicative role, and psychologically, they are influential in the mental image and behaviors of the residents. Unfortunately, in the design of residential complexes and especially the design of residential complexes based on various government policies, the issue of facade design has been neglected; So that the facades of these residential complexes have a very simple design and very little variety. Considering the key role of facades in the design of residential complexes, it should be noted that paying attention to the basic needs of users and even using modern technologies may increase some costs in the beginning, but in the end, it improves the quality of the space and the sense of belonging to the place. It also provides people psychologically and spiritually and brings about a healthier society. Therefore, according to the needs and wishes of the residents of these residential complexes, the present research aims to formulate the principles of facade design (one of the most important issues in the design) of the residential complexes built by the government based on the preferences of the residents, focusing on the social housing complexes of Shiraz (as one of the metropolises of Iran) to Formulating and presenting principles and solutions for these constructions so that according to the preferences of their residents, the quality of these residential spaces can be improved and other positive consequences can be achieved; because housing is one of the basic needs of every human being according to Maslow's pyramid and paying attention to providing it leads to peace, comfort, self-esteem and other positive results. It is worth mentioning that the minor objectives of the research included the following: 1- Identifying the strengths and weaknesses in the design of facades of social housing complexes, 2- Identifying the preferences of men and women living in social housing complexes in choosing the type of facade.
Methodology:
From the perspective of research methodology, this research is a qualitative research that is conducted with the content analysis method with the help of library and field studies, using the study of documents related to the topic, semi-structured interviews and visual questionnaires with 387 residents of social housing complexes in Shiraz, who were randomly selected. It is worth mentioning that the number of samples was based the Cochran formula (when the number of the statistical population is large), and the selection of complexes was done using the AHP method and Expert Choice 11 software. It is worth mentioning that the validity of the visual questionnaire was done using the Delphi method by 15 experts and the validity of the subcategories, concepts and codes of concepts was done using the content validity method, which was the result of the agreement of 20 experts in the field of residential complex design.
Results and discussion:
The findings have indicated that according to the preference of the residents of social housing complexes, the concept of form from the subcategory of simplicity in the design of the overall form; Concepts: 1- dimensions and proportions, 2- harmony and visual beauty from the sub-category of lack of visual disturbances and paying attention to the psychological perceptions of users; Concepts: 1- Performance, 2- flexibility and Smartening, 3- Details from the subcategory of creating diversity and dynamism and concepts: 1- Safety, protection and maintenance, 2- Strengthening, 3- Comfort from the sub-category of safety, protection, strengthening and comfort and concepts: 1- attention to the climate and 2- privacy and culture from the sub-category of localism and the overall form of the facade are essentials that designers should pay attention to. It is worth noting that all the mentioned codes refer to the political component; Because they are related to the adoption of policies for the design of residential complexes built by the government, or they include things that can be paid attention to by the managers and board members of the built residential complexes. These codes can be listed as their planning policies, among which, it can be mentioned to renew the color of facade or change materials and reconstruction. All the codes are also related to the perceptual, semantic-cognitive component, because it creates a platform for meeting needs and they are also related to mental perceptions that bring comfort to people. In addition, due to the fact that the facade itself has an appearance, in all the mentioned codes, the connection with the objective-visual role of the facade has been raised, and in some codes, it is related to the protective aspect in terms of protection against cooling, heating, noise, accidents. Unexpectedly, aristocracy as well as attention to the non-falling of materials and connection with the environment and climate, and the painting of the facade (protective colors against insects, anti-rust, etc.) and the presence of the mentioned fence and guard, show the protective role of the facade.
Conclusion:
The preference of the respondents regarding the prioritization of the view included 15 items, and the frequency of categories for women regarding the items raised was 15 types and the frequency of categories for men regarding the items raised was 11 types, which indicated the dispersion of women's opinions compared to men. The principles and solutions for the facade design of social housing complexes are based on the findings of the visual questionnaire as follows: 1- Designing up-to-date and smart facades, 2- Using smart bricks (heat insulation in winter and cold insulation in summer), 3- Using blocks made with AAC, 4- Using self-healing concrete, 5- Using photovoltaic cells in the smart facade, 6- Using thermotropic glass with the ability to turn it on and off, 7- Using electrochromic glass, 8- Using from photochromic glasses, 9- Designing facades flexible, 10- Use of air purifying bricks, 11- Use of polycarbonate sheets for glass, 12- Use of thermal break windows, 13- use of plants suitable for the climate on facade surfaces, 14- Use of special methods to have smart and sustainable twin facades (for example, combining sustainable facades with photovoltaics for optimal use of solar energy and electricity generation in order to meet the diverse needs of the building), 15- Design facades according to the principles of architecture and sustainable development (all facades with the fifth facade (roof)), 16- Use of conductive concrete light, 17- Designing facades using tiles, bricks, wood, etc. in the form of mesh, Fakhr and Madin, Shanashil (Shanashir), etc., 18- Paying attention to building optimization methods such as: green roof, white roof, and silver roof, 19- Using bright colored materials and choosing their colors according to the rules of the color cycle. It should be mentioned that the design solutions for social housing complexes based on the findings from the interviews are presented in detail in the article.
مقاله پژوهشی
ارائه راهکارهای طراحی نمای مجتمع‌های مسکن اجتماعی با توجه به ترجیحات ساکنان (موردکاوی: شیراز)
دریافت: 21/09/1400 صص 19- 1 پذیرش: 10/11/1400
چکیده
واژههای کلیدی: طراحی مسکن، طراحی نما، مسکن اجتماعی شیراز، نمای هوشمند و انعطاف‌پذیر، نمای سبز.
استناد:
مقدّمه
امروزه یکی از عوامل ایجاد اغتشاش و بی‌نظمی بصری، وجود نماهای شهری با ظاهری ناهنجار است (Tahmasebifard et al, 2023). هسته شهرهای ایرانی با نارسايي‌های فراوانی مواجه شده است: عدم کارآمدی، مهاجرت جمعيت بومي، ضعف زيرساخت‌ها، استقرار اقشار فرودست، مسائل اجتماعي و غیره، که به‌تدريج نيز اين معضلات در سيما و منظر شهری، انعکاس یافته است. علي‌رغم توجه دانشكده‌های معماری و شهرسازی نسبت به مسائل زيربنايي نظیر: فرهنگ و هويت، معماری معاصر ايران دچار اغتشاش و بي‌هويتي است. ضعف در شناسايي فرهنگ خودی، تبليغات فرهنگ بيگانه، نبود قوانين و ضوابط منسجم و کارآمد، مشكلات آموزشي، ضعف راهكارهای مديريت شهری در معماری و شهرسازی از جمله موضوعاتي است که در بحران هويت فرهنگي معماری و شهرسازی معاصر ايران مؤثر است. با توجه به رابطه متقابل انسان و محيط و تأثيرگذاری فضای شهری بر شهروندان، توجه و طراحي مناسب سيمای شهر مي‌تواند گامي مؤثر در بهبود شرايط فرهنگي، اجتماعي و به‌وجود آوردن حس هويت در افراد به‌شمار آید (Rakhshan et al, 2018). بنابراین تغییرات اخیر و سرعت ساخت‌وساز در شهرها و متعاقب آن نابه‌سامانی در سیمای فضاهای شهری، نگاه موشکافانه‌تری به موضوع منظر شهری و در سطح خردتر مسئله نمای شهری را می‌طلبد (Ghorbanian et al, 2020) و لزوم دست‌یابی به خط سیری معین به‌منظور طراحی روشمند و تسهیل خوانش نما احساس می‌شود (Seyedian et al, 2017).
دولت‌ها از جمله ایران، سیاست‌های متنوعی را در بازه‌های تاریخی متفاوت جهت ساخت مسکن برای اقشار یا گروه‌های خاص اتخاذ کرده‌اند. یکی از این سیاست‌های اتخاذشده، ساخت مجتمع‌های مسکن اجتماعی بوده است. با توجه به تجربه ساخت‌وسازهای متنوع این مجتمع‌های مسکونی و بازخورد حاصل از نظرات ساکنان آنها و همچنین پژوهش‌های فراوانی که به‌ویژه در مورد مجتمع‌های مسکن مهر و مسکن اجتماعی انجام شده است، این نتیجه حاصل شده که این مجتمع‌های مسکونی آن‌گونه که شایسته و بایسته است، نتوانسته‌اند نیازهای کاربران خود را برطرف نمایند و رضایت زیادی را به‌همراه نداشته‌اند که ریشه اصلی شکل‌گیری این موضوع، انبوه‌سازی با حداقل امکانات و صرفه‌جویی اقتصادی است؛ این در حالی است که امکانات اولیه کاربران (مثلاً توجه به وجود فضاهایی نظیر بالکن، طراحی متناسب با اقلیم و غیره) در طراحی فضاهای سکونتی آنها مورد توجه نبوده است.
نماها به‌عنوان سیما، کالبد و ظاهر در مجتمع‌های مسکونی، ایفاء نقش می‌کنند، اما این تنها نقش نماها نیست. نماها نقش حفاظتی و ارتباطی را نیز بر عهده دارند و از نظر روانی نیز، در تصویر ذهنی و رفتارهای ساکنان تأثیرگذار هستند. متأسفانه در طراحی مجتمع‌های مسکونی و به‌خصوص طراحی مجتمع‌های مسکونی مبنی بر سیاست‌های مختلف دولت‌ها، موضوع طراحی نما مورد اجحاف قرار گرفته است؛ به‌طوری‌که نماهای این مجتمع‌های مسکونی از طراحی بسیار ساده و تنوع بسیار کمی برخوردار هستند. با توجه به نقش کلیدی نماها در طراحی مجتمع‌های مسکونی، باید خاطر نشان کرد که توجه به نیازهای اولیه کاربران و حتی به‌کار بردن تکنولوژی‌های مدرن شاید در ابتدا، مقداری هزینه‌ها را افزایش دهد، اما در آخر، کیفیت فضا و حس تعلق به مکان را ارتقاء می‌دهد، افراد را از نظر روحی و روانی تأمین می‌کند و جامعه سالم‌تری را به بار می‌آورد. بنابراین پژوهش حاضر با توجه به نیازها و خواسته‌های ساکنان این مجتمع‌های مسکونی با هدف تدوین اصول طراحی نما (از مهم‌ترین موضوعات در طراحی) مجتمع‌های مسکونی ساخته‌شده توسط دولت مبنی بر ترجیحات ساکنان با تمرکز بر مجتمع‌های مسکن اجتماعی شیراز (به‌عنوان یکی از کلان‌شهرهای ایران) سعی در تدوین و ارائه اصول و راهکارهایی برای این ساخت‌وسازها داشته تا مطابق با ترجیحات ساکنان آنها بتوان کیفیت این فضاهای سکونتی را ارتقاء داد و پیامدهای مثبت دیگری را نیز حاصل کرد؛ زیرا که مسکن از جمله نیازهای اولیه هر انسان مطابق با هرم مازلو است و توجه به تأمین آن، آرامش، آسایش، عزت‌نفس و دیگر نتایج مثبت را نیز در پی دارد. شایان ذکر است که اهداف خُرد پژوهش شامل موارد زیر بوده‌اند: 1- شناسایی نقاط قوت و ضعف طراحی نماهای مجتمع‌های مسکن اجتماعی، 2- مشخص کردن ترجیحات زنان و مردان ساکن مجتمع‌های مسکن اجتماعی در انتخاب نوع نما. از این رو سؤالات پژوهش بدین شرح بوده‌اند: 1- اصول و راهکارهای طراحی نمای مجتمع‌های مسکن اجتماعی چیست؟ 2- نقاط قوت و ضعف در طراحی نماهای مجتمع‌های مسکن اجتماعی کدام است؟ 3- ترجیحات ساکنان مجتمع‌های مسکن اجتماعی زن و مرد در انتخاب نوع نما به چه صورت است؟
پیشینه و مبانی نظری تحقیق:
تاکنون پژوهش‌های فراوانی در حیطه طراحی نمای انواع کاربری‌ها انجام شده است. در پژوهش (Kholoosi et al, 2014) با روش تحلیل محتوا این نتیجه حاصل شد که معیارهایی عینی مانند: خطوط نما، تناسب، تعادل و معیارهای ذهنی همانند: فرهنگی بودن، تاریخی‌گری، بامعنا بودن و غیره بر ادراک زیبایی‌شناسانه مؤثر است. در پژوهش (Safavi, 2014) با روش توصیفی- تبیینی به معرفی سطوح سبز، مزایای آن و مزایای ویژه آن جهت استفاده در حوزه پدافند غیرعامل پرداخته شده است. در پژوهش (Mohammadi, 2019) با روش توصیفی- تحلیلی این نتیجه حاصل شد که دلالت‌های معنایی نما در انطباق با پاسخ‌های عاطفی بوده و جهت پرهیز از به‌وجود آمدن نماهای کسل‌کننده باید از ایجاد نماهای استرس‌زا پرهیز کرد. در پژوهش (Setayeshgar et al, 2020) با روش توصیفی- تحلیلی، مدل مفهومی شکل‌گیری نمای تجاری با هدف ارتقاء آسایش بصری و زیبایی‌شناسی در فضای شهری ارائه شده است. در پژوهش (Jam et al, 2020) با روش شبه-آزمایشی این نتیجه حاصل شد که متخصصان، تصاویر با غلبه شدت طول موج قرمز و دارای کنتراست قرمز/سبز و غیرمتخصصان تصاویر با کنتراست کمتر را ترجیح می‌دهند. در پژوهش (Motamrdi Nejad & Saeidi Mofrad, 2020) با روش توصیفی- تحلیلی این نتیجه حاصل شد که مرتفع‌سازی در بلوار نماز مشهد و عدم هم‌خوانی الگوهای ساخت و سبک معماری با زمینه بافت شهری منجر به ایجاد اثرات منفی، مستقیم و بلندمدت بر منظر طبیعی و همچنین انسداد دید و پیدایش اغتشاشات بصری و از بین رفتن منظر و ساختارهای اکلوژیک شده است. در پژوهش (Alamrasi et al, 2022) با روش گراندد تئوری این نتیجه حاصل شد که عوامل فرهنگی- اجتماعی، عوامل اقتصادی، عوامل محیطی، سبک زندگی، کیفیت بصری، قوانین شهری، رسانه‌ها، وضعیت اجرا و سابقه ذهنی بر ایجاد معنای نما بر ذهن شهروندان تأثیرگذار است. در پژوهش (Mortazavi Ravari et al, 2022) با روش توصیفی- تحلیلی و تحلیل محتوا این نتیجه به‌دست آمد که عناصر فیزیکی در نماهای به سبک پست مدرن مشتمل بر قوس، حفاظ چوبی بالکن‌ها، تقسیمات عمودی نما و غیره در نماهای به سبک مدرن متأخر بر ترجیحات دو گروه معماران و غیرمعماران تأثیرگذار است و عناصر فیزیکی سبک نئوکلاسیک صرفاً مورد ترجیح غیرمعماران است. در پژوهش (Mehdipour et al, 2023) با روش توصیفی- تحلیلی این نتیجه حاصل شد که برای تعریف و طبقه‌بندی ترکیب رنگی نما به‌عنوان سبک، بازشوها (پنجره‌ها) باید حداقل 30 درصد مساحت نما را تشکیل دهند. در پژوهش (Salahi & Moztarzadeh,2023) با روش توصیفی- تحلیلی این نتیجه حاصل شد که کارشناسان مطابق با اصول طراحی علمی و تخصصی و غیرکارشناسان بر اساس ظاهر ساختمان‌ها به نماها توجه می‌کنند.
مسکن اجتماعی، ابزاري براي اجراي سياست مسكن اجتماعي است (Rajaei et al, 2016: 30) كه عمدتاً مبتنی بر اهداف اجتماعی و همچنین حداقل‌های قابل قبول و پایین‌تر استانداردهای الگوی مصرف تولید می‌شود. این واحدها به‌صورت اجاره به‌شرط تملیک واگذار می‌شوند (Abdi et al, 2010). مسکن اجتماعی، نوع خاصی از تأمین مسکن است که تأمین آن اساساً به‌وسیله دولت محلی یا ملی و با هدف خانه‌دار کردن گروه‌های کم‌درآمد انجام می‌شود (Meshkini et al, 2018). مسکن اجتماعی، جهت مقابله با محرومیت اجتماعی؛ پیوند خوردن مسکن اجتماعی با فرصت‌های اشتغال منطقه در جهت احتمال دست‌یابی به یکپارچگی اجتماعی (به‌واسطه بازار کار) ایجاد می‌شود (Kingsley & Turner, 1993; Stewart, 1992) و از نوع مسکن عمومی، دولتی و قابل استطاعت است (Lund, 2011). مطابق با تحقيقات مختلف صورت‌گرفته، مؤلفه‌هاي مختلفي در طراحي مسكن از جمله مسكن اجتماعي تأثيرگذار است كه مي‌توان آنها را در مؤلفه‌هاي: 1-كالبدي- محیطی، 2- عملكردي- رفتاری، 3- سیاسی، 4- اقتصادی، 5- معنايي و ادراكي- شناختي و 6- اجتماعي- فرهنگي دسته‌بندي كرد.
نمای مسکن از طریق نظام پیچیده‌ای از«نشانه»ها، ویژگی‌های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ساکنان، خود را نشان داده و تصویری کلیشه‌ای در ذهن مخاطبان ایجاد می‌کند؛ از طرفی، جمعیت‌هایی که وضعیت اجتماعی- اقتصادی نسبی پایین‌تری دارند، به‌طور مداوم برچسب زده شده و متمایز می‌شوند که نابرابری در جامعه را ارتقاء می‌دهند (Ramzanpour et al, 2021). در واقع، مؤلفه اجتماعي- فرهنگي به مذهب ساكنان و همچنین فرهنگ آپارتمان‌نشینی (نظم اجتماعی) اشاره دارد که می‌تواند در نمای ساختمان‌ها نیز بروز پیدا کند. مؤلفه سیاسی و اقتصادی نیز به‌صورت ویژه در ارتباط با مسکن اجتماعی و به‌تعبیری ساخت و تأمین حداقل‌ها و در عین حال، دست‌یابی به کیفیت مطلوب است؛ بدین معنا که مؤلفه سیاسی به ساختار سیاست‌های حکومت و تأثیر این سیاست‌ها بر معماری اشاره دارد و مؤلفه اقتصادی بر صرفه‌جویی اقتصادی و به‌کار بردن راه‌حل‌ها و راهکارهایی جهت ایجاد صرفه اقتصادی تأکید می‌کند. مؤلفه کالبدی- محیطی به سیمای ساختمان‌ها و مؤلفه عملكردي- رفتاری نيز همان‌گونه كه از نام آن مشخص است، در ارتباط با عملكردها است. مؤلفه معنايي و ادراكي- شناختي نيز در ارتباط با حوزه‌هاي روان‌شناسي محيط و خاطرات و ارزش‌ها است.
زیرمؤلفه‌های تأثیرگذار در طراحی نمای مجتمع‌های مسکن اجتماعی بدین شرح است: زیرمؤلفه‌های کالبدی- محیطی شامل: ايمني (Mojtabavi et al, 2020)، فضای سبز و مناظر طبیعی (Bonaiuto et al, 1999; Lewicka, 2009؛ Haqqani & Majidi Hatkeloui, 2021)، نگهداری (Lewicka, 2009; Hashas, 2004)، عوامل طبیعی (Regnier & Pynoos, 1987)، طراحی سبز (طراحی بیوفیلیک و ایجاد فرصت‌هایی جهت اتصال به طبیعت) (Cole et al, 2021)، انعطاف‌پذیری (Rivlin, 1987؛ Haqqani & Majidi Hatkeloui, 2021)، آسایش و کیفیت بصری (Regnier & Pynoos, 1987)، زیبایی ظاهری ساختمان‌ها و خصوصیات زیبایی‌شناسانه (Bonaiuto et al, 1999; Lewicka, 2009)، دید و منظر (Sadeqi Fereshteh et al, 2013)، امکانات (Regnier & Pynoos, 1987)، توسعه موزون کالبدی و فعالیت‌های سازگار (Kamalipour et al, 2012)، توجه به هرم مازلو در سطح سوم (واحد مسکونی به‌عنوان فضایی سرزنده، حس تعلق خانواده به خانه، تشخیص حریم بین محله و خانه، خانه و تفکیک حریم‌های خصوصی و عمومی) (Azemati et al, 2017)، وجود سطوح پر و خالی، مصالح و رنگ، هماهنگی با ابعاد بومی و زمینه‌ای، نمای سبز (Zarifpour Langeroudi et al, 2020)، شخصی‌سازی (Lewicka, 2009)؛ مؤلفه عملکردی- رفتاری شامل: تناسب فعالیت‌ها با نیازهای انسانی (Rahimi et al, 2020)، امکان سرمایه‌گذاری و توسعه عملکردی (Hashas, 2004)، حفاظت بصری و غیربصری 1 (Fardpour & et al, 2021)، عایق صوتی و گرمایی، تلطیف هوا، افزایش عمر ایزولاسیون بام و نما، کنترل آسیب‌های ناشی از وزش طوفان، سیل و غیره، صیانت از محیط‌زیست و غیره (Safavi,2014)، محافظت از سیستم سازه و محتویات در برابر فرسودگی (Moghtadernejad et al, 2019)، آسایش بصری و حرارتی (Hosseini et al, 2019) ؛ مؤلفه فرهنگی- اجتماعی شامل: عدم غرب‌زدگی و عدم استفاده از نماها و طراحی‌های رومی، یونانی و تزئینات فراوان (Davoodi, & Tajik Esmaeili, 2018؛ Hajiparvaneh, 2016) و توجه به ترویج معماری بومی؛ مؤلفه سیاسی شامل: بومی‌گرایی، تلفیق معماری سنتی و معاصر در جهت ارتقاء معماری ایرانی- اسلامی معاصر و سیاست‌های تأثیرگذار ساختار حکومت بر معماری و مؤلفه اقتصادی شامل: استفاده از مصالح مدرن در جهت صرفه‌جویی اقتصادی همچون شیشه‌های دوجداره و اثرگذاری در کنترل بهتر سرمایش و گرمایش، طراحی متناسب با اقلیم (مصالح، رنگ، سایه‌بان پنجره‌ها و غیره) و مقاوم‌سازی و استفاده از مصالح مطلوب به‌منظور صرفه اقتصادی در آینده (جلوگیری از هزینه مقاوم‌سازی، تعمیرات و غیره) است. مؤلفه ادراکی، معنایی- شناختی شامل: بستری برای رفع نیازها (Hojjat et al, 2017)، خاطره‌انگیزی، حس مکان، سرزندگی و خوانایی (Motamrdi Nejad & Saeidi Mofrad, 2020)، خوشایندی و برقراری ارتباط، برچسب‌زنی 2 (مشخص شدن گروه‌ها و طبقات اجتماعی و غیره) و استیگما 3 (عامل شرم و بی‌اعتبارسازی عمیق) (Ramzanpour et al, 2021)، تجربیات حسی (Hajiparvaneh, 2016؛ Mojtabavi et al, 2023)، قلمرو، حریم شخصی و آزادی شخصی (Rapoport, 1982؛ Hajiparvaneh, 2016؛ Kharabati & Yazdanfar, 2016؛ Mojtabavi et al, 2020؛ Mojtabavi et al, 2022)، عوامل مؤثر بر تصویر ذهنی (کالبدی (فعالیت و شکل) و ادراکی- روان‌شناختی 
(محتوایی)) (Shafipour Yourdshahi et al, 2023)، دوری از ازدحام و عدم اغتشاشات بصری است.
شکل 1- مؤلفه‌های تأثیرگذار بر طراحی مسکن اجتماعی (منبع: نگارندگان)
نما به‌عنوان یکی از ملموس‌ترین سطوحی که ناظر در شهر با آن مواجه می‌شود، واجد جایگاه و اهمیت مخصوصی است (خلوصی و همکاران، 2014). نما در لغت‌نامه دهخدا به‌معنی: صورت ظاهری هر چیزی است و آنچه در معرض دید و برابر چشم است یا آنچه از بیرون دیده می‌شود. منظره خارجی بنا و عمارت، قسمت خارجی ساختمان و نماسازی، فن روسازی ساختمان و ساختن نمای عمارت، نما است. علاوه بر این، بیان شده است که «سطوح تشکیل‌دهنده هر بدنه»، نما است (Pakzad, 2003). نما شامل: خطوط عمودی، خطوط افقی و خط آسمان، خط اتصال به زمین، بازشوها، ورودی، کنج، کنسول، پر و خالی، تزئینات، تناسبات، عرض قطعات، عناصر الحاقی، تراس و مصالح است (Arjamandfar, 2009). اجزاء نما شامل: رنگ، مصالح، بافت، ابعاد و تناسبات، بازشوها و غیره (Tavassoli et al., 2000, p. 106) و ارکان نما شامل: ریتم‌های افقی، ریتم‌های عمودی و خطوط نما (Atarod & Kashi, 2018) یا خط زمین، خط آسمان و خطوط غالب نما؛ مؤلفه‌های بصری- عینی نما شامل: وحدت، نظم، تعادل، ریتم، تناسب، پیوستگی، هماهنگی، مقیاس، تداوم و تباین و مؤلفه‌های ادراکی- ذهنی نما شامل: خاطره‌انگیزی، حس مکان، سرزندگی و خوانایی (Motamrdi Nejad & Saeidi Mofrad, 2020) است.) Ramzanpour et al, 2021) نیز، تناسبات، نظم و تقارن، نورپردازی، نگهداری، تمیزی و کثیفی، عرض و ارتفاع، بالکن، عناصر الحاقی (طبیعی و مصنوعی)، شکل ورودی ساختمان، شکل، تعداد، جنس و رنگ بازشوها، رنگ و جزئیات مصالح را از جمله مؤلفه‌های عینی- بصری نما معرفی کرده‌اند و خوشایندی و برقراری ارتباط، برچسب‌زنی (مشخص شدن گروه‌ها و طبقات اجتماعی و غیره) و استیگما (عامل شرم و بی‌اعتبارسازی عمیق) را از جمله عوامل ادراکی- ذهنی دانسته‌اند.
شکل 2- ارکان و اجزاء نما (نگارندگان) و شکل 3- مؤلفه‌های بصری- عینی و ادراکی- ذهنی نما (نگارندگان)
مواد و روش تحقیق:
از منظر روش‌شناسی تحقیق، پژوهش حاضر یک پژوهش کیفی است که با روش تحلیل محتوا به‌کمک مطالعات کتابخانه‌ای و میدانی با استفاده از مطالعه اسناد مرتبط با موضوع، مصاحبه نیمه‌ساختاریافته و پرسشنامه تصویری با 387 نفر (بر اساس فرمول کوکران) از ساکنان مجتمع‌های مسکن اجتماعی که به روش احتمالی تصادفی انتخاب شدند، انجام شده است. شایان ذکر است که روایی پرسشنامه تصویری با استفاده از روش دلفی توسط 15 متخصص و روایی کدگذاری تحلیل محتوا با استفاده از روش روایی محتوا انجام شده که حاصل توافق 20 متخصص در حیطه طراحی مجتمع‌های مسکونی بوده است. پایایی کدگذاری مفاهیم نیز از طریق محاسبه ضریب کاپاکوهن برابر با 875/0 گزارش شده که بر اساس تفسیر سطوح متفاوت ضریب کاپا، شدت توافق معادل «تقریباً کامل» است؛ چرا که ضریب کاپا در بازه 81/0 تا 1 قرار گرفته است.
محدوده مورد مطالعه:
به‌منظور انتخاب نمونه‌های منتخب و دارای شرایط متفاوت مسکن‌های اجتماعی، از روش AHP و نرم‌افزار Expert Choice 11 استفاده شد که شرح آن در رساله دکتری نگارنده اول آمده است و در نهایت، مطابق با تحلیل‌های صورت‌گرفته، مجتمع‌های مسکن اجتماعی: 1- اسکان (1، 2، 3 و 4)، 2- بوعلی (1، 2 و 3)، 3- ایثار، 4- صدف (1 و 2) و 5- سلمان فارسی (اِرَم)، انتخاب شدند.
بحث و ارائه یافتهها:
مصاحبه نیمه‌ساختاریافته با 387 کاربر ساکن مجتمع‌های مسکن اجتماعی در مورد دو سؤال اصلی بود که به شرح زیر بوده است: 1- به‌نظر شما نمای مجتمع مسکونی‌ای که در آن زندگی می‌کنید، دارای چه نقاط قوت و ضعفی است؟ 2- از نظر شما چه روش‌ها و راهکارهایی برای ایجاد نمای مجتمع مسکونی‌ای که در آن زندگی می‌کنید، مفید است؟ نتایج حاصل از پاسخ مصاحبه‌شوندگان پس از روایی محتوا، به زیرمقوله‌ها و مفاهیمی تقسیم و کدگذاری شده‌اند که در جدول شماره یک، ارائه شده است. گفتنی است که نتایج حاصل از مقایسه کدهای بیان‌شده با مؤلفه‌های تأثیرگذار بر نمای مجتمع‌های مسکن اجتماعی و اجزاء و ارکان نما و همچنین مؤلفه‌های عینی و ذهنی نیز در همین جدول ارائه شده است.
مقوله | زیرمقوله | مفاهیم
| کدها | ارتباط کدها با مؤلفه‌های طراحی مسکن اجتماعی | ارتباط مؤلفه‌های عینی و ذهنی با کد بیان‌شده | ارتباط اجزاء و ارکان نما با کد بیان‌شده |
|---|---|---|---|---|---|---|
نما
نما
نما
| سادگی در طراحی فرم کلیت نما | فرم | حفظ سادگی و عدم استفاده از عناصر الحاقی و رومی یا یونانی و تزئینات فراوان در نمای ساختمان‌ها | مؤلفه‌های: کالبدی- محیطی؛ فرهنگی- اجتماعی؛ ادراکی و معنایی- شناختی؛ سیاسی | عینی- بصری و ادراکی- ذهنی
عینی- بصری و ادراکی- ذهنی
عینی- بصری و ادراکی- ذهنی
عینی- بصری و ادراکی- ذهنی
| اجزاء و ارکان
اجزاء و ارکان
اجزاء و ارکان
|
عدم اعتشاشات بصری و توجه به ادراکات روانی کاربران
|
ابعاد و تناسبات |
مؤلفه‌های: کالبدی- محیطی؛ ادراکی و معنایی- شناختی؛ سیاسی
| ||||
هماهنگی و زیبایی بصری | ||||||
وجود نور در سطوح نما و هماهنگی نورهای به‌کار رفته با یکدیگر | ||||||
ایجاد هماهنگی میان اشکال و هندسه به‌کاررفته روی نما | ||||||
وجود تعادل | ||||||
وجود تقارن | ||||||
وجود ریتم | ||||||
وجود تناسبات | ||||||
ایجاد تنوع و پویایی
ایجاد تنوع و پویایی
|
عملکرد | مؤلفه‌های: کالبدی- محیطی؛ عملکردی- رفتاری؛ ادراکی و معنایی- شناختی؛ سیاسی؛ اقتصادی
مؤلفه‌های: کالبدی- محیطی؛ عملکردی- رفتاری؛ ادراکی و معنایی- شناختی؛ سیاسی؛ اقتصادی
| ||||
انعطاف‌پذیری و هوشمندسازی | ||||||
جزئیات
| ||||||
مؤلفه‌های: کالبدی- محیطی؛ ادراکی و معنایی- شناختی؛ سیاسی | ||||||
استفاده از رنگ‌های متنوع | ||||||
استفاده از نورهای متنوع | ||||||
استفاده از بافت‌های متنوع | ||||||
استفاده از اشکال و هندسه‌های متنوع | ||||||
مؤلفه‌های: کالبدی- محیطی؛ عملکردی- رفتاری؛ ادراکی و معنایی- شناختی؛ سیاسی؛ اقتصادی
| ||||||
ایمنی، حفاظت، مقاوم‌سازی و آسایش
ایمنی، حفاظت، مقاوم‌سازی و آسایش |
ایمنی، حفاظت و نگهداری | |||||
مقاوم‌سازی | مقاوم‌سازی و تقویت سازه نما 5 پس از چند سال | اجزاء و ارکان | ||||
اجزاء | ||||||
آسایش
آسایش
| ||||||
پرهیز از درنظرگیری سطح زیاد پنجره‌ها (متناسب با اقلیم و عدم محدودیت در چیدمان داخلی) | مؤلفه‌های: کالبدی- محیطی؛ عملکردی- رفتاری؛ ادراکی و معنایی- شناختی؛ سیاسی؛ اقتصادی |
اجزاء و ارکان | ||||
عدم وجود عناصر الحاقی و اضافی غیرمرتبط و غیرهماهنگ با ساختار کلی نما (چراغ، عناصر تأسیساتی و غیره) | مؤلفه‌های: کالبدی- محیطی؛ ادراکی و معنایی- شناختی؛ سیاسی | |||||
عدم اشرافیت به درون واحدهای مسکونی دیگر از طریق بازشوها، بالکن‌ها و پر و خالی‌های موجود در نما | مؤلفه‌های: کالبدی- محیطی؛ عملکردی- رفتاری؛ فرهنگی- اجتماعی؛ ادراکی و معنایی- شناختی؛ سیاسی | |||||
بومی‌گرایی و فرم کلی نما |
توجه به اقلیم | استفاده از پوشش‌های گیاهی متناسب با اقلیم در بالکن‌ها و نمای پنجم ساختمان‌ها (بام‌ها) |
مؤلفه‌های: کالبدی- محیطی؛ عملکردی- رفتاری؛ فرهنگی- اجتماعی؛ ادراکی و معنایی- شناختی؛ سیاسی؛ اقتصادی | |||
تعبیه سایه‌بان و کاشت درختان با هدف ایجاد سایه برای نشستن در بالکن | ||||||
محرمیت و فرهنگ | توجه به محرمیت و جلوگیری از اشرافیت در ایجاد بازشوها و پر و خالی‌های ایجادشده در نمای ساختمان‌ها | مؤلفه‌های: کالبدی- محیطی؛ عملکردی- رفتاری؛ فرهنگی- اجتماعی؛ ادراکی و معنایی- شناختی؛ سیاسی |
(منبع: یافته‌های پژوهش، 1402)
یافتهها حاکی از آن بوده‌اند که مطابق با ترجیح ساکنان مجتمع‌های مسکن اجتماعی، مفهوم فرم از زیرمقوله سادگی در طراحی فرم کلیت نما؛ مفاهیم: 1- ابعاد و تناسبات، 2- هماهنگی و زیبایی بصری از زیرمقوله عدم اعتشاشات بصری و توجه به ادراکات روانی کاربران؛ مفاهیم: 1- عملکرد، 2- انعطاف‌پذیری و هوشمندسازی، 3- جزئیات از زیرمقوله ایجاد تنوع و پویایی و مفاهیم: 1- ایمنی، حفاظت و نگهداری و 2- مقاوم‌سازی و 3- آسایش از زیرمقوله ایمنی، حفاظت، مقاوم‌سازی و آسایش و مفاهیم: 1- توجه به اقلیم و 2- محرمیت و فرهنگ از زیرمقوله بومی‌گرایی و فرم کلی نما از ضروریاتی است که طراحان باید در طراحی نمای مجتمع‌های مسکن اجتماعی مد نظر داشته باشند. بیشترین تعداد مفاهیم مربوط به ایجاد تنوع و پویایی و همچنین ایمنی، حفاظت، مقاوم‌سازی و آسایش و بیشترین تعداد کدها مربوط به عدم اعتشاشات بصری و توجه به ادراکات روانی کاربران و همچنین ایجاد تنوع و پویایی بوده است.
شکل 4- فراوانی مؤلفه‌های طراحی مسکن اجتماعی، اجزاء و ارکان نما و مؤلفه‌های عینی- بصری و ادراکی- ذهنی منطبق بر کدهای مطرح‌شده بر اساس تعداد و درصد (یافته‌های پژوهش، 1402)
شایان ذکر است که تمام کدهای مطرح‌شده به زیرمؤلفه سیاسی اشاره دارند؛ زیرا که در ارتباط با اتخاذ سیاست‌های طراحی مجتمع‌های مسکونی ساخته‌شده توسط دولت هستند یا مواردی را شامل می‌شوند که در حال حاضر (بعد از بهره‌برداری) نیز امکان توجه به آنها از سوی مدیران و اعضای هیئت مدیره مجتمع‌های مسکونی ساخته‌شده وجود دارد و می‌توانند به‌عنوان سیاست‌های برنامه‌ریزی آنها برشمرده شوند که از آن میان، می‌توان به تجدید رنگ نما یا تعویض مصالح و بازسازی اشاره داشت. گفتنی است که کدهایی که در جهت صرفه‌جویی اقتصادی و توجه به اقلیم در جهت بومی‌سازی نیز بوده‌اند، نیز در ارتباط با مؤلفه اقتصادی عنوان شده‌اند. علاوه بر این، تمامی کدها به مؤلفه ادراکی، معنایی- شناختی مرتبط است، زیرا بستری برای رفع نیازها را فراهم می‌کنند و در ارتباط با ادراکات ذهنی نیز بوده که موجب آسایش افراد می‌شوند. علاوه بر این، با توجه به اینکه نما، خود وجهی ظاهری دارد، در همه کدهای مطرح‌شده ارتباط با نقش نمایشی نما و مؤلفه‌های مرتبط با آن (مؤلفه‌های عینی- بصری) مطرح شده است و در برخی از کدها که به جنبه محافظتی از نظر محافظت در برابر سرمایش، گرمایش، سروصدا، حوادث غیرمترقبه، اشرافیت و همچنین توجه به عدم ریزش مصالح و ارتباط با بوم و اقلیم و رنگ‌آمیزی نما (رنگ‌های محافظت‌کننده در برابر حشرات، ضدزنگ‌زدگی و غیره) و وجود نرده و حفاظ اشاره شده، نقش محافظتی نما به‌عنوان مؤلفه عملکردی- رفتاری ذکر شده است.
جدول 2: تعداد مفاهیم و کدهای 5 زیرمقوله اصلی در طراحی نمای مجتمع‌های مسکن اجتماعی
(منبع: یافته‌های پژوهش، 1402)
جدول شماره سه، پرسشنامه تصویری‌ای را نشان می‌دهد که با هدف فراوانی نظرات مصاحبه‌شوندگان در مورد اولویت ترجیحات ایشان در مورد نوع نما بوده است.
جدول 3- پرسشنامه تصویری نوع نمای مجتمع‌های مسکن اجتماعی
(منبع: نگارندگان)
جدول شماره چهار، انواع اولویت‌بندی‌ها در مورد نوع نمای مجتمع‌های مسکن اجتماعی را بر اساس ترجیحات مصاحبه‌شوندگان بر اساس مصاحبه تصویری نشان می‌دهد.
جدول 4-ترجیح اولویت‌بندی ساکنان مجتمع‌های مسکن اجتماعی در مورد نوع نما
انواع | ترجیح پاسخ‌دهندگان | تعداد کل | درصد کل | تعداد زنان | درصد زنان | تعداد مردان | درصد مردان |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
1 | 1- نمای سبز، 2- نمای هوشمند و انعطاف‌پذیر، 3- نمایی با دو الی 3 رنگ متفاوت و روشن، 4- نمایی با دو الی 3 رنگ متفاوت و تیره، 5- نمای ساده ساختمان‌های مسکن اجتماعی معمول | 25 | 45/6 | 7 | 80/1 | 18 | 65/4 |
2 | 1- نمای سبز، 2- نمایی با دو الی 3 رنگ متفاوت و روشن، 3- نمای هوشمند و انعطاف‌پذیر، 4- نمای ساده ساختمان‌های مسکن اجتماعی معمول، 5- نمایی با دو الی 3 رنگ متفاوت و تیره | 18 | 65/4 | 14 | 61/3 | 4 | 03/1 |
3 | 1- نمای سبز | 15 | 87/3 | 15 | 87/3 | - | - |
4 | 1- نمای هوشمند و انعطاف‌پذیر، 2- نمایی با دو الی 3 رنگ متفاوت و روشن | 45 | 62/11 | 37 | 56/9 | 8 | 06/2 |
5 | 1- نمایی با دو الی 3 رنگ متفاوت و تیره، 2- نمای ساده ساختمان‌های مسکن اجتماعی معمول | 1 | 25/0 | 1 | 25/0 | - | - |
6 | 1- نمای هوشمند و انعطاف‌پذیر، 2- نمای سبز، 3- نمایی با دو الی 3 رنگ متفاوت و روشن | 48 | 40/12 | 20 | 16/5 | 28 | 23/7 |
7 | 1- نمای هوشمند و انعطاف‌پذیر، 2- نمای سبز | 22 | 68/5 | 16 | 13/4 | 6 | 55/1 |
8 | 1- نمای سبز، 2- نمایی با دو الی 3 رنگ متفاوت و روشن، 3- نمای هوشمند و انعطاف‌پذیر، 4- نمای ساده ساختمان‌های مسکن اجتماعی معمول، 5- نمایی با دو الی 3 رنگ متفاوت و تیره | 22 | 68/5 | 19 | 90/4 | 3 | 77/0 |
9 | 1- نمایی با دو الی 3 رنگ متفاوت و روشن، 2- نمای سبز | 18 | 65/4 | 14 | 61/3 | 4 | 03/1 |
10 | 1- نمای سبز، 2- نمای هوشمند و انعطاف‌پذیر، 3- نمایی با دو الی 3 رنگ متفاوت و تیره، 4- نمایی با دو الی 3 رنگ متفاوت و روشن، 5- نمای ساده ساختمان‌های مسکن اجتماعی معمول | 13 | 35/3 | 9 | 32/2 | 4 | 03/1 |
11 | 1- نمایی با دو الی 3 رنگ متفاوت و تیره، 2- نمای هوشمند و انعطاف‌پذیر، 3- نمای سبز | 4 | 03/1 | 4 | 03/1 | - | - |
12 | 1- نمایی با دو الی 3 رنگ متفاوت و تیره، 2- نمای ساده ساختمان‌های مسکن اجتماعی معمول، 3- نمایی با دو الی 3 رنگ متفاوت و روشن | 4 | 03/1 | 4 | 03/1 | - | - |
13 | 1- نمایی با دو الی 3 رنگ متفاوت و روشن، 2- نمای هوشمند و انعطاف‌پذیر | 28 | 23/7 | 7 | 80/1 | 21 | 42/5 |
14 | 1- نمای هوشمند و انعطاف‌پذیر، 2- نمایی با دو الی 3 رنگ متفاوت و روشن، 3- نمای سبز، 4- نمای ساده ساختمان‌های مسکن اجتماعی معمول | 68 | 57/17 | 19 | 90/4 | 49 | 66/12 |
15 | 1- نمای هوشمند و انعطاف‌پذیر، 2- نمایی با دو الی 3 رنگ متفاوت و روشن، 3- نمای سبز | 56 | 47/14 | 17 | 39/4 | 39 | 07/10 |
جمع کل | 387 | 100˷ | 203 | 36/52 | 184 | 5/47 | |
(منبع: یافته‌های پژوهش، 1402)
نتیجهگیری و ارائه پیشنهادها:
مقاله پیش رو با روش کیفی از نوع تحلیل محتوا با بهره‌گیری از مصاحبه نیمه‌ساختاریافته و پرسشنامه تصویری با 387 نفر از ساکنان مجتمع‌های مسکن اجتماعی شهر شیراز با هدف تدوین و ارائه اصول و راهکارهای طراحی نما مجتمع‌های مسکونی ساخته‌شده توسط دولت مبنی بر ترجیحات ساکنان انجام شد. یافتهها حاکی از آن بودند که در کل، ترجیح پاسخ‌دهندگان در مورد اولویت‌بندی نما شامل 15 مورد بوده که فراوانی دسته‌بندی‌ها برای زنان در مورد گویه‌های مطرح‌شده 15 نوع و فراوانی دسته‌بندی‌ها برای مردان در مورد گویه‌های مطرح‌شده 11 نوع بوده است که نشان‌دهنده پراکندگی نظرات خانم‌ها در مورد تمام گویه‌ها نسبت به آقایان بوده است. اولویت زنان به‌ترتیب: 1) 1- نمای هوشمند و انعطاف‌پذیر، 2- نمایی با دو الی 3 رنگ متفاوت و روشن و 2) 1- نمای هوشمند و انعطاف‌پذیر، 2- نمای سبز، 3- نمایی با دو الی 3 رنگ متفاوت و روشن و اولویت مردان به‌ترتیب: 1) 1- نمای هوشمند و انعطاف‌پذیر، 2- نمایی با دو الی 3 رنگ متفاوت و روشن، 3- نمای سبز، 4- نمای ساده ساختمان‌های مسکن اجتماعی معمول و 2) 1- نمای هوشمند و انعطاف‌پذیر، 2- نمایی با دو الی 3 رنگ متفاوت و روشن، 3- نمای سبز بوده است و به‌صورت کلی، فراوانی‌ها نشان از ارجحیت نمای هوشمند و انعطاف‌پذیر داشته‌اند (در اولویت‌های بعد: نمای سبز؛ نمایی با دو الی 3 رنگ متفاوت و روشن) که یکی از راهکارهای ایجاد آن، تعبیه سایه‌بان‌های هوشمند است. با توجه به مقاله (Yarmahmoodi et al, 2023) بهره‌گیری از سایه‌بان هوشمند الهام گرفته‌شده از الگوی حرکتی گل نیلوفر ارغوانی بر روی نمای ساختمان می‌تواند موجب تقلیل 70 درصدی انرژی تابشی جذب‌شده توسط سطح شفاف نما در حالت سایه‌بان با پنل‌های بسته شود. علاوه بر این، نتایج پژوهش حاضر با پژوهش (Lim et al, 2012) یک‌سو است؛ زیرا به این نتیجه رسیده‌اند که اصلاح ساده شیشه‌های پنجره و دستگاه سایه‌بان می‌تواند بهبود قابل‌توجهی در کمیت و کیفیت نور روز گرمسیری برای راحتی بصری ایجاد کند. در پژوهش (Gholami et al, 2023) نیز به این نتیجه رسیده‌اند که مصالح خنک و خود تمیزشونده در نما می‌توانند در میزان آسایش حرارتی مؤثر عمل کنند.
اصول و راهکارهای طراحی نمای مجتمع‌های مسکن اجتماعی بر اساس یافته‌های حاصل از پرسشنامه تصویری نیز بدین شرح است: 1- طراحی نماهای به‌روز و هوشمند، 2- استفاده از آجرهای هوشمند (عایق گرما در زمستان و عایق سرما در تابستان)، 3- استفاده از بلوک‌های ساخته‌شده با بتن گازی، 4- استفاده از بتن خودترمیم‌کننده، 5- استفاده از سلول‌های فتوولتائیک در نمای هوشمند، 6- استفاده از شیشه‌های ترموتراپ با قابلیت تنظیم خاموش و روشن، 7- استفاده از شیشه‌های الکتروکروم، 8- استفاده از شیشه‌های فوتوکرومیک، 9- طراحی نماهای انعطاف‌پذیر، 10- استفاده از آجر تصفیه‌کننده هوا، 11- بهره‌گیری از ورق‌های پلی کربنات برای شیشه‌ها، 12- استفاده از پنجره‌های ترمال بریک، 13- استفاده از پوشش‌های گیاهی متناسب با اقلیم در سطوح نما، 14- استفاده از روش‌های خاص برای داشتن نماهای توأمان هوشمند و پایدار (به‌طور مثال تلفیق نماهای پایدار با فتوولتائیک برای استفاده بهینه از انرژی خورشیدی و تولید برق به‌منظور رفع نیازهای متنوع ساختمان)، 15- طراحی نماها با توجه به اصول معماری و توسعه پایدار (تمام نماها همراه با نمای پنجم (بام))، 16- استفاده از بتن رسانای نور، 17- طراحی نماها با استفاده از کاشی، آجر، چوب و غیره به‌صورت شباک، فَخر و مدین، شناشیل (شناشیر) و غیره، 18- توجه به روش‌های بهینه‌سازی ساختمان همچون: بام سبز، بام سفید و بام نقره‌ای، 19- استفاده از مصالح با رنگ روشن و انتخاب رنگ آنها متناسب با قوانین چرخه رنگ. گفتنی است که توجه به نمای پنجم (بام) و طراحی آن نیز ضروری است که با توجه به اقلیم از روش‌های مختلف طراحی برای انعطاف‌پذیری فضایی و ایجاد عملکردهای مختلف و همچنین کنترل سرمایش و گرمایش و جلوگیری از هدررفت انرژی استفاده می‌شود (که با توجه به مقاله (Eghbali et al, 2020) در اقلیم گرم و نیمه خشک شیراز، بام سفید (بام با لایه فوقانی شنی) و بام نقره‌ای (بام با پوشش ایزوگام با رویه آلومینیمی)، پاسخ بهتری نسبت به بام سبز، با هدف جلوگیری از اتلاف انرژی است)؛ اما به‌صورت کلی مطابق با پژوهش (Safavi, 2014)، طراحی بام و نماهای سبز موجب پایداری ساختمان‌ها، ذخیره‌سازی انرژی (مدیریت مصرف)، زیبایی، فرم‌دهی و تغییر شکل، انعطاف‌پذیری در تغییر شکل، هم‌سان‌سازی با محیط‌های اطراف، کنترل برخی پی‌آمد‌های طبیعی (سیل، روان‌آب‌ها و امثال آن)، صیانت از محیط‌زیست، جلوگیری از آلودگی روان‌آب‌ها، بالا بردن سرانه فضای سبز، تعدیل فضای روانی جامعه، ایجاد عایق صوتی و گرمایی، بالا بردن عمر ایزولاسیون بام و نما، تقلیل مصرف انرژی، استفاده از چرخه تولید مواد غذایی، تلطیف هوا (کاهش دیاکسیدکربن و افزایش اکسیژن)، کنترل آسیب‌های ناشی از وزش طوفان و تگرگ و باران‌های سیل‌آسا و غیره می‌شود. یافتهها همچنین حاکی از آن بوده‌اند که مؤلفه‌های: 1- کالبدی- محیطی، 2- ادراکی، معنایی- شناختی و 3- سیاسی با 100% فراوانی در اولویت اول، مؤلفه عملکردی- رفتاری با 27/52% فراوانی در اولویت دوم، مؤلفه اقتصادی با 72/47% فراوانی در اولویت سوم و مؤلفه فرهنگی- اجتماعی با 45/20% فراوانی در اولویت چهارم یا آخر قرار داشته است. با توجه به یافته‌های پژوهش حاضر و ارائه راهکارهای مختلفی که انجام شد، پیشنهاد می‌شود که موضوع مدیریت نمای ساختمان‌ها به‌صورت جدی‌تری مورد توجه قرار گیرد و در صورت امکان حتی ناظران و بازرسانی برای رسیدگی به وضعیت نماهای شهری موجود به‌خصوص نماهای مجتمع‌های مسکن اجتماعی در نظر گرفته شوند. به پژوهشگران آتی توصیه می‌شود که به تعیین عوامل مؤثر در طراحی نمای مجتمع‌های درمانی، تجاری، اداری، مذهبی- فرهنگی و غیره و مشخص کردن مؤثرترین مؤلفه‌های مطرح‌شده 
در دلبستگی به مکان، سرزندگی و امثال آن بپردازند.
شکل 5- مدلی تحلیلی از نتایج پژوهش (نگارندگان)
References
1. Abdi, M.A, Mehdizadegan, S, Kurdi, F. (2010)’ Six decades of housing planning in Iran (1327-1387)’, Tehran: Building and Housing Research Center. (In Persian).
2. Alamrasi, Masumeh, Motalebi, Ghasem, Foroutan, Manouchehr, Jalalian, Sara (2022). Identification of facade semantic components of residential buildings from the perspective of the citizens (Case study: Ardabil city), Journal of Irainian Architecture & Urbanism (JIAU), 13 (1), 55-68. (In Persian). https://doi.org/10.30475/isau.2021.251831.1535.
3. Arjamandfar, Masoud (2009). A comparative study of the environmental preferences of people and effective groups in the field of residential facades, master's thesis in urban design, Iran University of Science and Technology, Tehran. (In Persian).
4. Atarod, Faranak ,Kashi, Hosein (2018). Constituent Elements of Urban Façade, ARMANSHAHR Architecture & urban Development, 10 (21), 173-192. (In Persian). https://www.armanshahrjournal.com/article_58605.html?lang=fa.
5. Azemati, H.R, Pourbagher, S, Rostami, V. (2017)’ The Place of Fundamental Human Needs in Housing Developments (Case study: Houses in Ardabil city based on history of the city)’, HoNAR-HA-YE-ZIBA, 22 (2), 43-50. (In Persian). 10.22059/JFAUP.2017.229846.671668.
6. Bonaiuto, M; Aiello, A; Perugini, M; Bonnes, M & Ercolani, A.P (1999): Multidimensional perception of residential environment quality and neighborhood attachment in the urban environment, Journal of Environmental Psychology, Vol. 19, pp: 331-352. https://doi.org/10.1006/jevp.1999.0138.
7. Cole, Laura B.; Coleman, Sylvia & Scannell, Leila (2021): Place attachment in green buildings: Making the connections, Journal of Environmental Psychology, (74), pp: 1-10. https://doi.org/10.1016/j.jenvp.2021.101558.
8. Davoodi, Kazem, Tajik Esmaeili, Somayeh (2018). Relationship between the Amount and Type of Presence in Cyberspace and Place Attachment among Students of First and Second Cycles of High School, The Socio-Cultural Research Journal of Rahbord, 7 (26), 279-317. (In Persian). 20.1001.1.22517081.1397.7.1.10.9.
9. Eghbali, Seyed Rahman; Sadeghi, Negar & Razagh Rostami, Mahnaz (2020): Thermal evaluation of large green roofs in comparison to other flat roofs (With the upper layer of silver and white), Journal of Architectural Thought, 4(8), pp: 237-251. 10.30479/AT.2020.11816.1346
10. Fardpour, Sara; Dolatabadi, Fariborz & Mahdavi Nejad, Mohammad Javad (2021): Reading the Schema of the Contemporary Urban Building Facade of Tehran in the First and Second Pahlavi Eras, ARMANSHAHR Architecture & urban Development, 14 (35), pp: 149-164. 10.22034/AAUD.2020.204911.2018.
11. Gholami, Z, Jalilisadrabad, S, Amrollahi, R (2023). Investigating the impact of using modified cool materials by titanium dioxide (TiO2)-based photocatalytic self-cleaning nanoparticles in urban facades on urban microclimate parameters, Case Studies in Construction Materials, (19), pp: 1-15. https://doi.org/10.1016/j.cscm.2023.e02268.
12. Ghanbaran, A & Hosseinpour, A (2014). Assessment of Thermal Behavior of Double Skin Façade in the Climate of Tehran, Journal of Sustainable Architecture and Urban Design, Volume 1, Issue 2, Serial Number 2, pp: 43-53. (In Persian). 20.1001.1.25886274.1392.1.2.4.2.
13. Ghorbanian, Mahshid, Behzadfar, Mostafa, Shariatpour, Farshad. (2020)’ Analyzing Techniques of Urban Façade Using Developing Topic-based Analysis Approach of Cityscape According to the Factors Affecting it from an Urban Design Perspective’, JOURNAL OF ARCHOTECTURE AND URBAN PLANNING, Vol 12, Issue 27, pp: 95-125. 10.30480/AUP.2020.800.
14. Hashas, MINE. HATUN. (2004): Residents' Attachment to New Urbanist versus Conventional Suburban Developments, Ph.D dissertation in Community and Environmental design, North Carolina State University. https://repository.lib.ncsu.edu/bitstream/handle/1840.16/5741/etd.pdf?sequence=1.
15. Hajiparvaneh, A. (2016)’ Identifying the influencing factors on creating a sense of attachment to a place among young people; Case study: design of Babol city youth house (supervisor: Seyed Ali Seydian, consulting professor: Vahid Heydarnetaj)’, thesis for obtaining a master's degree from Mazandaran University. (In Persian).
16. Haqqani, M, Majidi Hatkeloui, S. (2021). An attitude towards the place of walking in the urban space, focusing on the sense of attachment to the place; Case example: Qaran Sari Street, specialized scientific quarterly of urban design studies and urban researches, 4 (3 and 16 consecutive), volume 1, 1-14. (In Persian). https://www.magiran.com/paper/2357496.
17. Hojjat, Esa; Mozafar, Farhange & Saadati, Seyyedeh Porandokht (2017). Investigating Home Effective Attributes in Developing Dwellers' Attachment. {Presenting a Causal Process Model}, HONAR-HA-YE-ZIBA, Vol 22, Issue 2: PP: 51-62. (In Persian). 10.22059/JFAUP.2017.63994.
18. Hosseini, S.M, Mohammadi, M, Rosemann, A, Schröder, T & Lichtenberg, J (2019). A morphological approach for kinetic façade design process to improve visual and thermal comfort: Review, Building and Environment, Volume 153, pp: 186-204. https://doi.org/10.1016/j.buildenv.2019.02.040.
19. Jam, Fatemeh, Azemati, Hamid Reza, Ghanbaran, Abdolhamid, Ebrahimpour, Reza, Esmaily, Jamal (2020), Analyzing the Impacts of Color on Aesthetic Judgment and Eye Movement Indicators of Experts and Non-experts in Architecture Case Study: Residential Building Façades in Tehran, JOURNAL OF ARCHITECTURE AND URBAN PLANNING, 12 (26), 97-115. (In Persian). 10.30480/AUP.2020.786.
20. Kamalipour, H., Yeganeh, A. J., & Alalhesabi, M. (2012): Predictors of Place Attachment in Urban Residential Environments: A Residential Complex Case Study. Social and Behavioral Sciences, 35, pp:459-467. 10.1016/j.sbspro.2012.02.111.
21. Kharabati, S, Yazdanfar, S.A. (2016)’ Effective factors in creating attachment to place in student dormitories (case example: Semnan University Dormitory)’, Scientific-Research Journal of the Scientific Association of Architecture and Urban Planning of Iran, (12), 139-148. (In Persian). https://www.isau.ir/article_62036_18118e0910867d3b86a14b17d86d0fd4.pdf.
22. Kingsley, G.T. & Turner, M.A., eds. (1993): Housing Markets and Residential Mobility. Washington, D.C.: Urban Institute Press.
23. Kholoosi, Amirhossein; Behzadfar, Mostafa & Mohammadi, Maryam (2014): Defining the Influential Criteria on Designing the Urban Façade with Emphasis on Aesthetical Signifiers, Journal of Sustainable Architecture and Urban Design, 2 (1), pp: 27-42. 20.1001.1.25886274.1393.2.1.3.6.
24. Lewicka, M (2009): what makes neighborhood different from home and city? Effects of place scale on place attachment, Journal of Environmental Psychology, Vol. 30, pp: 35- 51.
25. Lim, Y,W, Kandar, M.Z, Ahmad, M.H, Ossen, D.R, Abdullah, A.M (2012). Building façade design for daylighting quality in typical government office building, Building and Environment, Volume 57, pp: 194-204. https://doi.org/10.1016/j.buildenv.2012.04.015.
27. Lund, B. (2011). Understanding Housing Policy.2nd Editio. Bristol: The Policy Press.
28. Mahmoudi Zarandi, Mahnaz, Sabouri Doudran, Maryam (2018). The Analysis of the Effective Elements on Vulnerability of the Facades by Passive Defense Approach and Using AHP & GIS, Case Study: Amiriyeh Neighborhood of Tehran, ARMANSHAHR Architecture & urban Development, 10 (21), 87-101. (In Persian). https://www.armanshahrjournal.com/article_58583.html?lang=en.
29. Mehdipour, Maryam; Yazdanfar, Seyed-abbas; Ekhlasi, Ahmad & Saleh Sedghpour, Bahram (2023): Defining the Color Weight of Residential Building Façade, Using Q-Factor Analysis, International Journal of Architecture and urban Development, 13 (47), pp: 15-24. https://doi.org/10.30495/ijaud.2022.62361.1550.
30. Meshkini, A., Garrosi, A. & Tavakkoli Naghmeh, M. (2018)’ Spatial analysis of Qom Urban Areas to Build Social Housing Project with an Emphasis on the Analytic Hierarchy Process’, Urban Social Geography, 4 (2), 129-149. (In Persian). 10.22103/JUSG.2018.1956; https://jusg.uk.ac.ir/article_2144.html?lang=en.
31. Moghtadernejad, S, Mirza, S, Luc E, Chouinard, Sc.D (2019). Façade Design Stages: Issues and Considerations, Journal of Architectural Engineering, Vol. 25, No. 1, https://doi.org/10.1061/(ASCE)AE.1943-5568.0000335.
32. Mojtabavi, Seyedeh Maryam, Motalebi, Ghasem, Ghoddusi Far, Seyed Hadi (2022). An Analysis of Influential Factors in Developing a Sense of Place Attachment (Case Study: Tajrish Bazaar), BAGH-E NAZAR, 18 (105), 33-48. (In Persian). 10.22034/bagh.2021.293542.4931.
33. Mojtabavi, Seyede Maryam; Motalebi, Ghasem & Ghoddusifar, Seyed Hadi (2023). The Effect of the Components of Sensory Richness on Creating a Sense of Place Attachment (A Comparative Study between Traditional Bazaars and Modern Shopping Malls), MANZAR, Vol 14, Issue 61: PP: 60-75. 10.22034/manzar.2022.317860.2167.
34. Mojtabavi, S.M, Namdar Feiz Abadi, M, Azadiun, H. (2020)’ Investigating the factors influencing the creation and promotion of place attachment in public libraries of Iran’, Ferdows-e-Honar Journalof Arts, 1 (2), 82-107. (In Persian). 10.30508/fhja.2020.128064.1008; https://www.fhja.ir/article_46554.html.
35. Mohammadi, Maryam (2019). Redefining the Semantic Implications of Facades in Adaptation to Emotional Response of Observers Case Study: Shariati Street, Tehran, JOURNAL OF ARCHITECTURE AND URBAN PLANNING, 11 (21), 39-58. (In Persian). 10.30480/AUP.2019.620.
36. Mortazavi Ravari, M.S., Mehdizadeh Saradj, F. & Faizi, M. (2022)’ Visual Preferences of Architects and Non-Architects in Evaluating the Physical Elements of Mid-Rise Residential Apartment Facades in Tehran’, HONARHAYE ZIBA MEMARI VA SHAHRSAZI, 27 (1), 75-87. (In Persian). 10.22059/JFAUP.2022.325269.672641.
37. Motamrdi Nejad, M. & Saeidi Mofrad, S. (2020)’ Visual Impact Assessment of building’s facade on the natural landscape (Case study: Namaz Boulevard of Mashhad)’, Scientific & Research Journals Management System, 23 (11), 51-68. (In Persian). 10.30495/JEST.2022.54294.5124.
38. Pakzad, Jahanshah (2003): Phenomenology of residential facades and the evolution of expectations from them, Fine Arts, (14). (In Persian).
39. Rahimi, R, Ansari, M, Bemanian, M, Mahdavinejad, M. (2020)’ Evaluation of the Effect of Physical Components on Place Attachment in Communal Spaces of Selected Residential Complexes in Tehran, BAGH-E NAZAR, 17 (83), 15-30. (In Persian). 10.22034/BAGH.2020.185425.4107.
40. Ramzanpour, Mehrnaz; Sharghi, Ali & Saleh Sedghpour, Bahram (2021): Stigmatizing Housing Facade Based on the Socio-Economic Status of Residents; Experts` View; Case Study: Municipality District 4 of Tehran, ARMANSHAHR Architecture & urban Development, 14 (34), pp: 131-146. 10.22034/AAUD.2019.186653.1886.
41. Rajaei, S.A, Zarghamfard, M, Karimi, B. (2016)’ Guidelines for social housing principles and examples’, Tehran: Tahan. (In Persian).
42. Rakhshan, E, Zabihi, H, Majedi, H. (2018)’ Reload the identity components in the view of contemporary cities’Urban Management, (51), pp: 75-86. (In Persian).
43. Rapoport, A (1982): The meaning of the builtenvironment, Beverly Hill, Sage. https://searchworks.stanford.edu/view/1048450..
44. Regnier V, Pynoos J (1987): Housing of the aged: Design directives and policy. https://www.amazon.com/Housing-Aged-Design-Directives-Considerations/dp/0130532320.
45. Rivlin, L (1987): The neighborhood, personal identity and group affiliation, In I. Altman and A. Wandersman (Eds.), Neighborhood and Community Environments, Plenum Press, New York.
46. Tahmasebifard, M, Habib, F & Saeideh Zarabadi, Z.S (2023). Comparing and Prioritizing the Effect of Facade Components on the Visual Clutter of Single and Urban Façades (Case Studies: District 4, 14, and 15), Journal of Urban Environmental Planning and Development, Volum 3, Issue 10, Serial Number 10, pp:1-16. https://journals.iau.ir/article_704592.html
47. Tavassoli, M & Parsi, H (2000): Urban Design, Kargar Street, Tehran, Tehran: Civil & Urban Improvement Company.
48. Sadeqi Fereshteh, R, Daneshgar Moqadam, G, Dejdar, O. (2013)’ Studying the relationship between skeletal scheme of residential complexes and sense of interest to the place among the residents Print’, Urban Management, 10(30), 253-264. (In Persian). https://www.sid.ir/paper/91949/fa.
49. Safavi, S.M. (2014): The Role of Green Roofs and Facades from the Passive Defense View, the Case of Green Bodies in the City of Tehran, Journal of Sustainable Architecture and Urban Design, 1(2), pp: 29-41. 20.1001.1.25886274.1392.1.2.3.1.
50. Salahi, Sahar & Moztarzadeh, Hamed (2023): providing design solutions of urban facades based on the aesthetics principles of colors case study: afifabad street, shiraz, Space Analogy, Accepted Manuscript, Available Online from 13 April 2023 at https://soij.qazvin.iau.ir/article_700993.html.
51. Setayeshgar, Elham; Moztarzadeh, Hamed; Nasr, Tahereh and Taqipour, Maliheh (2020): Explanation of the conceptual model of the formation of commercial facade with the aim of improving visual comfort and aesthetics in urban space, Scientific-Research Quarterly of New Attitudes in Human Geography, 12 (3), 113-127. (In Persian). 20.1001.1.66972251.1399.12.3.6.2.
52. Seyedian, Seyed Ali, Alinia, Saeed, Heidar Nattaj, Vahid. (2017)’ The Typology of Urban Façade Texture (in an approach to shape scrunity) (Case study of Imam Khomeini Square in Tehran)’, Bagh-e-Nazar, Vol 14, No 53, pp: 15-32. https://www.bagh-sj.com/article_51265.html?lang=en.
53. Shafipour Yourdshahi, Pariya; Kiani, Mostafa; Hamzeloo, Sara & Moazemi, Manouchehr ( The Influence of "Culture from Rappaport's Viewpoint" on "Mental Image" and Examining the Role of this Influence on the Formation of the Environment, ARMANSHAHR Architecture & urban Development, 15 (41), pp: 103-118. 10.22034/AAUD.2023.294858.2508.
54. Yarmahmoodi, Z, Nasr, T & Moztarzadeh, H (2023). Adaptation of the urban façade movement algorithm to the behavioral pattern of Morning Glory in line with sustainable urban development, Journal of Urban Environmental Planning and Development, Accepted Manuscript Available Online from 02 August 2023. 10.30495/JUEPD.2023.1980727.1157.
55. Zarifpour Langeroudi, Anahita; Alborzi, Fariba & Sohili, Jamalodin (2020). Explaining the role of urban views in creating place attachment for citizens (Case Study: Tehran Residential Views), Research & Urban Planning, Vol 11, Issue 40, pp: 217-232. (In Persian). 20.1001.1.22285229.1399.11.40.15.2.
[1] محافظت بصری (محرمیت و اشرافیت)، محافظت غیربصری (محافظت اقلیمی، کنترل سرمایش و گرمایش، صوتی و جلوگیری از تغییر رنگ و زنگ‌زدگی)
[2] Label
[3] Stigma
[4] پوسته ساختمان به‌عنوان جداکننده فضای داخلی و محیط خارجی، نقش حائز اهمیتی در رفتار حرارتی ساختمان دارد (Ghanbaran & Hosseinpour, 2014)
[5] عناصر سازه‌ای نما شامل: مصالح، روش اجرای نما و بام (Mahmoudi Zarandi & Sabouri Doudran, 2018)
