تبیین جامعه شناختی تعیین کنندگان اثرگذار برهنجارمندي شهروندي

الموضوعات : مطالعات توسعه اجتماعی ایران

نورالدین اله دادی ¹ , سعید گودرزی ² , حمزه بیگی هرباغ ³

1 - استاديار گروه جامعه‏ شناسي دانشگاه پيام نور
2 - استاديار گروه جامعه‏ شناسي دانشگاه پيام نور
3 - استادیار گروه حقوق دانشگاه پيام نور، تهران، ایران

تاريخ الإرسال : 22 السبت , رجب, 1445 تاريخ التأكيد : 02 السبت , ذو الحجة, 1445 تاريخ الإصدار : 04 السبت , رجب, 1446

الکلمات المفتاحية: : اجتماعي, فرهنگي, هنجارمندي, شهروندي, شهروندان.,

ملخص المقالة :

زمينه و هدف: هنجارمندي شهروندي يک مکانيزم اجتماعي است که به مثابه عامليت و تعهد هنجاري حول محور حقوق شهروندي، مشارکت شهروندي و مسئوليت­پذيري شهرمندي عمل مي­نمايد. ­هدف پژوهش حاضر تحليل سازه­هاي اجتماعي و فرهنگي اثرگذار بر هنجارمندي شهروندي در بين شهروندان بروجرد مي­باشد.

روش: به لحاظ روش­شناسي، اين پژوهش مبتني بر استراتژي قياسي، روش کمي، تکنيک پيمايش و ابزار پرسشنامه است. جامعه مورد مطالعه شهروندان 15 سال به بالا شهر بروجرد و حجم نمونه 384 نفر مي­باشد.

يافته­ها: نتايج پژوهش نشان مي­دهد رابطه همبستگي مثبت و معناداري بين متغيرهاي مستقل مصرف رسانه­اي، ساخت خانواده، انزواي اجتماعي، اعتماد اجتمادي و سبک زندگي با هنجارمندي شهروندي وجود دارد، ولي بين طبقه اجتماعي و اقتصادي و هنجارمندي شهروندي رابطه  همبستگي معناداري وجود ندارد. همچنين نتايج  بيانگر رابطه همبستگي منفي و معناداري بين انزواي اجتماعي و هنجارمندي شهروندي مي­باشد.همچنين ضريب همبستگي چندگانه پنج  متغير باقيمانده در تحليل رگرسيون با متغير وابسته  نيز 430/0 درصد مي باشد كه به معناي  اين است که 430/0 درصد از واريانس هنجارمندي شهروندي به عنوان متغير وابسته با متغيرهاي مستقل مصرف رسانه­اي، سبک زندگي، ساخت خانواده، انزواي اجتماعي و اعتماد اجتماعي تبيين و پيش­بيني مي­شود و درصد باقيمانده به وسيله متغيرهاي ديگري تبيين مي­شوند. با توجه به ضرايب رگرسيون هر يك از متغيرهاي معادله رگرسيون كه از ضرايب استاندارد شده (بتا) بوده و قابليت مقايسه را دارند به ترتيب متغيرهاي مصرف رسانه­اي، سبک زندگي، ساخت خانواده، انزواي اجتماعي و اعتماد اجتماعي بيشترين تأثيرگذاري را درتبيين واريانس هنجارمندي شهروندي را دارند.

نتيجه­گيري: با اتکا به نتايج پژوهش مي­توان گفت هنجارمندي شهروندي از سويي تحت تأثير سازه­هاي اجتماعي و فرهنگي ساخت و سامان مي­يابد و از سوي ديگر خود نيز در سازمان و ساخت­دهي به سازه­هاي اجتماعي و فرهنگي اثر گذار و ساخت­دهنده مي­باشد. در واقع هنجارمندي شهروندي ازسازه­هاي مهم جامعه­شناختي به شمار مي­آيد  که به مثابه تعادل، توازن، هماهنگي و هم­افزايي بين حقوق و مسئوليت­هاي شهروندي عمل مي­نمايد و در اين بين نقش ساخت خانواده تعاملي، مشارکتي و گفتگويي، همچنين رسانه­هاي مسئوليت مدار و ديگر سازه­هاي مهم جامعه­شناختي از قيبيل سبک زندگي و اعتماد اجتماعي در نهادينه شدن هنجارهاي شهروندي و هنجارمندي شهروندي بسيار مهم و رهگشا خواهد بود.

المصادر:

منابع
آقابخشي، علي(1375)، فرهنگ علوم سياسي، تهران: اطلاعات و مدارک ملي ايران.
امين¬آقايي، مهرناز؛ زاهدي، محمد جواد و شياني، مليحه(1396)، بررسي ابعاد و تحليل شهروندي فعال، مجله جامع¬شناسي ايران،18(3)، 37-3.
اذاني، مهري؛ حاتمي، مجتبي و حاتمي، حسين(1390)، تحليلي بر فرهنگ شهروندي در شهر يزد، مجله برنامه ريزي فضايي، شماره 1، 102-81.
توسلي، غلامعباس و نجاتي حسيني، سيد محمود(1382)، واقعيت اجتماعي شهروندي در ايران، مجله انجمن جامعه¬شناسي ايران،5(2).
ساعي، علي(1381). تحليل آماري در علوم اجتماعي، تهران: كيان مهر.
سرمد، زهره؛ بازرگان عباس و حجازي، الهه(1378). روش هاي تحقيق در علوم رفتاري، تهران : انتشارات آگه.
شارع پور،محمود(1382). بررسي سرمايه اجتماعي و حفظ آن، كتاب ماه علوم اجتماعي، 36.
شربتيان، محمدحسن(1387)، تأملي بر مباني فرهنگ شهروندي و ارائه راهکارهايي براي گسترش آن، فصلنامه فرهنگي- پژوهشي فرهنگ خراسان، 2 و 3(8 و 9)، 154-119.
جوادي، مريم؛ شياني، مليحه؛ محسني تبريزي، عليرضا و وديعه، ساسان(1401)، بررسي رابطه ميان بي اعتمادي اجتماعي و مسئوليت¬گريزي شهروندي، مجله جامعه¬شناسي ايران، 23(1)، 170-148.
فالکس، کيث(1384)، شهروندي، ترجمه محمد تقي دلفروز، تهران: انتشارات کوير.
فتحي واجارگاه، کورش و واحدچوکده، سکينه(1388)، آموزش شهروندي در مدارس، چاپ اول، تهران: انتشارات کتابيران.
فتحي، سروش و ثابتي، مريم(1391)، توسعه ساختار سازماني شهري و گسترش فرهنگ شهروندي، فصلنامه مطالعات شهري، 2(2).
غفاري نسب؛ قاسمي¬نژاد، محمد علي و مساوات، سيد ابراهيم(1395)، پژوهش¬هاي جامعه¬شناختي فرهنگي شهروندي و هويت ملي: زنان شهر فيروزآباد، فصلنامه مطالعات ملي، 66، سال هفدهم، شماره 2، 146-129.

قاسمي، وحيد(1380)، گونه شناسي وتبيين فرهنگ سياسي دانشجويان،پايان نامه دکتري جامعه¬شناسي، دانشگاه اصفهان، دانشکده ادبيات و علوم انساني
قايدگيوي، فرود؛ حقيقتيان، منصور و بهيان، شاپور(1398)، تحليل رابطه هويت ملي و پايبندي به فرهنگ شهروند: مورد مطالعه کلان شهر شيراز، فصلنامه مطالعات ملي، 20(1)، 104-79.
گل¬بهاري، ندا و رجبلو، علي(1399)، بررسي آموزش شهروندي درکتب درسي تعليمات اجتماعي مقاطع سوم تا نهم با تأکيد بر ساختار جديد آموزشي 3-3-6.
گيدنز،آنتوني(1387)، تجدد و تشخص: جامعه و هيت شخصي در عصر جديد، ترجمه ناصر موفقيان، نشر ني.
رحيمي، محبوبه(1386)، بررسي ميزان درک از شهروندي در بين دانشجويان دانشکده¬ي ادبيات و علوم انساني، دانشگاه فردوسي، دانشکده ادبيات و علوم انساني، مشهد.
عاملي، سعيدرضا(1380)، تعامل جهاني شدن، شهروندي و دين، نامه علوم اجتماعي، 9(18)، 175-150.
محبي، بهرام(1384)، فلسفه حقوق بشر؛ گفتار چهاردهم: حقوق اساسي و حقوق شهروندي، نشريه پرتو مهر، ماهنامه اداره کل آموزش و پرورش استان اصفهان، 86، 10-4.
محمدي، محمد علي؛ شياني، مليحه و روشن¬فکر، پيام(1389)، عوامل مرتبط با هويت شهروندي در شهر تهران، فصلنامه علمي پژوهشي رفاه اجتماعي، سال دهم، شماره 38.
محمودي، محمدتقي(1390)، تحليل محتواي کتاب¬هاي درسي تعليمات اجتماعي دوره راهنمايي تحصيلي از منظر نوع رويکرد آموزش شهروندي، فصلنامه پژوهش در برنامه ريزي درسي، 2(2-1)، 108-96.

Akar, Bassel(2012), Teaching For Citizenship in Lebanon: Teacher Talk About the Civice
Classroom, Teaching and Teacher Education, Vol 3,No, 28,PP 470-480.
Alabas, Ramazan(2010), primary school students conceptions of citizenship, Prosedia social
and Behavioral Scienc, Vol 1, No 2. PP 2528-2532.
Coposescu, S.(2011), »Aspects of Identity Construction in The Context of Golobaliztion«,
Bulletin of The Transilvania University of Brasov, Series VII: Social Sciences, Low, Vol
4(53), No.2.
Deschamps, Jean-Claude & Devos, Thierry (1998) “Regarding therelationship between social
identity and personal identity”, InStephen Worchel: Francisco J. Morales; Dario Paez;
Jean-ClaudeDeschamps (eds.) Social identity:International Perspectives London: Sage.
De la Paz, Gabriel(2008) Citizenship Identity and Social Inequality
www.civiced.org/pdfs/delaPazGabriel.
Faulks. K (2000) Citizenship. New York: RoutedgeGergen, Kenneth J. (1996) Technology
and the Self: From the Essentialto the Sublime. Constructing the Self in a Mediated World,
London: Sage.
Gergen, Kenneth J. (1996) Technology and the Self: From the Essentialto the Sublime.
Constructing the Self in a Mediated World, London: Sage.
Louksyte, Aleksandra and Derek Avery(2010), The Effect of citizenship dissmillilarity and
national praide on attitudes toward immigrants: Investigating meditors and moderators of
intergroup contact, International Journal of Intercultural Relations, Vol 34, No 6, PP 629-
641.
Isin,Engin F. and Patricia K. Wood(1999) Citizenship and Identity, London: Sage.
Tajfel, Henri; Turner, John (1979) ”An Integrative Theory of IntergroupConflict” in Austin,
William G.; Worchel, Stephen; The SocialPsychology of Intergroup Relations. Monterey,
CA: Brooks-Cole. pp. 94–109.
Joppke, Christian(2007) Transformation of Citizenship: Status,Rights, Identity.
Oldfield. A (1990) Citizenship And Community: Civic Rebublicanism And The Modern
World ,London: Routledge. Wang, jen and chak-keung Wong(2011), Understanding organizational citizenship behavior
from a cultural perspective: An empirical study within the context of hotels in Mainland
Chaina, International Jornal of Hospitaliti Management, Vol 30, No 4, PP 845-854.

نص كامل:



Journal of Iranian Social Development Studies (JISDS)

2025 (Winter), Vol. 17, No. 1

 

 

 

 

 

Sociological explanation of determinants affecting the normativity of citizenship

 

 

Noureddin Allhdadi ¹*

Assistant Professor, Department of Sociology, Payam Noor University, P.O. Box 4697-19395, Tehran, Iran

Saeid Goodarzi ²

Assistant Professor, Department of Sociology, Payam Noor University, P.O. Box 4697-19395, Tehran, Iran

Hamzeh Beigi Harbagh ³

Assistant Professor, Department of Law, Payam Noor University, P.O. Box 4697-19395, Tehran, Iran

 

 

Abstract: 

Context and purpose: Normativeness of citizenship is a social mechanism that acts as agency and normative obligation around the axis of citizenship rights, citizenship participation and citizenship responsibility. The aim of the current research is to analyze the social and cultural structures affecting the normality of citizenship among the citizens of Borujerd.

Method: In terms of methodology, this research is based on comparative strategy, quantitative method, survey technique and questionnaire tool. The population under study is the citizens of Borujerd city 15 years old and above and the sample size is 384 people.

Findings: The results of the research show that there is a positive and significant correlation between the independent variables of media consumption, family structure, social isolation, social trust and lifestyle with normality of citizenship, but there is a relationship between social and economic class and normality of citizenship. There is no significant correlation. Also, the results indicate a negative and significant correlation between social isolation and normality of citizenship. Also, the multiple correlation coefficient of the remaining five variables in the regression analysis with the dependent variable is 0.430%, which means that 0.430% of the variance The normality of citizenship as a dependent variable is explained and predicted by the independent variables of media consumption, lifestyle, family structure, social isolation and social trust, and the remaining percentage is explained by other variables. According to the regression coefficients of each of the variables of the regression equation, which are among the standardized coefficients (beta) and have the ability to be compared, according to the variables of media consumption, lifestyle, family structure, social isolation and social trust, they have the most influence in the order of the variance of the norm. They have citizenship.

Conclusion: Based on the results of the research, it can be said that the normality of citizenship is built and organized under the influence of social and cultural structures on the one hand, and on the other hand, it is also in the organization and construction of social structures and Culture is effective and constructive. In fact, the normality of citizenship is one of the important sociological structures that acts as a balance, balance, coordination and synergy between the rights and responsibilities of citizenship, and in the meantime, the role of building an interactive, collaborative and dialogue, as well as responsible media and other important sociological structures such as lifestyle and social trust will be very important and path-breaking in the institutionalization of citizenship norms and citizenship norms.

 

Keywords: Social, cultural, normality, citizenship, citizens.

 

 

---

[1]  Email: [e-mail] (Corresponding Autor)

[2]  Email: [e-mail]

[3]  Email: [e-mail]

 

 

 

تبیین جامعه شناختی تعیین کنندگان  اثرگذار بر هنجارمندي شهروندي

 

نورالدين اله دادي ¹*، سعید گودرزی ²، حمزه بیگی هرباغ³

 

تاریخ دریافت مقاله: 14/11/1402                تاریخ پذیرش مقاله: 19/03/1403

 

چکیده

زمينه و هدف: هنجارمندي شهروندي يک مکانيزم اجتماعي است که به مثابه عامليت و تعهد هنجاري حول محور حقوق شهروندي، مشارکت شهروندي و مسئوليت­پذيري شهرمندي عمل مي­نمايد. ­هدف پژوهش حاضر تحليل سازه­هاي اجتماعي و فرهنگي اثرگذار بر هنجارمندي شهروندي در بين شهروندان بروجرد مي­باشد.

روش: به لحاظ روش­شناسي، اين پژوهش مبتني بر استراتژي قياسي، روش کمي، تکنيک پيمايش و ابزار پرسشنامه است. جامعه مورد مطالعه شهروندان 15 سال به بالا شهر بروجرد و حجم نمونه 384 نفر مي­باشد.

يافته­ها: نتايج پژوهش نشان مي­دهد رابطه همبستگي مثبت و معناداري بين متغيرهاي مستقل مصرف رسانه­اي، ساخت خانواده، انزواي اجتماعي، اعتماد اجتمادي و سبک زندگي با هنجارمندي شهروندي وجود دارد، ولي بين طبقه اجتماعي و اقتصادي و هنجارمندي شهروندي رابطه همبستگي معناداري وجود ندارد. همچنين نتايج بيانگر رابطه همبستگي منفي و معناداري بين انزواي اجتماعي و هنجارمندي شهروندي مي­باشد.همچنين ضريب همبستگي چندگانه پنج متغير باقيمانده در تحليل رگرسيون با متغير وابسته نيز 430/0 درصد مي باشد كه به معناي اين است که 430/0 درصد از واريانس هنجارمندي شهروندي به عنوان متغير وابسته با متغيرهاي مستقل مصرف رسانه­اي، سبک زندگي، ساخت خانواده، انزواي اجتماعي و اعتماد اجتماعي تبيين و پيش­بيني مي­شود و درصد باقيمانده به وسيله متغيرهاي ديگري تبيين مي­شوند. با توجه به ضرايب رگرسيون هر يك از متغيرهاي معادله رگرسيون كه از ضرايب استاندارد شده (بتا) بوده و قابليت مقايسه را دارند به ترتيب متغيرهاي مصرف رسانه­اي، سبک زندگي، ساخت خانواده، انزواي اجتماعي و اعتماد اجتماعي بيشترين تأثيرگذاري را درتبيين واريانس هنجارمندي شهروندي را دارند.

نتيجه­گيري: با اتکا به نتايج پژوهش مي­توان گفت هنجارمندي شهروندي از سويي تحت تأثير سازه­هاي اجتماعي و فرهنگي ساخت و سامان مي­يابد و از سوي ديگر خود نيز در سازمان و ساخت­دهي به سازه­هاي اجتماعي و فرهنگي اثر گذار و ساخت­دهنده مي­باشد. در واقع هنجارمندي شهروندي ازسازه­هاي مهم جامعه­شناختي به شمار مي­آيد که به مثابه تعادل، توازن، هماهنگي و هم­افزايي بين حقوق و مسئوليت­هاي شهروندي عمل مي­نمايد و در اين بين نقش ساخت خانواده تعاملي، مشارکتي و گفتگويي، همچنين رسانه­هاي مسئوليت مدار و ديگر سازه­هاي مهم جامعه­شناختي از قيبيل سبک زندگي و اعتماد اجتماعي در نهادينه شدن هنجارهاي شهروندي و هنجارمندي شهروندي بسيار مهم و رهگشا خواهد بود.

 

واژگان کلیدی: اجتماعي، فرهنگي، هنجارمندي، شهروندي، شهروندان.

مقدمه و طرح مسأله

شهروندي نقطه آغازين براي ورود به بسياري از مفاهيم جامعه‏شناختي امروزي و بررسي آن‏ها به شمار مي‏رود. پيوند بسياري از مفاهيم از جمله مسئوليت‏پذيري، توسعه شهري، آزادي، مشارکت، عدالت، هويت، نابرابري‏  اجتماعي، سرمايه اجتماعي و غيره با مفهوم شهروندي، منجر به تلاش‏هاي گسترده براي توسعه نظريه شهروندي، از نظريه‏هاي کلاسيک شهروندي گرفته تا پيدايش نظريه‏هاي پست مدرن در اين حوزه شده است. به گونه‏اي که مي‏توان گفت اين مفهوم به مثابه پوياترين مفهوم اجتماعي جانعه مدرن و همچنين يکي از پرمناقشه‏ترين مباحث مورد توجه جامعه‏شناسان و ساير رشته‏هاي مرتبط بدل شده است (آمين‏آقايي، 1396: 5). ترنر شهروندي را مجموعه‏ از حقوق و الزامات اجتماعي دانسته که به افراد در يک جامعه شهري، هويت رسمي و قانوني داده است (رحيمي،1386: 75). تحولات پديد آمده در جوامع حتي در کشورهاي درحال توسعه، حرکت به سوي نظام‏هاي مديريت مشارکتي به ويژه از دهه 1960 را نشان مي‏دهد که لازمه آن رعايت اصول شهروندي و ايجاد نهادهاي مدني بر پايه اين اصول است. بنابراين مي‏توان گفت کارکرد اصلي شهروندي، اداره جامعه مبتني بر رعايت حقوق ديگران و تعهد به انجام وظايف به منظور حفظ نهادهايي است که اين حقوق را برقرار و پايدار نگه مي‏دارند (فالکس، 2000: 167).

شهروندي از يک سو به افراد، اجازه دخالت آگاهانه در سرنوشت خود و جامعه را مي‏دهد تا از اعضاي خود انتظار داشته باشد و از سوي ديگر اين حق را براي جامعه قائل است حقوق ديگران را به رسميت بشناسد که اين امر با مشارکت آگاهانه، نقادانه و فعال آنان محقق خواهد شد. به بيان ديگر سلامت جامعه و تداوم انسجام آن نه تنها به عادلانه بودن نهادهاي جامعه، بلکه به خصايص، نگرش‏ها، رفتارها و باورهاي اعضاي آن وابسته است. اين که حقوق و مسئوليت شهروندي معنا مي‏يابد و نحوه حضور و دخالت افراد در فرايندهاي سياسي و اجتماعي نيز در نهادينه شدن فرهنگ شهروندي بازتاب مي‏يابد. در اين شرايط اعضاي جامعه ضمن آشنايي و آگاهي از حقوق خود قادر مي‏گردند با گفتگو و رفتار مناسب و مؤثر، دولت و سازمان‏هاي مديريتي و اجرايي را ملزم به پاسخگويي و شفافيت نموده و با انجام تعهدات و مسئوليت‏هاي خود فضاي مناسبي براي رشد و توسعه جامعه از يک سو و زندگي بيشتر و رفاه بيشتر براي افراد از سوي ديگر فراهم کنند. در حقيقت حل مسائل و مشکلات اجتماعي نظير حفظ محيط زيست، بزهکاري، مسائل و مشکلات اجتماعي و...با برخورداري از حقوق مدني مثل حق مشارکت و امکانات زندگي نظير فضاهاي فرهنگي، تفريحي، خدماتي مناسب‏تر و با انجام تکاليف شهروندي ميسر خواهد شدکه از نوعي احساس تعلق به جامعه يا فرهنگ شهروندي نشأت مي‏گيرد. به اين ترتيب با شکل‏گيري فرهنگ شهروندي و ورود اعضاي جامعه به حوزه‏هاي مختلف نظارتي و مشارکتي، مشکلات اجتماعي و شهري کاهش يافته، نيازها و انتظارات متعدد و متنوع افراد برآورده و پيشگيري از فساد و جرم در سطوح فردي و اجتماعي امکان‏پذير خواهد شد. بررسي‏ها در زمينه شهروندي نشان مي‏دهد که در تعابير مختلف اغلب جنبه‏هاي حقوقي مورد تأکيد قرار گرفته است؛ با اين همه تجربه شهروندي، تنها به موقعيت حقوقي فرد محدود نمي‏شود، بلکه به روابط بين افراد و گروه‏هاي اجتماعي نيز وابسته است. روابطي که در برخي موارد با فشارها و محدوديت‏هايي در ايفاي نقش شهروندي همراه است و به نوبه خود در احساس تعلق و وابستگي افراد و گروه‏ها به نظام اجتماعي تأثير مي‏گذارد. اهميت مسأله شهروندي از اين جهت است که بر اساس اصول شهروندي همه اعضاي جامعه برابر فرض شده و از يک سو واجد حق برخورداري از تمام امتيازات و منافع بوده و از سوي ديگر مسئول و مکلف به مشارکت در جامعه هستند (محمدي و همکاران، 1389: 66).

امروزه شهروندي را قالب پيشرفته شهرنشيني مي‏دانند، شهرنشينان زماني که به حقوق يکديگر و قوانين اجتماعي احترام مي‏گذارند و به مسئوليت خويش در قبال شهروندان ديگر و اجتماع عمل ‏مي‏کنند به شهروند ارتقاء مي‏يابند. بنابراين شهروندي صرفاً به معناي زندگي در شهر نيست، بلکه وسعت استاني و کشوري را نيز در برمي‏گيرد و با توجه به پيشرفت‏هاي تکنولوژي ارتباطات مي‏توان شهروندي را براي جامعه جهاني نيز در نظر گرفت. از طرفي شهروندان همانند اجزايي از يک سيستم هستند که هر کدام کارکرد مشخصي دارند و ايجاد سامان و نظم در حوزه‏هاي مختلف مستلزم انجام وظايف محوله، کارکرد صحيح هر يک از اين عناصر در کنار ساير مؤلفه‏هاي اجتماعي، فرهنگي از جمله مديريت شهري است (جوادي و همکاران، 1401: 149).

مطالعه علمي شهروندي و فرهنگ شهروندي به مثابه نوعي فرايند از قرن 19 همگام با جامعه بدني و دولت‏هاي ملي شکل گرفته است. اين پديده در دهه‏هاي اخير از مهم‏ترين مسائل اجتماعي معاصر است. در اين روند شهروند و فرهنگ شهروندي از پوياترين مفاهيم اجتماعي و فرهنگي دنياي مدرن تلقي شده است؛ يا به عبارت ديگر بايد گفت که اساس جامعه مدني بر محور نهادهاي اجتماعي نظام شهروندي و فرهنگ حاکم بر آن شکل گرفته است. از اين رو شالوده‏هاي اصلي جامعه مدني به مثابه نظام اجتماعي و سياسي را نهادهاي شهروندي مثل نهاد قانونگذاري و نهاد نظام حاکميت سياسي مردم بر مردم مي‏سازند (عاملي، 1380: 168). فرهنگ شهروندي از عوامل متعدد تاريخي، اجتماعي و سياسي تأثير مي‏پذيرد، اما براي شکل‏گيري فرهنگ شهروندي نياز به سه عنصر آرماني است که يکي شهروند فعال( در عرصه خصوصي) ديگري سازمان کارا و اثربخش(در عرصه عمومي) و سوم حاکميت خوب(در عرصه دولت) است (اذاني،1390: 8).

رعايت فرهنگ شهروندي در افزايش احساس مسئوليت اجتماعي، اعتمادپذيري و تعهد مدني مؤثر است؛ در حوزه فرهنگ شهروندي بايد به مجموعه‏اي از پارامترها و متغيرهايي اشاره کرد که جزء کليدواژه‏هاي اصلي فرهنگ شهروندي‏اند. اين مفاهيم کليدي همان مسئوليت‏پذيري شهروندي، قانون‏مند بودن شهروندان، مشارکت اجتماعي و هنجارپذيري از الگوهاي شهري است (شربتيان،1387: 120).

علاوه بر آن از آنجا که مفهوم شهروندي، مي‏تواند در جامعه چارچوب نظري را براي دستيابي به اشتراک نظر و توافق اتحادساز و ائتلاف گروه‏ها، جريان‏ها و طبقه‏هاي مختلف اجتماعي فراهم آورد، ظرفيت‏هاي گسترده‏اي براي ايجاد و تثبيت مباني همبستگي ملي دارد. اين چارچوب که ماهيتي تجمعي- ائتلافي دارد، از اين ظرفيت برخوردار است که با همبسته و يکپارچه ساختن هويت ذيل همبستگي اجتماعي در درون دولت ملي، به چشم‏اندازهاي ملي نظير مشارکت سياسي، تعلق ملي و هويت ملي معنا مي‏بخشد (قايدگيوي و همکاران، 1398: 80).

در ارتباط با هنجارمندي شهروندي، مي‏توان گفت ارتباط هنجارمندي شهروندي با سازه‏هاي اجتماعي و فرهنگي تعيين‏کننده، مهم و اثرگذار جامعه‏شناختي از جمله ساخت خانواده، طبقه اجتماعي، سبک زندگي و ...دوسويه و درهم تنيده است؛ همان‏طوري که هنجارمند و نهادينه شدن شهروندي بر سازه‏هاي مهم اجتماعي و فرهنگي اثرگذار است، از سوي ديگر اين سازه‏ها نيز بر هنجارمندي، تقويت و توسعه شهروندي اثرگذارند. هنجارمندي شهروندي شامل مجموعه‏اي از ارزش‏ها، نگرش‏ها و قوانين بنيادين مشترک است که دربردارنده‏ي احساس تعلق، تعهد و احترام به ميراث مشترک، همچنين تشخيص حقوق و تکاليف شهروندي است اين پژوهش به دنبال پاسخگويي به اين سوال مهم جامعه شناختي است که آيا بين سازه‏هاي اجتماعي و فرهنگي و هنجارمندي شهروندي ارتباط معناداري وجود دارد؟

 

پيشينه پژوهش

جن وانگ و چاک کونگ ونگ⁴ (2019)، در پژوهشي کوشيده‏اند به اين پرسش پاسخ دهند که آيا ارزش‏هاي چيني تأثيري مستقيم بر رفتار شهروندي دارد. نتايج پژوهش مدل مفهومي تحقيق را تأييد کرد و ارتباط بين ارزش‏هاي چيني و رفتار شهروندي را نشان داد.

کوپسسکو⁵ (2011)، در تحقيقي با عنوان «جنبه هاي ساخت هويت در درون موقعيت جهاني شدن» بر مشکلات ساختاري هويت اجتماعي و فردي در شرايطي که جهاني شدن روي داده است، تمرکز کرده است. نويسنده مقاله مفهوم هويت را از ديدگاه مدرن و پست مدرن تحليل مي‏کند. در نهايت در اين تحقيق عنوان شده است که وجود يک رويکرد استراتژيک جديد براي تعريف و تفسير هويت در عصر جهاني شدن، به منظور توضيح و فهم تغييرات اجتماعي در سطوح محلي، منطقه‏اي و جهاني ضروري است.

باسل آکار⁶ (2012)، در پژوهشي نشان مي‏دهد که روابط متقابل پيچيده‏اي بين مفاهيم شهروندي در سطح ملي، فنون يادگيري تکرار، واکنش احساسي به موضوع‏هاي مناقشه انگيز و فرصت‏هاي محدود براي تفکر انتقادي و درگيرشدن در گفتگوي کلاسي وجود دارد.

الکساندرا لوک سيت و درک اوري⁷(2010)، در پژوهشي تفاوت‏هاي فرهنگي در برخورد با مهاجرين را در کشور آمريکا مورد بررسي قرار دادند. نتايج تحقيق نشان داد که زندگي در همسايگي مهاجرين به تفاوت‏هاي شهروندان در محل کار متفاوت است و اين مسأله نيز با نوع ديدگاه مثبت اين کارمندان از مهاجرين ارتباط دارد.

رمضان آلاباس⁸ (2010)، تحقيقي با عنوان تصورات دانش‏آموزان مقطع ابتدايي از مفهوم شهروندي انجام داده‏اند. نتايج اين تحقيق نشان داد که شهروندي از نظر آنها مبتني بر چهار مقوله اصلي زندگي در کشور، تعلق به ملتي خاص، جوان بودن و تکيه بر هويت مي‏باشد.

قايدگيوي و همکاران (1398)، در پژوهشي با عنوان تحليل رابطه هويت ملي و پايبندي به فرهنگ شهروند: مورد مطالعه کلان شهر شيراز، به اين نتيجه رسيدند که بين هويت ملي و ابعاد آن که عبارتند از هويت اجتماعي، هويت سياسي، هويت فرهنگي، هويت تاريخي، هويت جغرافيايي، هويت ديني و هويت زباني با پايبندي به فرهنگ شهروندي، رابطه معنادار، مثبت و مستقيم وجود دارد.

محمودي (1390)، در تحليل محتوا کتاب‏هاي درسي تعليمات اجتماعي سه پايه دوره راهنمايي، به اين نتيجه رسيدند که 5/45 درصد محتواي کتاب‏ها به آموزش شهروند قانون‏مدار، 06/36 به شهروند مشارکتي و 44/18 به آموزش شهروندي، اختصاص داده شده است.

اذاني و همکاران (1390)، در مقاله خود پيرامون تحليل فرهنگ شهروندي در شهر يزد نشان‏ مي‏دهند که شهروندان يزدي در ابعاد سه گانه شهروندي، يعني مشارکت جويي، مسئوليت‏پذيري شهروندي و رعايت قوانين و در نهايت پايبندي به اصول شهروندي در حد متوسطي قرار دارند.

 

چارچوب نظري پژوهش

شهروندي يکي از مهم‏ترين ايده‏هاي اجتماعي است که به منظور کمک به شناخت بهتر جامعه، روابط دروني آن و هدايت کنش‏ها و رفتارها به وجود آمده است. اين مفهوم ريشه در گستره‏ي تاريخ دارد و همواره مورد توجه متفکران بوده است. شهروندي مانند هر مفهومي ديگر در بستر تاريخي – اجتماعي و درون شبکه‏هاي مفهومي، محتوا و معناي خود را آشکار ساخته و سير تحولي خود را داشته است. با اين همه تجربه شهروندي، تنها به پايگاه حقوقي فرد بستگي ندارد، بلکه به روابط بين افراد و گروه‏هاي اجتماعي نيز وابسته است (محبي، 1384: 15).

از ديدگاه جامعه‏شناختي زﻧﺪگي اﻓﺮاد و ﻫﻮﻳﺖ آﻧﺎن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺷﻬﺮوﻧﺪ، ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺑﻘﺎء و دوام اﺟﺘﻤـﺎع ﺑـﻮده و ﺿـﺮورﺗاً ﻫﻮﻳﺖ اﺟﺘﻤﺎع ﺑﺮ ﻫﻮﻳﺖ اﻓﺮاد ارﺟﺤﻴﺖ دارد. در اﻳﻦ ﺗﻔﻜﺮ، ﺷﻬﺮوﻧﺪي ﺑﻪ ﻣﻌﻨـﺎي ﻋـﻀﻮﻳﺖ ﻛﺎﻣﻞ دراﺟﺘﻤﺎع وﻋﻤﻞ ﺑﻪ ﺗﻌﻬﺪ ات و وﻇﺎﻳﻒ اﺳـﺖ ﻛـﻪ در ﻗﺎﻟـﺐ ﻣـﺸﺎرﻛﺖ اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ در ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺗﺒﻠﻮر ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ، ﺑﻪ گونه‏اي ﻛﻪ اﻓﺮاد ﺑﺪون اﺟﺒـﺎر و ﻣﺤـﺪودﻳﺖ ﺑﺎ ﻋﻤﻞ ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ اﺧﻼﻗﻲ و وﻇﺎﻳﻒ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ، ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺧﻮد و اﺟﺘﻤﺎع را دﻧﺒﺎلﻣﻲﻛﻨﻨـﺪ. در اﻳﻦ ﺑﺮداﺷﺖ، ﺷﻬﺮوﻧﺪي ﻋﻼوه ﺑﺮﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻓﻌﺎل درزﻧﺪگي ﺳﻴﺎﺳﻲ درﺑﺮدارﻧﺪه اﻧﺘﻈﺎراﺗﻲ چون ﺗﻌﻬﺪ و وﻓﺎداري ﺑﻪ ﻛﺸﻮر، ﻣﻠﺖ و دوﻟﺖ، دﻓﺎع از ﻣﻴﻬﻦ، اﻃﺎﻋﺖ از ﻗـﻮاﻧﻴﻦ، ﺗـﺴﺎﻣﺢ و ﻣﺪارا ﺑﺎ ديگران و ﻧﻈﺎﻳﺮ آن ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺖ (اولدفيلد⁹، 1990).

ﺷﻬﺮوﻧﺪي در درون ﻳﻚ ﺑﺴﺘﺮ ﺷﻜﻞ ﻣﻲگيرد ﻛـﻪ ﺗـﺎرﻳﺦ، ﺳﻨﺖﻫﺎ، ﻧﻬﺎدﻫﺎ، ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺤﻴﻄﻲ و ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ و...ﺑﺪان ﻣﻌﻨﺎ ﺑﺨـﺸﻴﺪه و ﺗـﺎ زﻣـﺎﻧﻲ ﻛـﻪ اﻳـﻦ ﻋﻮاﻣﻞ پابرجا ﺑﺎﺷﻨﺪ، اﻫﻤﻴﺖ ﻓﺮد را ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﻳـﻚ ﻣﻮﺿـﻮع ﻣﺤـﻮري در ﺗﺤﻠﻴـﻞ ﻫﻮﻳـﺖ ﺷﻬﺮوﻧﺪي ﺣﻔﻆ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد. ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ در ﺑﺤﺚ ﻫﻮﻳﺖ ﺷـﻬﺮوﻧﺪي آنچنان ﻛﻪ اﻣﺮوزه ﻧﺌﻮﻟﻴﺒﺮالﻫﺎ و ﻧﺌﻮاﺟﺘﻤﺎع‏گرايان ﺑﻴﺶﺗﺮ ﺑﻪ ﻫﻢ ﻧﺰدﻳﻚﺷﺪه‏اﻧﺪ، ﺣﻘـﻮق و ﻣﻄﺎﻟﺒـﺎت ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﺑﻪ ﻫﻤﺎن اﻧﺪازه ﺗﻜﺎﻟﻴﻒو وﻇﺎﻳﻒ آﻧﺎن اﻫﻤﻴـﺖ ﻳﺎﻓﺘـﻪ و در ﺷـﻜﻞگﻴـﺮي ﻫﻮﻳـﺖ ﺷﻬﺮوﻧﺪي ﺗﺮدﻳﺪ و ﺗﺸﺘﺘﻲ ﺣﺘﻲ آﻛﺎدﻣﻴﻚ ﻫﻢ وﺟﻮد ﻧﺪارد. در واﻗﻊ ﺷﻬﺮوﻧﺪي در ﺳﻪ ﺳﻄﺢ ﺑﺤﺚ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﻨﺰﻟﺖ و ﺣﻘﻮق و ﻫﻮﻳﺖ ﺳﻄﻮح ﺳﻪگانه آن را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﺪ. در ﺳﻄﺢ اول، ﺷﻬﺮوﻧﺪي ﺑﻪﻣﺜﺎﺑﺔ ﻣﻨﺰﻟﺖ اﺳﺖ ﻛـﻪ ﻋـﻀﻮﻳﺖ در ﻳﻚ ﺟﺎيگاه و اﻳﻔﺎي ﻧﻘﺶ ﻣﻮرد اﻧﺘﻈﺎر در اﺟﺘﻤﺎع را ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻲدﻫﺪ، ﺳﻄﺢدوم، ﺷـﻬﺮوﻧﺪي در ﺑﻌﺪ ﺣﻘﻮق ﻣﻮرد ارزﻳﺎﺑﻲ ﻗﺮار ﻣﻲگيرد ﻛﻪ ﺑﻴﺎنگر ﻇﺮﻓﻴﺖﻫﺎ و ﻣﺼﻮﻧﻴﺖﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑـﺎ ﻣﻨﺰﻟﺖ ارﺗﺒﺎط دارد و در ﺳﻄﺢ ﻧﻬﺎﻳﻲ، ﺷﻬﺮوﻧﺪي ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﺔ ﻫﻮﻳﺖ ﻣﻄﺮح ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺣﺎﻛﻲ از ﺟﻨﺒﻪﻫﺎي رﻓﺘﺎريﻛﻨﺶ ﻓﺮدي در ﺑﺮاﺑﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ و درك اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐاﺳـﺖﻛـﻪ ﻓـﺮد ﺑﺨـﺸﻲ از ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﺪ. اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ پﻨﺪاﺷﺖﻫﺎ از ﺷﻬﺮوﻧﺪي ارﺗﺒﺎط ﺗﻨگـﺎﺗنگي ﺑـﺎ ﺣﺎﻛﻤﻴـﺖ رﺳﻤﻲ دارد (جوپک¹⁰، 2007).

در ﺗﻌﺎﺑﻴﺮ ديگر، ﺑﺤﺚ از اﻳﻦ ﺳﻪ ﺳﻄﺢ ﻓﺮاﺗﺮ رﻓﺘﻪ و راﺑﻄه ﺷـﻬﺮوﻧﺪي و ﻧـﺎﺑﺮاﺑﺮي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮارگرفته و ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻣﻲﺷﻮد که ﺷﻬﺮوﻧﺪي ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ جايگـﺎه ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ و ﻳﺎ ﺷﺄن و ﻣﻨﺰﻟﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑستگي ﻧﺪارد، ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ دﺳﺘﺮﺳـﻲ ﺑـﻪ ﻣﻨـﺎﺑﻊ اﻗﺘـﺼﺎدي و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻫﻢ ﻣﺮﺑﻮط اﺳﺖ. در اﻳﻦگونه روﻳﻜﺮدﻫﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﺑـﻪﺗـﺄﺛﻴﺮات آﻣـﻮزش ﺑـﺮ ﺷﻜﻞگيري ﺷﻬﺮوﻧﺪي اﺷﺎره ﺷﺪه و از ﻧﺎﺑﺮاﺑﺮي آﻣﻮزﺷﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻋﺎﻣﻠﻲ ﻳﺎد ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ در پديد آﻣﺪن ﻧﺎﺑﺮاﺑﺮي و آزرده ﺷﺪن وﺟﺪان ﺷﻬﺮوﻧﺪي ﻣﺆﺛﺮ ﺑـﻮده ﻛـﻪ ﻣـﺎﻧﻊ ﻣـﺸﺎرﻛﺖ ﻣﻲﺷﻮد. آﻣﻮزش ﺑﻪﻋﻨﻮان پديدآورﻧﺪه داﻧﺶ‏پاﻳﻪ، ﻣﻬﺎرتﻫـﺎ و نگـﺮشﻫـﺎ، ﺗﻘﻮﻳـﺖﻛﻨﻨـﺪه وﺟﺪان ﺷﻬﺮوﻧﺪي و ﻣﺸﺎرﻛﺘﻲ و آﻣﻮزش ﻣﺪﻧﻴﺖ، ﺑﺎﻋﺚ ﻇﻬﻮر و ﺗﺜﺒﻴـﺖ ﺷـﻬﺮوﻧﺪي ﺟﺪﻳﺪ ﺷﺪه و ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤﻲ در ﺷﻜﻞگيري ﺷﻬﺮوﻧﺪي درﻛـﺸﻮرﻫﺎي دموکراتيک دارد. از ﻧﻈﺮ دﻻپاز، وﺟﺪان ﺷـﻬﺮوﻧﺪي ﻣﻌـﺎدل اﻋﺘﻘـﺎد راﺳـﺦ ﺑـﻪﺷـﻬﺮوﻧﺪ ﺑـﻮدن اﺳـﺖ و ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺗﻲ چون ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺣﻘﻮق و وﻇﺎﻳﻒ ﺷﻬﺮوﻧﺪي، دوﻟـﺖ ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﻣـﺴﺌﻮل اﻋﻄـﺎي ﺣﻘﻮق و وﻇﺎﻳﻒ از ﻃﺮﻳﻖ اﻋﻤﺎل ﻗﻮاﻧﻴﻦ و ﺳﻴﺎﺳﺖﻫﺎ و ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻣـﺸﺮوﻋﻴﺖ را ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﻋﻨﺎﺻﺮ وﺟﺪان ﺷﻬﺮوﻧﺪي ﺑﺮﻣﻲﺷﻤﺎرد. دوﻟﺖ ﻧﻘﺶ اﺳﺎﺳﻲ در پديد آﻣﺪن وﺟﺪان ﺷﻬﺮوﻧﺪي دارد، زﻳﺮا اگر دوﻟﺖ ﺑﺎ اﻓﺮاد ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺷﻬﺮوﻧﺪ رﻓﺘﺎر ﻧﻨﻤﺎﻳﺪ، آﻧـﺎن ﻗـﺎدر ﻧﺨﻮاﻫﻨـﺪ ﺑـﻮد ﻛـﻪ وﺟﺪان ﺷﻬﺮوﻧﺪي را ﺗﻮﺳﻌﻪ دﻫﻨﺪ (دلاپاز¹¹، 2008).

ﺷﻬﺮوﻧﺪي ﺑﺎ روﻳﻜﺮد روانﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻫﻢ ﻛـﻪ ﺑـﻪ رﻋﺎﻳـﺖ ﻋـﺰتﻧﻔـﺲ و ﻓﺮدﻳـﺖ ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﺗﺄﻛﻴﺪدارد، ﺑﻪ اﻳﻦ ﺑﺨﺶ از ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﺑﻮدن ﻫﻮﻳـﺖ ﻓـﺮدي در چـارچوب فرهنگ ﺷﻬﺮوﻧﺪي اﺷﺎره ﻣﻲﻛﻨﺪ و در روﻳﻜـﺮد ﺟﺎﻣﻌـﻪﺷـﻨﺎﺧﺘﻲ ﺗﻮﺟـﻪ و ﻣﺮاﻋـﺎت ﻧﻘـﺶ و ﺷـﺌﻮن اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﻓﺮاد ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺪ ﻧﻈﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻳﻚ راﺑﻄه دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻜﻲ ﺑﻴﻦ ﻣﺮدم و ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺷـﻜﻞ ﻣﻲگيرد. ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﻛﻪ دوﻟﺖ و ﻧﻬﺎدﻫﺎي رﺳﻤﻲ ﻣﻮﻇﻒ ﺑﻪ رﻋﺎﻳﺖﺣﻘـﻮق ﺷـﻬﺮوﻧﺪي اﻓﺮاد ﻫﺴﺘﻨﺪ، ﻣﺮدم ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻳﺪ در اﻧﺠﺎم ﺗﻜﺎﻟﻴﻒ ﺧﻮد در راﺑﻄـﻪ ﺑـﺎ ﺣﻜﻮﻣـﺖ و ﺟﺎﻣﻌـﻪ ﻣﺘﻌﻬـﺪ ﺑﺎﺷﻨﺪ. در ﺻﻮرت ﺗﺤﻘﻖ اﻳﻦ دو ﻃﻴﻒ از وﻇﺎﻳﻒ و ﺣﻘﻮق ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ، فرهنگ ﺷﻬﺮوﻧﺪي ﺷـﻜﻞ ﻣﻲگيرد ﻛﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺗﻤﺎم ﺗﻌﺎرﻳﻒ، عنصر اﺻﻠﻲ ﺗﻮﺳﻌﻪ و اﻧﺴﺠﺎم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد. ﺑـﻪ ﺗﻌﺒﻴﺮي، اﻣﻨﻴﺖ ﺷﺎﻣﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺣﻘﻮق ﻛﻠﻴﺔ از ﺑﺮﺧﻮرداري ﺑﺮ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﻛﻪ ﻛﺎﻣﻞ ﺷﻬﺮوﻧﺪي،رﻓﺎه اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ، ﺗﺄﻣﻴﻦ اجتماعي، آموزش و بهداشت همگاني و مانند آن اﺳـﺖ، به معيار اصلي همبستگي ملي تبديل مي‏شود (کيويستو(1378). 

موريس جانوويتز¹² با مرور تاريخي به مسأله شهروندي و بررسي کاربردهاي مختلف آن توسط رهبران، روشنفکران و افراد عادي سه گونه تعريف را از هم تفکيک مي‏کند: 1- شهروندي به صورت يک واژه توصيفي، تجربي – عيني شامل مجموعه تعهدات و حقوق مشخص واگذار شده به افراد شايسته بر يک دولت خاص مثل دولت- شهرهاي دوران باستان و دولت- ملت در دوره معاصر2. شهروندي به صورت يک قضاوت اخلاقي دربرگيرنده مجموعه اخلاق و خصايل فردي به عنوان يک شهروند خوب و واقعي3- شهروندي به صورت يک واژه تحليلي مشتمل بر حمايت دولت از اعضاي خود، ايجاد فرصت‏هايي از طرف دولت براي اعضا در زمينه مشارکت سياسي. يا از ديگاه مارشال شهروندي نوعي منزلت اجتماعي است که جامعه آن را به تمامي اعضا اهدا نموده و به موجب آن تمامي افراد از جايگاه، وظايف و حقوق برابر که توسط قانون حمايت و تثبيت شده برخوردارند (توسلي، 1382: 40).

در بحث فرهنگ شهروندي نيز سه نوع حقوق شهروندي از ديدگاه مارشال تعريف شده است: 1- حقوق مدني و شهروندي مدني که عبارت از حقي است که امکان تملک داراي‏ها، التزام به قراردادها، آزادي‏هاي حزبي و آزادي فکر و انديشه را فراهم مي‏کند2. حقوق سياسي و شهروندي سياسي که عبارت است از حقوقي که امکان مشارکت مردم را در تصميمات عمومي کشور با تشکيل احزاب سياسي و برگزاري انتخابات فراهم مي‏کند3- حقوق اجتماعي و شهروندي اجتماعي که عبارت از حقوقي است که امکانات رفاهي حمايتي از فرد و خانواده‏هاي آسيب‏پذير را به منظور ايجاد تعادل در زندگي رفاهي آن‏ها فراهم مي‏آورد و شامل کمک‏هاي مالي و رفاهي به افراد مسن، معلول و افراد و خانواده‏هاي بيکار، فراهم آوردن شرايط مساوي بهره‏مندي امکانات آموزشي، مسکن و سلامتي براي همه اعضاي جامعه است (فتحي،1391: 173).

هربت و آلن سيزر¹³ در تحليل ابعاد شهروندي بيان مي‏کنند که شهروندي داراي چهار بعد است: بعد مدني، يعد سياسي، بعد اجتماعي و اقتصادي و بعد فرهنگي. بعد مدني شهروندي به شيوه زندگي شهروندان که به طور معمول در راستاي هدف‏هاي آزادمنشانه جامعه است، اشاره دارد، بعد سياسي شهروندي به طور عمده شامل حق رأي و مشارکت سياسي شهروندان است. بعد اجتماعي و اقتصادي شهروندان به ارتباط بين افراد در يک موقعيت اجتماعي و همچنين به مشارکت در يک فضاي باز سياسي اشاره دارد (فتحي و ارجاگاه، 1388: 11).

در عصر حاضر شهروندي يک ضرورت اجتماعي است که به صورت سازه‏ي اجتماعي ناشي از بسترهاي اجتماعي و فرهنگي جامعه همراه با تنوع فرهنگ‏ها، معاني مختلفي را در جامعه شکل مي‏دهد؛ بر اين اساس شهروندي يک نوع قرارداد متقابل اجتماعي و يک سلسله حقوق متقابل دولت برمردم و مردم بر دولت است (عاملي، 1380: 168).

به طور کلي نظريه‏هاي رايج، شهروندي را مفهومي به هم پيوسته از حقوق و وظايف مدني، سياسي و اجتماعي مي‏دانند که به مثابه نوعي پايگاه، شأن و عضويت اجتماعي به تمامي افراد جامعه اعطا شده و فارغ از تعلقات طبقاتي، نژادي، قومي، مذهبي و اقتصادي همگان را يکسان و برابر فرض کرده است. در واقع اين مفهوم افراد را واجد حق برخورداري از تمامي امتيازات، منابع و مزاياي حاصله از جامعه مي‏داند و نهايتأ مسئول، مکلف و موظف به مشارکت در جامعه‏اي که در آن زندگي مي‏کنند، محسوب مي‏کند. توجه و تأکيد همزمان بر حقوق و مسئوليت‏هاي شهروندي و روابط متقابل اين دو، تا آنجا اهميت دارد که آمارتيا سن از آن به عنوان عمده‏ترين موتور توسعه ياد مي‏کند. سن مؤولفه‏هاي حقوق شهروندي را ذيل پنج دسته از آزادي‏ها مي‏گنجاند که شامل آزادي‏هاي سياسي، امکانات آقتصادي، فرصت‏هاي اجتماعي، تضمين وضوح و شفافيت و بالاخره امنيت حمايتي مي‏شوند و گرچه در نگاه او اين آزادي‏هاي ارتباط عميقي با توسعه دارند، اما تأکيد او بر هر نوع آزادي که تنها بر آزادي متکي بر مسئوليت است. به باور سن اقتصاد و توسعه مبتني بر آزادي، مفهوم و ديدگاهي مسئولانه است و نه انفعالي و انسان‏ها نبايد دريافت‏کنندگان بي‏تفاوت دستاوردهاي برنامه توسعه باشند. بنابراين مي‏توان گفت تأکيد، ترويج و گسترش آزادي در معناي حقوق متکي بر مسئوليت‏هاي شهروندي و نه صرفاً حقوق، به نوعي هم هدف توسعه خواهد بود و هم خود ابزاري براي توسعه؛ به عبارتي ديگر توسعه به منزله گسترش شهروندي سياسي، مدني، اجتماعي و فرهنگي است(گل‏بهاري و همکاران،1399: 298).

 

 

شکل 1- مدل تحليلي پژوهش

 

فرضيات پژوهش

به نظر مي‏رسد بين مصرف رسانه‏اي و هنجارمندي شهروندي رابطه معناداري وجود دارد.

به نظر مي‏رسد بين ساخت خانواده و هنجارمندي شهروندي رابطه معناداري وجود دارد.

به نظر مي‏رسد بين انزواي اجتماعي و هنجارمندي شهروندي رابطه معناداري وجود دارد.

به نظر مي‏رسد بين طبقه اجتماعي و اقتصادي و هنجارمندي شهروندي رابطه معناداري وجود دارد.

به نظر مي‏رسد بين اعتماد اجتماعي و هنجارمندي شهروندي رابطه معناداري وجود دارد.

به نظر مي‏رسد بين سبک زندگي و هنجارمندي شهروندي رابطه معناداري وجود دارد.

 

روش شناسي تحقيق

منطق حاکم بر روش‏شناسي تحقيق حاضر مبتني براستراتژي قياسي و روش تحقيق کمي است. طرح‏هاي قياسي به طور کلي به طرح‏هايي اطلاق مي‏شود که با اتخاذ رويکرد قياسي- فرضيه‏اي و تعيين چارچوب نظري از پيش تعيين شده صورت مي‏پذيرند. در اين پژوهش هدف اين است که هنجارمندي شهروندان شهر بروجرد که در قالب مسئوليت‏پذيري شهروندي، حقوق شهروندي و مشارکت شهروندي معنا پيدا مي‏کند و سازه‏هاي اجتماعي و فرهنگي مؤثر بر هنجارمندي شهروندي که عبارت از مصرف رسانه‏اي، ساخت خانواده، انزواي اجتماعي، طبقه اجتماعي و اقتصادي، اعتماد اجتماعي و سبک زندگي مي‏باشد، از طريق مصاحبه با پرسشنامه ساخت يافته مورد سنجش قرار گيرد. بنابراين با استفاده از تکنيک پيمايش و با ابزار پرسشنامه داده‏هاي کمي جمع‏آوري شد و با استفاده از نرم افزار اس‏پي‏اس‏اس¹⁴ نتايج مورد تجزيه و تحليل قرار گرفت.

 

جامعه و نمونه آماري تحقيق

جامعه آماري در اين پژوهش شهروندان 64-15 سال ساکن در شهر بروجرد است و با استفاده از فرمول کوکران 384 نفر به عنوان

نمونه آماري انتخاب شدند. انتخاب نمونه‏ها با استفاده از نمونه‏گيري خوشه‏اي چند مرحله‏اي صورت گرفت.

 

روايي و پايايي تحقيق

ابزار پرسشنامه در اين تحقيق داراي اعتبار يا روايي صوري و پايايي است. پرسشنامه داراي روايي صوري است، بدين معنا که تعدادي از متخصصان و صاحبنظران کليت آن را در جهت پاسخگويي به هدف اصلي تحقيق تأييد نموده‏اند. به منظور سنجش پايايي قسمت‏هاي مختلف پرسشنامه که هرکدام متغيري واحد را مورد سنجش قرار داده است از تکنيک ضريب آلفاي کرونباخ استفاده شده است. نتايج بدست آمده بر اساس جدول شماره 1- نشان دهنده‏ي وجود پايايي در حد قابل قبول يا خوب براي قسمت‏هاي مختلف پرسشنامه است.

 

تعاريف سازه‏هاي تحقيق

سبک زندگي

سبک زندگي به مجموعه عملکردهايي گفته مي‏شود که فرد آنها را به کار مي‏گيرد که نه تنها نيازهاي جاري او را برآورده مي‏سازند، بلکه روايت خاصي را هم که وي براي هويت شخصي خود برگزيده است در برابر ديگران مجسم مي‏سازد(گيدنز، 1387: 120). در اين تحقيق براي عملياتي کردن سبک زندگي از شاخص هاي الگوي گذران فراغت، الگوي بازنمايي بدن، الگوي مصرف رسانه، الگوي تغذيه و الگوي خريد استفاده شده است.

 

مصرف رسانه‏اي

رسانه‏هاي جمعي به مجموعه وسايل ارتباط جمعي که در انتقال پيام به شکل هاي مکتوب، سمعي و بصري به مردم نزديک و دوردست، با سرعت هرچه بيشتر نقش دارند اطلاق مي‏گردد؛ خواه در سلطه دولت باشد يا نباشد. شاخص رسانه‏ها ارتباطاتشان با جمع است (آقابخشي،1375: 231). شاخص‏هاي مصرف رسانه‏اي در اين پژوهش عبارتنداز رسانه‏هاي خارجي و داخلي از قبيل تلويزيون ماهواره‏‏اي، تلويزيون داخلي، اينترنت، شبکه‏هاي اجتماعي و...

 

ساخت خانواده

خانواده به عنوان مجموعه‏اي از نقش ها و پايگاه ها که داراي روابط متقابل نسبتاً پايدار با يکديگر هستند داراي ساخت است. در اين تحقيق ساخت خانواده به عنوان کيفيت يا چگونگي روابط بين نقش هاي مختلف در درون خانواده تعريف شده است. بر اساس نوع روابط موجود ميان نقش هاي مختلف در درون خانواده، به ويژه نقش هاي پدري، مادري و فرزندي مي توان انواع متنوعي از ساخت را تشخيص داد. خانواده هايي که در آن ها روابط قدرت به صورت عمودي، افقي يا دو رديفي است، خانواده هايي که در آن ها روابط گفتگو به صورت همه جانبه، چرخشي يا فاصله اي است. خانواده هايي که نوع روابط قدرت در آن ها به طور عمودي و بر پايه ي تسلط پدر (پدر سر) يا مادر (مادر سر)، است يا اين که نوع روابط بصورت افقي است، خانواده هايي که نوع روابط بين افراد بر اساس سلطه گري، وابستگي شديد يا سهل انگاري است و خانواده هايي که نوع روابط آموزشي بر اساس استقلال آموزي، تسلط آموزي يا مراقبت آموزي است. خانواده هايي که نوع روابط بر پايه اجبار يا مشارکت بنا شده است (قاسمي،1380: 72). در اين پژوهش براي سنجش ساخت خانواده از شاخص‏هاي روابط و چگونگي ارتباطات و تعامل بين اعضاي خانواده استفاده شده است.

 

 

طبقه اجتماعي و اقتصادي

طبقه اجتماعي يکي از مهمترين متغيرها در تحقيقات اجتماعي است، پايگاه اجتماعي اقتصادي فرد بر فرصت هاي تحصيل، درآمد، شغل، ازدواج، سلامتي، دوستان و حتي انتظارات زندگي مؤثر است. با توجه به تعاريف و مفاهيم موجود در اين زمينه مي‏توان گفت كه پايگاه اقتصادي اجتماعي شامل گروهي از افراد است كه در بخشي از شاخص هاي عيني همچون تحصيلات، مشاغل و ثروت يا درآمد داراي موقعيت هاي تقريبا يكساني هستند و شيوه زندگي كم وبيش يكساني را دنبال مي‏كنند و در نتيجه از منزلت اجتماعي بالنسبه يكساني برخوردارند. در پژوهش حاضر از روش عيني براي سنجش طقه اجتماعي و اقتصادي استفاده شده است. بدين ترتيب که مطابق با روش عيني، شاخص‏هاي درآمد، شغل پدر، شغل مادر تحصيلات پدر، تحصيلات مادر و نوع منزل مسكوني به منظور پايگاه اجتماعي اقتصادي افراد در جامعه مورد مطالعه مورد استفاده قرار مي‏گيرد، همچنين از آنجايي که در کليه تحقيقات معتبر صورت گرفته پيرامون طبقه اجتماعي و اقتصادي از شاخص شغل يا پايگاه شغلي نيز استفاده مي‏گردد. در تحقيق حاضر نيز مرتبه شغلي افراد به عنوان يکي از مهم‏ترين شاخص‏هاي تعيين طبقه اجتماعي و اقتصادي افراد در نظر گرفتهشده است.

 

اعتماد اجتماعي

اعتماد عبارت است از تمايل فرد به قبول ريسک در يک موقعيت اجتماعي، که اين تمايل مبتني بر حس اطمينان به اين نکته است که ديگران به گونه اي که انتظار مي رود عمل نموده و شيوه اي حمايت کننده در پيش خواهند گرفت. به تعبير فوکوياما، اعتماد انتظاري است که در يک اجتماع منظم، صادق و داراي رفتار تعاوني خود را نشان مي دهد (شارع پور،1383: 72). در اين پژوهش از شاخص‏هاي اعتماد بنيادي، اعتماد بين شخصي و اعتماد تعميم يافته براي سنجش سازه اعتماد اجتماعي استفاده شده است.

 

هنجارمندي شهروندي

شهروندي مقوله‏اي درباره عملکرد افراد است به گونه‏اي که در يک جامعه دموکراتيک بتوانند در محيط خود و محيط اجتماعي ديگران اثرگذار باشند. شهروندي را مي‏توان عضويت در يک دولت و ملت با حقوق و تعهدهاي همگاني در يک سطح مشخص شده‏اي از برابري تعريف کرد.(غفاري نسب و همکاران،1395: 138). در اين پژوهش هنجارمندي شهروندي به واسطه شاخص‏هاي مسئوليت‏پذيري شهروندي، حقوق شهروندي و مشارکت شهروندي مورد سنجش قرار گرفته است.

 

روش تجزيه و تحليل داده‌ها

الف) روش توصيفي:

در اين پژوهش با استفاده از روش‏هاي ‌آماري توصيفي اعم از جداول توزيع فراواني، درصد و  محاسبه شاخص‏هاي گرايش مرکزي و انحرافي به بررسي هر يک از متغيرهاي مورد نظر تحقيق پرداخته شده است.

ب) روش استنباطي:

 از آزمونهاي آماري متناسب (ضريب همبستگي پيرسون و ضريب رگرسيون با استفاده از نرم افزار SPSS استفاده شده است.

 

جدول1- مقدار ضريب آلفاي کرونباخ متغيرهاي تحقيق

متغير	ضريب آلفاي کرونباخ
هنجارمندي شهروندي	86/0
مصرف رسانه‏اي	78/0
ساخت خانواده	82/0
انزواي اجتماعي	80/0
طبقه اجتماعي و اقتصادي	87/0
اعتماد اجتماعي	84/0
سبک زندگي	89/0

 

نتايج جدول 1- نشان مي‏دهد ضريب آلفاي کرونباخ همه متغيرهاي مستقل و وابسته پژوهش بالاتر از 7/0 و قابل قبول مي‏باشند.

 

يافته هاي پژوهش

يافته هاي توصيفي

 

يافته هاي تحقيق

در اين قسمت توصيفي از پاسخگويان در رابطه با متغيرهاي اصلي تحقيق ارائه شده است. نمونه آماري اين تحقيق، 384 نفر از شهروندان شهر بروجرد مي‏باشد. به لحاظ جنسيتي 52/0 از نمونه آماري زن و 48/0 مرد مي‏باشند. به لحاظ سني نمونه آماري در ده گروه سني طبقه‏بندي شده‏اند. 6/14 درصد از پاسخگويان در گروه سني 15- 19 سال قرار گرفتند، 1/18 درصد در گروه سني 24-20 ساله، 4/15 درصد در گروه سني 29- 25 ساله1/15 درصد در گروه سني34-30 ساله، 3/14 درصد در گروه سني 39- 35 ساله، 4/5 درصد در گروه سني 44-40 ساله 1/4 درصد در گروه سني49-45 ساله، 9/5 درصد در گروه سني54-50 ساله، 5/3درصد در گروه سني 59- 55 ساله و6/3درصد در گروه سني 64-60 ساله قرارگرفتند.

 

جدول 2- رتبه‏بندي نمره هنجارمندي شهروندي

فراواني تجمعي	درصد فراوني	فراواني	هنجارمندي شهروندي / رتبه
031/0	031/0	118	کم
076/0	045/0	174	متوسط
	024/0	92	بالا
0100/0	0100/0	384	کل

 

نتايج جدول2- نشان مي‏دهد 031/0درصد از شهروندان هنجارمندي شهروندي با رتبه کم دارند، 045/0درصد از شهروندان، هنجارمندي شهروندي در حد متوسط دارند و 024/0 درصد از شهروندان هنجارمندي شهروندي در حد بالا دارند.

 

يافته‏هاي استنباطي

نتايج جدول 1- نشان مي‏دهد رابطه همبستگي مثبت و معناداري بين متغيرهاي مستقل مصرف رسانه‏اي، ساخت خانواده، انزواي اجتماعي، اعتماد اجتمادي و سبک زندگي و هنجارمندي شهروندي وجود دارد، ولي بين طبقه اجتماعي و اقتصادي و هنجارمندي شهروندي رابطه همبستگي معناداري وجود ندارد. همچنين نتايج جدول بيانگر رابطه همبستگي منفي و معناداري بين انزواي اجتماعي و هنجارمندي شهروندي مي‏باشد.

ضرايب همبستگي بين متغيرهاي مستقل و هنجارپذيري شهروندي

متغيرهاي مستقل	شاخص آماري متغير وابسته	ضريب هم‏بستگي پيرسون (r)	سطح معني‏داري (sig)	تعداد نمونه(n)
مصرف رسانه‏اي	هنجارمندي شهروندي	58/0	000/0	384
ساخت خانواده	63/0	000/0
انزواي اجتماعي	42/0-	000/0
طبقه اجتماعي و اقتصادي	361/0	127/0
اعتماد اجتماعي	67/0	002/0
سبک زندگي	53/0	000/0

 

آزمون فرضيه 1- به نظر مي‏رسد بين مصرف رسانه‏اي و هنجارمندي شهروندي رابطه معناداري وجود دارد.

با توجه به مقدار معناداري محاسبه شده بين دو دامنه که برابر با 000/0 است و چون اين عدد کمتراز 0.05 است، لذا بين دو متغير مصرف رسانه‏اي و هنجارمندي شهروندي رابطه معناداري وجود دارد. با توجه به نتايج جدول و سطح معناداري کمتر از 05/0 مي‏توان گفت فرضيه صفر مبني بر عدم وجود رابطه بين مصرف رسانه‏اي و هنجارمندي شهروندي رد و فرضيه تحقيق مبني بر وجود رابطه مصرف رسانه اي و هنجارمندي شهروندي تاييد مي‏شود. همچنين نوع رابطه همبستگي مثبت و برابر 58/0 مي‏باشد، به اين معنا که هرچه مصرف رسانه‏اي بيشتر باشد، هنجارمندي شهروندي هم بيشتر است.

 

آزمون فرضيه 2- به نظر مي‏رسد بين ساخت خانواده و هنجارمندي شهروندان رابطه معناداري وجود دارد.

با توجه به مقدار معناداري محاسبه شده بين دو دامنه که برابر با 000/0 است و چون اين عدد کمتراز 0.05 است، لذا بين دو متغير ساخت خانواده و هنجارمندي شهروندي رابطه معناداري وجود دارد. با توجه به نتايج جدول و سطح معناداري کمتر از 05/0 مي‏توان گفت فرضيه صفر مبني بر عدم وجود رابطه بين ساخت خانواده و هنجارمندي شهروندي رد و فرضيه تحقيق مبني بر وجود رابطه ساخت خانواده و هنجارمندي شهروندي تاييد مي‏شود. همچنين رابطه همبستگي ساخت خانواده و هنجارمندي شهروندي از نوع مثبت و برابر با 63/0 مي‏باشد.

 

آزمون فرضيه 3- به نظر مي‏رسد بين انزواي اجتماعي و هنجارمندي شهروندي رابطه معناداري وجود دارد.

با توجه به مقدار معناداري محاسبه شده بين دو دامنه که برابر با 000/0 است و چون اين عدد کمتراز 0.05 است، لذا بين دو متغير ساخت خانواده و هنجارمندي شهروندي رابطه معناداري وجود دارد. با توجه به نتايج جدول و سطح معناداري کمتر از 05/0 مي‏توان گفت فرضيه صفر مبني بر عدم وجود رابطه بين انزواي اجتماعي و هنجارمندي شهروندي رد و فرضيه تحقيق مبني بر وجود رابطه انزواي اجتماعي و هنجارمندي شهروندي تاييد مي‏شود. همچنين رابطه همبستگي از نوع منفي و برابر با 42/0- مي‏باشد؛ به اين معنا که هرچه انزواي اجتماعي بيشتر باشد، هنجارمندي شهروندي کمتر مي‏شود.

 

آزمون فرضيه4 - به نظر مي‏رسد بين طبقه اجتماعي و اقتصادي و هنجارمندي شهروندي رابطه معناداري وجود دارد.

با توجه به مقدار معناداري محاسبه شده بين دو دامنه که برابر با 127/0 است و چون اين عدد بالاتر از 0.05 است، لذا بين دو متغير طبقه اجتماعي و اقتصادي و هنجارمندي شهروندي رابطه معناداري وجود ندارد. با توجه به نتايج جدول و سطح معناداري بالاتر از 05/0 مي‏توان گفت فرضيه صفر مبني بر عدم وجود رابطه بين طبقه اجتماعي و اقتصادي و هنجارمندي شهروندي تأييد و فرضيه تحقيق مبني بر وجود رابطه طبقه اجتماعي و اقتصادي و هنجارمندي شهروندي رد مي‏شود.

 

آزمون فرضيه5 - به نظر مي‏رسد بين اعتماد اجتماعي و هنجارمندي شهروندي رابطه معناداري وجود دارد.

با توجه به مقدار معناداري محاسبه شده بين دو دامنه که برابر با 002/0 است و چون اين عدد کمتراز 0.05 است، لذا بين دو متغير اعتماد اجتماعي و هنجارمندي شهروندي رابطه معناداري وجود دارد. با توجه به نتايج جدول و سطح معناداري کمتر از 05/0 مي‏توان گفت فرضيه صفر مبني بر عدم وجود رابطه بين اعتماد اجتماعي و هنجارمندي شهروندي رد و فرضيه تحقيق مبني بر وجود رابطه اعتماد اجتماعي و هنجارمندي شهروندي تاييد مي‏شود. همچنين رابطه همبستگي اعتماد اجتماعي و هنجارمندي شهروندي از نوع مثبت و برابر با 57/0 مي‏باشد.

 

آزمون فرضيه6 - به نظر مي‏رسد بين سبک زندگي و هنجارمندي شهروندي رابطه معناداري وجود دارد.

با توجه به مقدار معناداري محاسبه شده بين دو دامنه که برابر با 000/0 است و چون اين عدد کمتراز 0.05 است، لذا بين دو متغير سبک زندگي و هنجارمندي شهروندي رابطه معناداري وجود دارد. با توجه به نتايج جدول و سطح معناداري کمتر از 05/0 مي‏توان گفت فرضيه صفر مبني بر عدم وجود رابطه بين سبک زندگي و هنجارمندي شهروندي رد و فرضيه تحقيق مبني بر وجود رابطه سبک زندگي و هنجارمندي شهروندي تاييد مي‏شود. همچنين رابطه همبستگي سبک زندگي و هنجارمندي شهروندي از نوع مثبت و برابر با 53/0 مي‏باشد.

 

تحليل رگرسيون چندگانه

در اين پژوهش به منظور روابط چند متغيري چندگانه و بخش اثرات جمعي وهمزمان متغيرهاي مستقل برمتغير وابسته پژوهش، تعيين همبستگي چندگانه بين متغيرهاي مستقل با متغير وابسته تحقيق و نيز بيان توان تبيين مدل هاي پژوهش از تكنيك تحليل رگرسيون چندگانه استفاده شده است. با توجه به تعداد زياد متغيرهاي مستقل، از روش گام به گام يا مرحله به مرحله كه روش مناسبي براي اين امر مي باشد استفاده شده است. در روش گام به گام اولين متغير مستقل براساس بالاترين ضريب همبستگي صفر مرتبه با متغير وابسته وارد تحليل مي‏شود، از آن پس ساير متغيرهاي مستقل برحسب ضريب همبستگي در تحليل وارد مي شوند (سرمد و ديگران، 1382: 93). در اين روش احتمال دارد برخي از متغيرهايي كه درمرحله اول داراي قدرت تبيين بالايي بودند درمراحل بعدي حذف شوند. در هر مرحله متغير با متغيرهايي باقي مي مانند كه پس از تفكيك مشاركت متغرهاي مقدم برآن ها داراي بيشترين مجذور همبستگي R باشد. هر مرحله باآزمون F مورد مي‏گيرد (ساعي، 1381 : 179).

نتايج ذیل با توجه به مقدار سنجه آزمون Fو معناداري آن در سطح اطمينان 99 درصد نشان مي دهد معادله رگرسيون معتبر و نتايج آن قابل تحليل مي باشد. ضريب همبستگي چندگانه پنج متغير باقيمانده در تحليل رگرسيون با متغير وابسته 430/0 درصد مي باشد كه به معناي اين است که 430/0 درصد واريانس هنجارمندي شهروندي به عنوان متغير وابسته با متغيرهاي مستقل مصرف رسانه‏اي، سبک زندگي، ساخت خانواده، انزواي اجتماعي و اعتماد اجتماعي تبيين و پيش‏بيني مي‏شود و درصد باقيمانده به وسيله متغيرهاي ديگري تبيين مي شوند. با توجه به ضرايب رگرسيون هر يك از متغيرهاي معادله رگرسيون كه از ضرايب استاندارد شده (بتا) بوده وقابليت مقايسه را دارند به ترتيب متغيرهاي مصرف رسانه‏اي، سبک زندگي، ساخت خانواده، انزواي اجتماعي و اعتماد اجتماعي بيشترين تأثيرگذاري را درتبيين واريانس هنجارمندي شهروندي را دارند.

 

جدول23- تحليل رگرسيون چند متغيره

ضريب همبستگي چندگانه(R):591/0        مقدار (F):586/28 ضريب تعيين (): 430/0                سطح معناداري (sig): 000/0
متغير	ضريب استاندارد شده(beta)	ضريب همبستگي چندگانه ( R)	ضريب تعيين ()	ضريب تعديل شده ()	سطح معنا داري (sig)
مصرف رسانه‏اي سبک زندگي ساخت خانواده انزواي اجتماعي اعتماد اجتماعي	36/0         31/0 24/0 16/0- 12/0	490/0 456/0 572/0 423/0 329/0	275/0 365/0 418/0 347/0 324/0	271/0 362/0 412/0 341/0 319/0	000/0 000/0 000/0 000/0 000/0

 

بحث و نتيجه‏گيري

هنجارمندي شهروندي يک مکانيزم اجتماعي است که به مثابه عامليت و تعهد هنجاري حول محور حقوق شهروندي و مسئوليت‏پذيري شهرمندي عمل مي‏نمايد. در واقع هنجارمندي شهروندي به معناي عامليت همزمان نسبت به حقوق و مسئوليت‏هاي شهروندي و روابط متقابل اين دو است. هنجارمندي شهروندي اين امکان را براي شهروندان فراهم مي‏کند که از يک سو در راستاي حقوق و امکان اثرگذاري آگاهانه بر سرنوشت خود و جامعه حرکت نمايند و از سوي ديگر يا مسئوليت‏پذيري نسبت به جامعه بر اساس نرم، انتظارات و هنجارهاي جامعه، کنش و تعاملات چارچوب‏مند و هنجاري را سرلوحه خويش قرار دهند. ‏هدف اين پژوهش تحليل سازه‏هاي اجتماعي و فرهنگي اثرگذار بر هنجارمندي شهروندي در بين شهروندان بروجرد مي‏باشد. نمونه آماري پژوهش، 384 نفر از شهروندان شهر بروجرد مي‏باشد. 52/0 از نمونه آماري زن و 48/0 مرد مي‏باشند. به لحاظ سني نمونه آماري در ده گروه سني طبقه‏بندي شده‏اند. 6/14 درصد از پاسخگويان در گروه سني 15- 19 سال قرار گرفتند، 1/18 درصد در گروه سني 24-20 ساله، 4/15 درصد در گروه سني 29- 25 ساله1/15 درصد در گروه سني34-30 ساله، 3/14 درصد در گروه سني 39- 35 ساله، 4/5 درصد در گروه سني 44-40 ساله 1/4 درصد در گروه سني49-45 ساله، 9/5 درصد در گروه سني54-50 ساله، 5/3درصد در گروه سني 59- 55 ساله و6/3درصد در گروه سني 64-60 ساله قرارگرفتند.

داده‏هاي پژوهش نشان مي‏دهد 031/0درصد از شهروندان هنجارمندي شهروندي با رتبه کم دارند، 045/0درصد از شهروندان، هنجارمندي شهروندي در حد متوسط دارند و 024/0 درصد از شهروندان هنجارمندي شهروندي در حد بالا دارند.

نتايج آزمون فرضيات نيز بيانگر اين است که رابطه همبستگي مثبت و معناداري بين متغيرهاي مستقل مصرف رسانه‏اي، ساخت خانواده، انزواي اجتماعي، اعتماد اجتمادي و سبک زندگي و هنجارمندي شهروندي وجود دارد، ولي بين طبقه اجتماعي و اقتصادي و هنجارمندي شهروندي رابطه همبستگي معناداري وجود ندارد. همچنين نتايج پژوهش بيانگر رابطه همبستگي منفي و معناداري بين انزواي اجتماعي و هنجارمندي شهروندي مي‏باشد.

يافته‏هاي پژوهش نشان مي‏دهد بين دو متغير مصرف رسانه‏اي و هنجارمندي شهروندي رابطه معناداري وجود دارد. با توجه به نتايج داده‏ها و سطح معناداري کمتر از 05/0 مي‏توان گفت فرضيه صفر مبني بر عدم وجود رابطه بين مصرف رسانه‏اي و هنجارمندي شهروندي رد و فرضيه تحقيق مبني بر وجود رابطه مصرف رسانه‏اي و هنجارمندي شهروندي تاييد مي‏شود. همچنين نوع رابطه همبستگي مثبت و برابر 58/0 مي‏باشد، به اين معنا که هرچه مصرف رسانه‏اي بيشتر باشد، هنجارمندي شهروندي هم بيشتر است.

در خصوص رابطه ساخت خانواده و هنجارمندي شهروندي نيز با توجه به سطح معناداري کمتر از 05/0 مي‏توان گفت فرضيه صفر مبني بر عدم وجود رابطه بين ساخت خانواده و هنجارمندي شهروندي رد و فرضيه تحقيق مبني بر وجود رابطه ساخت خانواده و هنجارمندي شهروندي تاييد مي‏شود. رابطه همبستگي ساخت خانواده و هنجارمندي شهروندي نيز از نوع مثبت و برابر با 63/0 مي‏باشد. همچنين در ارتباط با متغير انزواي اجتماعي و هنجارمندي شهروندي مي‏توان گفت فرضيه صفر مبني بر عدم وجود رابطه بين انزواي اجتماعي و هنجارمندي شهروندي رد و فرضيه تحقيق مبني بر وجود رابطه انزواي اجتماعي و هنجارمندي شهروندي تاييد مي‏شود. رابطه همبستگي نيز از نوع منفي و برابر با 42/0- مي‏باشد؛ به اين معنا که هرچه انزواي اجتماعي بيشتر باشد، هنجارمندي شهروندي کمتر مي‏شود. در خصوص رابطه دو متغير طبقه اجتماعي و اقتصادي و هنجارمندي شهروندي نيز مي‏توان گفت با توجه به نتايج داده‏ها و سطح معناداري بالاتر از 05/0، فرضيه صفر مبني بر عدم وجود رابطه بين طبقه اجتماعي و اقتصادي و هنجارمندي شهروندي تأييد و فرضيه تحقيق مبني بر وجود رابطه طبقه اجتماعي و اقتصادي و هنجارمندي شهروندي رد مي‏شود. در خصوص رابطه همبستگي بين متغير اعتماد اجتماعي و هنجارمندي شهروندي نيز با اتکا به نتايج داده‏ها و سطح معناداري کمتر از 05/0 مي‏توان گفت فرضيه صفر مبني بر عدم وجود رابطه بين اعتماد اجتماعي و هنجارمندي شهروندي رد و فرضيه تحقيق مبني بر وجود رابطه اعتماد اجتماعي و هنجارمندي شهروندي تاييد مي‏شود. همچنين رابطه همبستگي اعتماد اجتماعي و هنجارمندي شهروندي از نوع مثبت و برابر با 57/0 مي‏باشد و در نهايت با توجه به نتايج ضريب همبستگي و سطح معناداري کمتر از 05/0 مي‏توان گفت فرضيه صفر مبني بر عدم وجود رابطه بين سبک زندگي و هنجارمندي شهروندي رد و فرضيه تحقيق مبني بر وجود رابطه سبک زندگي و هنجارمندي شهروندي تاييد مي‏شود. همچنين رابطه همبستگي سبک زندگي و هنجارمندي شهروندي از نوع مثبت و برابر با 53/0 مي‏باشد.

نتايج ضريب همبستگي چندگانه پنج متغير باقيمانده در تحليل رگرسيون با متغير وابسته 430/0 درصد مي باشد كه به معناي اين است که 430/0 درصد واريانس هنجارمندي شهروندي به عنوان متغير وابسته با متغيرهاي مستقل مصرف رسانه‏اي، سبک زندگي، ساخت خانواده، انزواي اجتماعي و اعتماد اجتماعي تبيين و پيش‏بيني مي‏شود و درصد باقيمانده به وسيله متغيرهاي ديگري تبيين مي شوند. با توجه به ضرايب رگرسيون هر يك از متغيرهاي معادله رگرسيون كه از ضرايب استاندارد شده (بتا) بوده وقابليت مقايسه را دارند به ترتيب متغيرهاي مصرف رسانه‏اي، سبک زندگي، ساخت خانواده، انزواي اجتماعي و اعتماد اجتماعي بيشترين تأثيرگذاري را درتبيين واريانس هنجارمندي شهروندي را دارند.

با اتکا به نتايج پژوهش مي‏توان گفت هنجارمندي شهروندي از سويي تحت تأثير سازه‏هاي اجتماعي و فرهنگي ساخت و سامان مي‏يابد و از سوي ديگر خود نيز در سازمان و ساخت‏دهي به سازه‏‏هاي اجتماعي و فرهنگي اثر گذار و ساخت‏دهنده مي‏باشد. در واقع هنجارمندي شهروندي ازسازه‏هاي مهم جامعه‏شناختي به شمار مي‏آيد که به مثابه تعادل، توازن، هماهنگي و هم‏افزايي بين حقوق و مسئوليت‏هاي شهروندي عمل مي‏نمايد و در اين بين نقش ساخت خانواده تعاملي، مشارکتي و گفتگويي، همچنين رسانه‏هاي مسئوليت مدار و ديگر سازه‏هاي مهم جامعه‏شناختي از قيبيل سبک زندگي و اعتماد اجتماعي در نهادينه شدن هنجارهاي شهروندي و هنجارمندي شهروندي بسيار مهم و رهگشا خواهد بود. از اين رو پيشنهاد مي‏شود علاوه بر سياست‏گذاري‏هاي اجتماعي و فرهنگي که در راستاي نهادينه شدن هنجارمندي شهروندي صورت مي‏پذيرد، سياست‏سازي‏هاي لازم در راستاي هنجارمندي شهروندي و تسهيل‏گري به وابسطه سازه‏هاي مهم و اثرگذار در حوزه خانواده، رسانه، سبک زندگي، اعتماد اجتماعي و ...جهت هم افزا کردن و نهادسازي‏هاي مؤثر در راستاي توسعه و تکامل يخشيدن هرچه بهتر هنجارمندي شهروندي صورت گيرد.

 

منابع

آقابخشي، علي (1375)، فرهنگ علوم سياسي، تهران: اطلاعات و مدارک ملي ايران.

امين‏آقايي، مهرناز؛ زاهدي، محمد جواد و شياني، مليحه (1396)، بررسي ابعاد و تحليل شهروندي فعال، مجله جامع‏شناسي ايران، 18(3)، 37-3.

اذاني، مهري؛ حاتمي، مجتبي و حاتمي، حسين (1390)، تحليلي بر فرهنگ شهروندي در شهر يزد، مجله برنامه ريزي فضايي، شماره 1، 102-81.

توسلي، غلامعباس و نجاتي حسيني، سيد محمود (1382)، واقعيت اجتماعي شهروندي در ايران، مجله انجمن جامعه‏شناسي ايران،5(2).

  ساعي، علي (1381). تحليل آماري در علوم اجتماعي، تهران: كيان مهر.

  سرمد، زهره؛ بازرگان عباس و حجازي، الهه (1378). روش هاي تحقيق در علوم رفتاري، تهران : انتشارات آگه.

شارع پور،محمود (1382). بررسي سرمايه اجتماعي و حفظ آن، كتاب ماه علوم اجتماعي، 36.

شربتيان، محمدحسن (1387)، تأملي بر مباني فرهنگ شهروندي و ارائه راهکارهايي براي گسترش آن، فصلنامه فرهنگي- پژوهشي فرهنگ خراسان، 2 و 3(8 و 9)، 154-119.

جوادي، مريم؛ شياني، مليحه؛ محسني تبريزي، عليرضا و وديعه، ساسان (1401)، بررسي رابطه ميان بي اعتمادي اجتماعي و مسئوليت‏گريزي شهروندي، مجله جامعه‏شناسي ايران، 23(1)، 170-148.

فالکس، کيث (1384)، شهروندي، ترجمه محمد تقي دلفروز، تهران: انتشارات کوير.

فتحي واجارگاه، کورش و واحدچوکده، سکينه (1388)، آموزش شهروندي در مدارس، چاپ اول، تهران: انتشارات کتابيران.

فتحي، سروش و ثابتي، مريم (1391)، توسعه ساختار سازماني شهري و گسترش فرهنگ شهروندي، فصلنامه مطالعات شهري، 2(2).

غفاري نسب؛ قاسمي‏نژاد، محمد علي و مساوات، سيد ابراهيم (1395)، پژوهش‏هاي جامعه‏شناختي فرهنگي شهروندي و هويت ملي: زنان شهر فيروزآباد، فصلنامه مطالعات ملي، 66، سال هفدهم، شماره 2، 146-129.

قاسمي، وحيد (1380)، گونه شناسي وتبيين فرهنگ سياسي دانشجويان،پايان نامه دکتري جامعه‏شناسي، دانشگاه اصفهان، دانشکده ادبيات و علوم انساني

قايدگيوي، فرود؛ حقيقتيان، منصور و بهيان، شاپور(1398)، تحليل رابطه هويت ملي و پايبندي به فرهنگ شهروند: مورد مطالعه کلان شهر شيراز، فصلنامه مطالعات ملي، 20(1)، 104-79.

گل‏بهاري، ندا و رجبلو، علي (1399)، بررسي آموزش شهروندي درکتب درسي تعليمات اجتماعي مقاطع سوم تا نهم با تأکيد بر ساختار جديد آموزشي 3-3-6.

گيدنز،آنتوني (1387)، تجدد و تشخص: جامعه و هيت شخصي در عصر جديد، ترجمه ناصر موفقيان، نشر ني.

رحيمي، محبوبه (1386)، بررسي ميزان درک از شهروندي در بين دانشجويان دانشکده‏ي ادبيات و علوم انساني، دانشگاه فردوسي، دانشکده ادبيات و علوم انساني، مشهد.

عاملي، سعيدرضا (1380)، تعامل جهاني شدن، شهروندي و دين، نامه علوم اجتماعي، 9(18)، 175-150.

محبي، بهرام (1384)، فلسفه حقوق بشر؛ گفتار چهاردهم: حقوق اساسي و حقوق شهروندي، نشريه پرتو مهر، ماهنامه اداره کل آموزش و پرورش استان اصفهان، 86، 10-4.

محمدي، محمد علي؛ شياني، مليحه و روشن‏فکر، پيام (1389)، عوامل مرتبط با هويت شهروندي در شهر تهران، فصلنامه علمي پژوهشي رفاه اجتماعي، سال دهم، شماره 38.

محمودي، محمدتقي (1390)، تحليل محتواي کتاب‏هاي درسي تعليمات اجتماعي دوره راهنمايي تحصيلي از منظر نوع رويکرد آموزش شهروندي، فصلنامه پژوهش در برنامه ريزي درسي، 2(2-1)، 108-96.

Akar, Bassel (2012), Teaching For Citizenship in Lebanon: Teacher Talk About the Civice Classroom, Teaching and Teacher Education, Vol. 3, No, 28, PP 470-480.

Alabas, Ramazan (2010), primary school students conceptions of citizenship, Prosedia social and Behavioral Scienc, Vol. 1, No. 2. PP. 2528-2532.

Coposescu, S. (2011), »Aspects of Identity Construction in The Context of Golobaliztion«, Bulletin of The Transilvania University of Brasov, Series VII: Social Sciences, Low, Vol .4(53), No.2.

Deschamps, Jean-Claude & Devos, Thierry (1998) “Regarding therelationship between social identity and personal identity”, InStephen Worchel: Francisco J. Morales; Dario Paez; Jean-ClaudeDeschamps (eds.) Social identity:International Perspectives London: Sage.

De la Paz, Gabriel (2008) Citizenship Identity and Social Inequality www.civiced.org/pdfs/delaPazGabriel.

Faulks. K (2000) Citizenship. New York: RoutedgeGergen, Kenneth J. (1996) Technology and the Self: From the Essentialto the Sublime. Constructing the Self in a Mediated World, London: Sage.

Gergen, Kenneth J. (1996) Technology and the Self: From the Essentialto the Sublime. Constructing the Self in a Mediated World, London: Sage.

Louksyte, Aleksandra and Derek Avery (2010), The Effect of citizenship dissmillilarity and national praide on attitudes toward immigrants: Investigating meditors and moderators of intergroup contact, International Journal of Intercultural Relations, Vol 34, No 6, PP 629- 641.

Isin, Engin F. and Patricia K. Wood (1999) Citizenship and Identity, London: Sage.

Tajfel, Henri; Turner, John (1979) ”An Integrative Theory of IntergroupConflict” in Austin, William G.; Worchel, Stephen; The SocialPsychology of Intergroup Relations. Monterey, CA: Brooks-Cole. pp. 94–109.

Joppke, Christian (2007) Transformation of Citizenship: Status, Rights, Identity.

Oldfield. A. (1990) Citizenship And Community: Civic Rebublicanism And The Modern World, London: Routledge. 

Wang, jen and chak-keung Wong (2011), Understanding organizational citizenship behavior from a cultural perspective: An empirical study within the context of hotels in Mainland Chaina, International Jornal of Hospitaliti Management, Vol 30, No 4, PP 845-854.

 

---

[1]  استاديار گروه جامعه‏شناسي دانشگاه پيام نور، صندوق پستي4697-19395، تهران، ايران، (نویسنده مسئول)

(E mail: [e-mail])

[2]  استاديار گروه جامعه‏شناسي دانشگاه پيام نور، صندوق پستي4697-19395، تهران، ايران

(E mail: [e-mail])

[3]  استادیار گروه حقوق دانشگاه پيام نور، صندوق پستی4697-19395، تهران، ایران 

(E mail: [e-mail])

[4] 1 Wang, jen and chak-keung Wong

[5] 2 Coposescu

[6] 1 Akar Bassel

[7] 2 Louksyte, Aleksandra and Derek Avery

[8] 3 Alabas, Ramazan

[9] 1 Oldfield

[10] 2. Joppke

[11] 3 De la paz

[12] 1.Morris Janowitz

[13] 2 Herbdt and Sears

[14] 1 spss