تحلیلی بر حضورپذیری فضا بر مبنای ارزش‌های نحوی

الموضوعات :

نغمه علیزاد گوهری ¹ (دانشجوی دوره دکترا، گروه معماری، واحد اصفهان (خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران.)
بهرام شاهدی ² (استادیار، گروه معماری، دانشکده هنر و معماری، واحد اصفهان (خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران. (نویسنده مسئول))
فرشته احمدی ³ (استادیار، گروه شهرسازی، مرکز تحقیقات افق‌های نوین در معماری و شهرسازی، واحد نجف‌آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف‌آباد، ایران.)

تاريخ الإرسال : 09 الجمعة , جمادى الثانية, 1445 تاريخ التأكيد : 05 الأربعاء , رجب, 1445 تاريخ الإصدار : 08 الأربعاء , جمادى الأولى, 1445

الکلمات المفتاحية: ارزش‌های نحوی فضا, حضورپذیری, سرزندگی, فضای اجتماعی,

ملخص المقالة :

برخلاف دیگر ادیان و مسلک‌ها که بر یکی از ابعاد فردی یا اجتماعی متمرکز بوده، دین اسلام به هر دو جنبه توجه داشته و دستورالعمل‌هایی برای ارتقاء ابعاد فردی و تعاملات اجتماعی ارائه نموده است. این امر باعث گردید، اسلام به عنوان کاملترینِ ادیان شناخته شده و به دینی فردی- اجتماعی تبدیل شود؛ تا آنجا که مطابق با دستورات آن، کسی که در جامعه حضور و مشارکت نداشته باشد به اهداف دین نمی‌رسد. از آنجا که رشد شخصیت اجتماعی، در جامعه و با حضور افراد دیگر شکل می‌گیرد، این پژوهش با الگو قراردادن مسکن بومی قاجار اصفهان به عنوان یک الگوی درونگرا که حضور و اجتماع‌پذیری را دشوارتر جلوه می‌دهد؛ به روش نحو فضا، موقعیت یک فضا را در پیکر‌بندی مورد تحلیل قرار داده و به نحوه ایجاد سرزندگی، تعلق خاطر، ایجاد هویت اجتماعی و افزایش حضورپذیری می‌پردازد. نتایج، بیان کننده آن است که حیاط با وجود قرارگیری در لایه‌های میانی که می‌تواند عمق و محرمیت را افزایش دهد، به واسطه نقش سازمان‌دهنده‌ و ارتباط مستقیمی که با ورودی دارد از تفاوت فاحشی در ارزش انتخاب و کنترل برخوردار است که این مهم توانسته فضای حیاط را از نظر موقعیت به عنوان حضورپذیرترین فضا تعریف نماید.

المصادر:

قرآن کریم.
پسندیده، عباس. (1394). الگوی اسلامی شادکامی. قم: موسسه علمی فرهنگی دار‌الحدیث، چاپ دوم.
تفهمی، رحمان و عرفانیان ستاریان، مریم. عوامل موثر بر ارتقای حضورپذیری فراغتی در فضای شهری، نمونه موردی: بلوار خیام مشهد حدفاصل تقاطع سجاد و فردوسی. اولین همایش ملی مدیریت گردشگری ،طبیعت‌گردی و جغرافیا در دانشگاه شهید مفتح همدان، 23 بهمن 1392.
دیده‌بان، محمد؛ پوردیهیمی، شهرام و ریسمانچیان، امید. (1392). روابط بین ویژگی‌های شناختی و پیکره‌بندی فضایی محیط مصنوع، تجربه‌اي در دزفول. مطالعات معماری ایران، دوره دوم، شماره 4، 37-64.
حمزه‌نژاد، مهدی و قلیچی، پدرام. (1397). بررسی اجتماع‌پذیری و کیفیت قرارگاه‌های رفتاری در پارک‌های درون دانشگاهی، مورد مطالعاتی: پارک دانشگاه علم وصنعت ایران. آرمانشهر، دوره یازدهم، شماره 25، 45-55.
ریسمانچیان، امید و بل، سایمون. (1389). شناخت کاربردی روش چیدمان فضا در درک پیکره‌بندی فضایی شهرها. هنرهای زیبا- معماری و شهرسازی، دوره 2، شماره 43، 49-56.
سلطانی، سحر و خاکی، آزاده. بررسي خوانايي در فضاي كار با استفاده از روش تحليلي نحو فضا نمونه موردي: ساختمان اداري در مرحله پيش از ساخت. همایش ملی نظريه‌هاي نوين در معماري و شهرسازي در دانشگاه آزاد اسلامی واحد قزوین. 19 مهرماه 1393.
شیرآوند، محسن. (1394). روابط اجتماعی از منظر اسلام. تهران: خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا). کد خبر: ۳۴۸۲۱۵۱.
طائف‌نیا، مریم و سجاد، ریحانه‌السادات. (1392). افزایش حضور پذیری زنان در شهر. نخستین کنفرانس ملی زن، معماری و شهر در موسسه بین المللی مطالعات راهبردی معماری ایران و شرکت هربرز. 7 و 8 اسفندماه 1392.
طباطبائی، محمدحسین. (1374). المیزان فی تفسیر القرآن، جلد 18. قم: جامعه مدرسين حوزه علميه قم- دفتر انتشارات اسلامى‌.
طباطبائی‌ملاذی، فاطمه و ژاله صابرنژاد، ژاله. (1395). رویکرد تحلیلی نحو (چیدمان) فضا در ادراک پیکره‌بندی فضایی مسکن بومی قشم (نمونه موردی روستای لافت). مسکن و محیط روستا، دوره سی و پنجم، شماره 154، 75-88.
علی‌پور، سارا؛ صندوقی، علی و منوچهری، عباس. تقابل اجتماع‌پذیری و اجتماع‌گریزی در فضاهای شهری. سومین کنفرانس سالانه پژوهشهای معماری، شهرسازی و مدیریت شهری در موسسه معماري و شهرسازي سفيران راه مهرازي شیراز. 4 مهرماه 1396.
قلعه‌نویی، محمود؛ زمانی، بهادر؛ درانی عرب، آتاناز و معززی‌مهر طهران، امیرمحمد. سومین کنفرانس بین‌المللی دستاوردهای نوین پژوهشی در مهندسی عمران، معماری و مدیریت شهری در كنفدراسيون بين¬المللي مخترعان جهان (IFIA) و دانشگاه جامع علمي كاربردي در شهر تهران، 26 شهریور ماه 1395.
لطیفی، محمد و داراب، دیبا. (1399). داده‌کاوی ساختار فضایی مسکن بومی قاجار؛ نمونه موردی: خانه جنگجویان اصفهان. نقش جهان - مطالعات نظری و فناوری های نوین معماری و شهرسازی، ۱۰ (۳)، ۱۶۳-۱۷۱.
لطیفی، محمد؛ مهدوی‌نژاد، محمدجواد و دیبا، داراب. (1399). منطق اجتماعی فضا در مسکن بومی قاجار اصفهان. مطالعات جامعه شناختی شهری. 10 (37)، 161-186.
لطیفی، محمد و مهدوی‌نژاد، محمدجواد. (1401- الف). معاصرسازی الگوی مسکن بومی اصفهان بر پایه تحلیل روابط غیرشکلی پلان، نمونه موردی: خانه جنگجویان. مطالعات معماری ایران، 11 (21)، 185-203.
لطیفی، محمد و مهدوی‌نژاد، محمدجواد. (1401- ب). رهیافتی بر روزآمدی کهن الگوهای باارزش معماری ایرانی- اسلامی (نمونه موردی: خانه همت‌یار). بنیان‌های حکمی- فلسفی هنر ایرانی، 1 (1)، 45-59.
لطیفی، محمد و مهدوی‌نژاد، محمدجواد. (1402). چارچوب عملیاتی برای رایانش یکپارچه در طراحی معماری انرژی- فرم کارا؛ نمونه مطالعاتی: مسکن اصفهان. گفتمان طراحی شهری مروری بر ادبیات و نظریه‌های معاصر، ۴ (۲)، 120-135.
لنگ، جان. (1388). آفرینش نظریه های معماری: نقش علوم رفتاری در طراحی محیط. ترجمه علیرضا عینی‌فر. تهران: دانشگاه تهران.
مسعودی‌نژاد، رضا. (1386). مقدمه‌ای بر اسپیس سینتکس. تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
ملازاده، عباس؛ بارانی‌پسیان، وحید و خسروزاده، محمد. (1391). کاربرد چیدمان فضایی در خیابان ولیعصر شهر باشت. مدیریت شهری، دوره دهم، شماره 29، 81-90.
نژادابراهیمی، احد و فرشچیان، امیرحسین. تعامل اجتماعی در مکان معماری، عنصری در اعتلاء جهان شهر معنوی اسلامی، نمونه موردی: شهر معنوی مشهد مقدس. همایش بین‌المللی بازخوانی تمدن اسلامی و جهان شهر معنوی با تاکید بر شهر مقدس مشهد در جامعه المصطفي العالميه شهر مشهد، 9 آذرماه 1396.
همدانی‌گلشن، حامد؛ مطلبی، قاسم و بهزادفر، مصطفی. (1398). تبیین رابطه پیکره‌بندی فضایی و تعاملات اجتماعی، با
استفاده از برهم کنش نحو فضا و روان‌شناسی بوم‌شناختی. صفه، دوره سی، شماره 1، 59-76.

Dawes, M. J. & Ostwald, M. J. & Lee, J. H. (2021). Examining control, centrality and flexibility in Palladio’s villa plans using space syntax measurements. Frontiers of Architectural Research, https://doi.org/10.1016/j.foar.2021.02.002.
Giddens, A. (1984). The Constitution of Society: Outline of the Theory of Structuration. Cambridge: Polity Press.
Hillier, Bill. (1996). Space is the Machine: A Configurational Theory of Architecture. Cambridge: Cambridge University Press.
Hillier, Bill & Julienne Hanson. (1984). The Social Logic of Space. Cambridge: Cambridge University Press.
Lawson, B. (2007). Language of Space. Routledge. PBShop UK.
Ostwald, Michael J. (2011). A Justified Plan Graph Analysis of the Early Houses (1975-1982) of Glenn Murcutt. Nexus Network Journal. Volume 13. Issue 3.
Turner, Alasdair. (2001). Depthmap: A Program to Perform Visibility Graph Analysis. 3rd International Symposium on Space Syntax. Georgia: Georgia Technological Institute.