واکاوی مؤلفه‌های همدلی تعاملگرایانه زوجین در روابط بینفردی با استفاده از روش تحلیل مضمون

الموضوعات :

سیدمحمدصادق سهروردی ¹ , مجتبی شاهنوشی ² , رضا اسماعیلی ³

1 - دانشجوی دکتری تخصصی مدیریت فرهنگی، واحد اصفهان (خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان(خوراسگان)، ایران
2 - دانشیار، گروه مدیریت فرهنگی، واحد اصفهان (خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران
3 - استادیار گروه مدیریت فرهنگی، واحد اصفهان (خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران

تاريخ الإرسال : 02 الأربعاء , شعبان, 1444 تاريخ التأكيد : 23 الثلاثاء , ذو الحجة, 1444 تاريخ الإصدار : 22 الأربعاء , ربيع الأول, 1446

الکلمات المفتاحية: همدلی, روابط بین¬فردی زوجین, تحلیل مضمون,

ملخص المقالة :

این پژوهش با هدف شناسایی مضامین و مؤلفه‌های همدلی تعامل­گرایانه در روابط بین­فردی زوجین ایرانی با استفاده از رویکرد کیفی پژوهش و روش تحلیل مضمون به انجام رسیده است. مشارکت­کنندگان پژوهش پانزده نفر از اساتید رشته­های ارتباطات و مشاوره­ شاغل در دانشگاه­های آزاد و دولتی و همچنین کارشناسان رسانه و مشاوران خانواده در شهر اصفهان با تجربه کاری بیش از ده سال بود که با روش نمونه­گیری هدفمند انتخاب شدند. ابزار جمع­آوری داده­ها مصاحبه نیمه­ساخت­یافته بود. به منظور تحلیل داده­ها از رویکرد شبکه مضامین استفاده شد. یافته­های پژوهش نشان داد که همدلی تعامل­گرایانه (به عنوان مضمون فراگیر) دارای پنج مضمون سازمان­دهنده «خودتعاملی همدلانه»، «دگرتعاملی همدلانه»، «هم­ذات­پنداری هدفمند»، «چارچوب­مندی ارتباطی» و «پذیرندگی آگاهانه» است. این مضامین در تعامل با یکدیگر شبکه مضامین همدلی تعامل­گرایانه زوجین در روابط بین­فردی زوجین را شکل داده­اند. به طور کلی، نتایج پژوهش بیانگر این بود که همدلی تعامل­گرایانه می­تواند کیفیت روابط بین­فردی زوجین را تقویت نماید.

المصادر:

Abdi, M.R., Nejati, V., Zabihzadeh, A., Mohseni, M. and Mohammadi, R. (2011). Comparing the abilities of empathy and mind reading in couples applying for divorce and the normal group. Journal of Thought and Behavior in Clinical Psychology, 7(25), 76-67. (In Persian)
Alaedini, Z., Moeeini, S., & KajbaF, M.B. (2018). Effects of affective and cognitive empathy induction on couples’ behavior and outcomes in conflicts. Journal of Contemporary Psychology, 13 (2), 130-139. (In Persian)
Ali, F., Amorim, I. S., & Chamorro-Premuzic, T. (2009). Empathy deficits and trait emotional intelligence in psychopathy and Machiavellianism. Personality and individual differences, 47(7), 758-762.
Alimohammadi, F., & Aghajani, A. (2021) Predicting quality of marital life based on couples commitment, and empathy in married students of Islamic Azad University, Qom Branch. Shenakht Journal of Psychology and Psychiatry, 8 (4), 135-145. (In Persian)
Attride-Stirling, J. (2001). Thematic networks: an analytic tool for qualitative research. Journal of Qualitative research, 1(3), 385-405.
Busby, D. M., & Gardner, B. C. (2008). How do I analyze thee? Let me count the ways: Considering empathy in couple relationships using self and partner ratings. Journal of Family Process, 47(2), 229-242.
Cramer, D., & Jowett, S. (2010). Perceived empathy, accurate empathy and relationship satisfaction in heterosexual couples. Journal of Social and Personal Relationships, 27(3), 327-349.
Cramer, D., & Jowett, S. (2010). Perceived empathy, accurate empathy and relationship satisfaction in heterosexual couples. Journal of Social and Personal Relationships, 27(3), 327-349.
Creswell, J. W., & Miller, D. L. (2000). Determining validity in qualitative inquiry. Journal of Theory into Practice, 39(3), 124-130.
Heavy, C. L, Larson. B. M, Zumtoble. O.C & Christensen, A. (1996). The Communication Patterns Questionnaire: The Reliability Validity of a Constructive Communication Subscale. Journal of marriage and family, 58: 796-800.
Hoffman ML. (2000). Empathy and Moral Development: Implications for Caring and Justice. Cambridge, UK; New York, NY: Cambridge University Press
John, N.A., Seme, A., Assegid Roro, M., & Tsui, A.O. (2017). Understanding the meaning of marital relationship quality among couples in peri-urban Ethiopia. Journal of Culture, health & sexuality 19(2), 267-278.
Naderi, L., Molavi, H., & Nory, A. (2015). The Prediction of Marital Satisfaction of Couples in Isfahan Based on Empathy and Forgiveness. Journal of Knowledge and Research in Applied Psychology, 16 (4), 69-75. (In Persian)
Plopa, M., Kaźmierczak, M., & Karasiewicz, K. (2019). The quality of parental relationships and dispositional empathy as predictors of satisfaction during the transition to marriage. Journal of Family Studies, 25(2), 170-183.
Ramezani, A., Ghamari, M., Jafari, A., & Aghdam, G. F. (2020). The effectiveness of a ToM training program in promoting empathy between married couples. Journal of Couple & Relationship Therapy, 19(1), 1-25. (In Persian)
Rosen, N. O., Bois, K., Mayrand, M. H., Vannier, S., & Bergeron, S. (2016). Observed and perceived disclosure and empathy are associated with better relationship adjustment and quality of life in couples coping with vulvodynia. Archives of Sexual Behavior, 45(8), 1945-1956.
Sadeghi Fasaei, S., & Malekipour, Z. (2013). Gender Analysis of Distance in Marital Relationship: Examples and Contexts Formation. Woman in Development & Politics, 11(1), 1-28.
Shuper Engelhard, E. (2019). Embodying the couple relationship: kinesthetic empathy and somatic mirroring in couples therapy. Journal of Couple & Relationship Therapy, 18(2), 126-147.
Smith, A. (2006). Cognitive empathy and emotional empathy in human behavior and evolution. Journal of The Psychological Record, 56(1), 3-21.
Tao, P., Coates, R., & Maycock, B. (2012). Investigating marital relationship in infertility: a systematic review of quantitative studies. Journal of reproduction & infertility, 13(2), 71.
Ulloa, E. C., Hammett, J. F., Meda, N. A., & Rubalcaba, S. J. (2017). Empathy and romantic relationship quality among cohabitating couples: An actor–partner interdependence model. Journal of The Family Journal, 25(3), 208-214.

نص كامل:



 

 

 

 

 

واکاوی مؤلفه‌های همدلی تعاملگرایانه زوجین در روابط بینفردی با استفاده از روش تحلیل مضمون

سید محمد صادق سهروردی

دانشجوی دکتری تخصصی مدیریت فرهنگی، واحد اصفهان (خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان(خوراسگان)، ایران

*مجتبی شاهنوشی

دانشیار، گروه مدیریت فرهنگی، واحد اصفهان (خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران

رضا اسماعیلی

 استادیار گروه مدیریت فرهنگی، واحد اصفهان (خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران

چکیده

این پژوهش با هدف شناسایی مضامین و مؤلفه‌های همدلی تعامل­گرایانه در روابط بین­فردی زوجین ایرانی با استفاده از رویکرد کیفی پژوهش و روش تحلیل مضمون به انجام رسیده است. مشارکت­کنندگان پژوهش پانزده نفر از اساتید رشته­های ارتباطات و مشاوره­ شاغل در دانشگاه­های آزاد و دولتی و همچنین کارشناسان رسانه و مشاوران خانواده در شهر اصفهان با تجربه کاری بیش از ده سال بود که با روش نمونه­گیری هدفمند انتخاب شدند. ابزار جمع­آوری داده­ها مصاحبه نیمه­ساخت­یافته بود. به منظور تحلیل داده­ها از رویکرد شبکه مضامین استفاده شد. یافته­های پژوهش نشان داد که همدلی تعامل­گرایانه (به عنوان مضمون فراگیر) دارای پنج مضمون سازمان­دهنده «خودتعاملی همدلانه»، «دگرتعاملی همدلانه»، «هم­ذات­پنداری هدفمند»، «چارچوب­مندی ارتباطی» و «پذیرندگی آگاهانه» است. این مضامین در تعامل با یکدیگر شبکه مضامین همدلی تعامل­گرایانه زوجین در روابط بین­فردی زوجین را شکل داده­اند. به طور کلی، نتایج پژوهش بیانگر این بود که همدلی تعامل­گرایانه می­تواند کیفیت روابط بین­فردی زوجین را تقویت نماید.

واژگان کلیدی: همدلی، روابط بین­فردی زوجین، تحلیل مضمون

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

The Study of Interactional Empathy Components of Couples in Interpersonal Relationships Using Thematic Analysis Method

Seyed Mohammad Sadegh Sohrevardi, Ph.D Student

cultural management, Isfahan branch (Khorasgan), Islamic Azad University, Isfahan (Khorasgan), Iran.

Mojtaba Shahnooshi, Ph.D

Associate Professor, Department of Cultural Management, Isfahan Branch (Khorasgan), Islamic Azad University, Isfahan, Iran

Reza Esmaeili, Ph.D

Assistant Professor, Department of Cultural Management, Isfahan Branch (Khorasgan), Islamic Azad University, Isfahan, Iran

Abstract

This Study sought to identify the themes and components of interactional empathy in the interpersonal relationships of Iranian couples. Empathy between couples is important in the sense that its lack can have many negative consequences both at the micro level (relationships between couples), at the institutional level (family), and at the macro level (society). This research was based on a qualitative approach and a thematic analysis method. The research participants were 15 members of the faculty of communication and counselling working in public and Azad University, as well as media experts and family counsellors with more than ten years of work experience, which were selected by purposive sampling. The data analysis approach was the Theme network presented by Attride-Stirling (2001). Data analysis was done based on three-stage thematic coding. The findings show that interactional empathy (as a global theme) has five organizing themes "empathetic self-interaction", "empathic other-interaction", "targeted identification", "communicative framework", and "conscious acceptance". These themes, in articulated interaction with each other, form the network of interactionist empathy themes of couples in the interpersonal relationships of couples. The research results generally show that interactive empathy can strengthen couples' interpersonal relationships.

Keywords: Empathy, Interpersonal Relationships of Couples, Thematic Analysis

 

مقدمه 

 

روابط زوجین سازه­ای چندبعدی است که هم ویژگی­های عینی رابطه زناشویی مانند سطوح همراهی، ارتباط، محبت، اعتماد و تعارض را شامل می­شود و هم جنبه­های ذهنی رابطه زناشویی مانند میزان رضایت زناشویی یا سطح شادکامی (John et al., 2017: 269). تحقيقات نشان داده است كه ارتباط باز، مداوم و روشن، يكي از ویژگی‌های اساسي خانواده­هـايي است كه سالم و مستحکم هستند. خانواده­اي كه اعضاي آن ارتباط صحيح با يكديگر برقرار مي­كنند، بهتـر مي­توانند مسائل خود را حل بكنند و رضايت بيشتري از ارتباط خود دارند (Heavy et al., 1996: 767). همچنین کیفیت مناسب روابط بین زوجین یک عامل بنیادی در شادی، رفاه و کارآمدی نهاد خانواده است، در حالی که کیفیت پایین روابط بین زوجین، مسائل و مشکلات متعدد اجتماعی و خانوادگی را به دنبال دارد (Tao et al., 2012: 72).

با وجود اهمیتی که روابط زوجین دارد، شواهد موجود گویای این حقیقت است که زوجین در عصر حاضر در برقراری ارتباط و داشتن زندگی زناشویی رضایت­مند با مشکلات و ناهماهنگی­های متعددی روبه‌رو هستند. احساس امنیت، آرامش و روابط صمیمانه به سستی گراییده و کانون خانواده دستخوش فرآیندهای ناخوشایند شده است (Sadeghi Fasaei & Maleki pour, 2013: 2). یکی از عواملی که چنین مسئله­ای را شکل داده است، فقدان همدلی زوجین با یکدیگر است. همدلی فرآیندی روان­شناختی است که طی آن عواطف فرد بیشتر با موقعیت دیگران سازگار و منطبق است تا با موقعیت خود همدلی درک عاطفی موقعیت دیگران توسط فرد است (Hoffman, 2000: 30). همدلی واکنش عاطفی  فرد به موقعیت عاطفی دیگران است که همراه با توانایی شناختی برای فهم درست افکار، احساسات و عواطف دیگران است (Ali et al., 2009: 761). همدلی توانایی افراد برای درک احساسات دیگران به­گونه­ای است که فرد خود را به جای دیگری بگذارد (Shuper Engelhard, 2019: 128). همدلی فرآیند ورود به دنیای تجربی شخصی دیگر و درک آن است. در روابط بین زوجین، همدلی درک و فهم این مسئله است که شریک زندگی چگونه فکر می­کند، احساس می­کند، خیال‌پردازی می­کند (Busby & Gardner, 2008: 232). 

همدلی زوجین می­تواند سبب بهبود تعاملات زوجین، گسترش منطق گفتگو و تلاش برای درک و شناخت بیشتر آنان از یکدیگر در وهله اول و تقویت کارآمدی نهاد خانواده در وهله بعد شود. هنگامی که زوجین به صورت تعامل­گرایانه با یکدیگر رابطه دارند، یکدیگر را درک می­کنند، برای ارزش­ها و تفکر همدیگر ارزش قائل هستند، می­توانند خودشان را به جای دیگری بگذارند و توان ارتباط مؤثر و کارآمد زناشویی با یکدیگر را کسب می­کنند. نتایج پژوهش­های مختلف (Cramer & Jowett, 2010; Rosen et al., 2016; Plopa et al., 2019; Ulloa et al., 2017) بیانگر این است که همدلی می­تواند کیفیت روابط بین­فردی زوجین را بهبود بخشیده، سازگاری آنان را تقویت نموده و در نهایت سلامت و کارآمدی بیشتری برای خانواده را به بار بیاورد. به طور مشخص، کارآمدی نهاد خانواده نیز می­تواند سودمندی­های فراوانی برای جامعه به دنبال داشته باشد. در مقابل، فقدان همدلی بین زوجین می­تواند ناسازگاری بین آنان را افزایش داده، تنش­های زناشویی را بیشتر نموده و در نهایت باعث ناکارآمدی نهاد خانواده شود. بنابراین به طور مشخص، تقویت همدلی بین زوجین می­تواند در سطوح خرد سبب بهبود رضایت زناشویی، تقویت روابط بین­فردی، شادکامی بیشتر و ...، در سطح نهادی سبب کاهش تنش­های خانوادگی، تقویت تعاملات خانوادگی و به طور کلی کارآمدی بیشتر خانواده و در سطح کلان سبب سلامت بیشتر جامعه شود.

با وجود اهمیت نهاد خانواده در ایران، به نظر می­رسد تنش­ها و ناسازگاری­های خانوادگی در ایران (که کیفیت پایین روابط بین زوجین احتمالاً یکی از دلایل اصلی آن است) در حال افزایش است. آمار طلاق و افزایش روزافزون آن در جامعه ایرانی نشانه­ای از این مسئله است. تأملی بر روند آمارهای طلاق در کشور نشان می‌دهد که این موضوع در کشور نگرانی‌های زیادی را ایجاد کرده است به گونه­ای که در سال 1396 به عنوان یکی از پنج موضوع دارای اولویت در کشور در کنار اعتیاد به مواد مخدر و روانگردان‌ها، بیکاری، مفاسد اخلاقی و حاشیه‌نشینی (سکونت‌گاه‌های غیررسمی) تعیین شده است. اهمیت این مسئله به حدی است که در نظام تصمیم­گیری و سیاست‌گذاری سطح کلان نیز همواره مورد توجه جدی بوده است. هم در قانون حمایت از خانواده که در سال 1391 تصویب شده است و هم در سیاست‌های کلی خانواده که سال 1395 ابلاغ شده است در این زمینه تأکیدات مهمی شده است. همان­طور که بحث شد، کیفیت پایین روابط بین زوجین و ناسازگاری­های بین آنان یکی از عوامل اصلی افزایش طلاق در جامعه ایرانی است. در مقابل، همدلی زوجین می­تواند از رخ دادن این مسائل از طریق افزایش توان فهم و قدرت درک متقابل زوجین از مشکلات و مسائل یکدیگر جلوگیری نماید. بنابراین، تقویت همدلی و ارائه سیاست­هایی در این زمینه از سوی نظام تصمیم­گیری احتمالاً می­تواند در کاهش ناسازگاری­های زوجین و به­تبع آن کارآمدی بیشتر خانواده نقش مثبتی داشته باشد. بیشتر مسائل و مشکلاتی که در روابط بین زوجین ایرانی وجود دارد، را می­توان از طریق تقویت منطق گفتگو و تعامل بین آنان و توسعه همدلی حل نمود. پیش­نیاز تحقق این مسئله شناخت همدلی به عنوان پدیده­ای روانی-اجتماعی و مفصل‌بندی مؤلفه‌های آن است. چنین شناختی می­تواند به نظام تصمیم­گیری در سطوح مختلف در جهت اتخاذ سیاست­های مناسب برای مواجهه با مسئله ناسازگاری زوجین، تنش­های خانوادگی و طلاق کمک نماید. پژوهش حاضر در همین راستا انجام شده است و تلاش دارد تا با اتخاذ رویکردی کیفی، مؤلفه‌های همدلی تعامل­گرایانه بین زوجین را شناسایی کرده و آن­ها را در یک شبکه مضمونی قابل فهم ترسیم نماید. بنابراین پرسش اساسی پژوهش حاضر این است که همدلی تعامل­گرایانه زوجین ایرانی دارای چه مؤلفه‌ها و مضامینی است و چگونه این مضامین در یک شبکه مضمونی در کنار یکدیگر قرار می­گیرند؟

 

روش

روش مورد استفاده در این پژوهش تحلیل مضمون¹ و رویکرد تحلیل داده­ها شبکه مضامین است. در این رویکرد که توسط Attride-Stirling   (2001) ارائه شده است بر اساس فرایندی مشخص، مضامین پایه² (کدها و نکات کلیدی موجود در متن)، سازمان­دهنده³ (ترکیب و تلخیص مضامین پایه) و فراگیر⁴ (اصول حاکم بر متن به عنوان یک کل) را نظام­مند می­کند؛ سپس این مضامین به صورت نقشه­های شبکه تارنما⁵، رسم و مضامین برجسته هر یک از این سطوح همراه با روابط میان آن‌ها نشان داده می­شود. در پژوهش حاضر نیز ابتدا مضامین پایه بر مبنای نکات کلیدی مرتبط با موضوع پژوهش استخراج و از تلخیص و ترکیب مضامین پایه، مضامین سازمان­دهنده و در ادامه از طریق ترکیب مضامین سازمان­دهنده و همچنین کشف اصول حاکم بر داده­های پژوهش، مضمون فراگیر مرتبط با پدیده مورد مطالعه استخراج و در نهایت شبکه مضامین مربوطه ترسیم شده است.

مشارکت­کنندگان پژوهش، شامل اساتید رشته­های ارتباطات و مشاوره­ شاغل در دانشگاه­های آزاد و دولتی و همچنین کارشناسان رسانه و مشاوران خانواده در شهر اصفهان با تجربه کاری بیش از 10 سال بوده است که با 15 نفر از آن­ها مصاحبه نیمه­ساختاریافته انجام شده است. شیوه نمونه­گیری پژوهش نمونه­گیری هدفمند بوده است. در واقع در بخش کیفی پژوهش در راستای اهداف پژوهش افراد مورد مطالعه به صورت هدفمند انتخاب و با آن­ها مصاحبه انجام شد. قابل‌ذکر است در فرایند گردآوری داده­ها نیز نمونه­گیری نظری مدنظر بوده است. برای گردآوری داده­ها از مصاحبه عمیق نیمه­ساختاریافته استفاده شده است. پروتکل مصاحبه شامل تعدادی پرسش زمینه­ای و مجموعه­ای از پرسش­ها مرتبط با مباحث اصلی پژوهش بوده است.

تحلیل داده­ها با استفاده از تکنیک رایج در پژوهش­های کیفی یعنی کدگذاری به انجام رسیده است. شیوه کدگذاری مورد استفاده در این بخش مبتنی بر الزامات رویکرد شبکه مضامین مدنظر استرلینگ است. به این معنا که در یک فرایند شش مرحله­ای ابتدا مفاهیم اولیه پژوهش استخراج و در ادامه از طریق تلخیص و فروکاهی این مفاهیم، مضامین پایه شناسایی و استخراج شدند، در ادامه با جمع­بندی مضامین پایه، مضامین سازمان­دهنده و در نهایت از طریق جمع­بندی مضامین سازمان­دهنده، مضامین فراگیر پژوهش استخراج شدند. در نهایت نیز شبکه مضامین پژوهش ترسیم و مورد تفسیر قرار گرفتند. قابل ذکر است در تحلیل داده­های پژوهش از منطقِ قیاسی- استقرایی استفاده شده است. بدین معنا که با بهره­مندی از ادبیات نظری و تجربی موجود، درکی کلی از همدلی و روابط بین­فردی زوجین به دست آمده و مقولات اولیه استخراج شده­اند. در مرحله بعد با استفاده از مصاحبه­های انجام شده، کدگذاری تجربی به صورت استقرایی انجام شد و در نهایت این دو رویکرد به یکدیگر متصل شده­اند.

برای بررسی کیفیت و اعتبار نتایج پژوهش از تکنیک­های اعتباریابی توسط اعضا⁶، زوایه­بندی⁷ و ارزیاب یا بازرس خارجی⁸ (Creswell & Miller, 2000) استفاده شده است. نخست صحت یافته­های پژوهش توسط تعدادی از افراد مورد مطالعه تأیید شد. دوم، با استفاده از تکنیک زاویه­بندی از دو کدگذار دیگر خواسته شد که چند مورد از مصاحبه­ها را کدگذاری نمایند تا محققان از صحت و اعتبار کدگذاری خود اطمینان حاصل کنند. علاوه بر این دو نفر از متخصصان این حوزه (هم روش­شناختی و هم محتوایی) به عنوان ارزیاب یا بازرس خارجی فرآیند کدگذاری، استخراج مضامین و شبکه مضامین را بررسی و نتایج نهایی آن را تأیید نمودند.

 

یافته­ها

در پژوهش حاضر ابتدا مصاحبه­های انجام شده به صورت دقیق بررسی شده و مفاهیم اولیه (گویه­ها) استخراج شده­اند (68 مفهوم/ گویه). سپس با تلفیق و ترکیب این مفاهیم در مرحله اول 13 مضمون پایه و در مرحله بعد 5 مضمون سازمان­دهنده و در نهایت دو مضمون فراگیر استخراج شده است. یافته­های مربوط به بخش کیفی پژوهش شامل مفاهیم اولیه، مضامین پایه، سازمان­دهنده و فراگیر در جدول زیر گزارش شده­اند:

 

---

[1] . Thematic Analysis

[2] . Basci Theme

[3] . Organizing Theme

[4] . Global Theme

[5] . Web-Like Maps

[6] . Member Check  

[7] . Triangulation  

[8] . External audit 

جدول (1). فرآیند کدگذاری و مقوله­بندی داده­ها و استخراج مضامین

مضامین فراگیر	مضامین سازمان دهنده	مضامین پایه	مفاهیم اولیه
همدلی تعامل­گرایانه	خودتعاملی همدلانه	خود توجهی	توجه به احساسات و عواطف خود/ گفتگوی همدلانه مداوم با خود/ عدم­ سرکوب احساسات خود/ گشودگی درونی برای دریافت احساسات دیگران/ مهم پنداشتن سلامت روانی و روحی خود
		خود توانمندی	احساس توانمندی روانی در مواقع بحرانی/ احساس قدرت و کارآمدی در موقعیت­های دشوار عاطفی/ توانایی مدیریت و تنظیم عواطف خود بر اساس موقعیت­های مختلف/ داشتن مهارت‌ بازدارندگی هیجانات/ توانایی خودمشاهده­گری
		خود کنترلی	تسلط بر عواطف خود در موقعیت­های بحرانی و استرس­زا/ آرامش درونی در صورت نیاز دیگران به کمک در مواقع بحرانی/ حفظ آرامش خود در صورت مشاهده رنج دیگران/ کنترل داشتن بر رفتارهای خود و تنظیم آن بر اساس موقعیت­های مختلف
	دگرتعاملی همدلانه	دگرخواهی	توجه به احساسات و عواطف شریک زندگی/ حمایت از شریک زندگی در هر شرایطی/ ناراحتی از مصیبت­های تجربه­شده توسط شریک زندگی/ اهمیت دادن به شریک زندگی به اندازه خود/ تلاش برای کسب رضایت شریک زندگی/ برآورده کردن نیازهای شریک زندگی و اولویت قائل شدن برای آن/ نگاه غیرابزاری به شریک زندگی
		همدردی	شنونده بودن برای شریک زندگی بدون قضاوت و سرزنش/ همدردی با شریک زندگی در مسائل و مشکلات/ همدردی با شریک زندگی در صورت تجربه مصیبت
		رابطه­مندی	ارتباط کلامی با شریک زندگی/ ارتباط غیرکلامی با شریک زندگی/ صمیمیت داشتن در رابطه با شریک زندگی/ ترجیح گفتگوی مداوم برای حل مشکلات/ استفاده از مهارت­های ارتباطی در تعامل با شریک زندگی/ شفقت و مهربانی داشتن در برقراری ارتباط با شریک زندگی
	هم­ذات­پنداری هدفمند	خیال ‌پردازی	توانایی تخیل نسبت به مسائل مختلف روزمره/ درگیری ذهنی با مسائل تجربه شده در زندگی زناشویی/ خیال‌پردازی نسبت به آینده زندگی مشترک/ روایت­سازی از رخدادهای تجربه شده در زندگی مشترک/ روایت­سازی از تجارب شریک زندگی/ توانایی خیال‌پردازی مشترک با شریک زندگی
		تصویر سازی	هم­ذات­پنداری ذهنی با شریک زندگی جهت درک مسائل از دیدگاه وی/ جای دادن خود به جای شریک زندگی در صورت دلخوری از وی/ جای دادن خود به جای شریک زندگی قبل از انتقاد از وی جهت فهم احساس وی از انتقاد/ تصویرسازی ذهنی از پیامدهای برخورد با شریک زندگی/ دیدن مسائل از دیدگاه شریک زندگی
	چارچوب­مندی ارتباطی	آگاهی	آگاهی نسبت به ویژگی­های خود و شریک زندگی/ آگاهی از تفاوت‌های ذاتی زن و مرد/ شناسایی بخش‌های مختلف شخصیت (والد، بالغ و کودک) خود و شریک زندگی و برقراری ارتباط متناسب با هر بخش/ آگاهی بر محدودیت­ها و توانایی‌های شناختی خود و شریک زندگی/ داشتن تصویری واقعی از قابلیت‌های شریک زندگی
		دیدگاه	بررسی دیدگاه­های مخالف قبل از تصمیم­گیری/ صرف زمان کافی برای شنیدن دلایل شریک زندگی حتی در صورت احساس برحق بودن خود/ آسان بودن دیدن مسائل از نگاه شریک زندگی/ حلاجی جنبه­های مختلف تصمیم­گیری بر اساس بررسی دیدگاه­های شریک زندگی/ چندمنبعی بودن دیدگاه­های خود
		تداوم	تلاش برای جلوگیری از تضعیف رابطه با گذشت زمان و مصمم بودن در تقویت آن/ تاب­آوری و تحمل مشکلات موجود در زندگی در راستای حفظ رابطه/ شناسایی محدودیت‌ها و توانایی‌های همدیگر برای حفظ رابطه
	پذیرندگی آگاهانه	درک	درک نیازهای عاطفی و غیرعاطفی شریک زندگی/ احترام متقابل/ تنظیم توقعات اقتصادی از شریک زندگی/ تنظیم توقعات جنسی از شریک زندگی/ تنظیم توقعات عاطفی از شریک زندگی/ تغییر باورها و نگرش‌ها نسبت به یکدیگر در صورت نیاز/ تلاش برای ایجاد درک مشترک از مسائل و مشکلات/ توانایی دستیابی به تفاهم رفتاری و ذهنی
		پذیرش	پذیرش تفاوت­ها/ توجه به ظرفیت­های یکدیگر/ نگاه کردن از منظر شریک زندگی به مسائل و درک احساسات او/ پذیرش مسئولیت رفتارهای خود/ حضور و پذیرندگی در روابط زناشویی

 

همان­طور که در جدول فوق مشخص است، مضمون فراگیر به دست آمده، «همدلی تعامل­گرایانه» است. همدلی در نظریات مورد بررسی دارای دو بعد شناختی و عاطفی بود، اما به نظر می­رسد که این دو بعد ماهیتی کل­نگرانه دارند و نمی‌توانند همه مسائل زیرمجموعه خودشان را پوشش بدهند. کدگذاری مضمونی مصاحبه­های انجام شده نشان داد که برخی مضامین به دست آمده را نمی­توان در هیچ کدام از این دو بعد به طور مشخص جای داد. برای نمونه، پذیرندگی آگاهانه هم ماهیتی شناختی دارد و هم ماهیتی عاطفی. از طرف دیگر، به نظر می­رسد که همدلی هرچند یک پدیده ذهنی است، اما عامل مهمی در تنظیم رفتار و چارچوب­های عمل زوجین در زندگی روزمره است. همچنین ماهیتِ همدلی تعامل­گرایانه است، حتی در حالتی که فرد با خودش نیز همدلی و همدردی می‌کند. در این حالت نیز فرد، یک شخصیتِ برساخته از خود را در مقابل خودِ خویشتن قرار می­دهد، با آن همدلی می­کند و بر مبنای پاسخ­های دریافت شده از آن، جهت­گیری­های ذهنی خود را بازتنظیم می­کند. بنابراین همدلی لزوماً پدیده­ای تعامل­گرایانه است. ایجاد همدلی تعامل­گرایانه نیازمند این است که فرد ابتدا توانایی همدلی با خودش را کسب کند، سپس بتواند با دیگری (شریک زندگی) نیز همدلی نماید، قدرت هم­ذات­پنداری داشته باشد، بتواند به روابط و ارتباطات خودش یک چارچوب مشخص بدهد و در نهایت قدرت و توانِ پذیرندگی آگاهانه داشته باشد. بر اساس کدگذاری مضمونی مصاحبه­های انجام شده، همدلی تعامل­گرایانه (به عنوان مضمون فراگیر) دارای پنج مضمون سازمان­دهنده است: خودتعاملی همدلانه، دگرتعاملی همدلانه، هم­ذات­پنداری هدفمند، چارچوب­مندی ارتباطی و پذیرندگی آگاهانه. مفصل­بندی و تعامل این مضامین با یکدیگر، شبکه مضمونی همدلی تعامل­گرایانه را شکل می­دهد. در ادامه هر کدام از این مضامین سازمان­دهنده مورد بحث و بررسی قرار می­گیرد.

1. خودتعاملی همدلانه: اولین مضمون سازمان­دهنده همدلی تعامل­گرایانه، خودتعاملی همدلانه است. همان­طور که بحث شد همدلی را نمی­توان تنها مرتبط با فهمِ موقعیت عاطفی «دیگری» از سوی «خود» قلمداد نمود، بلکه بخشی از آن مرتبط با فهمِ موقعیت عاطفی «خود» است. فرد در این وضعیت به تعامل با تصویر برساخت­یافته از خودش می­پردازد، با آن گفتگو می­کند، آن را فهم و درک می­کند و به طور کلی با خودِ خویشتن همدلی می­کند. این مسئله هم می­تواند به شناختِ ظرفیت­ها و قابلیت­های عاطفی و روانی خود منجر شود و هم می­تواند سبب تقویتِ توان و مهارت همدلی فرد با «دیگری» شود. زوجین نیز نیاز است که قبل از هر چیز بتوانند با تصویرِ خودشان همدلی کنند و با آن تعاملی معنادار برقرار نمایند. در این صورت، آنان بهتر می­توانند با شریک زندگی­شان نیز همدلی کنند، زیرا مهارت همدلی را به صورت مداوم با خودشان تمرین کرده­اند. در این وضعیت، آنان با خودِ درونی خودشان تصویرسازی می­کنند و می­توانند جنبه­های مختلف عاطفی، روانی و اجتماعی خودشان را فهم کنند. بر مبنای کدگذاری مضمونی مصاحبه­های انجام شده، خودتعاملی همدلانه دارای سه بعد است: خودتوجهی، خودتوانمندی و خودکنترلی.

بر اساس بعد اول (خودتوجهی) زوجین نسبت به خودشان، احساسات و عواطف خود، ذهنیت، علایق، سلایق ذهنی و ... توجه می­کنند. در واقع، آنان قبل از هر چیز خودشان را شناخته و به دنبال فهمِ نظامِ شخصیتی خودشان هستند. برای همین منظور به صورت مداوم با خودشان گفتگو می­کنند، تعامل می­کنند و تلاش دارند خودشان را درک و فهم کنند. این فرآیند هم می­تواند سبب آرامش روانی و روحی فرد شود، هم نظام شخصیتی خود را بشناسد و هم مبنای عمیق­تر و منسجم­تری برای شناخت و تعامل با شریک زندگی به فرد ببخشد. در واقع، شناختِ خود و توجه به نیازهای عاطفی خود مقدمه‌ای است برای شناختِ شریکِ زندگی و توجه به نیازهای عاطفی وی. فرد در این وضعیت، گشودگی ذهنی بیشتری برای فهم و درک دیگری (شریک زندگی) پیدا می­کند. بنابراین خودتوجهی بعدی مهم از همدلی تعامل­گرایانه است. یکی از افرادی که با وی مصاحبه انجام شده است در این زمینه چنین اظهارنظر نموده است:

«زوجین باید بتوانند به احساسات و عواطف خودشان آگاهی و توجه داشته باشند. اگر آن­ها نتوانند نسبت به خودشان احساس همدلی و هم­ذات­پنداری کنند، نمی‌توانند نسبت به طرف مقابلشان نیز این احساس و درک را داشته باشند».

علاوه بر توجه به خود، زوجین نیاز است که دارای مهارت خودتوانمندی هم باشند. منظور از خودتوانمندی این است که از لحاظ عاطفی و روانی به این توان و قدرت برسند که بتوانند خودشان را کنترل و مدیریت کنند. این مسئله نیازمند این است که زوجین با خودِ خودشان به صورت مداوم تعامل داشته باشند تا بتوانند محدودیت­ها و ظرفیت­های عاطفی خودشان را بشناسند. در این صورت آنان می­توانند در موقعیت­های بحرانی توانمند باشند و دچار فشار و استرس نشوند. آنان همچنین می­توانند عواطف خودشان را در موقعیت­های مختلف تنظیم و مدیریت کنند، مهارت بازدارندگی هیجانات را دارند و از توانایی خودمشاهده­­گری برخوردار هستند. بنابراین خودتوانمندی برآیند خودتوجهی و فهمِ همدلانه خود از سوی زوجین است و در نهایت می­تواند خودتعاملی همدلانه آنان را تقویت نماید. یکی از افرادی که با وی مصاحبه انجام شده است در این زمینه چنین اظهارنظر نموده است:

«وقتی افراد انعطاف‌پذیری ذهنی بیشتری دارند و مهارت بازدارندگی هیجانات دارند و خودکنترلی و خودمشاهده گری دارند، همدلی بیشتری را هم می‌توانند داشته باشند».

خودکنترلی یکی دیگر از ابعاد و مضامین خودتعاملی همدلانه است. پیش­نیاز خودکنترلی نیز شناخت و فهم نظام شخصیتی خود است. وقتی زوجین بتوانند نظام شخصیتی خودشان، عواطف، احساسات و ... را به خوبی بشناسند و فهم کنند، تسلط بیشتری بر عواطف خود در موقعیت­های بحرانی و استرس­زا دارند. در صورت مشاهده رنج دیگران و نیاز آنان به کمک، آرامش درونی و عاطفی خودشان را حفظ می­کنند؛ بر رفتارهای خود در موقعیت­های مختلف کنترل دارند و آن­ها را بر اساس ویژگی­ها و ساختار این موقعیت­ها بازتنظیم می‌کنند. این امر می­تواند به آنان کمک کند که در رابطه با شریک زندگی بر مسائل و اتفاقاتی که برای زندگی زناشویی آنان می­افتد نیز کنترل داشته و توان تنظیم و مدیریت مسائل مختلف را داشته باشند. یکی از افرادی که با وی مصاحبه انجام شده است در این زمینه چنین اظهارنظر نموده است:

«یکی از نشانه­های همدلی این است که فرد بتواند خودکنترلی داشته و خودمشاهده­گیری داشته باشد و بتواند هیجانات درونی خودش را کنترل نماید، از احساسات و افکار خودش و دیگران آگاهی داشته باشد و بتواند استدلال کند که چطور کارکردهای اجرایی آن را می­تواند عملی نماید».

2. دگرتعاملی همدلانه: دومین مضمون سازمان­دهنده همدلی تعامل­گرایانه، دگرتعاملی همدلانه است. در خودتعاملی همدلانه زوجین با خودشان ابراز همدلی می­کردند، اما در اینجا آنان به همدلی با شریک زندگی خودشان می­پردازند. آنان در طی این فرآیند به توجه و شناخت نظام شخصیتی و عاطفی شریک زندگی خودشان می­پردازند و با در تعامل قرار دادن آن با نظام شخصیتی و عاطفی خودشان، به درک و فهمِ عواطف و احساسات، نیازها و رفتارهای شریک زندگی خودشان اقدام می­کنند. برآیند این فرآیند، دگرتعاملی همدلانه است که طبق آن زوجین نسبت به یکدیگر همدلی دارند. بر مبنای کدگذاری مضمونی مصاحبه­های انجام شده، دگرتعاملی همدلانه دارای سه بعد اصلی است: دگرخواهی، همدردی و رابطه­مندی.

اولین بعد یا مضمون سازمان­دهنده دگرتعاملی همدلانه، دگرخواهی است که بر مبنای آن زوجین نسبت به احساسات و عواطف شریک زندگی خودشان توجه می­کنند؛ در هر شرایطی سعی دارند از شریک زندگی خودشان حمایت کنند؛ از مصیبت­ها و تراژدی­های تجربه­شده توسط شریک زندگی خودشان ناراحت می­شوند. در واقع، زوجین نیازهای عاطفی، روانی، جنسی و اجتماعی شریک زندگی­شان را در اولویت قرار داده و حداقل اندازه خودشان به آن­ها اهمیت می­دهند. آنان تلاش می­کنند که از هر ابزاری برای کسب رضایت شریک زندگی خودشان استفاده کنند. به طور کلی، زوجین بر اساس این مضمون، نسبت به یکدیگر نگاهی غیرابزاری دارند و مهم برای آنان، رضایت عاطفی، روانی، جنسی و اجتماعی شریک زندگی­شان است. بنابراین، دگرخواهی به طور خلاصه به معنای اهمیت قائل شدن برای شریک زندگی و نظام شخصیتی، عاطفی و روانی وی است. در واقع، دگرخواهی بدین معنا است که زوجین در هر شرایطی تلاش کنند شریک زندگی­شان را درک کرده و در جهت آرامش عاطفی وی تلاش کنند. یکی از افرادی که با وی مصاحبه انجام شده است در این زمینه چنین اظهارنظر نموده است:

«همدلی در روابط زناشویی هم بدین معناست که حالات همدیگر را بفهمیم و درک کنیم و بتوانیم در حالت هیجانی و احساسی طرف مقابل هم سهیم شویم و شریک شویم و افراد بتوانند دنیای درونی همسر خود را بفهمند و درک کنند و چیزی را که همسرشان حس کرده و تجربه کرده بتوانند حس کنند و احترام بگذارند».

علاوه بر تلاش زوجین برای درک یکدیگر و فهم مسائل از دیدگاه دیگری، آنان نیاز است که نسبت به یکدیگر نیز احساس همدردی داشته باشند. این مسئله نیازمند این است که آنان شناخت کاملی از نظام شخصیتی و عاطفی یکدیگر داشته باشند. بر طبق مضمون همدردی، زوجین نیاز است که دارای مهارت شنوندگی باشند و بتوانند بدون قضاوت و سرزنش کردن، صحبت­های شریک زندگی­شان را گوش بدهند و فهم کنند. زوجین نیاز است که در هنگام بروز مشکلات و مسائل یا تجربه مصیبت از سوی شریک زندگی­شان با وی احساس همدردی کرده و تلاش کنند بدون قضاوت آرامش عاطفی برای وی فراهم نمایند. بنابراین همدردی فهمِ همدلانه و ابراز حمایتِ عاطفی از شریک زندگی در هنگام تجربه رخدادهای ناخوشایند از سوی وی است. این امر نیازمند این است که از قبل حس اعتماد بین زوجین شکل گرفته باشد و فرد احساس نکند که بیان کردن مسائل شخصی می­تواند سبب پیامدهایی منفی در زندگی زناشویی شود. یکی از افرادی که با وی مصاحبه انجام شده است در این زمینه چنین اظهارنظر نموده است:

«همدلی کردن به این معناست که من وقتی همسرم با من صحبت می‌کند من نخواسته باشم او را قضاوت کنم و نخواسته باشم او را راهنمایی کنم و نخواسته باشم او را کمک کنم و فقط حرف‌های او را بشنوم و شنونده فعال باشم و اجازه دهم که او دردها و تنش‌ها و رنجش‌هایی که او را ناراحت می‌کند کامل به من بگه و من شنونده بسیار خوبی برای طرف مقابلم باشم تا او بتواند آزادانه بدون اینکه ترس از قضاوت شدن داشته باشه و یا ترس از سرزنش شدن داشته باشه حرف‌های دلش را بزنه».

در نهایت مسئله­ای که می­تواند دگرتعاملی همدلانه بین زوجین را تقویت نماید، رابطه­مندی است. بر مبنای این مضمون، زوجین باید به هر طریقی تلاش کنند که تعامل و ارتباط بین خودشان را تقویت کرده و از فرسایش آن جلوگیری نمایند. تعامل و ارتباط بنیاد رابطه بین زوجین است و در صورتی که فرسایش پیدا کند به سادگی رابطه آنان را ویران خواهد کرد. بنابراین، زوجین باید با استفاده از مهارت­های کلامی و غیرکلامی سعی کنند با شریک زندگی­شان ارتباط کارآمد داشته باشند. زوجین برای حل تعارضات و مسائل زناشویی نیاز است که منطقِ گفتگو را در پیش بگیرند و تلاش کنند از طریق گفتگو مسائل را حل کنند و از تبدیل آن­ها به تنش­ها و ناسازگاری­ها جلوگیری نمایند. علاوه بر این، نیاز است که در تعامل و ارتباط بین یکدیگر، صمیمیت، شفقت و مهربانی را مبنا قرار بدهند. برای ایجاد ارتباط همدلانه، میاز است زوجین درک و شناخت کاملی از یکدیگر و نظام­های عاطفی و شخصیتی یکدیگر داشته باشند. در این صورت روابط آنان با یکدیگر کارآمد شده و نسبت به یکدیگر همدلی بیشتری خواهند داشت. یکی از افرادی که با وی مصاحبه انجام شده است در این زمینه چنین اظهارنظر نموده است:

«برای ارتباط مؤثر بیش از اینکه گفتار مؤثر باشد لحن کلام و زبان بدن مؤثر است. و زمانی که زوجین می‌خواند به دل هم بنشینند بایستی حرف‌هایی بزنند که بدون نقاب باشه.زمانی که همراه با نقاب‌ها و دورویی‌ها باشه و خود واقعی‌شان نباشند بنابراین تناقض بین کلام آن‌ها و لحن و زبان بدنشان نمایان خواهد شد و همخوانی ندارد و طرف مقابل به‌ویژه خانم‌ها متوجه این تناقض می‌شوند و برای ارتباط مؤثر نیاز هست که درک متقابل و آگاهانه‌ای افراد نسبت به طرف مقابل داشته باشند».

3. هم­ذات­پنداری هدفمند: سومین مضمون سازمان­دهنده همدلی تعامل­گرایانه، هم­ذات­پنداری هدفمند است. منظور از هم­ذات­پنداری هدفمند این است که زوجین خودشان را به جای شریک زندگی­شان بگذارند و بر مبنای آن رفتارهای عینی خودشان را تنظیم کنند. بر مبنای کدگذاری مضمونی مصاحبه‌های انجام شده، هم­ذات­پنداری هدفمند به عنوان یک مضمون سازمان­دهنده دارای دو بعد یا مضمون پایه است: خیال‌پردازی و تصویرسازی ذهنی.

خیال‌پردازی به معنای تصویرسازی از دیگری در ذهن خویشتن برای فهم بهتر وی است. بر این اساس زوجین نیاز است که بتوانند اولاً نسبت به شریک زندگی خود، مسائل و رخدادهای تجربه شده در زندگی خیال‌پردازی منسجم کنند، با آن­ها درگیری­های ذهنی مداوم داشته باشند در نهایت بتوانند یک و نظام تخیلی از زندگی زناشویی خودشان و تجارب آن ترسیم کنند. برای این کار زوجین نیاز است که بتوانند خودشان را جای شریک زندگی­شان قرار بدهند و مسائل را از دیدگاه وی بنگرند. مثلاً هنگامی که از وی دلخوری دارند یا قصد دارند از وی انتقاد کنند خودشان را جای وی بگذارند و ببینند واکنش وی چگونه است و این دلخوری یا انتقاد چقدر منصفانه است. یکی از افرادی که با وی مصاحبه انجام شده است در این زمینه چنین اظهارنظر نموده است:

«همدلی به طور کلی به معنایِ خود را جای دیگری نهادن است و مرز آن عواطف و احساسات است و اگر وارد حوزه عقل و منطق شود در واقع از همدلی به همدردی رسیده است. زن و شوهر در حوزه همدلی باید همزادپنداری داشته باشند و بنا بر موضوعات مختلف، خود را به صورت ذهنی در جایگاه طرف مقابل قرار دهد و او را درک کند و سطح توقعات خود را بر این اساس شکل دهد».

علاوه بر خیال‌پردازی، زوجین نیاز است که توان و مهارت تصویرسازی ذهنی را داشته باشند. بدین معنا که بتوانند تصویرهای دقیقی از خودشان، زندگی زناشویی و نظام ذهنی-عاطفی شریک زندگی خودشان به دست بدهند و از آن روایت­هایی منسجم بسازند. بر این اساس زوجین در این وضعیت یک تصویرسازی ذهنی از شریک زندگی­شان در مورد مسائل مختلف به دست می­آورند که می­تواند مبنای خوبی برای رفتارهای عینی در زندگی زناشویی باشد. تصویرسازی ذهنی سبب ایجاد فهم بهتر، واقعی­تر و تعامل­گرایانه­تر از مسائل می­شود. این روایت­سازی تنها مختص وضعیت موجود نیست، بلکه زوجین نیاز است که نسبت به آینده زندگی خودشان نیز روایت­سازی ذهنی کنند. حالت ایدئال این است که روایت­سازی­های منفرد زوجین در نهایت تبدیل به یک روایت­سازی مشترک شود. این مسئله سبب می­شود که آنان فهم بهتری نسبت به یکدیگر داشته باشند و تعارضات و ناسازگاری­های موقت را به نفع روایت برساخت­کرده از آینده خودشان کنار بگذارند. یکی از افرادی که با وی مصاحبه انجام شده است در این زمینه چنین اظهارنظر نموده است:

«زن و شوهر وقتی که بتوانند یکدیگر را درک کنند باید بتوانند بفهمند که همسرشان چطور فکر می­کند. یعنی این‌طوری بگویم که بتوانند خودشان را بگذارند جای وی. برای این کار می­توانند تمرین کنند. مثلاً سعی کنند خودشان را جای شخصیت­های یک سریال قرار بدهند و از جایگاه او ببینند می­توانند فهم بکنند مسائل را. به مرور می­توانند در مورد همسرشان هم همین کار را بکنند».

4. چارچوب­مندی ارتباطی: چهارمین مضمون سازمان­دهنده همدلی تعامل­گرایانه، چارچوب­مندی ارتباطی است. همان­طور که بحث شد، ارتباط اساس و بنیاد همدلی است. اگر نظام ارتباطی زوجین منسجم و یکپارچه نباشد و بر مبنای تعامل نظام­های شخصیتی و عاطفی آنان شکل نگرفته باشد، ارتباط نیز به مشکل می­خورد. هنگامی که ارتباط زوجین از همدیگر گسیخته شود، نه­تنها همدلی اتفاق نمی­افتد بلکه تنش­ها و ناسازگاری­های متعددی در آنان ایجاد می­شود. بنابراین نیاز است که زوجین به نظام ارتباطی خودشان با یکدیگر یک چارچوب مشخص ببخشند. بر مبنای کدگذاری مضمونی مصاحبه­های انجام شده، این چارچوب­مندی ارتباطی سه بعد اصلی دارد: آگاهی، دیدگاه و تداوم.

اولین بعد و مضمون پایه چارچوب­مندی ارتباطی، آگاهی است. زوجین برای ایجاد یک چارچوب ارتباطی کارآمد و منسجم نیاز است قبل از هر چیز شناخت دقیقی از یکدیگر داشته باشند. آنان لازم است نسبت به ویژگی­های روانی، عاطفی و اخلاقی خود و شریک زندگی­شان آگاه باشند، تفاوت­های ذاتی زن و مرد را بدانند و بر مبنای آن با یکدیگر رفتار کنند. علاوه بر این لازم است از بخش­های مختلف شخصیت خود و شریک زندگی­شان شناخت کافی داشته باشند تا بر اساس آن رفتارهای مناسبی در موقعیت­های ارتباطی مختلف برقرار کنند. علاوه بر این زوجین بهتر است نسبت به محدودیت­ها و قابلیت­های شناختی و عاطفی یکدیگر آگاه باشند و بتوانند تصویری واقعی و غیرفانتزیک از توانمندی­های خود و شریک زندگی خودشان ترسیم کنند. در این صورت، گامِ اول یعنی آگاهی از مبناهای عاطفی و شناختی برای ایجاد یک چارچوب ارتباطی منسجم و کارآمد شکل می­گیرد. یکی از افرادی که با وی مصاحبه انجام شده است در این زمینه چنین اظهارنظر نموده است:

«همدلی ناشی از شناخت است. وقتی همدلی حاصل می‌شود که ما به شناختی از طرف مقابل برسیم یعنی زن و شوهر به شناختی از هم برسند و در مورد تمام ابعاد احساسی و عاطفی و سایر ابعاد طرف مقابل، درک درستی داشته باشند».

موضوع بعدی مرتبط با چارچوب­مندی ارتباطی، دیدگاه است. زوجین باید دیدگاه­های منسجم و واقعی نسبت به خود و شریک زندگی­شان داشته باشند. آنان قبل از تصمیم­گیری باید به دیدگاه شریک زندگی خود گوش بدهند و آن را بررسی کنند؛ زمان کافی برای شنیدن دلایل شریک زندگی خود در مورد مخالفت یا موافقت در مورد یک تصمیم­گیری بگذارد؛ توان فهم و قبول دیدگاه مخالف همسر خودش را داشته باشد؛ بتواند از جنبه­های مختلف به مسائل بنگرد و بر اساس یک حلاجی چندبعدی تصمیم­گیری کند. مشخص است که بنیاد این تصمیم­گیری نیز باید بر مبنای یک تعامل مشترک دیدگاه­های زوجین باشد. به هر حال، دیدگاه باید ماهیتی مشترک داشته باشد و جزم­گرایانه نباشد. در غیر اینصورت رابطه زوجین یک­طرفه شده و به مرور از یکدیگر دور می­شوند. این مسئله در چارچوب­مندی ارتباطی نقش بسزایی دارد. یکی از افرادی که با وی مصاحبه انجام شده است در این زمینه چنین اظهارنظر نموده است:

«وقتی مثلاً ما می­خواهیم یک کاری انجام بدهیم یا یک تصمیمی بگیریم برای آینده زندگی خودشان، هم از دیدگاه خودمان و هم از دیدگاه طرف مقابل باید به این مسئله نگاه کنیم تا درک یکسانی با هم داشته باشیم و همسرمان فکر نکند نظر وی را نادیده گرفته­ایم».

مسئله دیگری که در ایجاد یک چارچوب ارتباطی اهمیت اساسی دارد، تداوم است. بدین معنا که زوجین باید تلاش کنند که رابطه آنان و کیفیت مناسب آن تداوم داشته باشد و گذشت زمان و کاهش اشتیاق عاطفی به یکدیگر سبب فرسایش آن نشود. آنان باید بتوانند محدودیت­ها و قابلیت­های ارتباطی یکدیگر را به خوبی بشناسند و بر مبنای آن­ها در مسیر حفظ و تداوم کیفیت مناسب رابطه خودشان تلاش کنند. علاوه بر این، آنان باید آستانه تحمل و تاب­آوری مناسبی داشته باشند و اجازه ندهند مسائل و مشکلات روزمره زندگی­شان به کیفیت رابطه آنان آسیب وارد نماید. یکی از افرادی که با وی مصاحبه انجام شده است در این زمینه چنین اظهارنظر نموده است:

«مشکلاتی وجود دارد که زوجین با آن روبرو می­شوند و ممکن است سبب ایجاد تنش شود. مثلاً مشکلات اقتصادی، اعتیاد، خلق‌وخوهای نامناسب و ... آن­ها نباید اجازه بدهند این مسائل رابطه آن­ها را تضعیف کند. رفتار و گفتار خودشان را باید کنترل کنند چون این مسائل زودگذر است».

5. پذیرندگی آگاهانه: پنجمین مضمون سازمان­دهنده همدلی تعامل­گرایانه، پذیرندگی آگاهانه است. پذیرندگی به معنای این است که زوجین بدون لحاظ کردن ویژگی­های عاطفی و رفتاری متمایز یکدیگر، نسبت به هم احساس پذیرش داشته باشند و این تمایزات سبب دوری­گزینی آنان نشود. پیش­نیاز این مسئله شناخت و درک مناسب زوجین از یکدیگر و نظام‌های شناختی و شخصیتی یکدیگر است. اگر این شناخت کامل باشد، آنان محدودیت­های عاطفی و رفتاری یکدیگر را که امری طبیعی است، مانع پذیرش یکدیگر قلمداد نمی­کنند. به هر حال، پذیرندگی آگاهانه عاملی بنیادی برای ایجاد و تقویت همدلی تعامل­گرایانه است که بر مبنای کدگذاری مضمونی مصاحبه­های انجام شده دارای دو بعد است: درک و پذیرش.

برای شکل­گیری پذیرندگی آگاهانه زوجین، درک آنان از یکدیگر از اهمیت بنیادی برخوردار است و در واقع، پیش­نیاز پذیرش محسوب می­گردد. زوجین نیاز است که از نیازهای عاطفی و غیرعاطفی یکدیگر درک کاملی داشته باشند؛ به یکدیگر احترام بگذارند؛ توقعات اقتصادی، جنسی و عاطفی خودشان را بر مبنای شرایط اقتصادی، جنسی و عاطفی شریک زندگی­شان تنظیم نمایند؛ در صورت نیاز آمادگی تغییر باورها و نگرش­های خودشان را برای حفظ زندگی زناشویی داشته باشند؛ تلاش کنند که به درک مشترکی از مسائل و مشکلات برسند و توانایی دستیابی به تفاهم رفتاری و ذهنی را داشته باشند. این مسائل که در مفصل­بندی با یکدیگر، درک زوجین از یکدیگر را شکل می­دهند، مقدمه پذیرش آنان از سوی یکدیگر است. یکی از افرادی که با وی مصاحبه انجام شده است در این زمینه چنین اظهارنظر نموده است:

«همدلی یعنی اینکه اگر فرد شرایط اقتصادی مطلوبی ندارد شریک زندگی‌اش باید خواسته‌های خودش را در حد همان شرایط مالی شریک زندگی‌اش تعدیل کند. همدلی یعنی اینکه بپذیریم همسر ما با دیگران تفاوت دارد و شرایط متفاوتی داشته و دارد و این را درک کنیم».

درک به عنوان یکی از ابعاد پذیرندگی آگاهانه می­تواند سبب شکل­گیری توانایی «پذیرش» در میان زوجین گردد. پذیرش بدین معنا است که زوجین بتوانند تفاوت­هایی که با یکدیگر دارند (از لحاظ ارزشی، رفتاری، اخلاقی، عاطفی و ...) بپذیرند و سعی در حذف آن­ها به سود خودشان نکنند. علاوه بر این زوجین نیاز است که مسئولیت رفتارهای خودشان را قبول کنند، در زندگی زناشویی حضور و پذیرندگی بالایی داشته باشند؛ نگاه به مسائل از منظر شریک زندگی خودشان را بپذیرند و در صورت نیاز، آماده و پذیرای ایجاد تغییرات در خودشان باشند. هرچقدر توان پذیرش زوجین بالاتر باشد، احتمالاً همدلی آنان با یکدیگر نیز بالاتر خواهد بود. بنابراین، پذیرش به عنوان یکی از مضامین پایه پذیرندگی آگاهانه می­تواند سبب افزایش همدلی بین زوجین گردد. یکی از افرادی که با وی مصاحبه انجام شده است در این زمینه چنین اظهارنظر نموده است:

«همدلی در روابط زناشویی بدین معنی است که فرد به جای پاسخ به شیوه حمله و دفاع، بتواند به صورت پذیرنده و گشوده بتواند از طریق پیام‌هایی که از همسر دریافت می‌کند حالت پذیرنده باشد در واقع حضور و پذیرندگی در روابط زناشویی خیلی مهم است و همدلی بین زوجین را می‌تواند تقویت کند».

 

شکل (1). شبکه مضامین همدلی تعامل­گرایانه زوجین در روابط بین­فردی

 

 

 

بحث و نتیجه­گیری

پژوهش حاضر به دنبال شناسایی مضامین و مؤلفه‌های همدلی تعامل­گرایانه در روابط بین­فردی زوجین ایرانی بود. همدلی بین زوجین از این لحاظ اهمیت دارد که فقدان آن می­تواند پیامدهای منفی زیادی هم در سطح خرد (روابط بین زوجین) هم در سطح نهادی (خانواده) و هم در سطح کلان (جامعه) به دنبال داشته باشد. برای نمونه، تنش­ها و ناسازگاری زوجین در سطح خرد، ناکارآمدی کارکردی خانواده در سطح نهادی و افزایش طلاق در سطح جامعه از جمله پیامدهای منفی این مسئله است. تقویت همدلی بین زوجین می­تواند در کاهش این پیامدهای منفی تأثیرگذار باشد. پیش­نیاز این کارآمدی این است که همدلی و ابعاد آن مورد شناسایی قرار بگیرد. هرچند مدل­های نظری گوناگونی در این زمینه وجود دارند، اما به دلیل تفاوت­های فرهنگی جامعه ایرانی با جوامع غربی ممکن است این مدل­ها کارآمدی چندانی نداشته باشند. نتایج پژوهش حاضر نشان داد که همدلی تعامل­گرایانه (به عنوان مضمون فراگیر) دارای 5 بعد اصلی (مضمون سازمان­دهنده) است: خودتعاملی همدلانه، دگرتعاملی همدلانه، هم­ذات­پنداری هدفمند، چارچوب­مندی ارتباطی و پذیرندگی آگاهانه. این مضامین و ابعاد در پیوند با یکدیگر منظومه و شبکه مضمونی همدلی تعامل­گرایانه زوجین را شکل می­دهند. تفکیک هر کدام از این ابعاد و مضامین از یکدیگر، ماهیت کلی همدلی تعامل­گرایانه را تضعیف خواهد کرد. در واقع، این ابعاد و مضامین در بنیاد به صورت مفصل­بندی شده در تعامل با هم قرار دارند. نتایج کلی پژوهش را می­توان در راستای دیدگاه نظری Smith (2006) در مورد همدلی دانست؛ هرچند تقسیم­بندی ارائه شده توسط اسمیت متفاوت از تقسیم­بندی به دست آمده در پژوهش حاضر است. Smith (2006) همدلی را دارای دو بعد اصلی شناختی و عاطفی می­داند که در تعامل با یکدیگر قرار می‌گیرند. ابعاد خودتعاملی همدلانه، دگرتعاملی همدلانه و هم­ذات­پنداری هدفمند را می­توان در بعد همدلی عاطفی Smith (2006) جای داد و ابعاد چارچوب­مندی ارتباطی و پذیرندگی آگاهانه را می­توان در بعد همدلی شناختی دیدگاه اسمیت قرار داد. البته این تقسیم­بندی تنها امری تحلیلی است و پنج بعد همدلی که در پژوهش حاضر استخراج شده­اند در پیوند با یکدیگر قرار دارند؛ همان­طور که دو بعد شناختی و عاطفی در مطالعات نظری Smith (2006)  نیز در مفصل­بندی و تعامل سیستماتیک با یکدیگر قرار دارند.

برای شکل­گیری همدلی تعامل­گرایانه، قبل از هر چیز نیاز است که زوجین توان خودتعاملی همدلانه را داشته باشند. بدین معنا که شناخت دقیق و منسجمی از نظام شخصیتی و عاطفی خودشان داشته باشند، به احساسات و عواطف خودشان توجه کنند و تلاش کنند توانمندی­های عاطفی، روانی، اجتماعی و ارتباطی خودشان را مورد شناسایی کامل قرار بدهند. این فرمِ از خودشناسی می­تواند عاملی محوری در دگرتعاملی همدلانه باشد. بر مبنای این مفهوم، زوجین اولاً سعی می­کنند که نظام شخصیتی، رفتاری، عاطفی و ارتباطی شریک زندگی خودشان را بشناسند و بر ابعاد آن آگاهی داشته باشند. آنان تلاش می­کنند مسائل و مشکلات را از دیدگاه و منظرِ ذهنی شریک زندگی خودشان فهم و درک کنند، برای نیازهای وی اهمیت قائل شوند، در هنگام بروز مسائل و مشکلات با وی احساس همدردی کنند، ارتباطات و تعاملات با شریک زندگی را در اولویت قرار بدهند و به طور کلی تلاش کنند خود را در جای شریک زندگی­شان قرار بدهند. همان­طور که ذکر شد، بدون خودتعاملی همدلانه و فهمِ نظام شخصیتی و عاطفی خود، این مسئله امکان­پذیر نیست. در نهایت آنچه اهمیت دارد این است که این دو نظام شخصیتی و عاطفی و این دو فهم و درکِ عاطفی در کنار یکدیگر قرار گرفته و فهمِ مشترکی برای تقویت روابط بین­فردی زوجین ایجاد نماید. نتایج این بخش پژوهش در راستای یافته­های  Ulloa & et al., (2017)و Abdi,& et al., (2011)است. نتایج کلی این پژوهش­ها نشان از تأثیرگذاری همدلی از طریق درک متقابل زوجین بر کیفیت روابط بین­فردی آنان است.

برای تقویت این فهم مشترک و تبدیل آن به همدلی تعامل­گرایانه، نیاز است که زوجین به نظام ارتباطی خودشان با یکدیگر یک چارچوب مشخص بدهند. ارتباط و تعامل بنیاد همدلی است. زوجین برای چارچوب­­بخشی به ارتباطات و تعاملات خودشان نیاز است که از نظام­ شخصیتی و عاطفی یکدیگر آگاهی کامل داشته باشند، نیازهای یکدیگر را بشناسند و بدانند که در هر موقعیتی چگونه باید با یکدیگر ارتباط برقرار کند. آنان از ابزارهای مختلف می­توانند برای تقویت تعامل با یکدیگر استفاده کند، اما بنیاد این تعامل، گفتگو است. آنان نیاز است که در اتخاذ تصمیم­گیری­ها به دیدگاه­های یکدیگر توجه کنند و به صورت مشترک برای مسائل مختلف تصمیم بگیرند. علاوه بر این، باید از هر ابزاری برای تداوم رابطه و تعامل بین خودشان استفاده کنند و اجازه ندهند که ناسازگاری و تنش‌های موقت، روابط آنان را فرسوده نماید. چارچوب­بخشی به ارتباطات می­تواند عامل بنیادی در این زمینه باشد. چنین مسئله­ای منجر به شکل­گیری الگوی ارتباطی زوجین سرزنده می­شود که Elson & Faverz (1992) بحث شده است. همان‌طور که بحث شد در این الگو رضایتمندی زوجین بالا است، توان بیان احساسات و مشکلات خودشان را دارند و آن­ها را به صورت مشارکتی حل می­کنند، ارتباطات و تعاملات سازنده با یکدیگر دارند و از بودن در کنار یکدیگر لذت می‌برند. این همان برآیندی است که از چارچوب­مندی ارتباطی به عنوان بعدی از همدلی تعامل­گرایانه به دست می­آید.

برای تداوم رابطه و تقویت چارچوب­مندی ارتباطی که عاملی بنیادی در همدلی زوجین است، هم­ذات­پنداری هدفمند و پذیرندگی آگاهانه می­توانند دو استراتژی محوری باشند. زوجین نیاز است که از قدرت تخیل بالایی برخوردار باشند، بتوانند به راحتی خودشان را در جای شریک زندگی خودشان قرار بدهند و مسائل را از منظرِ ذهن وی مورد خوانش و تفسیر قرار بدهند. آنان باید همزمان بتوانند یک تصویرسازی منسجم از روابط، تعاملات، نظام­های ذهنی و عاطفی یکدیگر، مسائل، دغدغه­ها، برنامه­ها و ... به دست بدهند که در نهایت بتواند روایت و داستانِ آینده زندگی آنان را ترسیم نماید. این روایتِ برساخت­یافته می­تواند مبنایی باشد که اجازه ندهد ناسازگاری‌ها و تنش­های موقت آنان را از یکدیگر دور نماید، زیرا هدف، تحقق این روایت و داستان است. در کنار این مسئله، زوجین نیاز است که از قدرت پذیرندگی بالایی برخوردار باشند؛ بتوانند یکدیگر را درک کرد و با وجود آگاهی از تفاوت­های ارزشی، عاطفی، خلقی و رفتاری یکدیگر را مورد پذیرش قرار بدهند. نتایج این بخش پژوهش در راستای یافته­های  Ramezani, & et al., (2020), Naderi, & et al., (2015) است.

نتایج کلی این پژوهش­ها نشان از این دارد که درک و فهم دیگری و پذیرش وی به عنوان بخشی از همدلی می­تواند کیفیت روابط بین زوجین را به دنبال داشته باشد. در واقع در یک نتیجه­گیری نهایی می­توان گفت که همدلی تعامل­گرایانه از طریق خودتعاملی و دگرتعاملی تعاملی و شکل­دهی به یک چارچوب ارتباطی می­تواند کیفیت روابط بین زوجین را تقویت کند. هم­ذات­پنداری هدفمند و پذیرندگی آگاهانه دو استراتژی بنیادی دیگر برای تحقق همدلی تعامل­گرایانه هستند. تقویت همدلی تعامل­گرایانه بین زوجین می­تواند مقدمه­ای برای تقویت کارآمدی نهاد خانواده و حل مسائل اجتماعی و فرهنگی متعددی باشد.

مهم­ترین محدویت پژوهش­های با رویکرد کیفی عدم تعمیم­پذیری نتایج آن­ها به جامعه بزرگ­تر یا جوامع آماری مشابه است. پژوهش حاضر نیز دچار این محدودیت هست. در واقع نتایج این پژوهش به طور مشخص مربوط به میدان پژوهش و افراد مورد مطالعه است و قابلیت تعمیم­پذیری به سایر میدان­های پژوهش و افراد را ندارد.

 

منابع

Abdi, M.R., Nejati, V., Zabihzadeh, A., Mohseni, M. and Mohammadi, R. (2011). Comparing the abilities of empathy and mind reading in couples applying for divorce and the normal group. Journal of Thought and Behavior in Clinical Psychology, 7(25), 76-67. (In Persian)

Alaedini, Z., Moeeini, S., & KajbaF, M.B. (2018). Effects of affective and cognitive empathy induction on couples’ behavior and outcomes in conflicts. Journal of Contemporary Psychology, 13 (2), 130-139. (In Persian)

Ali, F., Amorim, I. S., & Chamorro-Premuzic, T. (2009). Empathy deficits and trait emotional intelligence in psychopathy and Machiavellianism. Personality and individual differences, 47(7), 758-762.

Alimohammadi, F., & Aghajani, A. (2021) Predicting quality of marital life based on couples commitment, and empathy in married students of Islamic Azad University, Qom Branch. Shenakht Journal of Psychology and Psychiatry, 8 (4), 135-145. (In Persian)

Attride-Stirling, J. (2001). Thematic networks: an analytic tool for qualitative research. Journal of Qualitative research, 1(3), 385-405.

Busby, D. M., & Gardner, B. C. (2008). How do I analyze thee? Let me count the ways: Considering empathy in couple relationships using self and partner ratings. Journal of Family Process, 47(2), 229-242.

Cramer, D., & Jowett, S. (2010). Perceived empathy, accurate empathy and relationship satisfaction in heterosexual couples. Journal of Social and Personal Relationships, 27(3), 327-349.

Cramer, D., & Jowett, S. (2010). Perceived empathy, accurate empathy and relationship satisfaction in heterosexual couples. Journal of Social and Personal Relationships, 27(3), 327-349.

Creswell, J. W., & Miller, D. L. (2000). Determining validity in qualitative inquiry. Journal of Theory into Practice, 39(3), 124-130.

Heavy, C. L, Larson. B. M, Zumtoble. O.C & Christensen, A. (1996). The Communication Patterns Questionnaire: The Reliability Validity of a Constructive Communication Subscale. Journal of marriage and family, 58: 796-800.

Hoffman ML. (2000). Empathy and Moral Development: Implications for Caring and Justice. Cambridge, UK; New York, NY: Cambridge University Press

John, N.A., Seme, A., Assegid Roro, M., & Tsui, A.O. (2017). Understanding the meaning of marital relationship quality among couples in peri-urban Ethiopia. Journal of Culture, health & sexuality 19(2), 267-278.

Naderi, L., Molavi, H., & Nory, A. (2015). The Prediction of Marital Satisfaction of Couples in Isfahan Based on Empathy and Forgiveness. Journal of Knowledge and Research in Applied Psychology, 16 (4), 69-75. (In Persian)

Plopa, M., Kaźmierczak, M., & Karasiewicz, K. (2019). The quality of parental relationships and dispositional empathy as predictors of satisfaction during the transition to marriage. Journal of Family Studies, 25(2), 170-183.

Ramezani, A., Ghamari, M., Jafari, A., & Aghdam, G. F. (2020). The effectiveness of a ToM training program in promoting empathy between married couples. Journal of Couple & Relationship Therapy, 19(1), 1-25. (In Persian)

Rosen, N. O., Bois, K., Mayrand, M. H., Vannier, S., & Bergeron, S. (2016). Observed and perceived disclosure and empathy are associated with better relationship adjustment and quality of life in couples coping with vulvodynia. Archives of Sexual Behavior, 45(8), 1945-1956.

Sadeghi Fasaei, S., & Malekipour, Z. (2013). Gender Analysis of Distance in Marital Relationship: Examples and Contexts Formation. Woman in Development & Politics, 11(1), 1-28.

Shuper Engelhard, E. (2019). Embodying the couple relationship: kinesthetic empathy and somatic mirroring in couples therapy. Journal of Couple & Relationship Therapy, 18(2), 126-147.

Smith, A. (2006). Cognitive empathy and emotional empathy in human behavior and evolution. Journal of The Psychological Record, 56(1), 3-21.

Tao, P., Coates, R., & Maycock, B. (2012). Investigating marital relationship in infertility: a systematic review of quantitative studies. Journal of reproduction & infertility, 13(2), 71.

Ulloa, E. C., Hammett, J. F., Meda, N. A., & Rubalcaba, S. J. (2017). Empathy and romantic relationship quality among cohabitating couples: An actor–partner interdependence model. Journal of The Family Journal, 25(3), 208-214.