پیش بینی بخشش بر اساس باور به دنیای عادلانه/ ناعادلانه با ميانجي¬گری عواطف خودآگاه درجمعیت مراجعه کنندگان به خانه¬های سلامت شهر کرج
الموضوعات :طاهره جولانیان 1 , هایده صابری 2 , سیمین بشردوست 3
1 - دانشجوی دکتری روانشناسی عمومی، دانشکده روانشناسی وعلوم اجتماعی، دانشگاه آزاد اسلامی رودهن، رودهن، ایران
2 - استادیار گروه روان شناسی، دانشکده روانشناسی وعلوم اجتماعی واحد رودهن، دانشگاه آزاد اسلامی، رودهن، ایران
3 - دانشیار گروه روان شناسی، دانشکده روانشناسی وعلوم اجتماعی واحد رودهن، دانشگاه آزاد اسلامی، رودهن، ایران
الکلمات المفتاحية: بخشش, باور به دنیای عادلانه/ ناعادلانه, عواطف خودآگاه, جمعیت مراجعه کنندگان به خانه¬های سلامت شهر کرج,
ملخص المقالة :
این پژوهش با هدف بررسی نقش میانجیگری عواطف خودآگاه بین باور به دنیای عادلانه/ ناعادلانه با بخشش انجام شد. طرح پژوهش توصیفی بود. نمونه پژوهش شامل 411 نفر به شیوه نمونهگیری تصادفی از جمعیت مراجعه کنندگان به خانههای سلامت شهر کرج در سال 1397 بودند و به پرسشنامههای باور به دنیای عادلانه (Rubin & Peplau, 1973) سومین نسخه تجدید نظرشده مقیاس عاطفه خودآگاهی برای بزرگسالان (Tangney, Dearing, Wagner & Gramazow, 2000) و مقیاس بخشش (Rye, Loiacono, Folk, Olszewski, Heim & Madia, 2001) پاسخ دادند. برای تحلیل نتایج با استفاده از تحلیل مسیر توسط برنامه AMOS اثرات مستقیم و غیرمستقیم متغیرها، بدست آمد یافتهها نشان دادکه باور به دنیای عادلانه/ ناعادلانه به صورت معنادار بخشش را پیشبینی میکند و ضریب مسیر غیر مستقیم بین باور به دنیای عادلانه و بخشش مثبت و معنادار بود(01/0> P ،055/0=β) و این نشان دهنده نقش میانجیگری عواطف خودآگاه است. مدل مفهومی پژوهش با استفاده از دادهها تایید شد و شاخصهای برازش مدل تاییدی بر این امر است. نتایج این پژوهش نشان دادکه باور به دنیای عادل منجر به بازسازی شناختی میشود و به این ترتیب به عنوان یک سازوکار مقابلهای عمل میکند و به عنوان یک برونداد رفتاری مثبت، میتواند حاصل تعامل ساختاری باشد.
Amani, Malatyat-Shiri, Ismail-Rajabi, Saeed. (2013). The role of emotional intelligence and spiritual intelligence in predicting students' forgiveness. Journal of Knowledge and Research in Applied Psychology, Volume 15, Number 1, pp. 2-4. [Persian].
Backus, L. N. (2009). Establishing the link between desecration forgiveness and Marital quality during pregnancy. Master of art dissertation, graduate college of Bowliny green state university.
Baharlahore, Hurriyya-Sabahi, Parviz and Rafieinia, Parvin. (2017). A Comparison of Attribution and Belief Styles in a Just World between Neurotic, Extraverted, and Normal Individuals. Journal of Cognitive and Behavioral Sciences Research, Volume 7, Number 1, pp. 35-50. [Persian].
Brannan, D., Davis, A., Biswas-Diener, R. (2016). The Science of Forgiveness: Examining the Influence of Forgiveness on Mental Health A2 - Friedman, Howard S Encyclopedia of Mental Health. Oxford: Academic Press.
Bartholomaeus, J., Strelan, P. (2016). Just world beliefs and forgiveness: The mediating role of implicit theories of relationships. Personality and Individual Differences, 96, 106-110.
Bell, C. M., Davis, D. E., Griffin, B. J., Ashby, J. S., & Rice, K. G. (2017). The promotion of self-forgiveness, responsibility, and willingness to make reparations through a workbook intervention. The Journal of Positive Psychology, 12(6), 571–578.
Blackie, L. E., Roepke, A. M., Hitchcott, N., & Joseph, S. (2016). Can people experience posttraumatic growth after committing violent acts?. Peace and Conflict: Journal of Peace Psychology, 22(4), 409.
Callan, M. J., Shead, N. W., Olson, J. M. (2009). Fore going the labor for the fruits: The effect of just world threat on the desire for immediate monetary rewards. Journal of Experimental Social Psychology, 45, 246-249.
Carpenter, T. P., Tignor, S. M., Tsang, J.A., Willett, A. (2016). Dispositional self-forgiveness, guilt- and shame-proneness, and the roles of motivational tendencies. Personality and Individual Differences, 98(Supplement C), 53-61.
Donat, M., Umlauft, S., Dalbert, C., Kamble, S. V. (2012). Belief in a just world, teacher justice, and bullying behavior. Aggressive Behavior, 38, 185-193.
Else-Quest, N. M., Higgins, A., Allison, C., Morton, L. C. (2012). Gender differences in self-conscious emotional experience: a meta-analysis. Psychol Bull, 138(5), 947-981.
Enright, R. D., Fitzgibbons, R. P. (2015). Forgiveness therapy: An empirical guide for resolving anger and restoring hope. Washington, DC, US: American Psychological Association.
Golparvar, Mohsen; Akbari, Mohammad. (1388). Belief in a just and unjust world (looking at differences of opinion in terms of demographic variables). Journal of Psychology and Religion, No. 4, pp. 142-119. [In Persian].
Golparvar, Mohsen-Barazadeh, Amin; Javadian, Zahra. (2014). The Relationship Between the Big Five Personality Factors with Beliefs in the Fair World and Beliefs for Justice. Journal of Clinical and Personality Psychology, Volume 1, Number 2, pp. 2-4.[Persian].
Golparvar, Mohsen-Barazadeh, Amin; Javadian, Zahra. (2014). The Relationship of the Big Five Personality Factors with Beliefs in the Fair and Unfair World and Beliefs for Justice. Quarterly Journal of Clinical and Personality Psychology, Volume 10, Number 2, pp. 2-1. [Persian].
Golparvar, Mohsen; Javadi, Sara. (2007). The Relationship between Fair World Beliefs for Self and Others with Mental Health Indices: A Structural Equation Model. Journal of the Principles of Mental Health, Vol. 1, No. 32-31, pp. 122-109. [Persian].
Hamidipour, Rahim; Sanaei Zaker, Bagher-Nazari, Ali Mohammad-Farahani, Mohammad Taghi. (2009). The effect of forgiveness-based group couple therapy on marital satisfaction. Journal of Social Psychological Studies in Women, Vol. 8, No. 4, pp. 73-49. [Persian].
Kaleta, K., Mróz, J. (2018). Forgiveness and life satisfaction across different age groups in adults. Personality and Individual Differences, 120(Supplement C), 17-23.
Louden, G.M., Gerber, ED.S. (2008). Group forgiveness intervention for adult male homeless individuals: effects on forgiveness, rumination, Texas at san Antonio University.
Langman, L., Chung, M. C. (2013). The relationship between forgiveness, spirituality, traumatic guilt and posttraumatic stress disorder (PTSD) among people with addiction. Psychiatr Q, 84(1), 11-26.
Nudelman, G., Nadler, A. (2017). The effect of apology on forgiveness: Belief in a just world as a moderator. Personality and Individual Differences, 116(Supplement C), 191-200.
Rindfleisch, J. A. (2018). Chapter 99 - Forgiveness A2- Rakel, David Integrative Medicine (Fourth Edition) (pp. 940-944.e941): Elsevier.
Rubin, Z., Peplau, L. A. (1973). Belief in a just world and reactions to another's lot: A study of participants in the national draft lottery. Journal of Social Issues, 29(4), 73-93.
Roshan Chasley, Rasul; Perfume of perfume, Mahdieh; (2007). Validation and Reliability of the "Third Revised Version of Adult Self-Awareness Scale" (TOSCA-3). Journal of Clinical Psychology and Personality-Daneshvar Ex Behavior, Volume 25, Number 1, pp. 46-31. [Persian].
Rye, M. S., Loiacono, D. M., Folk, C. D., Olszewski, B. T., Heim, T. A., Madia, B. P. (2001). Evaluation of the psychometric properties of two forgiveness scales. Current Psychology: Development. Learning Personality, 20, 260-277.
Sutton, R. M., Stoeber, J., & Kamble, S. V. (2017). Belief in a just world for oneself versus others, social goals, and subjective well-being. Personality and Individual Differences, 113, 115-119.
Strelan, P., Sutton, R. M. (2011). When just-world beliefs promote and when they inhibit forgiveness. Personality and Individual Differences, 50(2), 163-168.
Stuewig, J., Heigel, C., Harty, L., Mccloskey, L. (2010). Shaming blaming and maiming: functional links among the moral emotions, externalization of blame and aggression. Journal of Research in Personality, 44, 91-102
Tangney, J. P., Dearing, R. L., Wagner, P. E., Gramazow, R. (2000) The Test of Self-Conscious Affect-3 (TOSCA-3). George Mason University, Fairfax, VA.
Woodyatt, L., Wenzel, M., & de Vel-Palumbo, M. (2017). Working through psychological needs following transgressions to arrive at self-forgiveness. In Handbook of the psychology of self-forgiveness (pp. 43-58). Springer, Cham.
White, C., Baimel, A., & Norenzayan, A. (2017). What are the causes and consequences of belief in karma?. Religion, Brain & Behavior, 7(4), 339-342.
پیش بینی بخشش بر اساس باور به دنیای عادلانه/ ناعادلانه با ميانجيگری عواطف خودآگاه درجمعیت مراجعه کنندگان به خانههای سلامت شهر کرج
طاهره جولانیان
دانشجوی دکتری روانشناسی عمومی، دانشکده روانشناسی وعلوم اجتماعی، دانشگاه آزاد اسلامی رودهن، رودهن، ایران
هایده صابری*
استادیار گروه روان شناسی، دانشکده روانشناسی وعلوم اجتماعی واحد رودهن، دانشگاه آزاد اسلامی، رودهن، ایران
سیمین بشر دوست
دانشیار گروه روان شناسی، دانشکده روانشناسی وعلوم اجتماعی واحد رودهن، دانشگاه آزاد اسلامی، رودهن، ایران
چکیده
این پژوهش با هدف بررسی نقش میانجیگری عواطف خودآگاه بین باور به دنیای عادلانه/ ناعادلانه با بخشش انجام شد. طرح پژوهش توصیفی بود. نمونه پژوهش شامل 411 نفر به شیوه نمونهگیری تصادفی از جمعیت مراجعه کنندگان به خانههای سلامت شهر کرج در سال 1397 بودند و به پرسشنامههای باور به دنیای عادلانه (Rubin & Peplau, 1973) سومین نسخه تجدید نظرشده مقیاس عاطفه خودآگاهی برای بزرگسالان (Tangney, Dearing, Wagner & Gramazow, 2000) و مقیاس بخشش (Rye, Loiacono, Folk, Olszewski, Heim & Madia, 2001) پاسخ دادند. برای تحلیل نتایج با استفاده از تحلیل مسیر توسط برنامه AMOS اثرات مستقیم و غیرمستقیم متغیرها، بدست آمد یافتهها نشان دادکه باور به دنیای عادلانه/ ناعادلانه به صورت معنادار بخشش را پیشبینی میکند و ضریب مسیر غیر مستقیم بین باور به دنیای عادلانه و بخشش مثبت و معنادار بود(01/0> P ،055/0=β) و این نشان دهنده نقش میانجیگری عواطف خودآگاه است. مدل مفهومی پژوهش با استفاده از دادهها تایید شد و شاخصهای برازش مدل تاییدی بر این امر است. نتایج این پژوهش نشان دادکه باور به دنیای عادل منجر به بازسازی شناختی میشود و به این ترتیب به عنوان یک سازوکار مقابلهای عمل میکند و به عنوان یک برونداد رفتاری مثبت، میتواند حاصل تعامل ساختاری باشد.
کلیدواژه: بخشش، باور به دنیای عادلانه/ ناعادلانه، عواطف خودآگاه، جمعیت مراجعه کنندگان به خانههای سلامت شهر کرج
Predicting forgiveness based on belief in a just / unjust world mediated by conscious emotions in the population of those who refer to health centers in Karaj
Tahereh Golanian, Ph.D Student
Psychology, Department of Psychology, Islamic Azad University, Roudehen Branch, Roudehen, Iran.
Hayedeh Saberi, Ph.D
Assistant Professor of Psychology, School of Psychology and Social Sciences, Roudehen Branch, Islamic Azad University, Roudehen, Iran.
Simin Bashardoust, Ph.D
Associate Professor, Department of Psychology, Faculty of Psychology and Social Sciences, Roudehen Branch, Islamic Azad University, Roudehen, Iran
Abstract
The aim of this study was to investigate the mediating role of self-conscious emotions between believing in a just / unjust world and forgiveness. The research design was descriptive. The sample consisted of 411 people randomly sampled from the population of health centers in Karaj in 1397 and the questionnaire of belief in a just world (Rubin & Peplau, 1973) the third revised version of the Self-awareness Emotion Scale for Adults (Tangney) , Dearing, Wagner & Gramazow, 2000) and the Forgiveness Scale (Rye, Loiacono, Folk, Olszewski, Heim & Madia, 2001). To analyze the results using path analysis by AMOS program, direct and indirect effects of variables were obtained. The results showed that belief in a fair / unfair world significantly predicts forgiveness and indirect path coefficient between belief in a fair world and positive forgiveness. And was significant (P <0.01, β = 0.055) and this indicates the mediating role of conscious emotions. The conceptual model of the research was confirmed using the data and the indicators of the model fit the confirmation of this. The results of this study show that belief in a just world leads to cognitive reconstruction and thus acts as a coping mechanism and as a positive behavioral output, can be the result of structural interaction.
Keyword: forgiveness, belief in a just / unjust world, self-conscious emotions, population of health centers in Karaj
مقدمه
بخشش فرايندی مرحله‌ای برای از بین بردن خشم و ايجاد امید دوباره است (Louden & Gerber ,2008 ). Enright, & Fitzgibbons, 2015) ( بخشش را شامل سیستمهای رفتاری، شناختي و عاطفي ميدانند. در حوزهی عاطفي هیجانات منفي به آهستگي از بین ميروند. ابتدا حوادث منفي، خنثي و سرانجام با هیجانات مثبت جايگزين ميشوند. بررسیهای به عمل آمده بيانگر آن است که بخشش دارای انواع مختلفی است. برخی از آنها باعث سازماندهی، بهبود و توسعه منظومهای از روابط هستند و برخی نيز مانع رشد سازنده سيستم خانواده و اعضای آن میشود (Backus,2009). علاوه بر این، عدم بخشش مشکلات بسیاری را در زمینههای روابط اجتماعی، رضایت از زندگی، بهزیستی، سلامت روان و جسم، هیجانات و عواطف ایجاد میکند و در نهایت منجر به مرگومیر بالاتر میشود (Amani, Malatyat-Shiri, Ismail-Rajabi, Saeed,2013). ؛ Brannan, Davis & Biswas-Diener,2016) )؛ Rindfleisch,2018) , 2018)& (Kaleta & Mróz. بنابراین بخشش پتانسیل کاهش تجارب هیجانی منفی نظیر شرم و احساس گناه را دارد. متغیرهاي مختلفی با متغیر بخشش رابطه دارند از جمله این متغیرها، متغیر باور به دنياي عادلانه( belief in a just world) میباشد. در این راستا باور به دنیای عادلانه نیز بر اینکه افراد چگونه روابطشان را هدایت کنند، تأثیر میگذارد (Bartholomaeus & Strelan ,2016 ). بر اساس نظریه باور به دنیای عادلانه، اغلب انسانها تمایل دارند که دنیا را مکانی مملو از نشانههای حضور عدالت تلقی کنند و بر پایه این باور، زندگی خود را با امیدواری و اعتماد و اطمینان به آینده پیش برند (Donat, Umlauft, Dalbert & Kamble ,2012).) Callan, Shead & Olson, 2009) معتقدند باور به دنياي عادلانه گونهای از باورهاي انساني است كه ماهيتي پيچيده و تاثيرگذار در زندگي هر يك از افراد بر جای میگذارد (Nudelman & Nadler,2017) نتیجه گرفتند که باور به دنیای عادلانه به عنوان یک مکانیسم مقابلهای عمل میکند و بر اهمیت واکنشهای هیجانی و قصد و نیات ادراک شده در فرآیند بخشودگی تأکید دارد. از این رو، بخشش این امکان را فراهم میآورد که پس از تهدیدها دوباره صمیمیت ایجاد گردد و روابط به صورت پایدار و درازمدت باقی بماند. (Blackie, Roepke, Hitchcott, & Joseph, 2016) در پژوهش خود به این نتیجه رسیدند که افراد در صورتی که باور به دنیای عادلانه را در خود پرورش دهند، می‌توانند در پی بروز اتفاقات آسیب‌زا، از احساس شرم وگناه رهایی یافته و آنها را با احساسات مثبت جایگزین سازد. با جستجو در ادبیات پژوهشی مرتبط با بخشش میتوان دریافت که بخشش تأثیرات سودمندی بر متغیرهای روانشناختی و اجتماعی دارد. (Woodyatt, Wenzel, & de Vel-Palumbo, 2017) در پی پژوهش خود در میان افرادی که از ارزش‌ها و قوانین اخلاقی تخطی کرده و به دیگران و خود آسیب زده بودند، دریافتند که احساس گناه و شرم در صورتی که در کانال مثبتی جاری شود، به جای خودسرزنش‌گری، به احساس مسئولیت و در نهایت خود بخشش‌گری منتهی میشود. در زمینه ارتباط عواطف خودآگاه با بخشش (Carpenter, Tignor, Tsang & Willett ,2016)دریافتند تمایل به تجربه هیجان خودآگاه احساس گناه منجر به بخشش بیشتر میشود در حالی که، در پژوهش آنها تمایل به تجربه هیجان خودآگاه شرم رابطه منفی با توانایی بخشش داشت. در پژوهش (Langman & Chung,2013)احساسات نیرومندتری از گناه با ناتوانی بیشتر در بخشش خود رابطه داشت. در احساس شرم تمرکز روی "خود" به عنوان یک کل است. در این حالت احساس شرم به عنوان هیجانی بر اساس احساسات افسرده کننده از قبیل ناامیدی، حماقت و آرزو برای اجتناب از بودن در کنار دیگران به خاطر ترس از طرد شدن تعریف شده است (Stuewig, Tangney, Heigel, Harty & McCloskey,2010). (White, Baimel, & Norenzayan, 2017) در پژوهشی در زمینۀ پیامدهای اعتقاد به کارما یا همان علیت اخلاقی، به این نتایج دست یافتند که کارما به عنوان عنصری از باور به دنیای عادلانه، تاثیرهای عمیقی بر روان رفتارهای افراد دارد به طوریکه قضاوت‌های اخلاقی، و هیجان‌های مثبت اخلاقی همچون شرم، گناه و همدلی دارد.
بنابراین با توجه به نقش ارزشمند متغیر روانشناختی بخشش بر سلامت روان و جسم، روابط بینفردی از جمله زناشویی و روابط افراد در سطح جامعه، بررسی عوامل و متغیرهای مرتبط و تأثیرگذار بر بخشش از اهمیت ویژهای برخوردار است. ضروت پرداختن به مفهوم بخشش بسیار روشن است به طوریکه انجام پژوهش در این زمینه جایگاه خاصی در عصر حاضر پیدا کرده است. در سال‌های اخیر تلاش‌های گسترده‌‌ای برای تبیین چگونگی ظهور پیدایش بخشش بیشتر در بستر تفکر آدمی صورت گرفته، اما همچنان ضرورت پژوهش‌هایی همچون پژوهش حاضر که تلاش کنند بخشش را از ابعاد مختلف و با نگاه تعاملی مورد توجه قرار دهند احساس میشود، زیرا پدیده‌ای پیچیده همچون بخشش را هرگز نمی‌توان تنها با لحاظ کردن یکی از عوال مؤثر در آن به خوبی شناخت و تبیین کرد. و اکنون با توجه به شواهد برخی پژوهش ها اهمیت و ضرورت وارد کردن جنبه‌های هیجانی واعتقادی در مدلهای تبیینی بخشش بیش از پیش آشکار گشته است.
برای این منظور به بررسی مدل مفهومی ارائه شده در این پژوهش برای بخشش بر اساس باور به دنیای عادلانه /ناعادلانه با ميانجيگری عواطف خودآگاه خواهیم پرداخت. این مدل برای هریک از متغیرها به طور جداگانه بررسی خواهد شد. با توجه به اهمیت تشخیص تعاملی روابط باور به دنیای عادلانه/ ناعادلانه، بخشش و عواطف خودآگاه پژوهشگر مصمم شد پژوهشی با هدف بررسی نقش واسطه ای عواطف خودآگاه در رابطه باور به دنیای عادلانه/ ناعادلانه با بخشش بپردازد و به این سوال که ایا مدل بخشش براساس باور به دنیای عادلانه /ناعادلانه با ميانجيگری عواطف خودآگاه از برازش مناسب برخوردار است ؟ پاسخگوباشد.
لذا در این زمینه به نظر می رسد متغیرهای باور به دنیای عادلانه، و عواطف خودآگاه از متغیرهای تأثیرگذار بر بخشش باشند. بنابراین دراین پژوهش سعی بر آن است تا مدلی جهت تبیین بخشش با استفاده از باور به دنیای عادلانه/ ناعادلانه با ميانجيگري عواطف خودآگاه ارائه گردد. بنابراین مسأله اصلی پژوهش بدین قرار است که آیا عواطف خودآگاه نقش واسطهگری بین باور به دنیای عادلانه/ ناعادلانه با بخشش ایفا میکند یا خیر؟ بر این اساس فرضیه های پژوهش عبارتست از:
فرضیه اول: باور به دنیای عادلانه/ناعادلانه به صورت معنادار بخشش را پیش بینی می کند.
فرضیه دوم: عواطف خودآگاه اثرواسطه ای بین باور به دنیای عادلانه/ناعادلانه و بخشش دارد.
روش
روش پژوهش، جامعه آماري و نمونه: این پژوهش از نوع مطالعات توصیفی- همبستگی و از نوع مقطعي است که سعی دارد مدلی جهت تبیین بخشش بر اساس باور به دنیای عادلانه با نقش ميانجيگري عواطف خودآگاه، ارائه دهد. جامعه پژوهش، شامل تمام افراد مراجعهکننده به خانههای سلامت شهر کرج در تابستان سال ۱۳۹7، که بنابر استعلام از سازمان فرهنگی، اجتماعی و ورزشی شهرداری کرج حدود 20000 نفر بودند و حجم نمونه مورد بررسی در پژوهش حاضر، 400 نفر از جامعه فوق بود. نمونهگیری به شیوهی تصادفی ساده چندمرحلهای از میان مناطق شهر کرج انجام شد بدین ترتیب که در مرحله اول ۸ منطقه، در مرحله دوم از هر منطقه ۱ محله و در مرحله سوم از هر محله ۱ خانه سلامت به صورت تصادفی انتخاب شد و افراد نمونه به شیوه نمونهگیری تصادفی از بین افراد جامعهی مذکور انتخاب شدند. ملاكهای ورود به مطالعه عبارت بودند از: 1- آزمودنی برای شرکت در پژوهش اعلام رضایت کرده باشد؛ 2- آزمودنی تحت درمان داروهای روانپزشکی جهت کاهش اضطراب، استرس و افسردگی نباشد؛ 3- آزمودنی در محدوده سنی بین 20 تا 45 سال باشد؛ 4- آزمودنی فاقد اختلال شناختی باشد؛ 5- آزمودنی دچار بیماری مزمن نباشد؛ 6- آزمودنی مبتلا به اختلال سوءمصرف مواد و دارو نباشد؛ 7- زندگی آزمودنی از 6 ماه قبل از انجام پژوهش دارای روند معمولی بوده و اتفاق یا حادثه خاصی که به منزله بحران در زندگی آنها باشد مانند مرگ یک عزیز، بیماری صعب العلاج در اعضای خانواده، تغییر محل زندگی، رخ نداده باشد. ملاکهای خروج آزمودنیها از مطالعه عبارت بودند از: 1- مشخص شدن خلاف یکی از موارد فوق در حین پژوهش؛ 2- و تکمیل ناقص یکی از پرسشنامهها.
ابزار پژوهش
پرسشنامه باور به دنیای عادلانه (BJWS): پرسشنامه (believing in a just world )توسط (Rubin & Peplau,1973 ) ساخته شد و شامل 20 گویه است نمرهگذاری این پرسشنامه به این صورت است که هر سوال به شیوه لیکرت هفت درجهای از 1 تا 7 به صورت "کاملاً مخالفم" تا "کاملاً موافقم" می باشد. اين پرسشنامه داراي دو خرده‌مقياس مستقل به‌نام‌هاي خرده‌مقياس باور به دنياي عادلانه و خرده‌مقياس باور به دنياي ناعادلانه است. در پژوهش گلپرور و اکبری (1388) پایایی این پرسشنامه به روش آلفای کرونباخ برای خردهمقیاسهای باور به دنیای عادلانه و باور به دنیای ناعادلانه به ترتیب 73/0 و 7/0 و به روش ضریب اسپیرمن براون به ترتیب 69/0 و 65/0 و به روش ضریب کاتمن 67/0 و 64/0 گزارش شده است. در پژوهش حاضر ضرایب همسانی درونی به روش آلفای کرونباخ برای خردهمقیاسهای باور به دنیای عادلانه و باور به دنیای ناعادلانه به ترتیب 78/0 و 61/0 و برای کل پرسشنامه 72/0 به دست آمد. دونمونه از سوالات به شرح زیر است:1-پایان بدشانسی وبداقبالی خوشبختی است.2-دنیا عادلانه است.
سومین نسخه تجدیدنظرشده مقیاس عاطفه خودآگاهی برای بزرگسالان (test of self-Conscious Affect, (Version 3 (tosCA-3): مقیاس تجدید نظر شده مقیاس عاطفه خودآگاهی برای بزرگسالان Tangney, Dearing, Wagner & Gramazow,2000) که ۶ خرده مقیاس صفت شرم، مستعد بودن به گناه، برونی کردن، بی تفاوتی، غرور آلفا و غرور بتا را در یک طیف لیکرت از هرگز=۱ تا به احتمال زیاد=۵ مورد ارزیابی قرار می دهد. تانجی و درینگ (۲۰۰۰) بر روی سه نمونه مختلف دانشجویی ضرایب آلفای کرونباخ را برای خرده مقیاسهای مستعد بودن به شرم ۷۶/۰ تا ۸۸/۰، مستعد بودن به صفت گناه ۷/۰ تا ۸۳/۰، برونی-سازی ۶۶/۰ تا ۸/۰، بیتفاوتی ۶/۰ تا ۷/۰، غرور ۴۱/۰ تا ۷۲/۰ و غرور بتا ۵۱/۰ تا ۷۲/۰ گزارش کردند و در مورد روایی سازه این ابزار نشان دادند سومین نسخه تجدید نظر شده مقیاس عاطفه خودآگاهی برای بزرگسالان احساس گناه سازشیافته را میسنجد. روشن چسلی، عطری فرد و نوری مقدم (۱۳۸۶) برای سه خرده مقیاس صفت شرم، مستعد بودن به گناه وبرونی کردن اعتبار و روایی مناسبی گزارش کردند. در این پژوهش ضرایب همسانی درونی به روش آلفای کرونباخ برای خردهمقیاسهای صفت شرم، مستعد بودن به گناه و برونی کردن به ترتیب59/0، 71/0 و 67/0 به دست آمد.(دونمونه از سوالات به شرح زیر است:1-احساس بی کفایتی می کنید.2-از اینکه فرصت هایتان را بازگردانده اید احساس غرور می کنید).
مقیاس بخشش رای و همکاران (2001): مقیاس بخشش ( forgiveness scale) توسط (Rye, Loiacono, Folk, Olszewski, Heim & Madia,2001) ساخته شد و شامل 15 سوال به صورت طیف 5 گزينهاي لیکرت از "کاملاً مخالفم=1" تا "کاملاً موافقم=5" است. نمرهگذاری این پرسشنامه به این صورت است که هر سوال به شیوه لیکرت از "کاملاً مخالفم=۱"، "مخالفم=۲"، "نظری ندارم=۳"، "موافقم=۴" و "کاملاً موافقم=۵" نمرهگذاری میشود. رای و همکاران (۲۰۰۱) برای این ابزار همبستگی منفی با ابزارهای حالت (۴۱/۰-=r) و صفت خشم (۳۴/۰-=r) و ضریب آلفای کرونباخ ۸۷/۰ گزارش کردند. حمیدیپور، ثنایی ذاکر، نظری و فراهانی (1389) ضریب آلفاي کرونباخ براي پایایی این آزمون را 83/0 گزارش کرده‌اند. در این پژوهش ضرایب همسانی درونی به روش آلفای کرونباخ برای کل پرسشنامه 74/0 به دست آمد. دونمونه از سوالات به شرح زیر است:1-تمایل دارد دیگران را خطاکار بداند.2-ادم باگذشتی است.
روش اجرا و تحلیل داده ها
در این پژوهش 395 شرکت کننده (169 مرد و 226 زن) با میانگین و انحراف استاندارد سنی 82/35 ± 97/8 حضور داشتند. میزان تحصیلات 75 نفر ( 19 درصد) از شرکت کنندگان زیر دیپلم، 104 نفر (3/26 درصد) دیپلم، 162 نفر (41 درصد ) کاردانی و کارشناسی و 54 نفر (7/13 درصد) کارشناسی ارشد و بالاتر بود. و 74 نفر (7/17 درصد) از آنان فاقد فرزند، 104 نفر (3/26 درصد) یک فرزند، 140 نفر (5/35 درصد) دو فرزند و 77 نفر (5/19 درصد ) بیشتر از 2 فرزند داشتند.در هنگام اجرا به شرکتکنندگان اعلام شدکه به عنوان سپاسگزاري از شرکتشان در تکميل پرسشنامهها، کساني که مايل باشند از نتايج آزمونشان مطلع گردند، ميتوانند نام و يا نام مستعاري از خود در پرسشنامه درج کنند تا محقق آنها را از نتايج مطلع سازد.در ابتدای پرسشنامه اصول اخلاقی پژوهش نوشته شد و طی آن شرکت آزادانه و داوطلبانه و محرمانه ماندن پاسخها شرح داده شد سپس بر اساس دستورالعملی که در بالای پرسشنامهها نوشته شده است از آنها خواسته شد تمامی سوالات را به دقت بخوانند تا حد امکان سوالی را بیپاسخ نگذارند.همچنین به جهت تعیین برازش مدل مورد مطالعه از مدل معادلات ساختاری در نرمافزار AMOS-20 برای تحلیل مسیر متغیرهای مشاهدهپذیر با استفاده از ماتریس همبستگی بهره گیری به عمل آمد.
یافتهها
دراین پژوهش متناسب با متغیرهای مورد مطالعه و نوع دادههای جمع اوری شده در مرحله امار توصیفی، به منظور توصیف دادهها از شاخصهای میانگین، انحراف استاندارد و روش ضریب همبستگی پیرسون استفاده شد. در مرحله امار استنباطی، با توجه به ماهیت مقیاس اندازه گیری که از نوع فاصله ای است و نوع روش جمع اوری اطلاعات که برمبنای پژوهش، مدل یابی معادلات ساختاری بود برای تحلیل دادههای حاصل، از شاخصهای نیکویی برازش شامل مجذور کای یا خی دو(c2)، نسبت خی دو به درجه آزادی (/df2c)، ریشه میانگین مجذورات خطای برآورد(RMSEA)، شاخص نیکویی برازش(GFI)، شاخص نیکویی برازش اصلاح شده (AGFI)، شاخص برازش افزایشی(IFI)، و شاخص برازش تطبیقی(CFI) استفاده شد.
جدول1.شاخصهای برازش مدل پژوهش | ||||
شاخص های برازندگی | مدل اولیه | مدل اصلاح شده | نقطه برش | |
اصلاح اول | اصلاح دوم | |||
مجذور کای | 95/137 | 78/25 | 88/12 | - |
درجه آزادی مدل | 7 | 6 | 5 | - |
نسبت خی دو به درجه آزادی | 71/19 | 29/4 | 58/2 | کمتر از 3 |
شاخص نیکویی برازش | 915/0 | 982/0 | 991/0 | < 9/0 |
شاخص نیکویی برازش اصلاح شده | 66/0 | 914/0 | 949/0 | < 85/0 |
شاخص برازش تطبیقی | 869/0 | 98/0 | 992/0 | < 9/0 |
ریشه میانگین مجذورات خطای برآورد | 218/0 | 091/0 | 063/0 | > 08/0 |
منطبق بر جدول2 بر خلاف شاخص برازندگی GFI دیگر شاخصهای برازندگی از برازش مطلوب مدل مربوط به فرضیه پژوهش با دادههای گردآوری شده حمایت ننمودند (71/19=df/2c، 869/0= CFI، 915/0= GFI، 660/0= AGFI و 218/0= RMSEA ). به همین دلیل مدل در دو مرحله با ایجاد کوواریانس بین خطاهای دو نشانگر احساس شرم و احساس غرور (در مرحله اول) و دو نشانگر احساس گناه و احساس شرم (در مرحله دوم) مدل اصلاح و شاخصهای برازندگی به دست آمد که نشان می دهد مدل مربوط به فرضیه پژوهش با دادههای گردآوری شده برازش مطلوب دارد (58/2=df/2c، 992/0= CFI، 991/0= GFI ، 949/0= AGFI و 0063/0= RMSEA ).
شکل 1. مدل مفهومی پژوهش جدول2. ضرايب مسیر کل، مستقيم و غیر مستقیم بین متغیرهای پژوهش در مدل ساختاری | ||||||
| متغیر پیش بین | ضریب غیر استاندارد | خطا | ضریب استاندارد | سطح معناداری | |
ضریب مسیر مستقیم | باور به دنیای ناعادلانهß بخشش | 078/0- | 024/0 | 229/0- | 001/0 | |
باور به دنیای عادلانه ß بخشش | 029/0 | 019/0 | 085/0 | 155/0 | ||
احساس گناه ß بخشش | 084/0- | 023/0 | 2/0- | 001/0 | ||
احساس شرم ß بخشش | 079/0- | 02/0 | 285/0- | 001/0 | ||
احساس غرور ß بخشش | 075/0 | 034/0 | 128/0 | 022/0 | ||
ضریب مسیر غیر مستقیم | باور به دنیای ناعادلانهß بخشش | 056/0- | 014/0 | 164/0- | 001/0 | |
احساس گناه ß بخشش | 064/0- | 013/0 | 21/0- | 001/0 | ||
| احساس شرم ß بخشش | 069/0- | 028/0 | 235/0- | 001/0 | |
| احساس غرور ß بخشش | 055/0 | 044/0 | 228/0 | 002/0 | |
جدول2 نشان می دهد که ضریب مسیر کل (مجموع ضرایب مسیر مستقیم و غیر مستقیم) بین باور به دنیای ناعادانه و بخشش منفی و در سطح 01/0 معنادار است(01/0> P، 393/0=β). ضریب مسیر کل بین باور به دنیای عادلانه و بخشش منفی و در سطح 05/0 معنادار بود(05/0> P، 140/0=β). بدین ترتیب فرضیه اول پژوهش تایید می شود ضریب مسیرغیر مستقیم نیز بین باور به دنیای ناعادلانه و بخشش (01/0> P ،164/0-=β) منفی و در سطح 05/0 معنادار است. از سوی دیگر ضریب مسیر غیر مستقیم بین باور به دنیای عادلانه و بخشش مثبت و معنادار است. (05/0> P ،055/0=β) وعواطف خودآگاه رابطه بین باور به دنیای ناعادلانه با بخشش را به صورت منفی و رابطه بین باور به دنیای عادلانه و بخشش را به صورت مثبت و معنادار میانجیگری می کند و بدین ترتیب فرضیه دوم پژوهش نیزتایید شد.
بحث
هدف از پژوهش حاضر بررسی نقش میانجیگری عواطف خودآگاه در رابطه بین باور به دنیای عادلانه/ ناعادلانه با بخشش بود. یافته ها نشان داد باور به دنیای عادلانه به صورت مثبت و باور به دنیای ناعادلانه به صورت منفی و معنادار بخشش را پیش بینی می کنند و بخشش به عنوان برونداد رفتاری مدل پژوهش، برایند متغیرهای فردی در سطوح عمیق (باور به دنیای عادلانه/ ناعادلانه) تا سطوح جاری (هیجان ها و تنظیم های هیجانی) است. باور به دنیای عادلانه پاسخهای انطباقی به تخلفات را منجر میشود. باور به دنیای عادلانه افراد را در جهت جستجوی نشانههای عدالت در موقعیتهای مختلف با انگیزه میسازند. درنتیجه، به نظر میرسد باور به دنیای عادل منجر به بازسازی شناختی میشود و به این ترتیب به عنوان یک سازوکار مقابلهای عمل میکند که قربانی را از عواقب روانشناختی ناشی از پیامدهای منفی مصون میدارد. اهمیت موضوع بخشش و تبیین مکانیسم های تسهیل گر آن ناشی از نقشی است که بخشش به خودی خود و به عنوان یک ارزش موثر بر سلامت روان دارد. به طور کل می توان گفت باورها و شناختها در زندگی فردی و اجتماعی هر یک از انسانها نقشهای مختلفی ایفاء میکنند. دراین پژوهش نقش این مدل در تبیین رفتار بخشش بسیار قابل توجه بود. میزان واریانس تبیین شده نشان داد متغیر باور به دنیای عادلانه/ناعادلانه و عواطف خودآگاه در مجموع 40 درصد از واریانس بخشش را تبیین می کنند. وبه نسبت پژوهش های پیشین بالا است. سهم واریانس تبیین شده عواطف خودآگاه نیز چشم گیر بود (27 درصد) و می توان این میزان را با پژوهش های مشابه (که متغیرهایی غیر از باوربه دنیای عادلانه را به کار گرفته اند) مقایسه کرد (Langman & Chung,2013)؛ (Carpenter, Tignor, Tsang & Willett ,2016) نتایج این یافته، با یافته‌های گلپرور، برازنده و جوادیان (1393)،(Nudelman & Nadler,2017) ، (Sutton, Stoeber, & Kamble,2017 )، Bartholomaeus & Strelan ,2016) ). (Strelan & Sutton, 2011 ) ، بهارلوهوره، صباحي و رفيعينيا (۱۳۹6) گلپرور و اكبري، (1388)همسو است. (Nudelman & Nadler, 2017) در پژوهشی نتیجه گرفتند که باور به دنیای عادلانه بهعنوان یک مکانیسم مقابلهای عمل میکند و بر اهمیت واکنشهای هیجانی و قصد و نیات ادراک شده در فرآیند بخشودگی تأکید دارد. درتبیین یافته های این پژوهش می توان گفت عدالت و بخشش اغلب به عنوان پاسخهای رقابتی به گناه دیگری شناخته شده است. قطعاٌ عدالت کیفری و بخشودگی دو سازه ناسازگار هستند. با این حال، بخشش و عدالت به طور کلی لزوماً در تضاد با یکدیگر نیستند Strelan & Sutton,2011 ) (دهند در این زمینه (Sutton, Stoeber, & Kamble,2017 درپژوهشی بیان کردند. باور به دنیای عادلانه بر روابط اجتماعی مثبت شامل بخشش دیگران و بهریستی ذهنی اثرگذار است. بنابراین افراد دارای باورهای دنیای عادلانه نیرومند، مایل به فهم دلیل نابرابریها هستند، و واکنشهای تند کمتری در برابر خسارات و زیانهای اجتماعی نشان میدهند و بیشتر احتمال دارد تا قربانیان حوادث و بیعدالتیهای اجتماعی را سرزنش کنند.
در مدل برازش این یافته همچنین معلوم شد که عواطف خودآگاه شرم و گناه به صورت منفی و معنادار بخشش را پیش بینی می کنند.بنابراین، میزان تجربه احساس شرم و گناه بسیار مهم است. تجربه احساس شرم و گناه، زمانی که فراتر از ظرفیت روانی باشد. فرد را در روابط بین فردی و روابط درون فردی دچار مشکل می کند. اضطراب تجربه شده از تجارب، علاوه بر ایجاد ناامنی و تکرار چرخه باورهای نامطلوب، فرد را وادار به رفتارهای بدوی و تکانشی می کند و کمتر اجازه تامل دوباره و شفقت را می دهد.
در این پژوهش نقش واسطه ای عواطف خودآگاه با توجه به معنی داری اثرات غیر مستقیم باور به دنیای عادلانه به طور کلی تایید شد. اما باتوجه به اینکه شرم یک عاطفۀ کاربردی است، با این حال در میان عموم، عاطفه‌ای مشکل‌آفرین جا افتاده است. در واقع این یافته قدمی برای تبیین ساختاری تر از مفهوم بخشش در ادبیات پژوهش است. همانگونه که گفته شد، مدلهای خطی و متقابل متعددی برای تبیین بخشش وجود دارد اما این مدلها از نظر میزان تبیین مکانیسم بروز رفتار بخشش ناکارآمد هستند. ونمیتواند به عنوان الگویی منسجم برای کاربندی های نظری یا عملی مفید واقع شود. باتوجه به این که مدل های روان درمانی جدیدتر، به دنبال ترکیب عوامل تعاملی در تبیین رفتار هستند. در استنباط این یافته می توان گفت عواطف خودآگاه نظیر احساس گناه و شرم هیجان‌های اخلاقی به شمار میروند که برای پایبندی به هنجارهای اجتماعی و استانداردهای شخصی فرد را با انگیزه میکنند و در دوران کودکی پس از رشد خودآگاهی به وجود میآیند (,Else-Quest, Higgins, Allison & Morton 2012) Bell, Davis, Griffin, Ashby, & Rice (2017)نیز با طراحی کتابِ کار در زمینۀ خودبخشش‌گری و تلاش برای جبران، تمرین‌هایی در زمینۀ بهره‌برداری مثبت از احساس گناه و شرم ارائه داده و در پژوهش خود این تمرین‌ها را موثر گزارش کرده‌اند.
به طور کل این پژوهش توانست نشان دهد که اثر باور به دنیای عادلانه/نا عادلانه بر بخشش، نه به شکل مستقیم، بلکه به شکل غیر مستقیم از طریق تنظیم هیجانات و عواطف خودآگاه است. مدل های روان پویشی که خودشناسی انسجامی را مرکز مفهوم سازی خود قرار می دهند بیش از هر چیز الگوهای نظری این مدل تجربی هستند. مدل برازش یافته حاضر می تواند تبیین رفتار بخشش و طراحی مدلهای مداخلهای اجتماعی برای افزایش آن را تسهیل کند.
از آنجا که هر تحقیقی با یک سری محدودیت‌هایی همراه است که ممکن است نتایج پژوهش را تحت تاثیر قرار دهد و تحقیق حاضر نیز از این قاعده مستثنی نمی‌باشد. لذا در این تحقیق ابزارهاى تحقيق به پرسشنامه های پنج عامل بزرگ شخصيت، سومین نسخه تجدیدنظرشده مقیاس عاطفه خودآگاهی برای بزرگسالان و مقیاس بخشش محدود میشود لذا يافته ها با محدوديتهاى ابزارهاى مزبور همراهى دارند. دخالت برخی از متغیرهای مزاحم از قبیل موقعیت اقتصادی، خانوادگی، اجتماعی، وضعیت تاهل و مقطع تحصیلی نمونه‌های تحقیق منجر به کاهش روایی درونی تحقیق شده است، با توجه به این که دادههای پژوهش حاضر از طریق خودگزارشی گرد آوری شده و به گزارش‌های افراد شرکت کننده در پژوهش تکیه شده خودآگاه یا ناخودآگاه تحریف شده باشد. بنابراین امکان دارد یافتهها از روایی بالایی برخوردار نباشد و استفاده صرف از پرسشنامهها و به کار نگرفتن شیوه مصاحبه برای گردآوری اطلاعات. پیشنهاد میشود که اجرای این تحقیق در سایر جوامع و مقایسه نتایج حاصل با یکدیگر انجام گیرد.
پیشنهاد می شود اجرای این تحقیق به منظور مطالعه تاثیر متغیرهای دیگر بر بخشش انجام گیرد، این پژوهش در بین افراد مراجعه کننده به خانه سلامت شهرکرج انجام شده است، پیشنهاد می شود تحقیق حاضر بر روی نمونه های دیگری از افراد انجام گیرد تا امکان مقایسه نتایج بهتر فراهم آید. باﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻫﻤﻴﺖ ﻫﺮ ﻳﻚ از ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ﻣﻮرد ﭘﮋوﻫﺶ، ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲﺷﻮد ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺑﻴﺸﺘﺮي در زﻣﻴﻨﻪي ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ و ﻣـﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ بخشش اﻧﺠﺎم ﺷﻮد.
سپاسگزاری:
این پژوهش برگرفته از پایان نامه مقطغ دکتری روانشناسی عمومی میباشد. بدین وسیله از کلیه کارکنان محترم خانههای سلامت شهر کرج که در انجام این پژوهش همکاری نمودند، تشکر و قدردانی به عمل می آید.
منابع
Amani, Malatyat-Shiri, Ismail-Rajabi, Saeed. (2013). The role of emotional intelligence and spiritual intelligence in predicting students' forgiveness. Journal of Knowledge and Research in Applied Psychology, Volume 15, Number 1, pp. 2-4. [Persian].
Backus, L. N. (2009). Establishing the link between desecration forgiveness and Marital quality during pregnancy. Master of art dissertation, graduate college of Bowliny green state university.
Baharlahore, Hurriyya-Sabahi, Parviz and Rafieinia, Parvin. (2017). A Comparison of Attribution and Belief Styles in a Just World between Neurotic, Extraverted, and Normal Individuals. Journal of Cognitive and Behavioral Sciences Research, Volume 7, Number 1, pp. 35-50. [Persian].
Brannan, D., Davis, A., Biswas-Diener, R. (2016). The Science of Forgiveness: Examining the Influence of Forgiveness on Mental Health A2 - Friedman, Howard S Encyclopedia of Mental Health. Oxford: Academic Press.
Bartholomaeus, J., Strelan, P. (2016). Just world beliefs and forgiveness: The mediating role of implicit theories of relationships. Personality and Individual Differences, 96, 106-110.
Bell, C. M., Davis, D. E., Griffin, B. J., Ashby, J. S., & Rice, K. G. (2017). The promotion of self-forgiveness, responsibility, and willingness to make reparations through a workbook intervention. The Journal of Positive Psychology, 12(6), 571–578.
Blackie, L. E., Roepke, A. M., Hitchcott, N., & Joseph, S. (2016). Can people experience posttraumatic growth after committing violent acts?. Peace and Conflict: Journal of Peace Psychology, 22(4), 409.
Callan, M. J., Shead, N. W., Olson, J. M. (2009). Fore going the labor for the fruits: The effect of just world threat on the desire for immediate monetary rewards. Journal of Experimental Social Psychology, 45, 246-249.
Carpenter, T. P., Tignor, S. M., Tsang, J.A., Willett, A. (2016). Dispositional self-forgiveness, guilt- and shame-proneness, and the roles of motivational tendencies. Personality and Individual Differences, 98(Supplement C), 53-61.
Donat, M., Umlauft, S., Dalbert, C., Kamble, S. V. (2012). Belief in a just world, teacher justice, and bullying behavior. Aggressive Behavior, 38, 185-193.
Else-Quest, N. M., Higgins, A., Allison, C., Morton, L. C. (2012). Gender differences in self-conscious emotional experience: a meta-analysis. Psychol Bull, 138(5), 947-981.
Enright, R. D., Fitzgibbons, R. P. (2015). Forgiveness therapy: An empirical guide for resolving anger and restoring hope. Washington, DC, US: American Psychological Association.
Golparvar, Mohsen; Akbari, Mohammad. (1388). Belief in a just and unjust world (looking at differences of opinion in terms of demographic variables). Journal of Psychology and Religion, No. 4, pp. 142-119. [In Persian].
Golparvar, Mohsen-Barazadeh, Amin; Javadian, Zahra. (2014). The Relationship Between the Big Five Personality Factors with Beliefs in the Fair World and Beliefs for Justice. Journal of Clinical and Personality Psychology, Volume 1, Number 2, pp. 2-4.[Persian].
Golparvar, Mohsen-Barazadeh, Amin; Javadian, Zahra. (2014). The Relationship of the Big Five Personality Factors with Beliefs in the Fair and Unfair World and Beliefs for Justice. Quarterly Journal of Clinical and Personality Psychology, Volume 10, Number 2, pp. 2-1. [Persian].
Golparvar, Mohsen; Javadi, Sara. (2007). The Relationship between Fair World Beliefs for Self and Others with Mental Health Indices: A Structural Equation Model. Journal of the Principles of Mental Health, Vol. 1, No. 32-31, pp. 122-109. [Persian].
Hamidipour, Rahim; Sanaei Zaker, Bagher-Nazari, Ali Mohammad-Farahani, Mohammad Taghi. (2009). The effect of forgiveness-based group couple therapy on marital satisfaction. Journal of Social Psychological Studies in Women, Vol. 8, No. 4, pp. 73-49. [Persian].
Kaleta, K., Mróz, J. (2018). Forgiveness and life satisfaction across different age groups in adults. Personality and Individual Differences, 120(Supplement C), 17-23.
Louden, G.M., Gerber, ED.S. (2008). Group forgiveness intervention for adult male homeless individuals: effects on forgiveness, rumination, Texas at san Antonio University.
Langman, L., Chung, M. C. (2013). The relationship between forgiveness, spirituality, traumatic guilt and posttraumatic stress disorder (PTSD) among people with addiction. Psychiatr Q, 84(1), 11-26.
Nudelman, G., Nadler, A. (2017). The effect of apology on forgiveness: Belief in a just world as a moderator. Personality and Individual Differences, 116(Supplement C), 191-200.
Rindfleisch, J. A. (2018). Chapter 99 - Forgiveness A2- Rakel, David Integrative Medicine (Fourth Edition) (pp. 940-944.e941): Elsevier.
Rubin, Z., Peplau, L. A. (1973). Belief in a just world and reactions to another's lot: A study of participants in the national draft lottery. Journal of Social Issues, 29(4), 73-93.
Roshan Chasley, Rasul; Perfume of perfume, Mahdieh; (2007). Validation and Reliability of the "Third Revised Version of Adult Self-Awareness Scale" (TOSCA-3). Journal of Clinical Psychology and Personality-Daneshvar Ex Behavior, Volume 25, Number 1, pp. 46-31. [Persian].
Rye, M. S., Loiacono, D. M., Folk, C. D., Olszewski, B. T., Heim, T. A., Madia, B. P. (2001). Evaluation of the psychometric properties of two forgiveness scales. Current Psychology: Development. Learning Personality, 20, 260-277.
Sutton, R. M., Stoeber, J., & Kamble, S. V. (2017). Belief in a just world for oneself versus others, social goals, and subjective well-being. Personality and Individual Differences, 113, 115-119.
Strelan, P., Sutton, R. M. (2011). When just-world beliefs promote and when they inhibit forgiveness. Personality and Individual Differences, 50(2), 163-168.
Stuewig, J., Heigel, C., Harty, L., Mccloskey, L. (2010). Shaming blaming and maiming: functional links among the moral emotions, externalization of blame and aggression. Journal of Research in Personality, 44, 91-102
Tangney, J. P., Dearing, R. L., Wagner, P. E., Gramazow, R. (2000) The Test of Self-Conscious Affect-3 (TOSCA-3). George Mason University, Fairfax, VA.
Woodyatt, L., Wenzel, M., & de Vel-Palumbo, M. (2017). Working through psychological needs following transgressions to arrive at self-forgiveness. In Handbook of the psychology of self-forgiveness (pp. 43-58). Springer, Cham.
White, C., Baimel, A., & Norenzayan, A. (2017). What are the causes and consequences of belief in karma?. Religion, Brain & Behavior, 7(4), 339-342.
