ساخت و بررسی روایی، پایایی و تحلیل عامل تأییدی مقیاس اطلاعات، انگیزش و مهارت¬های رفتاری در زنان با شاخص توده بدنی بالای 25

الموضوعات :

مریم تات ¹ (دانشجوی دکتری روانشناسی سلامت، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، اصفهان، ایران)
حسن رضایی جمالویی ² (مرکز توسعه پژوهش های بالینی، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران)
مصطفی خانزاده ³ (استادیار، موسسه آموزش عالی غیرانتفاعی فیض الاسلام، خمینی شهر، اصفهان، ایران)
مجتبی انصاری شهیدی ⁴ (مرکز توسعه پژوهش های بالینی، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران)
مهدی طاهری ⁵ (استادیارگروه روانشناسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه سجاد، مشهد، ایران)

تاريخ الإرسال : 11 السبت , ربيع الثاني, 1444 تاريخ التأكيد : 02 الإثنين , جمادى الثانية, 1444 تاريخ الإصدار : 29 الأحد , محرم, 1446

الکلمات المفتاحية: مقیاس اطلاعات, انگیزش, مهارت های رفتاری, رفتار سلامت, زنان, شاخص توده بدنی, چاقی, اضافه وزن,

ملخص المقالة :

چاقی یک موضوع بهداشتی، پزشکی و روانشناسی است که پیامدهای اقتصادی، اجتماعی و فردی فراوانی دارد. این پژوهش با هدفساخت و بررسی روایی، پایایی و تحلیل عامل تاییدی مقیاس اطلاعات، انگیزش و مهارت های رفتاری در زنان با شاخص توده بدنی بالای 25 در شهر اصفهان انجام شد. این پژوهش همبستگی از نوع اعتبارسنجی و جامعه آماری پژوهش، شامل زنان با شاخص توده بدنی بالاتر از 25 بود که به مراکزرژیم‌درمانی، خانه‌های سلامت و باشگاه‌های ورزشی شهر اصفهان در سال 1399-1400مراجعه کرده بودندو برای حجم نمونه پژوهش، تعداد 444 زن با شاخص توده بدنیبالاتر از 25 انتخاب شدند، از روش های نمونه¬گیریخوشه¬ای و در دسترساستفاده شد. برای جمع آوری اطلاعات ازمقیاسمحقق ساخته اطلاعات، انگیزش و مهارت های رفتاری استفاده شد. برای بررسی روایی محتوایی از متخصصان نظرخواهی شد و جهت سنجش روایی سازه و پایایی مقیاس از روش تحلیل عاملی تأییدی با بکارگیری نرم افزار Amos و SPSSاستفاده شد.مقیاس مذکور از نظرشاخص نسبی روایی محتوایی 62/0 و شاخص روایی محتوایی بالای 70/0 بودند و از بعد روایی سازه نیز مورد تأیید متخصصان قرار گرفت،شاخص¬های برازش مربوط به چهار مدل تحلیل عامل تأییدی برای چهار زیرمقیاس در سطح مطلوبی قرار داشت.پایایی مرکب زیر مقیاس¬های اطلاعات، انگیزش، مهارت رفتاری و رفتار سلامت به ترتیب ( 89/0، 87/0، 91/0 و 87/0CRI=) بود. بنابراین می¬توان در موقعیت¬های پژوهشی، بالینی و درمانی از این مقیاس استفاده نمود.

المصادر:

Ajzen, I. (1991). The theory of planned behavior. Organizational Behavior and Human Decision Processes 50 (2): 179-211.
Amico, K.R., Barta, W., Konkle-Parker, D.J., Fisher, J.D., Cornman, D.H., Shuper, P.A, et al (2009). The information-motivation-behavioral skills model of ART adherence in a Deep South HIV + clinic sample. AIDS Behavior, 13(1):66–75.
Anderson, J. C., &Gerbing, D. W. (1988). Structural equation modeling in practice: A review and recommended two-step approach. Psychological Bulletin, 103(3), 411–423.
Bandura, A. (1989). Perceived self-efficacy in the exercise of control over AIDS infection. In V. M. Mays, G. W. Albee, and S. M. Schneider (Eds.), Primary Prevention of AIDS (pp. 128-41). Newbury Park, CA: Sage.
Bandura, A. (1992). A social cognitive approach to the exercise of control of AIDS infection. In R. J. DiClemente (Ed.), Adolescents and AIDS: A Generation in Jeopardy (pp. 89–116). Newbury Park, CA: Sage.
Bartholmae, M. (2016). The information-motivation-behavioral skills model: An examination of obesity prevention behavioral change in children who participated in the afterschool program Virginia Beach let’s move Old Dominion University. (Doctoral Dissertation), Old Dominion University, USA
Bessesen, D.H. (2008). Update on obesity. Journal of Clinical Endocrinol Metabolism. 93(6): 2027-34.
Carey, M. P., Maisto, S. A., Kalichman, S. C., Forsyth, A. D., Wright, E. M., & Johnson, B. T. (1997). Enhancing motivation to reduce the risk of HIV infection for economically disadvantaged urban women. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 65(4), 531e541.
Cockerham, William C. (2012). Medical Sociology, 12th ed. Upper Saddle River, NJ: Pearson Prentice-Hall
Falkner, N. H., Neumark‐Sztainer, D., Story, M., Jeffery, R. W., Beuhring, T., & Resnick, M. D. (2001). Social, educational, and psychological correlates of weight status in adolescents. Obesity Research, 9, 32-42.
Fishbein, M., & Ajzen, I. (1975). Belief, Attitude, Intention and Behavior: An Introduction to Theory and Research. Reading, MA: Addison-Wesley.
Fisher, J. D., & Fisher, W. A. (1992). Changing AIDS-risk behavior. Psychological Bulletin, 111, 455-475.
Fisher, J. D., Fisher, W. A., &Shuper, P. A. (2009). The information-motivation behavioral skills model of HIV prevention behavior. In R. J. Di Clemente, R. A. Crosby, & M. C. Kegler (Eds.), Emerging theories in health promotion practice and research (pp. 21e63). San Francisco, CA: Jossey-Bass.
Fisher, J.D., Fisher, W.A., Amico, K.R., & Harman, J. (2006). The life windows Information-Motivation Behavioral skills ART Adherence Questionaire LW (IMB-AAQ). USA: Connecticut, center for health, intervention & Prevention; 1096
Fisher, W. A., Fisher, J. D., & Rye, B. J. (1995). Understanding and promoting AIDS preventive behavior: Insights from the Theory of Reasoned Action. Health Psychology, 14, 255-264
Fisher, W., Fisher, J., & Harman, J. (2003). The Information-Motivation-Behavioral Skills Model: A general social psychological approach to understanding and promoting health behavior. In Suls, J. and Wallston, K. A. (Eds.), Social Psychological Foundations of Health and Illness (pp. 82-106). Oxford, UK.
Gao, J., Wang, J., Zhu, Y. and Yu, J., (2013). Validation of an information–motivation– behavioral skills model of self-care among Chinese adults with type 2 diabetes. BMC Public Health, 13, P.100.
Hochbaum, G. M. (1958). Public Participation in Medical Screening Programs: A Sociopsychological Study. (PHS Publication No. 572). Washington, DC: US Government Printing Office John Wiley Sons Lt, 30.
Homan, H. (2009). Knowing the scientific method in behavioral sciences.Tehran: Organization for Studying and Compiling Humanities Books of Universities.
Kahle, L., &Peguero, A. A. (2017). Bodies and bullying: The interaction of gender, race, ethnicity, weight, and inequality with school victimization. Victims & Offenders, 12(2), 323-345.
Kalantari, Kh. (2009). Structural equation modeling in socio-economic research.Tehran: Farhang Saba Publications.[Persian]
Kalichman, S.C., Rompa, D., DiFonzo, K., Simpson, D., Austin, J., Luke, W. et al. (2001). HIV treatment adherence in women living with HIV/ AIDS: research based on the Information-Motivation-Behavioral Skills model of health behavior. Journal of Assoc Nurses AIDS Care. 12(4):58–67.
Mbochi W.R. (2011). Overweight and obesity prevalence and associated socioeconomic factors, physical activity and dietary intake among women in Kibera division, Nairobi. (Doctoral dissertation), Kenyata University.
Mohammadi, M., Ghanbarimoghadam, A., Karbalaei, Z., Ilkhani, M. (2017).The prevalence of obesity in the elderly in Tehran and its relation to mental health. Nursing Journal of the vulnerable,3 (4), 1-13. [Persian]
Montesi, L., El Ghoch, M., Brodosi, L., Calugi, S., Marchesini, G., Dalle Grave, R. (2016).Long-term weight loss maintenance for obesity: a multidisciplinary approach. Diabetes, Metabolic Syndrome, and Obesity: Targets and Therapy, 9: 37-46.
Ogden, J. (2012). Health Psychology: A Textbook: A textbook. McGraw-Hill Education UK.
Rahmani, A., Sayehmiri, K., Asadollahi, K., Sarokhani, D., Islami, F., Sarokhani, M. (2015). Investigation of the Prevalence of Obesity in Iran: a Systematic Review and Meta-Analysis Study. Acta Medica Iranica; 53(10): 596-607. . [Persian]
Robinson, W.T. (2017). Adaptation of the information-motivation-behavioral skills model to needle sharing behaviors and Hepatitis C risk: A structural equation model. Sage Open. 7(1):2158.
Rosenstock, I.M. (1960). What research in motivation suggests for public health. American Journal of Public Health and the Nations Health 50 (3): 295-302.
Shook, Ch., Ketchen, D., Hult, G.T., &Kacmar, K. (2004). An Assessment of the Use of Structural Equation Modeling in Strategic Management Research. Strategic Management Journal, 25(4): 397 – 404.
Skelton, J.A, &Croyle, R. (1991). Mental representation, health, and illness: An introduction. In Mental representation in health and illness, 1-9. Springer, New York.
Valizadeh, N., Peirouvi, T., Haghighi, M. (2018). Relationship between overweight and obesity with depression symptoms in women referring to health centers of Urmia City. Journal of Medical Science Studies, 29 (5); 317-326. . [Persian]
Wang, X., Jia, M., Li, Y., Bao, Y., Zhang, Ch., Zhou, Ch., Wang, L., Cao, X., Jiang, R., & Li, F. (2019). Validation of an information-motivation-behavioral skills model of upper limb functional exercise adherence among chinnese postoperative patients with breast cancer. Breast Cancer: 26: 198-205
Ward, Z.J., Bleich, S.N., Long, M.W (2021). Association of body mass index with health care expenditures in the United States by age and sex. PLoS One, 16: e0247307.
World Health Organization. (2021). Obesity and overweight. Accessed February 25, Available at: https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/obesity-and- overweight.
World Health Organization. (2014). Obesity: Preventing and managing the global epidemic-report of WHO consultation. PartI. [on-line]. Eho. Int/trs/WHO_TRS_894 (part1). Pdf.

نص كامل:



 

 

 

 

 

ساخت و بررسی روایی، پایایی و تحلیل عامل تأییدی مقیاس اطلاعات، انگیزش و مهارت­های رفتاری در زنان با شاخص توده بدنی بالای 25

مریم تات

دانشجوی دکتری روانشناسی سلامت، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، اصفهان، ایران

*حسن رضایی جمالویی

استادیار، گروه روانشناسی، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، اصفهان، ایران

مصطفی خانزاده

استادیار، موسسه آموزش عالی غیرانتفاعی فیض الاسلام، خمینی شهر، اصفهان، ایران

مجتبی انصاری شهیدی

استادیار، گروه روانشناسی، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، اصفهان، ایران

 مهدی طاهری

استادیارگروه روانشناسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه سجاد، مشهد، ایران

چکیده

چاقی یک موضوع بهداشتی، پزشکی و روانشناسی است که پیامدهای اقتصادی، اجتماعی و فردی فراوانی دارد. این پژوهش با هدفساخت و بررسی روایی، پایایی و تحلیل عامل تاییدی مقیاس اطلاعات، انگیزش و مهارت های رفتاری در زنان با شاخص توده بدنی بالای 25 در شهر اصفهان انجام شد. این پژوهش همبستگی از نوع اعتبارسنجی و جامعه آماری پژوهش، شامل زنان با شاخص توده بدنی بالاتر از 25 بود که به مراکزرژیم‌درمانی، خانه‌های سلامت و باشگاه‌های ورزشی شهر اصفهان در سال 1399-1400مراجعه کرده بودندو برای حجم نمونه پژوهش، تعداد 444 زن با شاخص توده بدنیبالاتر از 25 انتخاب شدند، از روش های نمونه­گیریخوشه­ای و در دسترساستفاده شد. برای جمع آوری اطلاعات ازمقیاسمحقق ساخته اطلاعات، انگیزش و مهارت های رفتاری استفاده شد. برای بررسی روایی محتوایی از متخصصان نظرخواهی شد و جهت سنجش روایی سازه و پایایی مقیاس از روش تحلیل عاملی تأییدی با بکارگیری نرم افزار Amos و SPSSاستفاده شد.مقیاس مذکور از نظرشاخص نسبی روایی محتوایی 62/0 و شاخص روایی محتوایی بالای 70/0 بودند و از بعد روایی سازه نیز مورد تأیید متخصصان قرار گرفت،شاخص­های برازش مربوط به چهار مدل تحلیل عامل تأییدی برای چهار زیرمقیاس در سطح مطلوبی قرار داشت.پایایی مرکب زیر مقیاس­های اطلاعات، انگیزش، مهارت رفتاری و رفتار سلامت به ترتیب ( 89/0، 87/0، 91/0 و 87/0CRI=) بود. بنابراین می­توان در موقعیت­های پژوهشی، بالینی و درمانی از این مقیاس استفاده نمود.

کلیدواژه ها: مقیاس اطلاعات، انگیزش، مهارت های رفتاری، رفتار سلامت، زنان، شاخص توده بدنی، چاقی، اضافه وزن

 

 

 

 

 

Constructing and investigating the validity, reliability and confirmatory factor analysis of the scale of information, motivation and behavioral skills in women with a body mass index above 25

Maryam Tat, Ph.D Student

Health psychology, Najafabad Branch, Islamic Azad University, Najafabad, Iran

Hasan Rezaei Jamalooei, Ph.D

Department of psychology, Najafabad Branch, Islamic Azad University, Najafabad, Iran

Mostafa Khanzadeh, Ph.D

Feyz al-Islam Non-Profit Higher Education Institute, Khomeini Shahr, Isfahan, Iran

Mojtaba Ansari Shahidi, Ph.D

Department of psychology, Najafabad Branch, Islamic Azad University, Najafabad, Iran

Mahdi Taheri, Ph.D

Department of Psychology, Faculty of Humanities , Sajad University, Mashad, Iran.

Abstract

Obesity is a health, medical and psychological issue that has many economic, social and personal consequences. This research was conducted with the aim of constructing and investigating the validity, reliability and confirmatory factor analysis of the Scale of Information, Motivation and Behavioral skills in women with a body mass index above 25 in the city of Isfahan.This correlational research is of the validation type and the statistical population of the research included women with a body mass index higher than 25 who had visited diet therapy centers, health centers and sports clubs in Isfahan city in 2014-2016.And for the sample size of the present study, 444 women with a body mass index higher than 25 were selected, and the cluster sampling method was used.A researcher-made scale of information, motivation, and behavioral skills was used to collect data.In order to check content validity, experts were consulted, and to measure construct validity and reliability of the scale, confirmatory factor analysis method was used using Amos and SPSS software.In terms of the relative index of content validity, the scale was 0.62 and the content validity index was above 0.70, and the construct validity aspect was also approved by the experts, the fit indices related to the four confirmatory factor analysis models for the four subscales were at a favorable level.The composite reliability of the information, motivation, behavioral skill and health behavior subscales was (CRI=0.89, 0.87, 0.91 and 0.87 ) respectively. Therefore, this scale can be used in research, clinical and therapeutic situations.

Keywords: information scale, motivation, behavioral skills, health behavior, women, body mass index, obesity, overweight

 

مقدمه 

چاقی یک موضوع بهداشتی و پزشکی عمومی پیچیده­ای است. چاقی به سبب شرایط پزشکی و روانی مرتبط با آن، بار سلامتی و اجتماعی قابل توجهی به همراه دارد از جمله خطر مرگ، برچسب زدن، مواجهه با سوگیری ها و تعصبات، بنابراین چاقی دارای هزینه­های اقتصادی و فردی زیادی است (Ward, Bleich & Long, 2021).چاقی به عنوان حجم توده­ی بدنی بزرگتر از 30 تعریف شده است Ogden,Carroll, Kit & Flegal, 2012)).

اشخاصی که نمایه توده بدنی بالاتر از صدک 95 دارند (با توجه به سن و جنس) چاق و افرادی که نمایه توده بدن بین 95-85 دارند، اضافه وزن داشته و در معرض خطر چاقی هستند (Skelton& Rudolph, 2007).درباره اضافه‌وزن با شاخص توده بدنی بین 9/29-25 و یا درصد چربی 39-33% برای زنان بین 40-20 سال و یا 40-35% برای زنان بین 60-41 سال شناخته می‌شود. علاوه بر این، اندازه دور کمر بین 88-80 نیز شاخص تشخیص اضافه‌وزن است Mbochi, 2011)).اقدامات و تلاش­ها در زمینه چاقی زیاد امیدوارکننده نبوده است، نرخ شیوع در تمام گروه­های نژادی و قومی، اقشار اجتماعی-اقتصادی و جمعیت شهر و روستایی در حال افزایش است (World Health, 2021 Organization).پیش­بینی می‌شود تا سال 2030 میلادی، 3/1 میلیارد نفر مبتلا به اضافه وزن و 537 میلیون نیز دچار چاقی شوند (Mohammadi, Ghanbarimoghadam, Karbalaei&Ilkhani, 2017). در ایران نیز شیوع چاقی 23% و اضافه وزن 40% در بین افراد بزرگسال گزارش شده است (Valizadeh, Peirouvi & Haghighi, 2018).چاقی و اضافه وزن پنجمین علت مرگ در دنیا بوده و سالیانه 6/2 میلیون نفر به دلیل چاقی و عوارض آن می­میرند(2015Rahmani et al,). مبارزه با چاقی، نیازمند یک رویکرد چندرشته­ای است که مدیریت آن اغلب امکان­پذیر نیستMontesi, 2016)).اصلاح رفتارها برای اتخاذ سبک زندگی سالم یک رویکرد امیدوار کننده است هرچند برای مواجهه با چاقی روش­های درمانی زیادی مثل رژیم غذایی، داروهای کاهش وزن، درمان­های جراحی بکار گرفته شده است (Bessesen, 2008)، اما اخیرا مدل اطلاعات-انگیزش و مهارت های رفتاری مطرح شده است (Fisher & Fisher, 1992) که به عنوان یک الگوی نظری برای تبیین رفتارهای سلامت به ویژه مداخلات رفتاری بیان شده است (Fisher & Fisher, Amico & Harman, 2006؛ Carey et al, 1997؛ Fisher , Fisher &Shuper, 2009) در این مدل، اطلاعات، انگیزش و مهارت­های رفتاری عوامل مرتبط با رفتار مراقبت با سلامت هستند که اغلب به هرکدام به­صورت مجزا در مداخلات ارتقای سلامت پرداخته می‌شود اما مدل اطلاعات- انگیزش- مهارت های رفتارییک رابطه علیتی میان این سه عامل متصور می‌شود و دارای فرایندهایی است که این مدل را برای استفاده در مداخلات ارتقای سلامت مناسب می‌سازد. بر مبنای مدل، رفتارهای پیچیده مستلزم این هستند که افراد اطلاعات کافی، انگیزه لازم، اهداف لازم و مهارت‌های کافی برای انجام رفتارهای پیچیده را داشته باشند (Fisher, Fisher & Harman, 2003).

این مدل فرض را براین می­گذارد که سازه­های اطلاعات و انگیزش می­توانند مستقل از هم و یا به­هم مرتبط باشند. افرادی که اطلاعات کافی دارند الزاماً از انگیزه کافی برای یک تغییر رفتار مرتبط با سلامت برخوردار نیستندو در مقابل نیز افرادی که انگیزه بسیار بالایی دارند ممکن است اطلاعات کافی در مورد اقدامات ارتقای سلامت نداشته باشند. باتوجه به این مدل، اگر به مهارت­های جدید و پیچیده‌ای نیاز نباشد تا یک رفتار مطلوب را انجام داد،اطلاعات و انگیزش ممکن است اثرات متفاوتی بر تغییر رفتار داشته باشند(Fisher et al, 2003).انگیزه انجام یک رفتار سلامت دومین مولفه این مدل است که بر تمایل فرد برای عمل به دانسته­هایش در مورد رفتار تاثیر می‌گذارد. انگیزه شامل انگیزه­های فردی (مانند دیدگاه­ها و باورها درباره انجام یا عدم انجام یک رفتار) و همچنین انگیزه اجتماعی (یعنی ادراک فرد از هنجارهای اجتماعی در مورد مناسب بودن رفتار و حمایت اجتماعی و یا پیامدهای اجتماعی درگیر شدن در یک رفتار است)، (Fisher & Fisher, 1992) است.مهارت رفتاری شامل برخورداری از ابزارهای رفتاری ویژه است که برای انجام رفتار ضروری می­باشد (Fisher et al, 2006).در خصوص مدل مذکور، این نکته قابل ذکر است که در بین جمعیت­های دیگر مثل بیماران سرطانی (Wang et al, 2019)، بیماران مبتلا به ایدز (Kalichman et al , 2001؛ Amico et al, 2009)، کودکان مبتلا به چاقی (Bartholmae, 2016)، بیماران هپاتیت (Robinson, 2017)، خودمراقبتی بیماران دیابتی (Gao,Wang, Zhu& Yu, 2013)، هنجاریابی شده است اما در بین زنان چاق و یا دارای اضافه وزن، مقیاس مذکور سنجش نشده است، لذا با توجه به اینکه بسیاری از جامعه‌شناسان باور دارند رابطه مستقیمی میان وزن بدنی زنان و جایگاه اجتماعی آن­ها وجود دارد (Falkner et al, 2001)، زیرا زنان به‌شدت متأثر از انتظارات بسیار زیاد جسمانی هستند و زنان و دخترانی که نتوانند با استانداردهای ایده‌آل زیبایی انطباق داشته باشند مشکلات اجتماعی، روان‌شناختی و تحصیلی بیشتری را تجربه می‌کنند که به دلیل مشکل چاق بودن به وجود آمده‌اند (Kahle&Peguero, 2017) و به سبب عدم هنجاریابی مقیاس مذکور در ایران و همچنین به خاطر هزینه­های سنگین اقتصادی، بهداشتی، روانی و فردی چاقی و اضافه وزن، ضرورت پرداختن به این موضوع دوچندان می‌شود. لذا این پژوهش در صدد ساخت و بررسی روایی، پایایی و تحلیل عامل تأییدی مقیاس اطلاعات، انگیزش و مهارت های رفتاری در بین زنان با شاخص توده بدنی بالای 25 بود.بنابراین، پژوهش درصدد پاسخگویی به سوالات زیر بود:

1-روایی محتوایی گویه­های مقیاس اطلاعات، انگیزش و مهارت های رفتاری در بین زنان با شاخص توده بدنی بالای 25 چگونه است؟

2-آیا مقیاس اطلاعات، انگیزش و مهارت های رفتاری در بین زنان با شاخص توده بدنی بالای 25 دارای روایی سازه است؟

3- پایایی مقیاس اطلاعات، انگیزش و مهارت های رفتاری در بین زنان با شاخص توده بدنی بالای 25 چگونه است؟

 

روش پژوهش

روش پژوهش توصیفی از نوع اعتبارسنجی بود و جامعه آماریپژوهش، شامل زنان با شاخص توده بدنی بالاتر از 25 بود که به مراکز رژیم‌درمانی، خانه‌های سلامت و باشگاه‌های ورزشی شهر اصفهان در سال 1399-1400مراجعه کرده بودند و برای حجم نمونه پژوهش ابتدا تعداد 500 زن با شاخص توده بدنی بالاتر از 25 شرکت کردند که بعد از حذف پرسشنامه­های ناقص (49 مورد) و داده­های پرت (7 مورد)، تعداد حجم نمونه پژوهش به 444 نفر رسید. از سه روش نمونه­گیری برای پژوهش استفاده شد، به این صورت که در مرحله اول با استفاده از روش نمونه‌گیری خوشه‌ای مرحله‌ای از بین مناطق پانزده‌گانه شهر اصفهان، هشت منطقه که دارای مراکز رژیم‌درمانی، خانه سلامت و باشگاه ورزشی بودند به‌ صورت تصادفی انتخاب شد، سپس در مرحله دوم به‌صورت هدفمند و بر اساس معیارهای ورود (داشتن تحصیلات خواندن، دامنه سنی بین 20 تا 50 سال، داشتن اضافه‌وزن یا چاقی باشاخص توده بدنی بیشتر از 25، تمایل به شرکت در پژوهش) و خروج(بارداری، استفاده از داروهای مربوط به اختلالات روان و داروهای روان‌گردان، مصرف داروهای اضافه‌وزن و چاقی، بی‌سواد بودن، داشتن بیماری جسمی و عدم تمایل به شرکت در پژوهش)به پژوهش،حجم نمونه در هر منطقه مشخص شد و در نهایت به روش نمونه­گیری در دسترس و داوطلبانه از مراجعین به این مراکز رژیم‌درمانی، خانه‌های سلامت و باشگاه‌های ورزشی، افرادانتخاب شدند.کد اخلاق پژوهش IR.IAU.NAJAFABAD.REC.1399.0 بود.

برای گردآوری اطلاعات از مقیاس محقق ساخته اطلاعات، انگیزش و مهارت های رفتاری استفاده شد. این مقیاس برای شناخت و ارتقای رفتار مرتبط با سلامت در نظر گرفته شده است و سازه‌های این مدل بر مبنای نظریه‌های اجتماعی و روان‌شناسی سلامت طراحی شده‌اند (Bartholmae, 2016).

 

مراحل ساخت مقیاس

الف-تعاریف مفهومی متغیرها

اطلاعات: نظریه­های شناختی اکتشافی فرد که اغلب رفتارهای سلامت را جهت داده و امکان تصمیم­گیری در مورد پرداختن و یا نپرداختن به یک رفتار خاص سلامت را میسر می­سازد (Fisher & Fisher, 1992).

انگیزش: تمایل فرد برای عمل به دانسته­ها در مورد رفتار سلامت و شامل انگیزه­های فردی (مثل دیدگاه­ها و باورها) و انگیزه اجتماعی (ادراک فرد از هنجارهای اجتماعی در مورد مناسب بودن رفتار) است (Fisher & Fisher, 1992).

مهارت‌ رفتاری: توانایی عینی فرد و خودکارآمدی ادراک شده برای انجام مجموعه­ای از رفتارهای منسجم و هماهنگ است که برای اجرای رفتار سلامت ضروری است (Fisher et al, 2006).

رفتار سلامت: فعالیت­هایی که افراد انجام می­دهند تا سلامت خود را حفظ یا بهبود بخشند، از مشکلات سلامت جلوگیری کنند و به تصویر بدنی مثبتی دست یابند (Cockerham, 2012).

 

ب-طراحی گویه و تهیه بانک گویه

این مقیاس محقق ساخته است که در مرحله اول، مفاهیم با توجه به منابع موجود و نظر متخصصان (اساتید راهنما و مشاور) به صورت دقیق تعریف و توصیف شد. در مرحله دوم، با توجه به مفاهیم و تعریف­های انجام شده در مرحله قبل، برای هر یک از چهار مؤلفه شرح داده شده در ذیل، با کمک مبانی نظری و منابع موجود، بانکی از گویه تشکیل شد (122 گویه اولیه).بعد از بررسی اولیه توسط مؤلفان و حذف گویه‌های نامناسب، مقیاس با 91 گویه تدوین شد که شامل چهار مؤلفه اطلاعات مربوط به رفتار سلامت (23 گویه)، انگیزش مربوط به رفتار سلامت (25 گویه)، مهارت­های مربوط به رفتار سلامت (22 گویه)و رفتار سلامت (21 گویه) بود. پاسخ‌ به گویه­ها بر روی یک طیف 5 درجه‌ای لیکرت از کاملاً موافق تا کاملاً مخالف قرار داشت که به ترتیب نمره 1 تا 5 گرفتند. گویه­های زیر دارای نمره­گذاری معکوس بودند؛ 11-12-31-34-39-42-66-67-70-72-80-83-85-86.

 

پ-بررسی روایی محتوایی و صوری

در مرحله سوم، روایی و پایایی مقیاس بررسی قرار گرفت. برای بررسی روایی محتوا از شاخص نسبت روایی محتوا استفاده شد. در مرحله بعد، گویه­ها توسط 10 متخصص (6 روان‌شناس و 4 متخصص آموزش بهداشت و ارتقاء سلامت) از نظر روایی محتوایی مورد بررسی قرار گرفت و گویه‌ها بر اساس نظرات به دست آمده مورد بازبینی و اصلاح قرار گرفت. ملاک برای حذف و یا تغییر در گویه­ها در این بخش برای شاخص نسبت روایی محتوا (CVR) با توجه به تعداد متخصصین (10 نفر)، بر اساس جدول لاوشه، 62/0 در نظر گرفته شد و برای شاخص روایی محتوا (CVI)، گویه های دارای ضریب کمتر از70/0 حذف شد، گویه­های دارای ضریب 70/0 تا 79/0 مورد بازبینی قرار گرفت و گویه های دارای بالاتر از 79/0 بدون تغییر باقی ماند.به عنوان مثال، گویه «هر روز دقایقی را به آرام سازی و شل کردن عضلات اختصاص می دهم» برای مؤلفه رفتارهای سلامت آورده شده بود که با نظر متخصصان حذف شد یا گویه «ورزش کردن مرا خسته می­کند» از مؤلفه انگیزش نیز حذف شد. همچنین گویه «تمرین­های کششی را حداقل سه بار در هفته انجام میدهم­» از مؤلفه رفتارهای سلامت، طبق نظر متخصص حذف شد.

در همین راستا گویه­هایی مانند «ورزش کردن بخشی از فرایند کاهش وزن است» و «چاقی با فعالیت بدنی ارتباط دارد» از مؤلفه اطلاعات، و «دلیل کم کردن وزنم این است که می‌خواهم دیگران من را تأیید کنند» و «دوستانم در کم کردن وزن حامی من هستند» از مؤلفه انگیزش، و همچنین گویه­های «وقتی تنها هستم نمی­توانم رژیم غذایی­ام را حفظ کنم» و «برنامه خواب منظمی دارم» از مؤلفه مهارت­های رفتاری، و سؤال­های «رژیم غذایی با چربی اشباع شده پایینی انتخاب می­کنم» و «طبق برنامه غذایی از قبل تعیین شده غذا می­خورم» از مؤلفه رفتار سلامت، اصلاح و بازنویسی شدند.طبق نتایج به دست آمده 3گویه ملاک لازم را نگرفته و حذف شدند و تعداد 88 گویه باقی مانده دارای شاخص نسبی روایی محتوایی 62/0 و شاخص روایی محتوایی بالای 70/0 بودند.

برای بررسی روایی صوری، مقیاس بعد از اعمال نظرات متخصصان از جمله اینکه گویه­های مورد نظر توسط دو متخصص زبان و ادبیات فارسی از نظر روان بودن و نگارش مورد بررسی و ویرایش قرار گرفت که با تغییرات جزئی در گویه­ها همراه بود. برای مثال در مورد گویه «از پیامدهای چاقی آگاهی دارم»، کلمه «عواقب» جایگزین واژه «پیامد­ها» و کلمه «اطلاع» جایگزین کلمه «آگاهی» شد، در اختیار 45 نفر (افراد غیر متخصص) قرار گرفت تا نظرات خود را در زمینه روان بودن و ابهام عبارات و یا وجود نارسایی در معانی کلمات بیان کنند که باعث ایجاد تغییراتی در گویه­های مقیاس شد. برای مثال، گویه «­به طور منظم صبحانه می­خورم» از مؤلفه رفتار سلامت به «هر روز صبحانه می­خورم » تغییر داده شد و در برخی گویه­ها نیز تغییرات جزئی ایجاد شد.

 

ت-بررسی روایی سازه و همگرا و پایایی

در نهایت برای بررسی روایی سازه مقیاس با استفاده از روش تحلیل عاملی و بررسی همبستگیهای درونی و برای بررسی پایایی مقیاس از ضریب آلفای کرونباخ و شاخص پایایی مرکب (CRI) استفاده شد. شاخص پایایی مرکب، یک شاخص ایده­آل و جایگزین برای ارزیابی پایایی مقیاس­ها در مدلسازی معادلات ساختاری و تحلیل عامل تأییدی است و دقت آن نسبت به روش­های دیگر ارزیابی پایایی مانند آلفای کرونباخ، بیشتر است. این شاخص با استفاده از پارامترهای برآورد شده در تحلیل عاملی تأییدی، شامل اندازه بار عاملی و خطای واریانس هر آیتم، قابل محاسبه است(Kalantari, 2009).

 

روش اجرا و تحلیل داده­ها

بعد از طراحی گویه­ها و نظر اصلاحی متخصصان، پرسشنامه نهایی تدوین شد و بعد از تعیین حجم نمونه و مناطق مورد نظر شهر اصفهان، پژوهشگر به مراکز رژیم‌درمانی، خانه‌های سلامت و باشگاه‌های ورزشی مراجعه کرده و با در نظر گرفتن ملاک­های ورود و خروج پژوهش، پس از معرفی خود و همچنین اخذ رضایت آگاهانه از شرکت­کنندگان در پژوهش، توضیحات لازم در خصوص اهداف پژوهش و نحوه تکمیل پرسشنامه­ها به آنان داده شد. سپس پرسشنامه­ها در اختیار آنان قرار داده شد.

برای بررسی روایی سازه از شاخص­های برازش و معناداری بارهای عاملی گویه­ها و برای بررسی روایی همگرا از میانگین واریانس استخراج شده (Average Variance Extracted: AVE) و برای بررسی پایایی از شاخص­های پایایی ترکیبی (Composite Reliability Index :CRI) استفاده شد. در وهله اندازه­گیری به سنجش روایی، پایایی و برازش متغیرهای نهفته پژوهش با استفاده از تحلیل عاملی تأییدی Confirmatory Factor Analysis: CFA)) پرداخته شد. برای تجزیه و تحلیل نتایج پژوهش از نرم­افزارهای آماری 24 AMOS- و 24 SPSS- استفاده شد.

 

یافته­های پژوهش

در این پژوهش، پس از مطالعه مبانی نظری، تعداد 88گویه استخراج شد که شامل چهار زیرمقیاس اطلاعات، انگیزش، مهارت رفتاری و رفتار سلامت بود. در قسمت روایی محتوایی، نتایج به دست آمده نشان داد که سه گویه فاقد ملاک­های لازم بوده و حذف شدند. نهایتاً از مجموع 88 گویه مطرح شده در مقیاس اولیه، 85 گویه ملاک لازم را کسب کردند. مقیاس 85 گویه­ای در یک نمونه 500 نفری اجرا شد و با حذف موارد ناقص و دورافتاده، تحلیل­ها روی 444 نفر نمونه انجام شد.قبل از تحلیل داده­ها، بررسی نرمال بودن داده­ها با استفاده از کجی و کشیدگی صورت گرفت که شاخص­ها برای متغیرهای پژوهش همگی کمتر از قدرمطلق 1 بود، به عبارت دیگر، همه این شاخص­ها در دامنه 1 تا 1- قرار داشت؛ بنابراین، نرمال بودن توزیع رد نشد.

سوال 1: روایی محتوایی گویه­های مقیاس اطلاعات، انگیزش و مهارت های رفتاری در بین زنان با شاخص توده بدنی بالای 25 چگونه است؟

در اولین گام برای تحلیل داده­ها، تحلیل عامل تأییدی با استفاده از روش برآورد حداکثر درستنمایی بر روی چهار مؤلفه انجام شد. بررسی بارهای عاملی برای زیرمقیاس اطلاعات نشان داد گویه شماره 2 بار عاملی معناداری نداشت و بنابراین این گویه حذف شد. همچنین، با رجوع به شاخص­های اصلاح، سه کوواریانس خطا بین گویه های 43 و 44، گویه­های 63 و 65، و گویه­های 3 و 5 به مدل اضافه شد. این کوواریانس­های خطا نشان دهنده همبستگی اختصاصی بین این گویه­ها بود و اضافه کردن آن­ها به مدل، برازش مدل اندازه­گیری را افزایش داد.

بررسی بارهای عاملی زیرمقیاس انگیزش نیز نشان داد گویه­های شماره 68، 70 و 83 بار عاملی معناداری بر روی عامل نداشت و بنابراین این گویه­ها حذف شدند. همچنین با رجوع به شاخص­های اصلاح، کوواریانس خطا بین گویه­های 30 و 29 و گویه­های 67 و 85 بسیار بالا بود و برازش مدل را به شدت کاهش داده بود. کوواریانس خطای بالا، نشان دهنده همپوشی بالای گویه­ها بود و نشان می­داد که دو گویه در واقع یک چیز را می­سنجند. برای رفع این مشکل، از بین جفت گویه­ها، گویه­های با بار عاملی پایین حذف شد. بنابراین، گویه 30 و 68 حذف شدند. در نهایت، برای اصلاح و افزایش برازش مدل، سه کوواریانس خطا بین گویه­های 46 و 50، گویه­های 48 و 49 و گویه­های 67 و 85 به مدل اضافه شد. این کوواریانس­های خطا نشان دهنده همبستگی اختصاصی بین این گویه­ها بود و اضافه کردن آن­ها به مدل، برازش مدل اندازه­گیری را افزایش می­داد، در حالیکه حذف گویه در این زمینه باعث کاهش برازش مدل می­شد.

همچنین، بررسی بارهای عاملی زیرمقیاس مهارت رفتاری نشان داد که گویه­ شماره 34 بار عاملی معناداری نداشت و بنابراین این گویه­ حذف شد. همچنین، برای اصلاح و افزایش برازش مدل، یک کوواریانس خطا بین گویه های 52 و 71، به مدل اضافه شد. درنهایت، بررسی بارهای عاملی زیرمقیاس رفتار سلامت نشان داد که گویه­ شماره 88 بار عاملی معناداری نداشت و بنابراین این گویه­ حذف شد. همچنین، برای اصلاح و افزایش برازش مدل، دو کوواریانس خطا بین گویه‌های 37 و 40 و گویه­های 39 و 80 به مدل اضافه شد. جدول شماره 1 نتایج حاصل از برازش مدل­های تحلیل عامل تأییدی مربوط به چهار زیرمقیاس پس از اصلاحات را نشان می­دهد.

 

جدول 1: شاخص­های برازش مربوط به تحلیل عاملی تأییدی زیرمقیاس­ها

نوع شاخص برازش	اطلاعات مربوط به رفتار سلامت	انگیزش مربوط به رفتار سلامت	مهارت رفتاری	رفتار سلامت
df/χ2	16/2	76/2	87/2	70/2
RMSEA	051/0	063/0	064/0	061/0
SRMR	046/0	053/0	049/0	053/0
CFI	918/0	900/0	912/0	900/0
NFI	858/0	853/0	872/0	851/0
TLI	904/0	879/0	900/0	880/0
GFI	923/0	912/0	904/0	910/0
AGFI	902/0	882/0	874/0	881/0
CRI	89/0	87/0	91/0	87/0

 

نتایج جدول 1 نشان می­دهد که شاخص­های برازش مربوط به چهار مدل تحلیل عامل تأییدی برای چهار زیرمقیاس در سطح مطلوبی قرار دارد(2009(Kalantari, و بنابراین، ساختار عاملی این زیرمقیاس­ها با داده­های تجربی تطابق دارند.در ادامه، جدول 2، بارهای عاملی گویه­های زیرمقیاس­ها را در تحلیل عامل تأییدی نشان می­دهد.علاوه بر این، در این جدول نتایج مربوط به بررسی روایی محتوایی هر گویه، همبستگی آنها با عامل مربوط به خود و پایایی آلفای کرونباخ در صورت حذف گویه نیز ارائه شده است.

سوال 2-آیا مقیاس اطلاعات، انگیزش و مهارت های رفتاری در بین زنان با شاخص توده بدنی بالای 25 دارای روایی سازه است؟

سوال3- پایایی مقیاس اطلاعات، انگیزش و مهارت های رفتاری در بین زنان با شاخص توده بدنی بالای 25 چگونه است؟

 

 

جدول 2: نتایج روایی محتوایی، پایایی در صورت حذف گویه، همبستگی­های درونی و بارهای عاملی گویه­ها

زیرمقیاس	گویه ها	روایی محتوایی		پایایی در صورت حذف	روایی سازه
		CVR	CVI		بار عاملی	همبستگی با عامل
اطلاعات مربوط به رفتار سلامت	1- از عواقب چاقی اطلاع دارم.	60/0	70/0	868/0	*43/0	*45/0
	3- زیاد غذا خوردن باعث چاقی می شود.	61/0	75/0	869/0	*39/0	*43/0
	4- افراد چاق بیشتر به دیابت مبتلا می­شوند.	61/0	72/0	864/0	*59/0	*58/0
	5- کم تحرکی باعث چاقی می­شود.	60/0	73/0	866/0	*52/0	*54/0
	21- یکی از روش­های مهم کاهش وزن، ورزش کردن است.	69/0	72/0	864/0	*55/0	*57/0
	22- مصرف زیاد مواد قندی باعث افزایش وزن می­شود.	68/0	70/0	867/0	*47/0	*49/0
	23- اگر بخواهیم وزن کم کنیم، نوشیدنی­های شیرین را نباید مصرف کنیم.	65/0	70/0	864/0	*58/0	*59/0
	24- مصرف روغن­های جامد باعث چاقی می­شود.	60/0	71/0	863/0	*61/0	*62/0
	25- برای اینکه بتوانم وزنم را کاهش دهم، باید میزان غذا خوردنم را کنترل کنم.	63/0	76/0	867/0	*47/0	*50/0
	41- چاقی نوعی بیماری است.	62/0	74/0	866/0	*50/0	*55/0
	42- در مورد کم کردن وزن، اطلاعات زیادی ندارم.	60/0	73/0	873/0	*31/0	*38/0
	43- چاقی باعث فشار خون می­شود.	65/0	72/0	862/0	*61/0	*64/0
	44- چاقی باعث افزایش چربی خون می­شود.	64/0	77/0	860/0	*65/0	*68/0
	45- افراد چاق بیشتر در معرض خطر ابتلا به بیماری­های قلبی قرار دارند.	62/0	71/0	865/0	*53/0	*57/0
	61- افراد چاق بیشتر دچار سکته (قلبی و مغزی) می­شوند.	61/0	73/0	862/0	*65/0	*64/0
	62- خوب می­دانم چه چیزهایی باعث افزایش وزن می­شود.	60/0	70/0	860/0	*68/0	*69/0
	63- از میزان کالری مواد غذایی آگاهی دارم.	66/0	70/0	865/0	*51/0	*59/0
	64- رفتارهای خودم باعث افزایش وزنم شده است.	68/0	75/0	872/0	*38/0	*36/0
	65- اطلاعات کافی در مورد روش­های صحیح کاهش وزن دارم.	63/0	77/0	864/0	*49/0	*59/0
	81- برچسب‌ اطلاعات تغذیه­ای روی مواد غذایی، کمک می‌کند تا غذاهای سالم‌تری انتخاب کنم.	62/0	76/0	869/0	*45/0	*50/0
	82- می دانم اضافه وزن دارم و باید وزنم را کم کنم.	61/0	79/0	870/0	*34/0	*43/0
انگیزش مربوط به رفتار سلامت	6- برای اینکه دچار بیماری­هایی مانند دیابت و فشار خون نشوم، وزنم را پایین نگه می­دارم.	60/0	80/0	841/0	*31/0	*34/0
	7- اگر بخواهم وزن کم کنم، دوستانم از من حمایت می­کنند.	66/0	77/0	838/0	*36/0	*35/0
	8- اگر وزنم را کم کنم، خوش تیپ ­تر می­شوم.	67/0	75/0	829/0	*62/0	*61/0
	9- کم کردن وزن برایم خیلی مهم است.	63/0	73/0	826/0	*69/0	*66/0
	10- اگر وزنم را کم کنم، برای دیگران جذاب­ تر می­شوم.	62/0	73/0	830/0	*50/0	*54/0
	26- اگر وزنم را کم نکنم، احساس بدی نسبت به خودم خواهم داشت.	61/0	72/0	829/0	*57/0	*56/0
	27- با کاهش وزن، سالم­تر می­شوم.	63/0	71/0	831/0	*60/0	*56/0
	28- یکی از اهداف زندگی­ام، کم کردن وزن است.	60/0	74/0	825/0	*69/0	*66/0
	29- اگر وزن کم کنم، بیشتر مورد تایید دیگران قرار می­گیرم.	60/0	70/0	829/0	*45/0	*46/0
	46- همیشه به کاهش وزن فکر می­کنم.	60/0	71/0	827/0	*59/0	*62/0
	47- برای اینکه اراده­ام را به دیگران ثابت کنم، می­خواهم وزن کم کنم.	61/0	70/0	834/0	*36/0	*47/0
	48- اگر لاغر باشم راحت­ تر می­توانم لباس انتخاب کنم.	61/0	72/0	830/0	*63/0	*57/0
	49- اگر لاغرتر باشم، از اندامم رضایت بیشتری دارم.	60/0	71/0	826/0	*72/0	*68/0
	50- مدام به این فکر می­کنم که باید وزن کم کنم.	62/0	70/0	829/0	*50/0	*57/0
	67- دلیلی برای وزن کم کردن ندارم.	61/0	72/0	831/0	*40/0	*54/0
	69- وقتی در تلویزیون (یا شبکه­های اجتماعی) برنامه­ای در مورد چاقی می­بینم، برای کم کردن وزنم انگیزه پیدا می­کنم.	62/0	71/0	840/0	*33/0	*34/0
	84- برای اینکه بیمار نشوم، باید وزن کم کنم.	63/0	70/0	836/0	*41/0	*43/0
	85- لازم نمی بینم وزن کم کنم.	64/0	72/0	837/0	*40/0	*46/0
	86- انگیزه­ای برای ورزش کردن ندارم.	63/0	71/0	840/0	*33/0	*37/0
مهارت­های مربوط به رفتار سلامت	11- وقتی غذای لذیذی (خوشمزه­ای) در خانه هست، نمی­توانم در برابر وسوسه خوردن آن، مقاومت کنم.	66/0	70/0	905/0	*33/0	*42/0
	12- وقتی تنها هستم پرخوری می­کنم.	67/0	75/0	907/0	*33/0	*43/0
	13- مطمئنم که می­توانم وزنم را در حد طبیعی نگه دارم.	62/0	74/0	901/0	*62/0	*60/0
	14- می توانم طبق رژیم لاغری خود عمل کنم.	61/0	73/0	899/0	*69/0	*67/0
	15- می­توانم برای خودم یک برنامه ورزشی مناسب بنویسم.	65/0	72/0	901/0	*57/0	*61/0
	31- احساس می کنم نمی توانم برنامه رژیم غذایی را رعایت کنم.	60/0	70/0	904/0	*45/0	*49/0
	32- چون قبلا توانسته­ام وزن کم کنم، حالا هم حتماً می­توانم.	61/0	71/0	901/0	*61/0	*58/0
	33- وقتی رژیم می گیرم، به خوبی می توانم در برابر وسوسه غذا خوردن مقاومت کنم.	61/0	77/0	896/0	*78/0	*77/0
	35- می‌توانم از پس مشکلات کاهش وزن برآیم.	60/	79/0	899/0	*70/0	*68/0
	51- وقتی احساس شکست و ناکامی می‌کنم، می‌توانم جلوی خوردنم را بگیرم.	61/0	85/0	903/0	*48/0	*53/0
	52- می‌توانم زمانی را به ورزش کردن اختصاص دهم.	60/0	79/0	899/0	*64/0	*68/0
	53- می‌توانم غذاهای مناسب کاهش وزن را انتخاب کنم.	61/0	78/0	899/0	*64/0	*66/0
	54- حتى وقتی فکرمی­کنم دیگران از نخوردن من ناراحت می‌شوند، می‌توانم جلوی خوردنم را بگیرم.	62/0	73/0	900/0	*56/0	*62/0
	55- می­توانم جلوی پرخوری خودم را بگیرم.	60/0	72/0	896/0	*74/0	*77/0
	71- می‌توانم طبق برنامه تعیین­شده، ورزش کنم.	61/0	71/0	900/0	*59/0	*62/0
	72- وقتی مضطربم، نمی­توانم جلوی غذا خوردنم را بگیرم.	62/0	70/0	908/0	*38/0	*39/0
	73- مطمئنم در کم کردن وزنم، موفق می‌شوم.	61/0	72/0	899/0	*71/0	*68/0
	74- وقتی احساس می‌کنم از نظر جسمی خیلی خسته‌ام، می‌توانم جلوی خوردنم را بگیرم.	60/0	74/0	901/0	*56/0	*59/0
	75- وقتی غذا می­خورم،  روی غذا خوردنم کنترل دارم.	60/0	73/0	899/0	*63/0	*67/0
	87- وقتی غذاهای متنوعی جلویم قرار دارد، می­توانم جلوی خوردنم را بگیرم.	61/0	72/0	902/0	*53/0	*59/0
رفتار سلامت	16- برنامه­های آموزشی تلوزیون در زمینه مدیریت و کنترل وزن را تماشا می­کنم.	66/0	75/0	869/0	*37/0	*46/0
	17- بیشتر مواقع غذاهایی را انتخاب می­کنم که چربی کمی دارند.	60/	71/0	859/0	*68/0	*69/0
	18- برچسب مواد غذایی بسته­بندی ­شده را با دقت می­خوانم.	61/0	72/0	862/0	*58/0	*62/0
	19- از متخصصان تغذیه در مورد چیزهایی که باعث چاقی می­شوند سوال می­کنم.	62/0	77/0	864/0	*51/0	*57/0
	20- همیشه سر وقت می­خوابم و سر وقت بیدار می­شوم.	63/0	72/0	867/0	*42/0	*49/0
	36- به اندازه کافی می­خوابم.	64/0	74/0	871/0	*35/0	*39/0
	37- به صورت منظم ورزش می­کنم.	60/0	76/0	860/0	*64/0	*67/0
	38- همیشه مراقب غذا خوردنم هستم.	67/0	76/0	858/0	*73/0	*72/0
	39- زمانی که مضطرب هستم خودم را با غذا خوردن، آرام می­کنم.	60/0	74/0	873/0	*34/0	*38/0
	40- بخش زیادی از اوقات فراغتم را به فعالیت بدنی اختصاص می‌دهم.	61/0	73/0	860/0	*63/0	*66/0
	56- همیشه طبق یک رژیم خاص غذا می­خورم.	62/0	72/0	862/0	*61/0	*63/0
	57- به طور منظم خودم را وزن می­کنم.	61/0	72/0	868/0	*46/0	*41/0
	58- هر روز صبحانه می­خورم.	60/0	73/0	871/0	*34/0	*39/0
	59- خیلی کم مواد قندی و شیرینی می­خورم.	62/0	74/0	864/0	*56/0	*58/0
	60- در غذاهایم از سبزیجات استفاده می­کنم.	63/0	71/0	866/0	*49/0	*50/0
	76- هر روز میوه می­خورم.	64/0	75/0	867/0	*43/0	*49/0
	77- از خوردن غذاهای چرب مصرف اجتناب می­کنم.	65/0	73/0	859/0	*72/0	*70/0
	78- هر روز همراه غذا سبزی می­خورم.	62/0	72/0	865/0	*48/0	*55/0
	79- کتاب ها و مطالب مربوط به کنترل وزن را مطالعه می­کنم.	60/0	75/0	866/0	*45/0	*51/0
	80- بیشتر مواقع پرخوری می­کنم.	60/0	70/0	873/0	*30/0	*33/0

01/0*P<

 

نتایج جدول 2 نشان می­دهد که تمامی بارهای عاملی و همبستگی گویه­ها روی عامل مربوط به خودشان، معنادارند. این نتایج نشاندهنده روایی سازه این مقیاس است. شکل 1 مدل تحلیل عاملی مربوط به چهار مؤلفه را به­صورت گرافیکی نشان می­دهد.

 

 

 

شکل 1- مدل تحلیل عامل تأییدی مربوط به چهار مؤلفه (پارامترهای استاندارد شده)

 

 

در نهایت، برای بررسی روایی همگرای این مقیاس نیز از ماتریس همبستگی بین زیرمقیاس­ها استفاده شد.همچنین، برای بررسی پایایی زیرمقیاس­ها، ضریب آلفای کرونباخ و شاخص پایایی مرکب (CRI) با استفاده از نتایج تحلیل عامل تأییدی، محاسبه شد. این نتایج در جدول 3 ارائه شده است.

 

جدول 3: همبستگی بین زیرمقیاس­ها و پایایی­ آنها

CRI	آلفای کرونباخ	رفتار سلامت	مهارت رفتاری	انگیزش	اطلاعات	زیرمقیاس­ها
89/0	87/0				1	اطلاعات
86/0	84/0			1	0/611*	انگیزش
91/0	91/0		1	0/302*	0/363*	مهارتهای رفتاری
87/0	87/0	1	0/750*	0/248*	0/443*	رفتار سلامت

(01/0P<)

 

 

نتایج جدول 3حاکی از آن است که بین زیرمقیاس­ها رابطه معناداری وجود دارد. همچنین این جدول نشان می­دهد که ضرایب آلفای کرونباخ و پایایی مرکب برای همه زیرمقیا­س­ها بالاتر از 8/0 و در حد مطلوبی است.

 

 

بحث و نتیجه­گیری

این پژوهش با هدف ساخت و بررسی روایی، پایایی و تحلیل عامل تاییدی مقیاس اطلاعات، انگیزش و مهارت های رفتاری در زنان با شاخص توده بدنی بالای 25 در شهر اصفهان انجام شد . چاقی یکی از موضوعات مهم مطالعاتی در روانشناسی سلامت است که بصورت مستقیم و غیرمستقیم با بیماری­های زیادی همراه است و در سال 1984 در طبقه­بندی بین­المللی بیماری­ها قرار گرفته است (World Health Organization, 2014). چاقی، عوارض و پیامدهای بسیاری به همراه دارد و پژوهشگران و درمانگران زیادی به دنبال کاهش تأثیرات منفی این پدیده بوده­اند و در این راستا نیز الگوها و مدل­های مختلف روان­شناختی و اجتماعی زیادی همچون نظریه عمل منطقی ((theory of reasoned action،(Fishbein&Ajzen, 1975؛ Fisher,Fisher&Rye, 1995)،مدل باور سلامت((health belief model، (Hochbaum, 1958،Rosenstock,1960)، نظریه رفتار برنامه‌ریزی‌ شده ((theory of planned behavior،Ajzen, 1991).) و نظریه اجتماعی- شناختی (social-(cognitive theory،(Bandura, 1989) در تبیین رفتارهای سلامت مطرح شده است که همگی دارای محدودیت ­می­باشند و اخیراً مدل اطلاعات، انگیزش و مهارت‌های رفتاری عنوان شده است که در این پژوهش سعی شده است با توجه به مذل مذکور، به ساخت و بررسی روایی، پایایی و تحلیل عامل تأییدی مقیاس اطلاعات، انگیزش و مهارت­های رفتاری در زنان با شاخص توده بدنی بالای 25بپردازد.

در بعد بررسی اعتبار پرسشنامه، دامنه ضریب آلفای کرونباخ (84/0 تا 91/0) و همبستگی زیرمقیاس­ها (248/0 تا 75/0) بیانگر همسانی درونی خوب مقیاس بود. ضرایب پایایی مرکب (86/0 تا 91/0) نیز دلالت بر ثبات مقیاس داشت. این نتایج با یافته­های Wang et al, 2019 Kalichman, 2001; Amico, 2009; Bartholmae, 2016; Robinson, 2017; Gao et al, 2013) ) همسویی داشت.

به نظر می­رسد مقیاس مذکور با دیدگاهی جامع نگر و یکپارچه هر سه سازه اطلاعات، انگیزش و مهارت رفتاری را باهم ترکیب ساخته است و توانسته الگوی جامعی از ابعاد روان شناختی و اجتماعی که در بروز رفتار سلامت انسان­ها مؤثر است را طراحی و تدوین نماید. از سویی با توجه به مدل مفروض که زیربنای این پرسشنامه است سازه­های اطلاعات، انگیزش و مهارت رفتاری را مستقل از هم و همچنین مرتبط بهم میداند و در نتیجه مسیر رسیدن به رفتار سلامت می تواند با توجه به ارتباط این سازه­ها متفاوت باشد. در مدل مذکور دانش و اطلاعات کسب شده از طریق آموزش، تعریف شخص از رویداد و رفتار سلامت مورد نظر را متأثر می­سازد و حوزه بینشی و بصیرتی اشخاص را گسترده می­سازد و باور سلامت را در اشخاص ایجاد می­کند، از سویی انگیزه و تمایل فرد به رفتار مورد نظر و نیز توانایی های عینی و خود کارآمدی ادراک شده (به عنوان مهارت رفتاری)، توان گسترده­تری در شخص جهت اقدام به عمل (بروز رفتارهای سلامت) ایجاد می­کند.

سازه اطلاعات شامل نظریه­های شناختی اکتشافی فرد است که اغلب رفتارهای سلامت او را جهت‌دهی می­کنند، فرآیند اکتشافی به­عنوان یک قانون ساده تصمیم‌گیری استفاده می‌شود که امکان تصمیم‌گیری در مورد پرداختن و یا نپرداختن یک رفتار سلامت خاص را میسر می‌سازد.انگیزش انجام یک رفتار سلامت بر تمایل فرد برای عمل به دانسته­هایش در مورد رفتار تاثیر می‌گذارد و مهارت رفتاری شامل توانایی­های عینی فرد و خودکارآمدی ادراک شده است برای انجام مجموعه­ای از رفتارهای منسجم و هماهنگ است که برای اجرای یک رفتار سلامت ضروری می‌باشند. این مهارت­های رفتاری را می­توان در سه حوزه بررسی سیستم­ها، غلبه بر موانع عملکردی برای پایبندی به درمان و بهبود پایبندی بهینه و مستمر در طول زمان بررسی نمود (Fisher & Fisher, 1992 ). ترکیب این سه سازه شناختی، انگیزشی و رفتاری از امتیازات خاص این پرسشنامه می­باشد. با توجه به مزایای روانسنجی مناسب این مقیاس مثل اجرا، نمره­گذاری، ارزیابی و بررسی چندبعدی متغیر می­تواند به درمانگران، پژوهشگران، و متخصصان بالینی کمک زیادی نماید. از این مقیاس می­توان در حوزه های مختلف و در بین گروه­های مختلف استفاده نمود.

بنابراین می­توان گفت که پرسشنامه مذکور قابلیت استفاده در جامعه زنان ایرانی دارای شاخص توده بدنی بالای 25 را دارد و از نظر روانسنجی مورد تأیید قرار گرفته است و پژوهشگران و درمانگران و متخصصان بالینی می­توانند از این مقیاس در راستای اهداف پژوهشی، درمانی و برنامه­ریزی استفاده نمایند. این پژوهش دارای محدودیت­هایی بود از جمله؛ این­که طرح مقطعی بود و مسلماً بررسی اعتبار مقیاس از طریق پژوهش­های طولی می­تواند بسیار مفید باشد. با توجه به این که پژوهش در بین زنان دارای شاخص توده بدنی 25 انجام شده است، از نظر تعمیم­پذیری باید جانب احتیاط را رعایت کرد. پیشنهاد می شود در پژوهش­های آتی مقیاس مذکور در بین جمعیت­های دیگر نیز مورد ارزیابی اعتبارسنجی قرار گیرد و نتایج پژوهش­ها با هم مقایسه گردد.

 

منابع

Ajzen, I. (1991). The theory of planned behavior. Organizational Behavior and Human Decision Processes 50 (2): 179-211.

Amico, K.R., Barta, W., Konkle-Parker, D.J., Fisher, J.D., Cornman, D.H., Shuper, P.A, et al (2009). The information-motivation-behavioral skills model of ART adherence in a Deep South HIV + clinic sample. AIDS Behavior, 13(1):66–75.

Anderson, J. C., &Gerbing, D. W. (1988). Structural equation modeling in practice: A review and recommended two-step approach. Psychological Bulletin, 103(3), 411–423.

Bandura, A. (1989). Perceived self-efficacy in the exercise of control over AIDS infection. In V. M. Mays, G. W. Albee, and S. M. Schneider (Eds.), Primary Prevention of AIDS (pp. 128-41). Newbury Park, CA: Sage.

Bandura, A. (1992). A social cognitive approach to the exercise of control of AIDS infection. In R. J. DiClemente (Ed.), Adolescents and AIDS: A Generation in Jeopardy (pp. 89–116). Newbury Park, CA: Sage.

Bartholmae, M. (2016). The information-motivation-behavioral skills model: An examination of obesity prevention behavioral change in children who participated in the afterschool program Virginia Beach let’s move Old Dominion University. (Doctoral Dissertation), Old Dominion University, USA

Bessesen, D.H. (2008). Update on obesity. Journal of Clinical Endocrinol Metabolism. 93(6): 2027-34.

Carey, M. P., Maisto, S. A., Kalichman, S. C., Forsyth, A. D., Wright, E. M., & Johnson, B. T. (1997). Enhancing motivation to reduce the risk of HIV infection for economically disadvantaged urban women. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 65(4), 531e541.

Cockerham, William C. (2012). Medical Sociology, 12th ed. Upper Saddle River, NJ: Pearson Prentice-Hall

Falkner, N. H., Neumark‐Sztainer, D., Story, M., Jeffery, R. W., Beuhring, T., & Resnick, M. D. (2001). Social, educational, and psychological correlates of weight status in adolescents. Obesity Research, 9, 32-42.

Fishbein, M., & Ajzen, I. (1975). Belief, Attitude, Intention and Behavior: An Introduction to Theory and Research. Reading, MA: Addison-Wesley.

Fisher, J. D., & Fisher, W. A. (1992). Changing AIDS-risk behavior. Psychological Bulletin, 111, 455-475.

Fisher, J. D., Fisher, W. A., &Shuper, P. A. (2009). The information-motivation behavioral skills model of HIV prevention behavior. In R. J. Di Clemente, R. A. Crosby, & M. C. Kegler (Eds.), Emerging theories in health promotion practice and research (pp. 21e63). San Francisco, CA: Jossey-Bass.

Fisher, J.D., Fisher, W.A., Amico, K.R., & Harman, J. (2006). The life windows Information-Motivation Behavioral skills ART Adherence Questionaire LW (IMB-AAQ). USA: Connecticut, center for health, intervention & Prevention; 1096

Fisher, W. A., Fisher, J. D., & Rye, B. J. (1995). Understanding and promoting AIDS preventive behavior: Insights from the Theory of Reasoned Action. Health Psychology, 14, 255-264

Fisher, W., Fisher, J., & Harman, J. (2003). The Information-Motivation-Behavioral Skills Model: A general social psychological approach to understanding and promoting health behavior. In Suls, J. and Wallston, K. A. (Eds.), Social Psychological Foundations of Health and Illness (pp. 82-106). Oxford, UK.

Gao, J., Wang, J., Zhu, Y. and Yu, J., (2013). Validation of an information–motivation– behavioral skills model of self-care among Chinese adults with type 2 diabetes. BMC Public Health, 13, P.100.

Hochbaum, G. M. (1958). Public Participation in Medical Screening Programs: A Sociopsychological Study. (PHS Publication No. 572). Washington, DC: US Government Printing Office John Wiley Sons Lt, 30.

Homan, H. (2009). Knowing the scientific method in behavioral sciences.Tehran: Organization for Studying and Compiling Humanities Books of Universities.

Kahle, L., &Peguero, A. A. (2017). Bodies and bullying: The interaction of gender, race, ethnicity, weight, and inequality with school victimization. Victims & Offenders, 12(2), 323-345.

Kalantari, Kh. (2009). Structural equation modeling in socio-economic research.Tehran: Farhang Saba Publications.[Persian]

Kalichman, S.C., Rompa, D., DiFonzo, K., Simpson, D., Austin, J., Luke, W. et al. (2001). HIV treatment adherence in women living with HIV/ AIDS: research based on the Information-Motivation-Behavioral Skills model of health behavior. Journal of Assoc Nurses AIDS Care. 12(4):58–67.

Mbochi W.R. (2011). Overweight and obesity prevalence and associated socioeconomic factors, physical activity and dietary intake among women in Kibera division, Nairobi. (Doctoral dissertation), Kenyata University.

Mohammadi, M., Ghanbarimoghadam, A., Karbalaei, Z., Ilkhani, M. (2017).The prevalence of obesity in the elderly in Tehran and its relation to mental health. Nursing Journal of the vulnerable,3 (4), 1-13. [Persian]

Montesi, L., El Ghoch, M., Brodosi, L., Calugi, S., Marchesini, G., Dalle Grave, R. (2016).Long-term weight loss maintenance for obesity: a multidisciplinary approach. Diabetes, Metabolic Syndrome, and Obesity: Targets and Therapy, 9: 37-46.

Ogden, J. (2012). Health Psychology: A Textbook: A textbook. McGraw-Hill Education UK.

Rahmani, A., Sayehmiri, K., Asadollahi, K., Sarokhani, D., Islami, F., Sarokhani, M. (2015). Investigation of the Prevalence of Obesity in Iran: a Systematic Review and Meta-Analysis Study. Acta Medica Iranica; 53(10): 596-607. . [Persian]

Robinson, W.T. (2017). Adaptation of the information-motivation-behavioral skills model to needle sharing behaviors and Hepatitis C risk: A structural equation model. Sage Open. 7(1):2158.

Rosenstock, I.M. (1960). What research in motivation suggests for public health. American Journal of Public Health and the Nations Health 50 (3): 295-302.

Shook, Ch., Ketchen, D., Hult, G.T., &Kacmar, K. (2004). An Assessment of the Use of Structural Equation Modeling in Strategic Management Research. Strategic Management Journal, 25(4): 397 – 404.

Skelton, J.A, &Croyle, R. (1991). Mental representation, health, and illness: An introduction. In Mental representation in health and illness, 1-9. Springer, New York.

Valizadeh, N., Peirouvi, T., Haghighi, M. (2018). Relationship between overweight and obesity with depression symptoms in women referring to health centers of Urmia City. Journal of Medical Science Studies, 29 (5); 317-326. . [Persian]

Wang, X., Jia, M., Li, Y., Bao, Y., Zhang, Ch., Zhou, Ch., Wang, L., Cao, X., Jiang, R., & Li, F. (2019). Validation of an information-motivation-behavioral skills model of upper limb functional exercise adherence among chinnese postoperative patients with breast cancer. Breast Cancer: 26: 198-205

Ward, Z.J., Bleich, S.N., Long, M.W (2021). Association of body mass index with health care expenditures in the United States by age and sex. PLoS One, 16: e0247307.

World Health Organization. (2021). Obesity and overweight. Accessed February 25, Available at: https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/obesity-and- overweight.

World Health Organization. (2014). Obesity: Preventing and managing the global epidemic-report of WHO consultation. PartI. [on-line]. Eho. Int/trs/WHO_TRS_894 (part1). Pdf.

 

 

 

        

---