تبیین و اولویت‌بندی راهکارهای تحقق مفهوم خلوت در مجتمع‌های مسکونی میان‌مرتبه

الموضوعات :

سبحان روحی صفت ¹ , منصوره کیان ارثی ²

1 - دانشجوی کارشناسی ارشد معماری، دانشکده هنر، معماری و شهرسازی، واحد نجف‌آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف‌آباد، ایران.
2 - استادیار گروه معماری، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران

تاريخ الإرسال : 21 الجمعة , رجب, 1445 تاريخ التأكيد : 06 السبت , صفر, 1446 تاريخ الإصدار : 28 السبت , جمادى الأولى, 1446

الکلمات المفتاحية: حریم‌خصوصی, خلوت, مسکن, مجتمع‌های ‌‌مسکونی,

ملخص المقالة :

الگوی ساخت مسکن در شهرها تغییر کرده و تعداد قابل توجهی از ساکنین شهرها ملزم به زندگی در مجتمع‌های‌ مسکونی هستند. انسان علاوه بر نياز به سکونت، به محلي براي تسلی‌بخشیدن نوائب روحي، رهاشدن از برخي محدودیت‌های اجتماعي، خلوت كردن با خويش و راز و نياز با خدا، نياز دارد. هدف پژوهش¬حاضر، شناخت مولفه‌ها و متغیرهای موثر بر خلوت و تعاملاتاجتماعی ساکنین و ارائه راهکارهای طراحی است. پژوهش¬حاضر از منظر هدف، کاربردی به لحاظ ماهیت، توصیفی-تحلیلی و از نظر فرایند انجام، ترکیبی است. ابتدا استخراج ابعاد و مولفه‌های مفهوم خلوت و عوامل موثر بر طراحی مجتمع‌های¬‌مسکونی میان‌مرتبه و سپس نمونه‌های مورد¬مطالعه در مقیاس انتخابی –مطابق چک‌لیست مشاهده- بررسی و با تکمیل پرسش‌نامه به ارزیابی ابعاد مفهوم خلوت از دید ساکنین پرداخته شد. خلوت ‌فردی، فرهنگی-اجتماعی، قلمروپایی و حریم‌خصوصی از مهم¬ترین مولفه‌های موثر بر طراحی ابعاد کالبدی، فرهنگی-اجتماعی، زیست‌محیطی، حریم‌خصوصی و فضای‌شخصی است. راهکارهای اساسی در طراحی اولیت‌بندی و ارائه گردید.

المصادر:

احمدی، سارا، حبیبی، میترا. (1398). بازشناسی مفهوم سکونت در سکونتگاه‌های خودانگیخته مبتنی بر تجارب جهانی. صفه، 29(87)، 59-84.
ارژمند، محمود، خانی، سمیه. (1391). نقش خلوت در معماری خانه ایرانی. مطالعات شهر ایرانی اسلامی، 2(7)، 3-27.
آلتمن، ایروین. (1395). محیط و رفتار اجتماعی، خلوت، فضاي شخصی، قلمرو و ازدحام. (علی نمازیان،مترجم). تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
الكساندر، کريستوفر، چرمايف، سرج. (1393). عرصه‌های زندگی خصوصی و زندگی جمعی. تهران: دانشگاه تهران.
انصاری، مجتبی، جمشیدی، سمانه و الماسی‌فر، نینا. (1389). بررسی حس قلمرو و رفتار قلمروپایی در پارک‌های¬شهری مطالعه موردی: پارک ساعی. آرمانشهر، (4)، 33-48.
اوستروفسکی، واتسلاف. (1378). شهرسازی معاصر. (لادن اعتضادی، مترجم). تهران: انتشارات مرکز نشر دانشگاهی.
بانی‌مسعود، امیر. (1400). معماری معاصر در ایران از سال 1304 تا کنون. تهران: کتابکده کسری.
بیگدلی، حامد و محمد باقری و فرخ اسدی. (1397). بررسي نقش خلوت در معماري خانه‌هاي‌سنتي. معماری‌شناسی، 1(4)، 1-10.
جاويد، ساره، صحاف، خسرو. (1394). بررسی الگوهای طراحی موثر در جهت ارتقا کیفی زندگی جمعی در مجتمع‌های‌مسکونی. مجموعه مقالات کنفرانس بین المللی پژوهش در علوم و تکنولوژی. مالزی: کوالالامپور.
جباران، فاطمه و طلیسچی، غلامرضا، دیماری، نیما و دری، علی. (1397). سازوکارهای تنظیم خلوت در خانه‌های برونگرای گیلان نمونه‌موردی: خانه‌های روستایی. پژوهش‌های معماری اسلامی، 6(21)، 103-121.
حبیب زاده عمران، محمد، عینی فر، علیرضا، و شاه چراغی، آزاده. (1401). تاثیر "گونه های سازمان فضایی" واحدهای مسکونی آپارتمانی بر "خلوت و تعامل اجتماعی" (مطالعه موردی: آپارتمان های مسکونی متداول شهر آمل). فرهنگ معماری و شهرسازی اسلامی، 7(1)، 113-129.
حیدری، علی‌اکبر، عبدی‌پور، زهرا. (1394). ارزیابی نقش خلوت در ارتقای دلبستگی به مکان در خوابگاه‌های دانشجویی. هنرهای زیبا-معماری و شهرسازی، 20(4)، 73-86.
خامنه‌زاده، حنانه. (1396). مفهوم خلوت و چگونگی تحقق آن در زیست-جهان خانه ایرانی مطالعه تطبیقی آن در خانه ایرانی ماقبل مدرن و خانه مدرن ایرانی. باغ نظر، 14(49)، 31-40.
خامه، معصومه. (1389). مفهوم روانشناسانه خلوت در خانه‌های سنتی ايران. همايش منطقه‌ای خانه ايرانی. (ص1-9). گلستان: گنبد کاووس.
ذبیحی، حسین، حبیب، فرح و رهبری‌منش، کمال. (1390). بررسي رابطه بين، ميزان رضايت از مجتمع‌هاي‌مسکوني و تاثير مجتمع‌هاي‌مسکوني بر روابط انسان (مطالعه‌موردي چند مجتمع مسکوني در تهران). هویت‌شهر، 5(8)، 103-118.
راپاپورت، آموس. (1392). انسان شناسی مسکن. (خسرو افضلیان، مترجم). تهران: انتشارات حرفه هنر.
رئیسی، ایمان و حسینی، الهه سادات. (1394). بررسی رابطه خلوت و تعامل در چند مجتمع‌مسکونی قزوین. هویت‌شهر، 9(21)، 29-40.
زندیه، مهدیه، حصاری، پدرام، و محتشم، آرزو. (1399). بررسی تطبیقی نظام راهبردی طراحی مسکن انعطاف‌پذیر در غرب و ایران. معماری و شهرسازی آرمان شهر، 13(30 )، 83-95.
شوای، فرانسواز. (1384). شهرسازی، تخلایت و واقعیات. (سید محسن حبیبی، مترجم). تهران: دانشگاه تهران.
طاهری، جعفر. (1392). بازاندیشی مفهوم سکونت در معماری. مطالعات معماری ایران. 2(4)، 5-22.
عزیزی، محمدمهدی، ملک‌محمدنژاد، صارم. (1386). بررسی تطبیقی دو الگوی مجتمع‌های‌مسکونی مطالعه‌موردی: مجتمع‌های‌ مسکونی نور (سئول) و اسکان تهران. هنرهای زیبا، (32)، 27-38.
عسکری رابری، اباصلت، عباس‌زاده، شهاب و آبرون، علی‌اصغر. (1394). بررسی عناصر فضایی-کالبدی تاثیرگذار بر مسکن روستایی (مطالعه‌موردی: روستاهای دیزباد بالا، فریزی و آیدلیک). پژوهش و برنامه‌ریزی روستایی، 4(4)، 177-193.
علایی رحمانی، فاطمه، غلامی نژاد، فهیمه و کرباسی، سعیده. (1397). بررسی سازوکارهای تامین حریم‌خصوصی در مسکن شهر ایرانی با تاکید بر نمودهای معماری سنتی-اسلامی. معرفت، 27(2)، 91-102.
عینی‌فر، علیرضا. (1379). عوامل انسانی-محیطی موثر در طراحی مجموعه‌های‌ مسکونی. هنرهای زیبا، (8)، 109-118.
عینی‌فر، علیرضا. (1384). محدوده مجتمع‌های‌مسکونی و تداوم کالبدی شهر، مطالعه‌موردی: تهران. فصلنامه انبوه‌سازان مسکن، (15)، 28-35.
عینی‌فر، علیرضا. (1386). نقش غالب الگوهای عام در طراحی محله‌های‌مسکونی. هنرهای زیبا، (32) ، 39-50.
عینی‌فر، علیرضا، آقالطیفی، آزاده. (1390). مفهوم قلمرو در مجموعه‌های‌مسکونی مطالعه مقایسه‌ای دو مجموعه‌مسکونی در سطح و در ارتفاع در تهران. هنرهای زیبا، (47)، 18-28.
لنگ، جان. (1395). آفرینش نظریه معماري: نقش علوم رفتاري در طراحی محیط. (علیرضا عینی‌فر، مترجم). چاپ هشتم، تهران: دانشگاه تهران.
مجتبوی، سیده مریم، اسدی، کیمیا. (1400). مقایسه تطبیقی خلوت فردی تا جمعی در مسکن سنتی و معاصر «نمونه‌موردی: خانه داروغه و خانه پدر و دختر مشهد». فردوس هنر، (5)، 106-123.
ورمقانی، حسنا، سلطان زاده، حسین و دهباشی شریف، مزین. (1394). رابطه جنسیت و فضا در عرصه‌های‌خصوصی و عمومی دوره قاجار. باغ نظر، 12(37)، 29-40.
هال، ادوارد تی. (1393). بعد پنهان. (منوچهر طبیبیان، مترجم). تهران: دانشگاه تهران.
Al-Homoud, M. (2009). Privacy control as a function of personal space in single-family homes in Jordan. Journal of Design and Built Environment, 5(1), 31-48.
Al-Khateeb, M. (2015). An investigation into the concept of privacy in contemporary saudi houses from a female perspective: A design tool (Doctoral dissertation). Bournemouth: Bournemouth University.
Bekleyen, A., Dalkiliç, N. (2011). The influence of climate and privacy on indigenous courtyard houses in Diyarbakır Turkey. Scientific Research and Essays, 6(4), 908-922.
Borhanifar, S., Mazhari, M. E., Taghvaei, V., Vasiq, B., Ashrafzadeh, R. (2021). Investigating the Components affecting Sociability in Residential Complexes using privacy-preserving approach (Case Study: sheshsad Dastgah Residential Complex in Mashhad). Motaleate Shahri, 10 (38), 91-106.
Gifford, R. (1997). Environmental psychology; principles and practice. Canada: University of Victoria.
Hallak, M. E. (2003). Privacy in homes of Shaamy Muslim immigrants: A study of privacy patterns in single-family detached homes and townhouses of middle-class immigrants in Montreal. Montreal: School of Architecture McGill University.
Hamdy Mahmoud, H. T. (2017). Interior Architectural Elements that Affect Human Psychology and Behavior. The International Conference: Cities’ Identity Through Architecture and Arts (CITAA). https://doi.org/10.21625/archive.v1i1.112 .
Javanshir, S. (2016). Protection of Privacy in Designing of Residential Complexes Architecture and Its Effect on Constructive Relations among the Residents. In Modern Applied Science, Vol 10(1), 103-113.
Kazemzade, M., & Shakouri, R. (2017). Enhancing Social Interaction in Residential Complexes Case Study: Esfahan. Space Ontology International Journal, 6(2), 1-8.
Lawson, B. (2001), The Language of Space. London: Butterworth-Heinemann.
Lang, J. (2009). Creating Architectural Theory: The Role of the Behavioral Sciences in Environmental Design. lated A.R. Einifar, Trans, Tehran: University of Tehran Press.
Memarian, Gh. H., Hashemi Toghr oljerdi, S. M., Ranjnbar-Kermani, A. M. (2011). Privacy of house in islamic culture: A comparative study of pattern of privacy in houses in Kerman. International Journal of Architectural Engineering & Urban Planning, 21(2), 69-77.
Moztarzadeh, H., & Sajjadi, K. (2019). Explaining the effective features of open and semi-open spaces in availability and increase of social interactions in residential complexes. International Journal of Architecture and Urban Development, 9(4), 67-76.
Namazian, A., & Mehdipour, A. (2013). Psychological demands of the built environment, privacy, personal space and territory in architecture. International Journal of Psychology and Behavioral Sciences, 3(4), 109-113.
Rouleau, J., Gosselin., L. (2021). Impacts of the COVID-19 lockdown on energy consumption in a Canadian social housing building. Applied Energy.
Schoenauer, N. (2000). 6000 Years of Housing. Third Edition, New York: W.W. Norton & Company.
Sobh, R., Belk, R. (2011). Domains of privacy and hospitality in Arab Gulf homes. Journal of Islamic Marketing, 2.
Strong, Symone. (2021, January 12). 11 New Trends Coming to Multifamily Housing Design in 2021 [Weblog comment]. Retrieved 2022, April. 25 from Torrans, C. (1999). Gestalt Theory and Instructional Design. Technical Writing and Communication, 23(2), 137- 157.