بنیاد ابتلاء و امتحان در منظومة خسرو و شیرین نظامی
الموضوعات :زهرا السادات موسوی 1 , احمد خاتمی 2
1 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی
دانشگاه آزاد اسلامی ـ واحد علوم و تحقیقات ـ تهران
2 - استاد زبان و ادبیات فارسی ـ دانشگاه شهید بهشتی ـ تهران
الکلمات المفتاحية: عشق, خسرو و شیرین, love, ادبیات غنایی, ابتلاء و امتحان, ''Khosrow'' & ''Shirin'', examination and trials, Lyric Literature,
ملخص المقالة :
در این مقاله تلاش نگارندگان، تحلیل مفهوم ابتلاء و امتحان، و بررسی آثار و لوازم آن در منظومه خسرو و شیرین نظامی است. مقصود از ابتلاء و امتحان، آزمودن است و در فرهنگ قرآنی نیزبه مجموعه‌ای از برنامه‌های مستمر و مداوم که درباره انسان و عملکرد و رفتار وی اطلاق می‌شود، می‌باشد. نظامی در این منظومه، خسرو و شیرین را در معرض امتحانات و ابتلائات گوناگون قرار می‌دهد؛ ابتلاء به عشق، دوری، قدرت .این مقاله ابتدا پیشینۀ ابتلاء و امتحان را در قرآن و روایات معصومین و متون عرفانی پی می‌گیرد و ضمن تلخیص داستان خسرو و شیرین، ابتلائات موجود در این داستان را بررسی می‌کند. و سرانجام نتیجه می‌گیرد که نظامی در این منظومه با پرورش این دو شخصیت، و در سایه ابتلاء و امتحان، عشق آنان را خالص نموده، و از عشق زمینی و هوس آلود به عشق والای پاک و خالصانه رسانده است.
1- قرآن کریم.
2- الهی قمشه‌ای، مهدی،(1387 ) صحیفه کامله سجادیه. قم: دارالعلم، چ سوم.
3- پور جوادی ,نصرالله (1372) ، شیرین در چشمه. ]از مجموعه بوی جان، مقاله‌هایی درباره عشق عرفانی فارسی [. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
4- تفلیسی، ابوالفضل حبیش بن ابراهیم (1371)، ترجمه مهدی محقق، تهران: دانشگاه تهران.
5- ثروت، منصور (1381 )، یادگار گنبد دوار،. تهران: امیر کبیر، چ دوم.
6- ________ (1378 )، گنجینه حکمت در آثار نظامی.. تهران: امیرکبیر، چ دوم .
7- دهخدا، علی اکبر (1377 )، لغت نامه. ج اول از دوره جدید. تهران: مؤسسه دهخدا، چ دوم.
8- راغب اصفهانی ،حسین بن علی(1416) مفردات الفاظ القرآن،تصحیح صفوان عدنان. قم: دارالعلم، چ سوم.
9- ریاحی، لیلی(1376 )، قهرمانان خسرو و شیرین،. تهران: امیر کبیر، چ دوم.
10- زرین‌کوب، عبدالحسین(1362)، با کاروان حله. تهران: جاویدان، چ پنجم.
11- ژنده پیل، احمد بن ابوالحسن(1347)، مفتاح النجات، تصحیح علی فاضل. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
12- سعیدی سیرجانی، علی اکبر(1377)، ، سیمای دو زن، تهران: نشر پیکان.
13- صدری نیا، باقر(1388)، فرهنگ مأثورات متون عرفانی. تهران: سخن، چ دوم.
14- طباطبایی، محمد حسین(1388)، ترجمه تفسیرالمیزان، سید محمد باقر موسوی همدانی، ج اول، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چ بیست و هشتم.
15- کلینی رازی(328 ) اصول کافی، ترجمه سید جواد مصطفوی، ج اول. تهران: دفتر نشر فرهنگ اهل بیت (ع).
16- عرب احمدی، سعید رضا،( 1384) از صورت تا معنا. تهران: اطلاعات.
17- عین‌القضات همدانی، عبدالله بن محمد(1341) تمهیدات. تهران: دانشگاه تهران.
18- غزالی، محمد بن محمد ( 1354 )، کیمیای سعادت. تصحیح حسین خدیوجم. تهران: فرانکلین.
19- فرید تنکابنی، مرتضی (1385)، نهج الفصاحه. ج اول، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چ پانزدهم.
20- قرشی، علی اکبر (1352 ) قاموس قرآن، ج اول. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
21- محمدی ری شهری، محمد (1386 )، میزان الحکمه با ترجمه فارسی. ترجمه حمید رضا شیخی. ج اول، قم: دارالحدیث، چ هفتم.
22- معین، محمد (1371 )، فرهنگ فارسی. ج اول. تهران: امیر کبیر، چ هشتم.
23- مکارم شیرازی، ناصر ( 1372 ) تفسیرنمونه، 27 جلد، قم: دارالکتب الاسلامیه، چ دهم.
24- موسوی نسب، سید جعفر (1385 )، ابتلاء در قرآن. قم: محدث.
25- نظامی، الیاس بن یوسف (1389 )، تصحیح وحید دستگردی. به کوشش دکتر سعید حمیدیان. تهران: نشر قطره، چ یازدهم.
26- هجویری، ابوالحسن علی بن عثمان (1384)، تصحیح محمود عابدی. تهران: سروش، چ دوم.
27- یوسفی، حسین علی، (1378 )، بنای عاشقی بر بی قراری است.. تهران: روزگار.
