بررسی علم کلام در ادبیات تعلیمی

الموضوعات :

فاطمه ابوحمزه ¹ (دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی ـ دانشگاه تهران)
احمد احمدی ² (استادیار زبان و ادبیات فارسی ـ دانشگاه تهران)

تاريخ الإرسال : 05 الإثنين , شعبان, 1433 تاريخ التأكيد : 11 السبت , ذو الحجة, 1433 تاريخ الإصدار : 09 الثلاثاء , ربيع الثاني, 1434

الکلمات المفتاحية: شعر, poetry, کلام, فلسفه, حوزه‌های کلامی, word, areas of spoken word, philosophy,

ملخص المقالة :

ادبیات تعلیمی، گستره وسیعی از ادبیات را در بر می‌گیرد. بسیاری از شاعران ادوار مختلف شعر فارسی که اشعار تعلیمی سروده‌اند؛ با علـــوم مختلف رایج در زمان خود آشنا بوده‌اند و بدین گونه بر غنای ادبیات تعلیمی افزوده‌اند. از جملۀ این علوم، علم کلام است. شاعران اشعار خود را با توجه به مباحث مطرح در حـوزۀ کلامی که بدان معتقد بوده‌اند؛ سروده‌اند. در واقع می‌توان شعر را نموداری از اعتقادات شاعر دانست که به تعلیم مخاطب در آن حوزۀ کلامی می‌پردازد. این موضوع کمتر در ادبیات فارسی مورد توجه و بررسی قرار گرفته است. بدین منظور برای بررسی تاثیر علم کلام در ادبیات فارسی ابتدا به معرفی علم کلام پرداخته، عوامل پیدایش و حوزه های اصلی علم کلام را بررسی می‌شود. سپس برخی از آرای کلامی که در ادبیات مورد توجه قرار گرفته است؛ مطرح می‌شود. در ادامه، تأثیر علم کلام بر فلسفه و جریان ایجاد شده در ادبیات مورد بررسی قرار می‌گیرد.

المصادر:

1- برنجکار، رضا، (1378)، آشنایی با علوم اسلامی کلام، فلسفه و عرفان، تهران: سمت، موسسۀ فرهنگی طاها.

2- جلال الدین محمد بلخی، (1375)، مثنوی معنوی، تصحیح رینولد نیکلسون، تهران: صفی علی‌شاه.

3- حکیم سبزواری، حاج ملا هادی، (1338)، دیوان اشعار حکیم سبزواری، با مقدمه و تصحیح سید محمدرضا دایی جواد، اصفهان: ربانی.

4- سروش، محمدعلی، (1339)، دیوان سروش، با مقدمۀ جلال الدین همایی، مصحح محمد جعفر محجوب، تهران: امیرکبیر.

5- شهرستانی، عبدالکریم، (1350)، الملل و النحل، ترجمه افضل الدین صدرترکۀ اصفهانی، تهران: اقبال.0

6- صابری، حسین، (1383)، تاریخ فرق اسلامی ، تهران: سمت (مرکز تحقیق و توسعۀ علوم انسانی).

7- صفای اصفهانی، (1362)، دیوان اشعار صفای اصفهانی، به اهتمام احمد سهیلی خوانساری، تهران: اقبال.

8- عطار، فریدالدین محمد بن ابراهیم نیشابوری، (1383)، منطق الطیر، مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.

9- مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی، (1404 ه‍.ق)، بحارالانوار الجامعه الدرر اخبار ائمه الاطهار علیهم السلام، بیروت، لبنان: مؤسسه الوفا.

10- مدرسی، سید محمد تقی، (1368)، مبانی عرفان اسلامی، مترجم محمد صادق پرهیزگار، تهران: بقیع.

11- مشکور محمد جواد، (1368)،‌ سیرکلام در فرق اسلامی: شرق.

12- نشاط اصفهانی، (1337)، گنجینه دیوان نشاط اصفهانی، تصحیح، مقدمه و فهرست به کوشش حسین نخعی، تهران: مؤسسه مطبوعاتی شرق.

13-     نظامی گنجوی، (1376)، مخزن الاسرار، با تصحیح و حواشی حسن وحید دستگردی، به کوشش سعید حمیدیان، تهران: قطره.

14- هاتف اصفهانی، (1349)، دیوان اشعار، تصحیح وحید دستگردی، تهران: ارمغان.

15-      یثربی، سید یحیی، (بی‌تا)، مقدمه‌ای بر فهم و کاربرد درست مفاهیم فلسفی در ادبیات فارسی ، تبریز: دانشگاه تربیت مدرس تبریز.