آثار محمّد‌خان دشتی و نسخه‌های خطّی آن‌ها
الموضوعات :
حسین جلال پور
1
(عضو هیأت علمی زبان و ادبیات فارسی
دانشگاه آزاد اسلامی ـ واحد بهبهان)
الکلمات المفتاحية: manuscripts, نسخه‌های خطی, محمّد‌خان دشتی, تصحیح متن, Mahmud Khan Dashti, correcting the text,
ملخص المقالة :
محمّد‌خانِ حاجی‌خانِ جمال‌خانِ دشتی از شاعران برجسته‌ی دوره‌ی بازگشت ادبی و از خوانین خیّر و خوش‌نام منطقه‌ی دشتی بوده است. او، درگذر از زندگی سیاسی و نشست و برخاست با بزرگان دوره‌ی قاجار، شاعری حرفه‌ای نیز بوده است. این را می‌توان از تغییرات مداومی که در شعرهایش می‌داده متوجّه شد. شعر او در زمانه‌ای که در آن می‌زیسته، مورد توجّه بزرگان حکومتی و شاعران معروف و تذکره‌نویسان بوده امّا با گذشت زمان رو به فراموشی گذاشته است. به غیر از دیوان اشعار که در بردارنده‌ی انواع شعر به‌خصوص غزل است چندین کتاب دیگر نیز تألیف کرده است. این مقاله در پی معرّفی آثار این شاعر و بررسی اجمالی شعر اوست.
الف) خطّی:
دیوان دشتی، کتابخانة مجلس شورای اسلامی، شمارة ۹۸۳، کتابت ۱۲۸۷.
دیوان دشتی، کتابخانة مرکزی دانشگاه تهران، شمارة ۲۵۶۴، کتابت ۱۳۰۲.
دیوان دشتی، کتابخانة ملّی تبریز، شمارة ۲۸۶۵.
دیوان دشتی، کتابخانة ملّی، شمارة ۹۰۰.
دیوان دشتی، کتابخانة مجلس شورای اسلامی، شمارة ۲۴۲۸
دیوان دشتی، کتابخانة مجلس شورای اسلامی، شمارة ۹۸۲. کتابت ۱۲۷۰.
دیوان دشتی، کتابخانة آیت‌الله مرعشی، شمارة ۹۳۰۰.
ب) سایر منابع:
اقتداری، احمد. ۱۳۷۵. آثار شهرهای باستانی سواحل و جزایر خلیج‌فارس و دریای عمان. چ‌دوّم. تهران. انجمن آثار و مفاخر فرهنگی و انتشارات روایت.
امداد، حسن. ۱۳۷۷. سیمای شاعران فارس در هزار سال. ج اوّل. انتشارات ما.
بامداد، مهدی. ۱۳۷۸. شرح حال رجال ایران. ج ششم. چ پنجم. تهران. زوّار.
بهار، ملک‌الشعراء. ۲۵۳۶ شاهنشاهی. سبک‌شناسی. چ‌چهارم، تهران. انتشارات پرستو.
جمی، فاضل. ۱۳۷۱. منشآت فاضل جمی. مقدّمه، توضیحات و تعلیقات هیبت‌الله مالکی. خط سیّد علی موسوی‌نژاد. تهران. انتشارات کویر.
حقایق‌نگار خورموجی، میرزا جعفر‌خان.۱۳۸۰. نزهت‌الاخبار. تصحیح و تحقیق سیّد‌علی آل‌داوود. تهران. کتابخانه، موزه و مرکز اسناد شورای اسلامی.
حمیدی، سیّد جعفر. ۱۳۸۴. استان زیبای بوشهر. بوشهر. انتشارات شروع.
ـــــــــــــــــ. ۱۳۸۰. فرهنگ‌نامه‌ی بوشهر. تهران. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
حمیدی‌شیرازی، مهدی. ۱۳۶۳. شعر در عصر قاجار. تهران. نشر گنج‌کتاب.
خان بابا‌مشار. ۱۳۴۳. مؤلّفین کتب چاپی فارسی و عربی. ج پنجم. چاپخانه‌ی رنگین.
دشتی، محمّد‌خان. خسرو و شیرین. نسخه‌ی خطی، کتابخانه‌ی مجلس شورای اسلامی.
دشتی، محمّد‌خان. 1319ق. دیوان محمّد‌خان دشتی. چاپ سنگی. بمبئی.
دیوان‌بیگی شیرازی، سیّد‌احمد. ۱۳۶۴. حدیقه‌الشعرا (ادب و فرهنگ در عصر قاجار). ج‌اوّل. تصحیح و تکمیل و تحشیه دکتر عبدالحسین نوایی. تهران. انتشارات زرّین.
رکن‌زاده‌ی آدمیّت، محمّد‌حسین. ۱۳۳۸. دانشمندان و سخن‌سرایان فارس. ج دوّم، تهران. کتابخانه‌ی خیّام.
ـــــــــــــــــــ. ۱۳۵۷. فارس و جنگ بین‌الملل اوّل. چ‌چهارم. تهران. اقبال.
زنگویی، عبدالمجید. ۱۳۶۴. شعر دشتی و دشتستان. تهران. انتشارات امیر کبیر.
سعیدی‌نیا، حبیب‌الله. ۱۳۸۳. تاریخ تحوّلات بوشهر. موعود اسلام.
سنایی، مجدود بن آدم. ۱۳۴۱. دیوان سنایی. به کوشش مدرّس رضوی. تهران. ابن‌سینا.
شعاع‌الملک، میرزا محمّد‌حسین (شعاع شیرازی). تذکره‌ی شکرستان پارس. نسخه خطی، شماره‌ی ۹۱۵۵ کتابخانه‌ی مجلس شورای اسلامی.
شمیسا، سیروس. ۱۳۸۳. سبک‌شناسی شعر. چ هشتم. تهران. نشر میترا.
شورای گسترش زبان و ادب فارسی؛ «جلال‌الدّین همایی»، منزلگاه الکترونیکی؛ www.persian_language.org/farhang/ farhang.asp210=121&p=1.
شیخ مفید «داور». ۱۳۷۱. مرآه‌الفصاحه. با تصحیح و تکمیل و افزوده‌های دکتر محمود طاووسی. شیراز. انتشارات نوید.
طهرانی، شیخ آقابزرگ. ۱۳۳۲،۱۳۳۳. الذریعه الی تصانیف شیعه. ج۹ ق۱. تهران. مجلس.
عطار نیشابوری. ۱۳۸۳. منطق‌الطیر. مقدّمه، تصحیح و تعلیقات دکتر محمّد‌رضا شفیعی‌کدکنی. تهران. سخن.
غلامرضایی، محمّد. ۱۳۷۷. سبک‌شناسی شعر پارسی از رودکی تا شاملو. تهران. انتشارات جامی.
فتحی، نصرت‌الله. ۱۳۵۴. «محمّد‌خان دشتی». مجله‌ی وحید. دوره‌ی سیزدهم، شماره‌ی اوّل. شماره‌ی مسلسل ۱۷۸. فروردین.
فرّخی سیستانی. ۱۳۷۱. دیوان اشعار فرخّی سیستانی. چ‌چهارم. به‌کوشش محمّد دبیر‌سیاقی. تهران. انتشارات زوّار.
فرصت‌الدّوله‌ی شیرازی. ۱۳۷۵. بحور‌الالحان. چ دوّم. تهران. انتشارات فروغی.
فسایی، حاج میرزا حسن. ۱۳۷۸. فارسنامه‌ی ناصری. تصحیح و تحشیه دکتر منصور رستگار فسایی. چ دوّم. تهران. انتشارات امیر کبیر.
مالکی، هیبت‌الله. ۱۳۶۹. شرح حال شعرای دشتستان بزرگ. [بی‌جا]. چاپ و صحافی رودکی.
