نقش نظام‌شاهیان و عادل‌شاهیان در خلق آثار تعلیمی ظهوری ترشیزی*

الموضوعات :

سیده پرنیان دریاباری ¹ , جلیل تجلیل ²

1 - دانشجوى دکترى زبان و ادبیات فارسى واحد علوم و تحقیقات
2 - استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامى واحد علوم و تحقیقات

تاريخ الإرسال : 08 الإثنين , صفر, 1433 تاريخ التأكيد : 05 الخميس , جمادى الثانية, 1433 تاريخ الإصدار : 04 الأربعاء , شوال, 1433

الکلمات المفتاحية: ظهورى ترشیزى, احمدنگر, بیجاپور, عادل‌شاه ثانى, Zuhuri torshizi, Ahmadnegar, Bijapur, Adelshah saani,

ملخص المقالة :

نورالدین محمد ظهورى ترشیزى در قریه جمند ترشیز از توابع خراسان در حدود سال 944 ق دیده به جهان گشود و پس از رشد و نمو و کسب فضائل و آموختن هنر شاعرى در ایام جوانى به دارالعباده یزد رفت و آنجا ندیم و همنشین وحشى بافقى گردید. بعد از مدتى راه شیراز را در پیش گرفت و در آن شهر نزد درویش حسین به کتابت مشغول گشت و سرانجام پس از هفت سال مصاحبت با درویش حسین در سال 988 ق به هند رحل عزیمت افکند، ابتدا در احمدنگر هند با مولانا ملک قمى آشنا شد. در این شهر نظام‌شاهیان از جمله مرتضى نظام‌شاه و برهان نظام‌شاه مربّى و حامى او گردیدند و وى را در طبع آزمایى و خلق آثار هنرى و تعلیمى یارى نمودند. پس از پانزده سال سکونت در احمدنگر، ظهورى ترشیزى در پى ملک قمى رهسپار بیجاپور گشت و در کنف حمایت ابراهیم عادل‌شاه ثانى در آمد. وى در این عهد به مقام ملک الشعرایى دست یافت. ظهورى ترشیزى بالغ بر بیست سال از الطاف و مراحم ابراهیم عادل‌شاه برخوردار گردید و قسمت عمده‌اى از کلیات آثار ادبى و تعلیمى خود را در بیجاپور فراهم آورد.

المصادر:

1ـ آزاد بلگرامى، میرغلام على (1913م)، سرو آزاد، پاکستان، لاهور.

2ـ آزاد بلگرامى، میر غلامعلى (1900م)، خزانه عامره، کانپور.

3ـ احمد على احمد، مولوى آغا (1873م)، هفت آسمان، ایران، تهران، افست کتابفروشى اسدى .

4ـ احمد کاشى، میر تقى الدین، خلاصة الاشعار، کتابخانه مجلس شوراى اسلامى، تهران، ایران.

5ـ اوحدى، تقى الدین محمد (بى تا)، عرفات العاشقین، تهران، کتابخانه ملک.

6ـ بداونى، ملا عبدالقادر (1868م)، منتخب التواریخ، هندوستان، کلکته.

7ـ حیدر، ابوالقاسم، همیشه بهار، نسخه خطى کتابخانه دانشکده ادبیات و علوم انسانى دانشگاه تهران، شماره 98 ب، و فیلم شماره 2196.

8ـ خلیل، على ابراهیم خان، صحف ابراهیم، کتابخانه مرکزى دانشگاه تهران : عکس‌هاى شماره 2977 و 2974 و فیلم شماره 808.

9ـ رازى، امین احمد، هفت اقلیم، به تصحیح جواد فاضل، کتابفروشى علمى، و کتابخانه مجلس شوراى اسلامى: شماره 456.

10ـ سرخوش، محمد افضل (1942م)، کلمات الشعراء، پاکستان، لاهور.

11ـ ظهورى ترشیزى، نورالدین محمد، کلیات ظهورى ترشیزى، نسخه خطى، کتابخانه مجلس شوراى ملى، شماره 14041.

12ـ عبدالغنى، محمد (1916م)، تذکرة الشعراء، علیگر.

13ـ عظیم آبادى، حسین علی قلى‌خان، بى تا، نشتر عشق، هندوستان، پتنه.

14ـ عظیم آبادى، عبرتى (1252ق)، ریاض الافکار، کلکته.

15ـ على صاحب، رحمان (1332ق)، تذکره علماى هندى، کانپور.

16ـ فخرالزمانى، عبدالنبى، 1340ش، میخانه، با تصحیح و تنقیح و تکمیل تراجم به اهتمام گلچین معانى، ایران، تهران، شرکت نسبى حاج محمد حسین اقبال و شرکاء.

17ـ فرشته، محمد قاسم بن هندوشاه (1880م)، تاریخ فرشته، بمبئى.

18ـ گلشن، گوپاموى، محمد قدرت الله، (1336ش)، نتایج الافکار، هندوستان، بمبئى، چاپ اردشیر خاضع .

19ـ محمد اوحدى، تقى الدین، خلاصة الاشعار، کتابخانه ملک تهران (نسخه سهیلى)، تهران، ایران.

20ـ منشى، اسکندر بیک، تاریخ عالم آراى عباسى، بى‌تا، کتابخانه دانشسراى عالى تهران.

21ـ نعمانى هندى، محمد شبلى (1334ش)، شعر العجم یا ادبیات منظوم ایران، ترجمه سید محمد فخر داعى گیلانى، تهران، ایران.

22ـ نهاوندى، عبدالباقى (1931م)، مآثر رحیمى، به سعى و تصحیح محمد هدایت حسین، هندوستان، کلکته، ایشیاتیک سوسائیتى بنگاله.

23ـ وارسته، سیالکوتى مل (1380ش)، مصطلحات الشعرا، تصحیح سیروس شمیسا، ایران، تهران، فردوسى.

24ـ واله داغستانى، على قلیخان، ریاض الشعراء، کتابخانه مرکزى تهران، عکس شماره 5801 و میکروفیلم‌هاى شماره 2562 و 1301، کتابخانه ملک تهران : شماره 4301، نسخه خطى کتابخانه ملى ایران به شماره عمومى 2726و شماره فارسى 1531، تهران، ایران.

25ـ وحشى بافقى، کمال الدین (1334ش)، فرهاد و شیرین، با مقدمه رشید یاسمى، ایران، تهران، بی‌نا.