بررسی زبانی و ادبی کتیبهی داریوش در نقش رستم (DNb)
الموضوعات :
1 - دانشیار گروه فرهنگ و زبانهای باستانی ایران
دانشگاه شیراز
الکلمات المفتاحية: زبانهای ایرانی ـ زبانهای ایران باستان ـ کتیبههای فارسی باستان ـ کتیبههای داریوش اول ـ نقش رستم, Iranian languages, old Iranian languages, Old Persian, Old Persian inscriptions, the inscription of Darius I, Naqsh-e-Rustam, Achaemenians,
ملخص المقالة :
فارسی باستان، گونه ی زبانی به کار رفته به خط میخی در سنگ نوشته های شاهان هخامنشی (سده های ششم تا چهارم پیش از میلاد) است که در حقیقت نشان دهنده ی گویشی از گویش های ناحیه ی پارس و یکی از گویش های جنوب غربی ایران است. این زبان با واژه هایی از گویش دیگر و با گونه هایی کهن گرا نوشته شده است و به خوبی ویژگی های سبکی و زبان ادبی بودن را در خود دارد. در کتیبه ی فارسی باستان آرامگاه، داریوش که در کنار در ورودی آرامگاه داریوش نوشته شده و به کتیبه ی DNb معروف است، داریوش خود را در یک هیأت شاه آرمانی معرفی می کند که می توان آن را آیین شهریاری نامید و داریوش می خواهد خود را در آن آیینه جای دهد و در قالب پیامی به گوش جهانیان برساند. مقایسه ی نوشته های دیگر داریوش با این کتیبه ی آرامگاه که آخرین سخنان اوست، این تصور القا می شود که این کتیبه شاید نوعی وصیت نامه باشد. در بند آخر کتیبه ی داریوش، شامل ده سطر اندرزی است که به یکی از جوانان جامعه که احتمالاً از آنانی که در صف سربازان جاویدان یا فرماندهان آینده قرار می گیرند، می دهد. از دیگر ویژگی های این کتیبه، مسائل و مباحث اخلاقی است که داریوش بر آن تأکید فراوانی دارد.
الف) فارسی:
- ابوالقاسمی، محسن (1373)، تاریخ زبان فارسی، تهران: سمت.
- اشمیت، رودیگر (1382)، «فارسی باستان» در راهنمای زبانهای ایرانی، ترجمهی فارسی زیر نظر حسن رضایی باغبیدی، ج ا ، تهران: ققنوس.
- تفضل، احمد (1376). تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام، تهران: سخن.
- راشد محصّل، محمدتقی (1380). کتیبههای ایران باستان. تهران: دفتر پژوهشهای فرهنگی.
- رضایی باغبیدی، حسن (2009). تاریخ زبانهای ایرانی. ژاپن: مرکز پژوهش زبانهای دنیا، دانشگاه اوساکا.
- شارپ، رلف نارمن (1364). فرمانهای شاهنشاهان هخامنشی. شیراز: دانشگاه شیراز.
- قریب، بدرالزمان (1347). کتیبهی تازه یافتهی خط میخی منسوب به خشایارشاه. مجلهی دانشکده‌ی ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، شماره 1و2 سال 96، بهمنماه 1347، ص1-28.
- قریب، بدرالزمان (1387). وصیتنامهی داریوش در سنگنوشتهی نقش رستم. مجلهی فارسی شناخت بنیاد فارسیشناسی، دوره جدید، شمارهی 1، بهار 1387 ص 107-114.
- مولایی، چنگیز (1384). راهنمای زبان فارسی باستان، تهران، مهر نامگ.
ب) آلمانی، انگلیسی و فرانسوی:
- Bailey, H.W. (1979). Dictionary of khotan saka, Cambridge.
- Bartholomae, ch (1961) Altiranisches wörterbuch, Berlin.
- Brandstein, W. und M. Mayrhofer. (1964) Handbuch des Altpersischen, Wiesbaden.
- Hoffmann, K. (1976). Aufsätze zur Indo-iranistik, Bd. 2, Wiesbaden.
- Kent, R.G. (1953) old Persian, Grammar, Texts, Lexicon, New Haeven.
- Locoq, P. (1997) Les inscriptions de La Perse achéménide, Gallimard.
- Mackenzie, D. N. (1990) A Concise Pahhavi Dictionary, London.
- Mayrhofer, M. (1986-2001). Etymologisches wörterbuch des Altindoarischen, I-III, Heidelberg.
- Schmitt. R. (1991). The Bisitun Inscriptions of Darius the Great, old Persian Text, London.
- Schmitt. R. (2000). The old Persian Inscriptions of Naqsh-i Rustam and Persepolis, London.
- Schmitt. R. (2009). Die altPersischen Inschriften der Achaimeniden, Wiesbaden.
- Sims-Williams, N. (1981). The final paragraph of The Tomb-Inscription of Darius I (DNb, 50-60): The old Persian Text in The light of an Aramaic versian, BSOAS, XLIV, 1, 1981 , pp.1-7.
