داستان عشق محمود به غلام خود، اَیاز از دریچۀ داستان‌های تمثیلی با محوریّت متون عرفانی
الموضوعات :
عسکری ابراهیمی جویباری
1
1 - استادیار زبان و ادبیات فارسی
دانشگاه آزاد اسلامی- واحد ساری - ایران
تاريخ الإرسال : 16 الخميس , رجب, 1438
تاريخ التأكيد : 23 الخميس , ذو الحجة, 1438
تاريخ الإصدار : 04 الأحد , جمادى الأولى, 1439
الکلمات المفتاحية:
تمثیل,
mystical texts,
Allegory,
متون عرفانی,
محمود,
اَیاز,
داستان‌های تمثیلی,
Mahmud,
Ayyaz,
ملخص المقالة :
تمثیل، همچون ابزاری تأثیر گذار، همواره در متون ادبی و بویژه عرفانی سبب آفرینش آثاری ارشمند و بدیع است، گاه یک حقیقت تاریخی و کم نمود، مانند دلبستگی سلطان محمود به روی و موی غلام خود، اَیاز موجب آفرینش زیباترین جلوۀ هنری و فکری می‌شود. آنچه که بیش از همه بر غنای این داستان‌ها می‌افزاید، خلّاقیت و هنر آفرینی شاعران عارف مسلک، نظیر عطار و مولوی است که در تشریح اندیشه‌های بلند عرفانی خود، با بیان افسانه‌های تمثیلی و جذّاب به این عشق صوری، جنبۀ آسمانی و الهی دادند و محمود را تمثیلی از حضرت حق و ایاز را نمادِ بنده‌ای مجذوب دانستند که یک دم از حضور غافل نیست و رشک و غیرت او به محبوب هم مثال زدنی است و در عین حال، فراست و کیاست اَیاز سبب شد که به واسطۀ عبرت از گذشتۀ بی مقدار خود، آفت غرور را از خود دور کند و با عنایت حضرت حق که محمود تمثیلی از آن است، به ارج و قربی برسد و گاه محمود، تمثیل انسان کامل است و اَیاز مثال سالک و توجّۀ بیش از حدّ سلطان به او حسادت اطرافیان را بر می‌انگیزد که یادآور ارتباط تنگاتنگ مولانا و شمس و حسادت اطرافیان است.
المصادر:
اوحدی مراغه‌ای، رکن الدّین، (1375)، دیوان اشعار، به کوشش سعید نفیسی، تهران: امیر کبیر.
بیهقی، ابوالفضل محمد بن حسین، (1375)، تاریخ بیهقی، تصحیح: علی اکبر فیّاض، مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد.
حافظ، شمس الدّین محمد، (1368)، دیوان حافظ، به تصحیح عبد الرّحیم خلخالی، تهران: انتشارات هادی.
حسینی کازرونی، سیّد احمد، (1388)، فرهنگ تاریخ بیهقی، تهران: انشارات زوّار.
زرّین کوب، عبدالحسین، (1374)، بحر در کوزه، تهران: انتشارات علمی.
سعدی شیرازی، شیخ مصلح الدّین عبدالله، (1368)، کلیّات سعدی، نصحیح ذکاء الملک فروغی، تهران: جاویدان.
سنایی غزنوی، مجدود بن آدم. (1380). دیوان اشعار. به سعی و اهتمامِ: مدرّس رضوی. تهران: سنایی.
شمس الدّین محمد تبریزی، (1385)، مقالات شمس تبریزی، تصحیح و تعلیق: محمد علی موحّد، تهران: خوارزمی.
عطار، محمد بن ابراهیم، (1385)، منطق الطیر، به اهتمام: سیّد صادق گوهرین، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
--------------- (1384)، مصیبت نامه، مقدّمه، تصحیح و تعلیقِ محمد رضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.
فرخی سیستانی، 1371، دیوان اشعار، به کوشش: محمد – دبیرسیاقی، تهران: زوّار.
فروزانفر، بدیع الزّمان، (1370)، مآخذ قَصَص و تمثیلات مثنوی، تهران: امیر کبیر.
مصاحب، غلامحسین،1383، دایرة المعارف فارسی، تهران: امیر کبیر.
مُعین، محمد، (1388)، تعلیقات مجمع النّوادر معروف به چهار مقاله، نظامی عروضی، سمرقندی، تهران: زوّار.
منوچهری دامغانی، (1375)، دیوان اشعار، به اهتمام سیّد محمد دبیر سیاقی، تهران: زوّار.
مولوی، جلال الدین محمد، (1384)، مثنوی معنوی، تصحیح، مقدّمه وکشف الابیات ازقوام الدّین خرمشاهی، تهران: دوستان.
---------------------، (1375، کلیّات شمس، تصحیح: بدیع الزّمان فروزانفر، تهران: راد.
_||_
