دراسة الاستعارة المفهومية ومخططات الصورة في مجموعة "تأبّط منفی" الشعرية (وفقا لآراء لاکوف وجونسون)
الموضوعات :اسماعیل نادری 1 , بی بی راحیل سن سبلی 2 , محمد مهدی روشن چسلی 3 , ابراهیم نامداری 4
1 - أستاذ مساعد في فرع اللغة العربیة وآدابها بجامعة بیام نور
2 - مدرسة بجامعة المصطفی العالمیة
3 - أستاذ مساعد في فرع اللغة العربیة وآدابها بجامعة بیام نور
4 - أستاذ مشارک في فرع اللغة العربیة وآدابها بجامعة بیام نور
الکلمات المفتاحية: الاستعارة المفهومية, عدنان الصائغ, الحقول المبدئية, مخططات الصورة,
ملخص المقالة :
تعتبر الاستعارة من القضايا الرئيسية في اللغويات المعرفیة؛ حیث تحتوي الاستعارة المعرفية على العديد من الحقول المفهومية التی تتشکل من حقل المبدأ (الأمر المحسوس) وحقل المقصد (الأمر الانتزاعی) والتخطیط (مطابقة خصائص الحقلین المعرفیین التی تتقارب فی شکل الاستعارة) وتتضمن مجموعة متنوعة من مخططات الصورة التی هي نتيجة قدرة الإدراک من خلال التجسد ويمکّن تصنيف الظواهر العقلية بناءً على التجارب اليومية. للاستعارة المعرفیة أنواع ألا وهي: الحجم والحرکة والقوة. کتب هذا البحث في إطار نظرية الاستعارة المعرفية للاکوف وجونسون ویهدف إلی دراسة الاستعارات المعرفية والحقول المبدئیة ومخططات الصورة في المجموعة الشعریة: "تأبّط منفی" لعدنان الصائغ، الشاعر العراقي المعاصر معتمدا على المنهج الوصفي- التحليلی. تشير نتائج البحث إلى أنّ الحقول المبدئیة هي الإنسان، والشیء، والحيوان، والنبات، والطعام، والبناء. فینقسم حقل الانسان إلى قسمين: الشؤون الملموسة والمجردة والقاسم المشترک بينهما هو التعبير عن إيدئولوجية الشاعر ومشاعره؛ أما فی حقل الشیء فهناک مفاهيم لها خصائص الأشياء في حين أنّها مفاهيم عقلية وجاء الطائر في حقل الحیوان أکثر استعمالا. استخدم الصائغ حقل النبات واستعار النباتات للتعبیر عن المفاهیم الانتزاعیة. ترتبط الأذواق مُرةً کانت أو حلوة بالمفاهیم المجردة ویحصل هذا التخطیط "الأمور المجردة هی الطعام". تم استخدام المخطط الحجمی على نطاق واسع والشؤون الانتزاعیة قد أصبحت ذات الأبعاد المکانية. مخطط الحرکة "الحياة هی السفر" هي أکثر أنواع مخطط الحرکة. هذا المخطط یعبر عن ديناميکية الصورة وفاعلیة الشاعر. مخطط القوة ینقسم إلی قسمین: مواجهة الشاعر بالحاجز ومقاومة الشاعر أمام الحاجز. فالشاعر على الرغم من وجود الحواجز يعبر عن واجبه في الکشف عن الحقيقة باستخدام قلمه.
پورابراهیم، شیرین. (1388ش). «بررسی زبانشناختی استعاره در قرآن: رویکرد نظریه معاصر استعاره (چارچوب شناختی)». رساله دکتری در دانشگاه تربیت مدرس. رشته زبانشناسی همگانی. طهران: جامعة تربيت مدرس.
تیلر، جان رابرت. (1390ش). بسط مقوله مجاز و استعاره. مترجم: مریم صابریپور نوری فام. «مجموعه مقالات استعاره مبنای تفکر و ابزار زیباییآفرینی». گروه مترجمان، به کوشش فرهاد ساسانی (صص35-67). طهران: سوره مهر.
خوزه روئیز ماندوزا ایبانز، فرانسیسکو. (1390ش). نقش نگاشتها و قلمروها در درک استعاره. در: استعاره و مجاز با رویکردی شناختی. ترجمه فرزان سجودی. طهران: نقش جهان.
راسخ مهند، محمد. (1389ش). درآمدی بر زبانشناسی شناختی، نظریهها و مفاهیم، طهران: سمت.
روشن، بلقیس و لیلا اردبیلی. (1392ش). مقدمهای بر معناشناسی شناختی. طهران: علم
الصائغ، عدنان. (2004م). الأعمال الشعریة. الطبعة الأولی. بیروت: الموسسة العربیة للدراسات والنشر.
صفوی، کوروش. (1392ش). درآمدی بر معنیشناسی. چاپ پنجم. طهران: پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی.
قاسم زاده، حبیبالله (1379). استعاره و شناخت. طهران: فرهنگان
کوچش، زلتن. (1393ش). مقدمه ای کاربردی بر استعاره. مترجم: شیرین پورابراهیم. طهران: سمت.
گلفام، ارسلان و شیرین ممسنی. (1387ش). «بررسی راهبردهای شناختی استعاره و کنایه تصوری در اصطلاحات اعضای بدن». پازند. شماره 12. صص 109-93
لیکاف، جورج. (1390ش). نظریه معاصر استعاره. ترجمه: فرزان سجودی. در استعاره، مبنای تفکر و ابزار زیباییآفرینی، گروه مترجمان به کوشش فرهاد ساسانی، ط 2، طهران: سوره مهر.
محرابی کالی، منیره. (1393ش). بررسی و مقایسه طرحوارههای تصویریی غزلیات سعدی و حافظ، پایان نامهی دکتری در رشته زبان و ادبیات فارسی. مازندران: جامعة مازندران.
محمدی آسیابادی، علی. صادقی، اسماعیل. طاهری، معصومه. (1391ش). طرحواره حجمی و کاربرد آن در بیان تجارب عرفانی. پژوهشهای ادب عرفانی(گوهر گویا)، سال ششم، شماره20، پیاپی 22، صص 162-141
هاشمی، زهره. (1389ش). «نظریه استعاره مفهومی از دیدگاه لیکاف و جانسون»، ادب پژوهی. شماره 12. صص 140-119
هوشنگی، حسین و محمود سیفی پرگو. (1388ش). «استعارههای مفهومی در قرآن از منظر زبانشناسی شناختی». پژوهشنامه علوم و معارف قرآن کریم. سال اول. شماره سوم. صص 34-9
Lakoff, G. & M. Johnson. (1999) Metaphors We Live By. Chicago University.
_||_