سمات العاشق والمعشوق لدى فریدالدین العطار النیسابوری ومولانا جلال الدین الرومی؛ دراسة موازنة

الموضوعات :

فائزه پایریز زنجانی ¹ , مهدی ماحوزی ² , ماندانا هاشمی ³

1 - طالبة مرحلة الدکتوراه فی اللغة الفارسیة وآدابها، فرع رودهن، جامعة آزاد الإسلامیة، رودهن، إیران
2 - أستاذ مشارک فی اللغة الفارسیة وآدابها، فرع رودهن، جامعة آزاد الإسلامیة، رودهن، إیران
3 - أستاذة مساعدة فی اللغة الفارسیة وآدابها، فرع رودهن، جامعة آزاد الإسلامیة، رودهن، إیران

تاريخ الإرسال : 26 الإثنين , محرم, 1442 تاريخ التأكيد : 18 الإثنين , صفر, 1442 تاريخ الإصدار : 10 الأربعاء , ذو القعدة, 1441

الکلمات المفتاحية: مولانا جلال الدین الرومی, فرید الدین العطار النیسابوری, العاشق, المعشوق, الحب, الغزلیات,

ملخص المقالة :

إن الحب هو أحد المفاهیم والمدلولات الرئیسة فی الأدب الفارسی. یفضّل فرید الدین العطار النیسابوری ومولانا جلال الدین الرومی، باعتبارهما من أقطاب العشق الصوفی فی الأدب الفارسی، ضرامَ الحب واتّقاده على العناء الناتج عن الزهد والتقشّف. یهدف هذا المقال إلى دراسة موازنة بین سمات العاشق والمعشوق فی غزلیات الشاعرین وتحلیلها وذلک وفقا لدراسة إحصائیة لمائة قصیدة غزلیة للشاعرین لتبیین الأبیات التی رأینا فیها وجوه الاشتراک والافتراق بین الشاعرین. والمنهج الذی اتبعه الباحثون هو الوصف والتحلیل. وتشیر نتائج البحث إلى أنه بالرّغم من الاختلاف بین نظرة مولانا والعطار إلى الحب إلا أن مولانا قد تأثّر بالعطّار تأثّرا بالغا ولکنه إلى جانب ذلک یتمتّع شعره بإبداعات وفیرة بخرقه للمعاییر. فالعطار فی أوصافه للحب بدل أن یتطرّق إلى السمات الصوفیة والمعنویة للعاشق ولا سیّما المعشوق فإنه یرکّز على الأوصاف الجسدیة والظاهریة حیث یواجه القارئ تکرارا أکثر للأوصاف الجسدیة. غیر أن مولانا جلال الدین فی غزلیاته یعرض السمات الصوفیة للمعشوق على وجه التحدید بحیث نجد أن أبیات الشاعر تصطبغ بصبغة التصوّف ویشعر القارئ أن هذه الأوصاف هی رموز ودلالات لوصف ظواهر المعشوق.

المصادر:

القرآن الکریم.

آخرت دوست، وحید. (1378ش). مجموعة مقالات مؤتمر شمس التبریزی. طهران: نشر انجمن آثار ومفاخر فرهنگی.

چیتیک، ویلیام. (1382ش). راه عرفانی عشق، تعالیم معنوی مولانا. ترجمه شهاب‌الدین عباسی. طهران: نشر پیکان.

خرّمشاهی، بهاءالدین. (1380ش). حافظ‌نامه. طهران: نشر علمی وفرهنگی.

دشتی، علی. (1384ش).  سیری در دیوان شمس. چاپ ششم. طهران: نشر جاویدان.

دهخدا، علی اکبر. (1385ش). لغت نامه. باهتمام غلامرضا ستوده. طهران: مؤسسه چاپ وانتشارات دانشگاه تهران.

زرقانی، مهدی. (1378ش). افق­های شعر سنایی. طهران: نشر روزگار.

زرّین‌کوب، عبدالحسین. (1368ش).  جست‌و‌جو در تصوّف ایران. طهران: نشر امیرکبیر.

سجادی، جعفر. (1383ش).  فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی. طهران: نشر طهوری.

ستّاری، جلال. (1384ش). عشق نوازی­های مولانا. طهران: نشر مرکز.

شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1388ش). شرح گزیده غزلیات شمس تبریزی. طهران: نشر سخن. 

شمیسا، سیروس. (1377ش). فرهنگ اشارات. طهران: نشر فردوسی.

فاطمی، حسین. (1364ش). تصویرگری در غزلیّات شمس. طهران: انتشارات امیرکبیر.

فتوحی، محمود. (1385ش).  شوریده در غزنه. طهران: نشر سخن.

عطّار النیشابوری، فریدالدین. (1368ش). دیوان شعر عطار. تصحیح تقی تفضّلی. طهران: نشر علمی وفرهنگی.

غزالی، أحمد. (1359ش). سوانح ‌العشّاق. تصحیح هلموت ریتر. ترجمة نصرالله جوادی. طهران: بنیاد فرهنگ إیران.

معین، محمد. (1382ش). فرهنگ فارسی. طهران: نشر سرایش.

موحّد، محمدعلی. (1369ش). مقالات شمس. طهران: انتشارات خوارزمی.

نصر اصفهانی، محمدرضا. (1375ش).  سیمای انسان در اشعار مولانا. أصفهان: انتشارات هشت بهشت.               

نوربخش، جواد. (1372ش).  فرهنگ نوربخش؛ اصطلاحات تصوف. طهران: طبعة المؤلف.

همایی، جلال‌الدّین. (1366ش). مولوی‌نامه "مولوی چه می‌گوید". ط 6. طهران: انتشارات هما.