تحلیل محتوای باور به معاد در شعرهای آزاد مهدی اخوان ثالث

الموضوعات :

معصومه سادات میرجعفری ¹ , علیرضا فولادی ²

1 - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران.
2 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه کاشان، کاشان، ایران.

تاريخ الإرسال : 13 الثلاثاء , شوال, 1442 تاريخ التأكيد : 13 الثلاثاء , شوال, 1442 تاريخ الإصدار : 08 الأحد , شعبان, 1442

الکلمات المفتاحية:

ملخص المقالة :

مهدی اخوان ثالث، شاعر نوگرای معاصر، در بحبوحة نفوذ فرهنگ غربی، کوشید به فرهنگ ایرانی توجه نشان دهد و برای این منظور، آیین التقاطی و مبهم و خیالی مزدشتی را از تلفیق گرایش فردی و خیرخواهانة زردشت و گرایش اجتماعی و عدالت‌خواهانة مزدک پدید آورد. مقالة حاضر سعی داشته است با کاربرد روش توصیفی- تحلیلی از نوع تحلیل محتوا به این پرسش پاسخ گوید که آیا اخوان در باور به معاد، تا حد معادباوری ایرانیان باستان پیش رفته است؟ بر پایة دیدگاه پژوهشگران، مزدک از جهت اصول دین، پیرو آیین زردشت بوده است و در این آیین، برزخ و داوری فردی و چینودپل یا همان صراط و بهشت و دوزخ و داوری جمعی و کیفر نهایی گناهکاران برای رهایی آنان از کدورت گناه و سرانجام، فرشکرد، طرحی روشن دارد. این مقاله، سرانجام نتیجه می‌گیرد که ضمن 153 شعر نیمایی و 5 شعر سپید و جمعاً 158 شعر آزاد اخوان، 59 بار در 50 جزء شعر و 4 بار در 4 کل شعر و جمعا 63 بار در 33 شعر به موضوع معاد برمی‌خوریم و درصد شعرهای دارای موضوع معاد به نسبت شعرهای آزاد این شاعر، 88/20 است. با این‌حال، نگاه او به معاد، ضمن شعرهای آزاد وی، بیشتر نگاه دنیوی و گاه تشکیک‌آمیز و حتی تکذیب‌آمیز است و بنابراین با معادباوری ایرانیان باستان میانه ندارد.

المصادر:

کتاب‌ها

اخوان ثالث، مهدی(م. امید)(1335) زمستان، چاپ اول، تهران: زمان.

اخوان ثالث، مهدی(م. امید)(1338) آخر شاهنامه، چاپ اول، تهران: زمان.

اخوان ثالث، مهدی(م. امید)(1355) در حیاط کوچک پاییز در زندان، چاپ اول، تهران: توس.

اخوان ثالث، مهدی(م. امید)(1357) دوزخ اما سرد، چاپ اول، تهران: توکا.

اخوان ثالث، مهدی(م. امید)(1357) زندگی می‌گوید اما باز باید زیست، چاپ اول، تهران: توکا.

اخوان ثالث، مهدی(م. امید)(1382) منظومة بلند سواحلی و خوزیات، چاپ اول، تهران: زمستان.

اخوان ثالث، مهدی(م. امید)(1393) سال دیگر ای دوست ای همسایه، چاپ اول، تهران: زمستان.

اخوان ثالث، مهدی(م. امید)(1395) متن کامل ده کتاب شعر مهدی اخوان ثالث(م. امید)، چاپ اول، تهران: زمستان.

بهار، مهرداد(1381) پژوهشی در اساطیر ایران، ویراستار: کتایون مزداپور، چاپ چهارم، تهران: آگه.

برنا مقدم(م. پرمون)، محمد(بی‌تا) درآمدی بر سیر اندیشه در ایران؛ مانی- مزدک، چاپ دوم، آلمان غربی: نوید.

دهخدا، علی‌اکبر(1377) لغتنامه، چاپ دوم، تهران: دانشگاه تهران.

شفیعی کدکنی، محمدرضا(1390) با چراغ و آینه؛ در جستجوی ریشه‌های تحول شعر معاصر فارسی، چاپ سوم، تهران: سخن.

شفیعی کدکنی، محمدرضا(1394) حالات و مقامات م. امید، چاپ چهارم، تهران: سخن.

عادل مهربان، مرضیه(1394) مروری بر تحلیل محتوای کیفی و کاربرد آن در پژوهش، ویراستار: مهری دوستی ایرانی، بی چا، اصفهان: دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی استان اصفهان. 

فلیک، اووه(1387) درآمدی بر تحقیق کیفی، ترجمه هادی جلیلی، چاپ دوم، تهران: نشر نی.

فیضی، کامران و پیشدار، مهسا(1394) تحلیل محتوای کاربردی، چاپ اول، تهران: دانشگاه علامه طباطبایی.

قدیانی، عباس(1381) تاریخ ادیان و مذاهب در ایران، چاپ اول، تهران: فرهنگ مکتوب.

کرسول، جان دبلیو(1394) طراحی پژوهشی: رویکردهای کمی، کیفی و روش‌های ترکیبی، مترجمان: مجید خورشیدی و فخرالدین سلطانی، چاپ اول، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات  اجتماعی جهاد دانشگاهی.

کریپندورف، کلوس(1383) تحلیل محتوا: مبانی روش‌شناسی، مترجم: هوشنگ نایبی،  چاپ دوم، تهران: نشر نی.

کریمی حکاک، احمد(1384) طلیعة تجدد در شعر فارسی، ترجمة مسعود جعفری، چاپ اول، تهران: مرواید.

لاورنس نیومن، ویلیام(1389) شیوه‌های پژوهش اجتماعی: رویکردهای کیفی و کمی(2جلدی)، برگردان: حسن دانایی فرد و سید‌حسین کاظمی، چاپ اول، تهران: موسسه کتاب مهربان‌نشر.

محمدپور، احمد(1390) روش‌های تحقیق کیفی ضد روش(2جلدی)، چاپ اول، تهران: جامعه‌شناسان.

محمدی ‌مهر، غلامرضا(1389) روش تحلیل محتوا؛ راهنمای عملی تحقیق، چاپ دوم، تهران: دانش‌نگار.

ناس، جان(1354) تاریخ جامع ادیان، ترجمة علی‌اصغر حکمت، چاپ سوم، تهران: پیروز و فرانکلین.

ناصری، نازیاسادات و فریبرزی، الهام(1390) روش تحلیل‌ محتوا، چاپ اول، مشهد: تمرین.

نمازی، عبدالنبی(1390) معاد از دیدگاه قرآن و روایات، چاپ دوم، قم: تحسین.

هولستی، ال. آر.(1373) تحلیل ‌محتوا در علوم اجتماعی و انسانی، ترجمه: نادر سالارزاده امیری، چاپ اول، تهران: انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی.

هیک، جان(1376) فلسفه دین، ترجمة بهزاد سالکی، چاپ اول، تهران: الهدی.

هینلز، جان(1368) شناخت اساطیر ایران، ترجمة ژالة آموزگار و احمد تفضلی، چاپ اول، تهران: کتابسرای بابل و چشمه.

مقاله­ها

اعرابی، غلامحسین و معظمی گودرزی، محمد(1394) بررسی تطبیقی معاد در کتب اوستا، عهدین، تلمود و قرآن کریم با تأکید بر اوصاف و ویژگی‌های بهشت، پژوهش دینی، شمارة 30، بهار و تابستان، صص39-57.

بادلو، الهام و دیگران(1397) بررسی مؤلفه‌های اعتقادی در اشعار مهدی اخوان ثالث و احمد شاملو از دریچة نظریة بینامتنیت، پژوهش‌های اعتقادی- کلامی، سال هشتم، شمارة 31، پاییز، 51صص-72.

شریفی، عنایت‌الله و دیگران(1394) معاد جسمانی در قرآن و عهدین، پژوهشنامة معارف قرآنی، سال ششم، شمارة 21، تابستان، صص7-41.

قائدی، محمدرضا و گلشنی، علیرضا(1395) روش تحلیل محتوا از کمی‌گرایی تا کیفی‌گرایی، روش‌ها و مدل‌های روان‌شناختی، سال هفتم، شماره 23، بهار، صص57-82.

کرمانی، علیرضا(1394) بررسی تطبیقی معاد، در عرفان، فلسفه و کلام، معرفت کلامی، سال ششم، شمارة 2، پاییز و زمستان، صص7-26.

کریپندورف، کلوس(1373) آموزش: تجزیه و تحلیل محتوا، رسانه، سال پنجم، شماره چهارم، زمستان، 46صص-50.

مؤمنی راد، اکبر؛ علی آبادی، خدیجه؛ فردانش، هاشم؛ مزینی، ناصر(1392) تحلیل‌ محتوای کیفی در آیین پژوهش: ماهیت، مراحل و اعتبار نتایج، اندازه‌گیری تربیتی، سال چهارم، شماره 14، زمستان، صص187-222.

Books

Third Brotherhood, Mehdi (M. Omid) (1956) Winter, First Edition, Tehran: Zaman.

Third Brotherhood, Mehdi (M. Omid) (1959) The end of Shahnameh, first edition, Tehran: Zaman.

The Third Brotherhood, Mehdi (M. Omid) (1976) in the Small Autumn Yard in Prison, First Edition, Tehran: Toos.

Third Brotherhood, Mehdi (M. Omid) (1978) Hell but Cold, First Edition, Tehran: Touka.

The Third Brotherhood, Mehdi (M. Omid) (1978) Says Life But Must Live Again, First Edition, Tehran: Touka.

Akhavan Sales, Mehdi (M. Omid) (2003) Long Coastal System and Khoziat, First Edition, Tehran: Winter.

The Third Brotherhood, Mehdi (M. Omid) (2014) Another Year of a Neighbor Friend, First Edition, Tehran: Winter.

Third Brotherhood, Mehdi (M. Omid) (2016) Full text of ten books of poetry by Mehdi Akhavan Sales (M. Omid), first edition, Tehran: Winter.

Bahar, Mehrdad (2002) A Research in Iranian Mythology, Editor: Katayoun Mazdapour, Fourth Edition, Tehran: Ad.

Borna Moghadam (M. Permon), Mohammad (Bita) Introduction to the course of thought in Iran; Mani-Mazdak, Second Edition, West Germany: Navid.

Dehkhoda, Ali Akbar (1998) Dictionary, Second Edition, Tehran: University of Tehran.

Shafiee Kadkani, Mohammad Reza (2011) with lights and mirrors; In Search of the Roots of the Evolution of Contemporary Persian Poetry, Third Edition, Tehran: Sokhan.

Shafiee Kadkani, Mohammad Reza (2015) Cases and officials M. Omid, fourth edition, Tehran: Sokhan.

Adel Mehraban, Marzieh (2015) A Review of Qualitative Content Analysis and Its Application in Research, Editor: Mehri Doosti Irani, Bi Cha, Isfahan: Isfahan University of Medical Sciences and Health Services.

Flick, Oveh (2008) An Introduction to Qualitative Research, translated by Hadi Jalili, Second Edition, Tehran: Ney Publishing.

Feizi, Kamran and Pishdar, Mahsa (2015) Applied Content Analysis, First Edition, Tehran: Allameh Tabatabai University.

Ghadyani, Abbas (2002) History of Religions and Beliefs in Iran, First Edition, Tehran: Written Culture.

Creswell, John W. (2015) Research Design: Quantitative, Qualitative Approaches and Combined Methods, Translators: Majid Khorshidi and Fakhreddin Soltani, First Edition, Tehran: Jihad University Institute of Humanities and Social Studies.

Krippendorf, Kloss (2004) Content Analysis: Fundamentals of Methodology, Translator: Houshang Naebi, Second Edition, Tehran: Ney Publishing.

Karimi Hakak, Ahmad (2005) The Beginning of Modernity in Persian Poetry, translated by Massoud Jafari, first edition, Tehran: Morvayd.

Lawrence Newman, William (2010) Social Research Methods: Qualitative and Quantitative Approaches (2 volumes), Translated by Hassan Danaeifard and Seyed Hossein Kazemi, First Edition, Tehran: Mehraban Book Institute.

Mohammadpour, Ahmad (2011) Anti-Method Qualitative Research Methods (2 volumes), First Edition, Tehran: Sociologists.

Mohammadi Mehr, Gholamreza (2010) Content Analysis Method; Practical Guide to Research, Second Edition, Tehran: Daneshnegar.

Nas, Jan (1975) Comprehensive History of Religions, translated by Ali Asghar Hekmat, third edition, Tehran: Pirooz and Franklin.

Naseri, Naziasadat and Fariborzi, Elham (2011) Content Analysis Method, First Edition, Mashhad: Exercise.

Namazi, Abdolnabi (2011) Resurrection from the perspective of Quran and narrations, second edition, Qom: Tahsin.

Holstie, L .; R. (1994) Content Analysis in Social Sciences and Humanities, Translated by Nader Salarzadeh Amiri, First Edition, Tehran: Allameh Tabatabai University Press.

Hick, John (1997) Philosophy of Religion, translated by Behzad Saleki, first edition, Tehran: Al-Huda.

Hinels, John (1989) Understanding Iranian Mythology, translated by Jaleh Amoozgar and Ahmad Tafzali, first edition, Tehran: Babol and Cheshmeh Library.

Articles

Arabi, Gholam Hossein and Moazami Goodarzi, Mohammad (2015) A Comparative Study of the Resurrection in the Avesta, Testaments, Talmud and Holy Quran with Emphasis on the Attributes and Characteristics of Paradise, Religious Research, No. 30, Spring and Summer, pp. 39-57.

Badloo, Elham et al. (2015) A Study of Belief Components in the Poems of Mehdi Akhavan Sales and Ahmad Shamloo through the Perspective of Intertextuality Theory, Doctrinal-Theological Research, Volume 8, Number 31, Autumn, 51, pp. 72.

Sharifi, Inayatullah et al. (2015) Physical Resurrection in the Qur'an and the Testaments, Journal of Quranic Knowledge, Year 6, Issue 21, Summer, pp. 7-41.

Ghaedi, Mohammad Reza and Golshani, Alireza (2016) Methods of content analysis from quantitative to qualitative, methods and psychological models, seventh year, No. 23, Spring, pp. 57-82.

Kermani, Alireza (2015) A Comparative Study of the Resurrection, in Mysticism, Philosophy and Theology, Theological Knowledge, Year 6, Number 2, Autumn and Winter, pp. 7-26.

Krippendorf, Kloss (1373) Education: Content Analysis, Media, Fifth Year, Fourth Issue, Winter, 46 pp. -50.

Momeni Rad, Akbar; Aliabadi, Khadijeh; Fardanesh, Hashem; Mozini, Nasser (2013) Qualitative content analysis in the research ritual: nature, stages and validity of results, educational measurement, fourth year, number 14, winter, pp. 187-222.