تفسیر و تحلیل گیاهان نمادین و اساطیری در حدیقه الحقیقه و شریعه الطریقه سنائی غزنوی

الموضوعات :

فضل اله جهان آرا ¹ (دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد گچساران، گچساران، ایران)
سید محمود سید صادقی ² (استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه های آزاد بوشهر و شیراز، ایران)
جواد کبوتری ³ (استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد دهدشت،دهدشت، ایران)

تاريخ الإرسال : 23 الجمعة , ربيع الثاني, 1441 تاريخ التأكيد : 23 الجمعة , ربيع الثاني, 1441 تاريخ الإصدار : 24 الإثنين , محرم, 1441

الکلمات المفتاحية:

ملخص المقالة :

در میان آثار سنایی غزنوی حدیقه الحقیقه و شریعه الطریقه از تمایز و تشخص قابل توجهی برخوردار است؛ زیرا در قالب داستان های آن، مجموعه ای از رمزها، نمادها و کاربردهای آنها به مخاطب ارائه می شود. حدیقه الحقیقه از منظومه هایی است؛ که بر بسیاری از شاعران تأثیر گذارده است. سنایی با سرودن این منظومه ، باب تازه ای را در سرایش منظومه های عرفانی در تاریخ ادب و عرفان گشود. شاعران بزرگی همچون خاقانی و نظامی به ترتیب تحفه العراقین و مخزن الاسرار را تحت تأثیر مستقیم این منظومه سرودند، و سال ها بعد، عطّار و مولانا سرایش مثنوی های عرفانی را به اوج تکامل رساندند. در میان این نمادها، کاربرد عناصر نباتی به ویژه گیاهان قابل تأمل و توجه می باشد. برخی از این گیاهان نمادهایی هستند؛ که نه تنها به این اثر منتسب می باشند؛ که تجلی آنها میان سایر ملل به وفور قابل مشاهده است. نگارندگان در این مقاله به بررسی کاربرد و نماد تعدادی از گیاهان پرداخته اند. نتیجة حاصل شده بدین صورت است؛ که سنایی در مثنوی حدیقه الحقیقه و شریعه الطریقه نیز مانند سایر آثارش برای بیان هر چه بهتر مضامین و مفاهیم از عناصر نمادی و اسطوره ای استفاده کرده است.

المصادر:

1. الیاده، میرچا (1376) اسطورة بازگشت جاودانه، ترجمة بهمن سرکاراتی، تهران: قطره.


2. انوری، حسن (1383) فرهنگ کوچک سخن،تهران: انتشارات سخن.


3. انوشه، حسن (1376) فرهنگ­نامة ادبی فارسی، تهران: وزارت فرهگ وارشاداسلامی.


4. بهار، مهرداد (1381) از اسطوره تا تاریخ، گردآوری ابوالقاسم اسماعیل پور، چ3، تهران: چشمه.


5. بیرونی، ابوریحان (1370) الصیدنه فی الطب، تصحیح عباس زریاب خویی، ج1، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.


6. پورنامداریان، تقی (1367) رمز و داستان­های رمزی، تهران: علمی فرهنگی.


7. توب، کارل (1375) اسطوره­های آزتکی و مامیانی، ترجمة عباس مخبر، تهران: نشرمرکز.


8. جوانی، اصغر (1379) هنرونماد(درخت).هنرنامه، (7)، بی جا.


9. حاجی شریفی، احمد (1391) اسرارگیاهانداروئی، تهران: حافظ نوین.

10. حق پرست، علی اکبر (1383) گیاهان اسطوره­ای ملل، بوشهر: شروع.

11. داد، سیما (1383) فرهنگ اصطلاحات ادبی، تهران: مروارید.

12. دبورکور، مونیک (1376) رمزهای زنده جان، ترجمة جلال ستاری، چاپ 2، تهران: [بی نا]

13. دهخدا، علی اکبر (1372) لغت نامه، ج8، چاپ اول از دورة جدید، تهران: دانشگاه تهران.

14. ــــــــــــ (1385) فرهنگ اصطلاحات ادبی، تهران: انتشارات مروارید.

15. راشدمحصل، محمدتقی (1366) گزیده­های زادسپرم، تهران: موسئسة مطالعات وتحقیقات فرهنگی.

16. رجب­زاده، هاشم (1374) چنین گفت بودا، تهران: انتشارات اساطیر.

17. زمردی، حمیرا (1387) نمادها و رمزهای گیاهی در شعر فارسی، چ1، تهران: انتشارات زوار.

18. زمردی، حمیرا (1382) نقد تطبیقی ادیان و اساطیر در شاهنامه فردوسی، خمسة نظامی و منطق­الطیر، تهران: زوار.

19. ستاری، جلال (1367) رمزاندیشیوهنرقدسی، ترجمۀ جلال ستاری، تهران: نشر مرکز.

20. ستاری، جلال (1383) اسطوره در جهان امروز، تهران: نشرمرکز.

21. سنایی، ابوالمحد مجدود بن آدم (1374) حدیقه­الحقیقه، به اهتمام مدرس رضوی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

22. شمیسا، سیروس (1369) داستان رستم و اسفندیار، تهران: جهاددانشگاهی.

23. عابدی، کامیار (1376) از مصاحبت آفتاب (تاملات و جستجوهایی در شعر سهراب سپهری)، چاپ دوم، تهران، نشرروایت.

24. فرنبغ دادگی، بندهش (1380) گزارنده مهرداد بهار، چاپ دوم، تهران: توس.

25. قلی زاده، خسرو (1388) فرهنگ اساطیر ایرانی، تهران: انتشارات پارسه.

26. کمبل، جوزف (1383) اساطیرمشرق زمین، ترجمة علی اصغر بهرامی، تهران: جوانة رشد.

27. کوپر،جی.سی (1379) فرهنگ نمادهای مصور، ترجمة ملیحه کرباسیان، تهران: فرشاد.

28. گریمال، پیر (1377) فرهنگ اساطیر یونان و روم، ترجمة احمدبهمنش، ج3، تهران: امیرکبیر.

29. گوهرین، سیدصادق (1367) شرح اصطلاحات تصوف، تهران: زوار.

30. مومن حسینی، محمد (1402ه-ق) تحفة حکیم مومن، چاپ اول،تهران: کتابفروشی محمودی.

31. میرحیدر، حسین (1387) معارف گیاهی، جلد1-8، تهران: دفترنشرفرهنگ اسلامی.  

32. هال، جیمز (1383) فرهنگ نگاره­ای نمادها در هنر شرق و غرب، ترجمة رقیة بهزادی، تهران: فرهنگ معاصر.

33. هروی، ابومنصور موفق بن علی (1371) الابنیه عن حقایق الادویه، به تصحیح احمد بهمنیار به کوشش حسین محبوبی اردکانی، چ دوم، تهران: دانشگاه تهران.

34. هینلز، جان (1385) شناخت اساطیر ایران، ترجمة ژاله آموزگار، احمد تفضلی، چ10، تهران: چشمه.

35. یاحقی، محمد جعفر (1389) فرهنگاساطیروداستان­واره­هادرادبیاتفارسی، تهران: فرهنگ معاصر.

36. یونگ، کارل گوستاو، (1357)، انسان و سمبول­هایش، ترجمۀ ابوطالب صارمی، تهران، امیرکبیر.

 مقالات

37. سیروس، شهریار (1392) پردیس هخامنشی خاستگاه باغ ایرانی، فصلنامة معماری و ساختمان، شمارة 5، صص6-11.

38. شمس، امیر (1379) نگاهی به نشان­ها و نمادها در ایران باستان، مجلۀ هنرهای تجسمی، شماره8، صص194-209.

39. متحدین، ژاله (1355) نیلوفر، مجلة دانشکدة ادبیات و علوم انسانی مشهد، شمارة3، سال12، شمارة مسلسل47، صص14-25.