تحلیل نقش های زبانی در اسطورۀ زال بر اساس نظریۀ ارتباطی یاکوبسن

الموضوعات :

زهرا ابویسانی ¹ ( دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، واحد نیشابور، دانشگاه آزاد اسلامی، نیشابور، ایران. )
بتول فخر اسلام ² ( استادیار زبان و ادبیات فارسی، واحد نیشابور، دانشگاه آزاد اسلامی، نیشابور، ایران. )

تاريخ الإرسال : 25 السبت , جمادى الأولى, 1442 تاريخ التأكيد : 25 السبت , جمادى الأولى, 1442 تاريخ الإصدار : 05 الثلاثاء , صفر, 1442

الکلمات المفتاحية:

ملخص المقالة :

فردوسی در بهین‌نامۀ باستان، در پیکرۀ داستان‌های مدون از اسطوره‌ها سخن رانده است. در بسیاری موارد، رمز و تمثیل نیز چشم‌نوازانه در مفهوم اساطیری گنجانده شده است. داستان زال از پررمز و رازترین آنهاست که بیانی متفاوت برای ابلاغ پند و پیام‌های فرهنگی دارد. این پژوهش، ضمن تحلیل نقش‌های زبانی و عناصر ارتباطی، یعنی زبان، پیام، مخاطب و فرستنده، بر اساس الگوی ارتباط کلامی یاکوبسن، به بازکاوی رمزها و نمادها می‌پردازد. بر این اساس، تمرکز بر نقش فرازبانی است. میزان تأثیر نقش‌های زبانی بر خوانندگان و بسامد هر کدام از آنها، شناسایی رمزها و تمثیل‌های گنجانده شده در داستان زال، درک و دریافت مفاهیم انتزاعی که به صورت غیرمستقیم بیان شده است، از اهداف پژوهش است. نتایج بررسی نشان می دهد نقش های زبانی، ابزاری کارآمد برای درک معانی ثانویه و تأویل زبان نمادین اسطوره است و نیز، معیاری برای طبقه بندی آثار تمثیلی و نمادین در بستر حماسه به شمار می رود. همچنین، شیوۀ مناسب برای پی بردن به میزان تأثیرگذاری پیام های رمزی، ترغیبی و ... بر خوانندگان. در پایان باید اذعان داشت زیبایی شناسی داستان های حماسی و اسطوره ای در سایۀ نظریۀ مذکور بیش از پیش هویدا می شود.

المصادر:

کتاب­ ها

آموزگار، ژاله (1376) تاریخ اساطیری ایران، چاپ دوم، تهران: سمت.

احمدی، بابک (1395) ساختار و تأویل متن، چاپ هجدهم، تهران: مرکز.

داودی، مهدی (۱۳۹۳)اوستا، ستایش‌نامۀ پندار، گفتار و کردار نیک، تهران: سایه نیما.

رستگارفسایی، منصور (1388) پیکرگردانی در اساطیر، چاپ دوم، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

صفوی، کوروش (1380) از زبان‌شناسی به ادبیات؛ نظم، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی.

فخراسلام، بتول و لسانی، وحید (1395) نگین شهریاری و نگار پهلوانی در انگاره‌های سیاسی، نیشابور: ابرشهر.

فردوسی، ابوالقاسم (1388) شاهنامۀ فردوسی، به کوشش سعید حمیدیان، چاپ دهم، تهران: قطره.

فرنبغ دادگی (1368) بندهش هندی، ترجمۀ رقیه بهزادی، تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

فرنبغ دادگی (1380) بندهش، ترجمۀ مهرداد بهار، چاپ دوم، تهران: توس.

مختاری، محمد (1379) اسطورۀ زال (تبلور تضاد و وحدت در حماسۀ ملی)، چاپ دوم، تهران: توس.

مقدادی، بهرام (1378) فرهنگ اصطلاحات نقد ادبی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

مکاریک، ایرنا (1383) دانشنامۀ نظریه‌های ادبی معاصر، ترجمۀ مهران مهاجر و محمد نبوی، تهران: آگه.

واحددوست، مهوش (1379) نهادینه‌های اساطیری، تهران: سروش.

یاحقی، محمدجعفر(1386)فرهنگ اساطیر و اشارات داستانی در ادبیات فارسی، تهران: معاصر.

یاکوبسن، رومن و فالر، راجر و لاج، دیوید (1369) زبان‌شناسی و نقد ادبی، ترجمۀ مریم خوزان و حسین پاینده، تهران: نشر نی.

مقالات

قبادی، حسینعلی و هوشنگی، مجید (1388) نقد و بررسی روانکاوانۀ شخصیت زال از نگاه آلفرد آدلر، فصلنامۀ نقد ادبی، شمارۀ 7، صص 120-91.

میرزایی خلیل­ آبادی، بتول و صرفی، محمدرضا و معین­ الدینی، فاطمه و کوپا، فاطمه(1390) الگوی ساختاری- ارتباطی حکایت ­های حدیقه، پژوهش­ های زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان، سال سوم، شمارۀ 9، صص 74-55.