جامعه شناسی دیوان کلیم کاشانی به روش اسکارپیت
الموضوعات :فرهاد طهماسبی 1 , مجتبی دستجردی 2
1 - استادیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد اسلام‌شهر. ایران.
2 - دانش آموخته ی کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی ،دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج.ایران
الکلمات المفتاحية:
ملخص المقالة :
در این مقاله کوشش بر آن است با بهره‌گیری از روش اسکارپیت در جامعه‌شناسی ادبیات، مسائل اجتماعی بازتاب‌یافته در دیوان کلیم کاشانی تبیین و تشریح شوند؛ در این راستا دیوان کلیم در فرایند سه‌گانه‌ی تولید، توزیع و مصرف ادبی بررسی شده است؛ نتایج این بررسی حاکی از آن است که تغییر مذهب از تسنن به تشیع و رفاه اقتصادی، به‌عنوان عمده‌ترین تحولات عصر صفوی، بر شعر کلیم و به‌طور‌کلی بر ادبیات عصر صفوی تأثیر فراوانی داشته‌اند. این مسائل در بیرون‌آمدن شعر از دربار و گسترش آن در میان عوام مؤثر واقع می‌شوند و پس از آن، شعر این عصر دستخوش دگرگونی‌هایی می‌شود؛ زبان شعر تحت تأثیر شعرسرایی خیل عظیم شاعران تازه‌کار و بهره‌گیری ایشان از زبان مردم کوچه و بازار دچار تغییراتی می‌گردد؛ وفور لغات و اصطلاحات عامیانه و کاهش کیفیت سطح زبانی شعر از آن جمله است. عمده‌ترین شیوه‌ی توزیع ادبی در آن عصر، شیوه‌ی توزیع قهوه‌خانه‌ای است که به مصرف ادبی به شکل شنیداری می‌انجامد و زمینه‌ساز سرقت ادبی و گاه توارد می‌شود؛ شعر کلیم نیز آن‌چنان که خود معترف است، از توارد در امان نبوده است. اوضاع نادلخواه وطن، شرایط نامساعد قشر هنرمند در جامعه‌ی عصر صفوی و ... از دیگر مسائلی هستند که به شکل اقماری، در بررسی دیوان کلیم به شیوه‌ی اسکارپیت رخ می‌نمایانند.
1. اسکارپیت، روبر. (1387). جامعه‌شناسی ادبیات. ترجمه‌ی مرتضی کتبی. تهران: سمت.
2. بلوکباشی، علی. (1375). قهوه‌خانه‌های ایران. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
3. راوندی، مرتضی. (1383). تاریخ اجتماعی ایران. (ج7). تهران: نگاه.
4. شبلی نعمانی، محمد. (1368). شعر‌العجم. (ج3). ترجمه‌ی سید‌محمد‌تقی فخر داعی گیلانی. تهران: دنیای کتاب.
5. شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1386). زمینه‌ی اجتماعی شعر فارسی. تهران: اختران.
6. شمیسا، سیروس. (1382). سبک‌شناسی شعر. تهران: توس.
7. شوکینگ، لوین لودویگ. (1373). جامعه‌شناسی ذوق ادبی. ترجمه‌ی فریدون بدره‌ای. تهران: توس.
8. صفا، ذبیح‌‌الله. (1382). تاریخ ادبیات در ایران و در قلمرو زبان فارسی. (ج5). تهران: فردوس.
9. صفوی، سام‌‌میرزا. (1384). تذکره‌ی تحفه‌ی سامی. تصحیح رکن‌الدین همایون‌فرخ. تهران: اساطیر.
10. فتوحی رودمعجنی، محمود. (1385). نقد ادبی در سبک هندی. تهران: سخن.
11. کلیم همدانی، میرزا ابوطالب. (1369). دیوان. با مقدمه،تصحیح و تعلیقات محمد قهرمان. مشهد: آستان قدس رضوی.
12. مکاریک، ایرناریما. (1390). دانش‌نامه‌ی نظریه‌های ادبی معاصر. ترجمه‌ی مهران مهاجر و محمد نبوی. تهران: آگاه.
13. نصرآبادی، میرزا محمدطاهر. (1379). تذکره‌ی نصرآبادی. با مقدمه، تصحیح و تعلیقات محسن ناجی نصرآبادی. (ج1). تهران: اساطیر.
14. همایی، جلال‌الدین. (1383). فنون بلاغت و صناعات ادبی. تهران: هما.
15. یزدانی، کیقباد. (1387). درآمدی بر ادبیات مهاجرت و تبعید. تهران: چشمه.
_||_