تأملی بر «سخن » در شاهنام هی فردوسی

الموضوعات :

تورج عقدایی ¹

1 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی،دانشگاه آزاد اسلامیواحدزنجان،زنجان،ایران

تاريخ الإرسال : 01 الأحد , جمادى الأولى, 1438 تاريخ التأكيد : 01 الأحد , جمادى الأولى, 1438 تاريخ الإصدار : 22 الجمعة , ربيع الثاني, 1438

الکلمات المفتاحية:

ملخص المقالة :

موضوع مقاله‌ی حاضر بررسی سخن در شاهنامه‌ی فردوسی است. به کارگیری واژه‌ی سخن در مفاهیم مختلف و با بسامدی بالا، یادآور اهمیّت گفتن به مثابه‌ یکی از اضلاع مثلث پندار نیک، گفتار نیک و کردار نیک در شاهنامه است. زیرا فردوسی کاخ بلند نظم خویش را بر شالوده‌ی این مثلث بنیاد نهاد تا تصویری روشن از زندگی شایسته و بایسته‌ی آدمی، در سایه‌ این سه مقوله‌ی بنیادین زندگی،تصویر نماید. فردوسی بیش از دو هزار بار از واژه‌ی سخن به صورت‌های بسیط، مشتق و مرکب، در معانی حقیقی و مجازی و همراه با ملایمات و ملازمات آن، در جای جای شاهنامه، استفاده کرده است. نگارنده کوشیده است، پس از بررسی تمامی موارد استعمال آن، نگاه فردوسی را به این دال که فصل ممیّز انسان از حیوان است، با تحلیل و توصیف مدلول‌هایش، نشان دهد تا تبیین جایگاه آن، در اندیشه‌ی پر دامنه‌ی و جهان بینی حکیم توس، امکان‌پذیر گردد. اگر چه پژوهش‌هایی مشابه می‌تواند نقش و جایگاه هر واژه را در ساختار اثر سترگ این حکیم فرزانه نشان دهد، بی گمان واژه‌ی سخن برای بررسی‌هایی از این دست اهمیت بیش‌تری دارد.زیرا سخن نه تنها یگانه ابزار بیان اواست؛ بلکه با تمام شئون و مراتب آگاهی و خرد و دانش و بینش او پیوندی ناگسستنی دارد.گذشته از این بررسی سخن در کلام فردوسی نحوه‌ی کاربرد این واژه‌ی کلیدی را آشکار می‌سازد و بدین ترتیب اولاً افق فکری فردوسی را به نمایش می‌گذارد و ثانیاً نشان می‌دهد که چه‌گونه شخصیت‌های شاهنامه، با سخن گفتن، پرده از رازهای درون خویش برمی‌گیرند و در نزد مخاطب محبوب یا مطرود می‌شوند.

المصادر:

1. قرآن مجید.


2. احمدی، بابک( 1362)، ساختار و تأویل متن، چاپ اول، تهران، نشر مرکز.


3. پورداود،ابراهیم(2536)،یادداشت‌های گاثاها، به کوشش بهرام فره وشی،تهران انتشارات دانشگاه تهران.


4. تقوی، سید نصرالله، (1362)، هنجار گفتار، چاپ دوم، اصفهان، فرهنگسرای اصفهان.


5. خواجه نصیرالدین طوسی،(1364)، اخلاق ناصری، به تصحیح و تنقیح مجتبی مینوی و علیرضا حیدری، چاپ سوم، تهران، انتشارات خوارزمی.


6. دهخدا، علی‌اکبر،( 1377)، لغت‌نامه، چاپ دوم، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.


7. دینانی، غلامحسین،(1381)، دفتر عقل و آیت عشق، چاپ اول، تهران، انتشارات طرح نو.


8. راوندی، محمدبن سلیمان،(1364)، راحة الصدور و آیة السرور، چاپ دوم، تهران، انتشارات امیرکبیر.


9. رجایی، محمد خلیل، (1359)، معالم البلاغه، چاپ سوم، شیراز، سازمان چاپ دانشگاه شیراز.


10. ساغر وانیان، سیدجلیل، (1369)، فرهنگ اصطلاحات زبان‌شناسی، چاپ اول، مشهد، نشر نما.


11. سجادی، سیدجعفر، (1373)، فرهنگ معارف اسلامی، چاپ سوم، تهران، انتشارات کوش.


12. سعدی، مصلح‌الدین،( 1369)، گلستان، تصحیح و توضیح غلامحسین یوسفی، چاپ دوم، تهران، انتشارات خوارزمی.


13. شفیعی کدکنی، محمدرضا،(1387)، صور خیال در شعر فارسی، چاپ دوازدهم، تهران، انتشارات آگاه.


14. ------------، ---------، (1366)، شاعر آینه‌ها، چاپ اوّل، تهران، انتشارات آگاه.


15. شمیسا، سیروس، (1383)، انواع ادبی، چاپ دهم، تهران، فردوسی.


16. عوفی، محمد، (1388)، لباب‌الالباب، به کوشش سعید نفیسی، چاپ اول، تهران، انتشارات پیامبر.


17. فردوسی، حکیم ابوالقاسم،(1384)، شاهنامه، به کوشش سعید حمیدیان، چاپ چهارم، تهران، انتشارات نشر قطره.

18. قطب‌الدین شیرازی، (1369)، ذُّة التاج، به اهتمام ماهدخت بانو همایی، چاپ اول، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.

1. کاسیرر، ارنست، (1367)، زبان و اسطوره، مترجم محسن ثلاثی، چاپ اول، تهران، نشر نقره.


2. محمدحسین بن خلف تبریزی،(1361)، برهان قاطع، به اهتمام دکتر محمدمعین، چاپ چهارم، تهران، امیرکبیر


3. مسکوب، شاهرخ،(ویراستار) (1374)، تن پهلوان و روان خردمند، چاپ اول، 1374، تهران، انتشارات طرح نو.


4. محبتی، مهدی، (1388)، از معنا تا صورت، چاپ اول، تهران،‌ انتشارات سخن.


5. مسعود سعد سلمان، (1364)، دیوان، به تصحیح و اهتمام مهدی نوریان، چاپ اول، تهران، انتشارات کمال.


6. مولوی، جلال‌الدین محمد، (1386)، مثنوی، به اهتمام نیکُلسون، چاپ شانزدهم، تهران، امیرکبیر.


7. مینوی خرد، (1364)، مترجم احمد تفضّلی، چاپ دوم، تهران، انتشارات توس.


8. ناصرخسرو،( 1363)، جامع‌الحکمتین، به تصحیح هنری کربن و محمد معین، چاپ دوم، تهران،‌طهوری.


9. -------، (1368)، دیوان، به تصحیح مجتبی مینوی و مهدی محقق، چاپ پنجم، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.


10. نظامی گنجه‌یی،(1378)، مخزن‌الاسرار، چاپ سوم، تهران، نشر قطره.


11. نجفی، ابوالحسن، (1382)، مبانی زبان شناسی، چاپ هشتم، تهران، انتشارات نیلوفر.


12. هریس، روی، (1381)، زبان، سوسور و ویتگنشتاین، مترجم اسماعیل فقیه، چاپ اول، تهران، نشر مرکز.