بررسی مفهوم قدرت در نامه‌های فروغ الدوله دختر ناصرالدین شاه قاجار با تکیه بر نظریۀ قدرت میشل فوکو

الموضوعات :

معصومه شاهسواری ¹ (دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج، ایران.)
فاطمه حیدری ² (دانشیار زبان و ادبیات فارسی، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج، ایران.)

تاريخ الإرسال : 25 السبت , جمادى الأولى, 1442 تاريخ التأكيد : 25 السبت , جمادى الأولى, 1442 تاريخ الإصدار : 05 الثلاثاء , صفر, 1442

الکلمات المفتاحية:

ملخص المقالة :

مطالعات نشان می دهد که زندگی زنان در طول تاریخ همواره با فراز و فرود و اغلب بی عدالتی و تحقیر مواجه بوده است. باتوجه به مردانه نویسی در تاریخ و ادبیات فارسی، کمتر می توان اطلاعات کاملی دربارۀ ویژگی های شخصیتی و جامعه شناختی زنان به دست آورد. در عصر قاجار و همزمان با تحولات در اروپا برخی از زنان آغازگر تحول در دربار شدند. حضور آنها در محافل سیاسی، اجتماعی و ادبی و آثاری که ازخود به جا گذارد ه اند، برای شناخت میزان این تحولات اهمیت دارد. در میان این آثار، نامه ها به دلیل گزارش واقعیات زندگی، ارزش بیشتری دارند. این پژوهش برآن بوده است تا با تحلیل این نامه ها، میزان و چگونگی اعمال قدرت یکی از زنان درباری را بررسی نماید. روش پژوهش در این مقاله براساس تحلیل نامه های فروغ الدوله، دختر ناصرالدین شاه قاجار، و انطباق محتوای آنها با گزاره های قدرت میشل فوکو، نظریه پرداز قرن نوزدهم، استوار شده است. نتیجۀ به دست آمده حاکی از آن است که علی رغم افزایش آگاهی و بیشتر شدن حضور این زنان در فعالیت های اجتماعی، آنها نتوانسته اند بدون پشت گرمی و حمایت مردان، خواسته های خود را اجرا نمایند و از نظر توزیع قدرت، در مرتبه فرودست قرارگرفته اند.

المصادر:

کتاب­ ها

اتحادیه، منصوره (1388) زنانی که زیر مقنعه کلاهداری نموده­ اند، تهران: نشر تاریخ ایران.

آدمیت، فریدون (1394) امیر کبیر و ایران، چاپ یازدهم، تهران: خوارزمی.

اعتمادالسلطنه، محمدحسن خان (1349) صدرالتواریخ، تصحیح محمد مشیری، تهران: خوارزمی.

افشار، ایرج(1383) نامه­ های فروغ­ الدوله، تهران: فروزان.

امانت، عباس(1382) قبلۀ عالم، تهران: نشر کارنامه.

بامداد، بدرالملوک (1348) زن ایرانی از انقلاب مشروطیت تا انقلاب سفید، ج2، تهران: انتشارات ابن سینا.

بشیریه، حسین (1381) جامعه ­شناسی سیاسی، تهران: نشر نی.

دریفوس، هیوبرت ورابینو، پل (1378) میشل فوکو، فراسوی ساختارگرایی و هرمنوتیک، ترجمۀ حسین بشیریه، تهران: نشر نی.

سالور، قهرمان میرزا (1376) روزنامۀ خاطرات عین­ السلطنه، تهران: اساطیر.

سرمدی، عباس(1380) دانشنامۀ هنرمندان ایران و جهان اسلام، تهران: هیرمند.

سرنا، کارلا (1362) آدم ­ها و آیین­ ها در ایران، ترجمۀ علی اصغر سعیدی، تهران: زوار.

شیل، مری (1368) خاطرات لیدی شیل، ترجمۀ حسن ابوترابیان، تهران: نشراندیشه.

عاملی رضایی، مریم (1389) سفر دانه به گل(سیر تحول جایگاه زن در نثر دورۀ قاجار)، تهران: نشر تاریخ ایران.

فوکو، میشل (1378) مراقبت و تنبیه؛ تولد زندان، ترجمۀ نیکو سرخوش؛ افشین جهاندیده، تهران: نشر نی.

معیرالممالک، دوستعلی خان (1390) یادداشت­ هایی از زندگانی خصوصی ناصرالدین شاه، تهران: نشر تاریخ ایران.

نوایی، عبدالحسین (1383) مهد علیا به روایت اسناد، تهران: اساطیر.

کریمی، بهزاد (1392) ناصرالدین شاه قاجار، تهران: بنگاه ترجمه و نشرکتاب پارسه.

مقالات

اشرف نظری، علی(1384) مفهوم قدرت در اندیشه سیاسی هابز،  فصلنامۀ سیاست، مجلۀ دانشکده حقوق و علوم سیاسی، ش69، صص287-261.

عاملی رضایی، مریم؛ حمیدی، سید جعفر (1387) حول جایگاه زن در نثر پیش از مشروطه(از دوره فتحعلی شاه تا مظفر الدین شاه)، مجلۀ تاریخ ادبیات، زمستان، ش 59، صص46-60.

قادرزاده، هیرش؛ نوری، هادی؛ نعیمی، عباس(1391) بازشناسی مفهوم قدرت دراندیشه فوکو، غربشناسی بنیادی، س3، ش2، پاییز و زمستان، صص127-107.

نوابخش، مهرداد؛ کریمی، فاروق (1388) واکاوی مفهوم قدرت در نظریات میشل فوکو،نشریۀ مطالعات سیاسی، دورۀ 1، شماره3، صص63-49.