ویژگی های شاخص بلاغی و محتوایی شطحیات بایزید
الموضوعات :
فاطمه حیدری
1
(دانشیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج، کرج، ایران.)
تاريخ الإرسال : 09 الأربعاء , رجب, 1441
تاريخ التأكيد : 09 الأربعاء , رجب, 1441
تاريخ الإصدار : 25 الأحد , ربيع الثاني, 1441
الکلمات المفتاحية:
ملخص المقالة :
عارف گرچه لحظات و آناتی از عمر خویش را در عالم برتر ملکوت به سرمی برد که صباح و مساء و مکان ندارد و تهی از هرگونه کثرت است، هنگام نقل تجربیات خود از وحدت، ناچار از توسل به ابزارهای عالم کثرت که مفهوم و منطوق است می گردد و برای توصیف خاطرات خود، هم از زبان حقیقی و هم از زبان مجازی استعانت می جوید، با وصف این سخنان وی متناقض نما و نیازمند شرح و تأویل می گردد. بایزید بسطامی پس از شهود یگانگی نفس فردی خویش با نفس کلی یا نامتناهی از عروض احوال و تجارب گوناگونی گزارش کرده که زبان وصف او را هنری و جمال شناسانه و گزاره های عارفانه اش را از منظر برخی بی معنی و از منظر گروهی حقیقت ولی غیرقابل نفی و اثبات ساخته است. وی در توصیفات خود از عالم وحدت محض، از زبان حقیقی و مجازی و انواع صور خیال چون تشبیه، استعاره، نماد و... بهره می جوید و با ابزارهای بلاغی مخاطب مبتدی سلوک را با شهود حق، مرتبه اللهی انسان، لامکانی و لازمانی عالم ورای حد تقریر آشنا می سازد. سخنان شطح آمیز، گرچه برای ارزش استحسانی و زیبایی های شاعرانه از زبان وی سرریز نکرده اند، دارای تصاویر خیالی پنداری و پدیداری اند. این مقاله بر آن است تا ویژگی های ساختاری شاخص شطحیات وی را از نظر بلاغی و محتوایی بررسی نماید.
المصادر:
قرآن کریم، ترجمه مهدی الهی قمشهای، چاپ سوم، تهران: انتشارات مروی.
آدونیس، علیاحمدسعید (1380) تصوف و سوررئالیسم، ترجمۀ حبیبالله عباسی، چاپاول، تهران: نشر روزگار.
آلستون، ویلیام، پ (1380) فلسفه زبان، ترجمه نادر جهانگیری، بیچا، مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی.
احمدی، بابک(1380) ساختار و تاویل متن، چاپ پنجم، تهران: نشر مرکز.
استیس، والتر ترنس(1392) عرفان و فلسفه، ترجمۀ بهاءالدین خرمشاهی، چاپ هشتم، تهران: انتشارات سروش.
انصاری، خواجه عبدالله(1362) طبقاتالصوفیه، مقابله و تصحیح محمدسرور مولائی، بیچا،تهران: توس.
بقلیشیرازی، روزبهان(1394) شرح شطحیات، به تصحیح هانریکربن، چاپهفتم، تهران: انتشارات طهوری.
چناری، امیر(1377) متناقضنمایی در ادب فارسی، تهران: انتشارات فرزان روز.
حافظ، خواجه شمسالدین محمد(1370) دیوان، از روی نسخه قدسی، چاپاول، تهران: انتشارات مهشاد.
زرینکوب، عبدالحسین (1369) جستجو در تصوف ایران، چاپ چهارم، تهران: انتشارات امیرکبیر.
ستاری، جلال(1392) مدخلی بر رمزشناسی عرفانی، چاپ پنجم، تهران: نشر مرکز.
سراج طوسی، ابونصر(1388) اللمع فیالتصوف، ترجمه مهدی محبتی، چاپدوم، تهران: انتشارات اساطیر.
سمرقندی، ابوحفص عمربنحسن (1354) منتخب رونقالمجالس و بستانالعارفین و تحفهالمریدین، به تصحیح احمدعلی رجایی، چاپ اول، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
سنایی غزنوی، ابوالمجد مجدودبنآدم (1374) حدیقهالحقیقه و شریعهالطریقه، تصحیح و تحشیه مدرس رضوی، چاپ چهارم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
سهلگی، محمدبنعلی (1384) دفتر روشنایی از میراث عرفانی بایزید بسطامی، ترجمه محمدرضا شفیعی کدکنی، چاپ اول، تهران: انتشارات سخن.
شبستری، محمودبن عبدالکریم (1386) گلشن راز، مقدمه، تصحیح و توضیحات صمد موحد، چاپ دوم، تهران: انتشارات طهوری.
شفیعی کدکنی، محمدرضا(1392) صور خیال در شعر فارسی، چاپ شانزدهم، تهران: آگه.
شوالیه، ژان و آلن گربران (1384) فرهنگ نمادها، ج2و 3، ترجمه و تحقیق سودابه فضایلی، چاپ دوم، تهران: انتشارات جیحون.
عطار نیشابوری، شیخ ابیحامد محمد بنابیبکر ابراهیم فریدالدین(1322) تذکرهالاولیاء، ج1، به سعی و اهتمام و تصحیح رنولد الن نیلکسون، بیچا، مطبعه بریل: لیدن.
---------،--------- (1371) دیوان، به اهتمام و تصحیح تقی تفضلی،چاپ ششم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
--------،---------- (1388) منطقالطیر، مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعیکدکنی، چاپ هفتم، تهران: انتشارات سخن.
عینالقضات همدانی، عبداللهبنمحمد (1387) نامهها، ج3، چاپ دوم، تهران: انتشارات اساطیر.
غزالی، ابوحامد محمد بن محمد (1393) کیمیای سعادت، ج1، به کوشش حسین خدیوجم، چاپ شانزدهم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
فروزانفر، بدیعالزمان(1370) احادیث مثنوی، چاپ پنجم، تهران: انتشارات امیرکبیر.
فولادی، علیرضا (1387) زبان عرفان، بیچا، قم: انتشارات فراگفت.
کاسیرر، ارنست(1382) زبان فلسفه، مجموعه مقالات، روژه گارودی، ترجمه مهرداد رهسپار، بزرگ نادرزاده، باقر پرهام، چاپ دوم، تهران: سازمان چاپ و انتشارات مقالات مجله رودکی.
لاهیجی، شمسالدین محمد(1388) مفاتیحالاعجاز فی شرح گلشن راز، مقدمه و تصحیح و تعلیقات محمدرضا برزگر خالقی و عفت کرباسی، چاپ هشتم، تهران: انتشارات زوار.
مولوی، جلالالدین محمد بلخی (1365) مثنوی معنوی، دفتر1،2،3، به سعی و اهتمام رینولد الین نیکلسون، چاپ چهارم، تهران: انتشارات مولی.
میبدی، ابوالفضل رشیدالدین(1382) کشفالاسرار و عدّهالابرار، ج5، به سعی و اهتمام علی اصغر حکمت، چاپ هفتم، تهران: انتشارات امیرکبیر.
نجم رازی، ابوبکر عبدالله بن محمد بن شاهاوربن انوشروان(1387) مرصادالعباد، به اهتمام محمد امین ریاحی، چاپ سیزدهم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
نسفی، عزیزالدین (1386) کشفالحقایق، به اهتمام و تعلیق احمد مهدوی دامغانی، چاپ چهارم، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
نویا، پل (1373) تفسیر قرآنی و زبان عرفانی، ترجمهاسماعیلسعادت، چاپاول، تهران: مرکزنشر دانشگاهی.
ولک، رنه و آوستن وارن (1373) نظریۀ ادبیات، ترجمه ضیاء موحد و پرویز مهاجر، چاپ اول، تهران: اندیشه‌های نو.
هجویری غزنوی، ابوالحسن علی بن عثمان الجلالی (1389) کشفالمحجوب، تصحیح ژوکوفسکی، مقدمه قاسم انصاری، چاپ یازدهم، تهران: طهوری.
هیک، جان (1390) فلسفه دین، ترجمه بهزاد سالکی، چاپ چهارم، تهران: انتشارات الهدی.
یوسفپور، محمدکاظم (1380) نقدصوفی، چاپ اول، تهران: انتشارات روزنه.
مقالات
اسدی، محمدجعفر(1389) شطحیات و حال در عرفان، فصلنامه تخصصی عرفان، دانشگاه آزاد اسلامی واحد زنجان، سال ششم، شماره 24، تابستان89، صص157-173.
بازرگان، ابراهیم (1395) بررسی رابطه سمبولیسم و شطح بر پایه شرح شطحیات روزبهان بقلی با رویکردتحلیلی-توصیفی، فصلنامه علمی-پژوهشی آیین حکمت، سال هشتم، تابستان، شماره28، صص39-65.
جابری، سیدناصر و علیاصغر قهرمانی مقبل (1395) شطح و شیوه بیان آن در مثنوی، مجله شعرپژوهی (بوستان ادب) دانشگاه شیراز، سال هشتم، شماره اول، بهار پیاپی27، صص41-62.
رحیمی، سعیدهزمان و محمدامیر عبیدینیا (1387) از سوررئالیسم تا روزبهان بقلی، جلوههایی فراواقعی در شطحیات صوفیه، نامه پارسی، شماره46و47، صص33-59.
زرقانی، سیدمهدی و الهام اخلاقی (1391) تحلیل ژانر شطح بر اساس نظریه کنشگفتار، دو فصلنامه علمی-پژوهشی ادبیات عرفانی دانشگاه الزهراء،سال سوم،شماره 6،بهار و تابستان،صص61-79
فضیلت، محمود (1392) بنیانهای معرفتشناسانه و ادبی در ناهمخواننماهای سنایی، پژوهشنامۀ انتقادی متون و برنامههای علوم انسانی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال 13،شماره اول،بهار، صص33-56.
_||_
