بررسی و تحلیل نشانه های اساطیری در رباعیات خیام

الموضوعات :

اسد صفری بندپی ¹ , محمد صادقی ²

1 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد تنکابن، دانشگاه آزاد اسلامی، تنکابن، ایران.
2 - مربی گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد قائمشهر، داشنگاه آزاد اسلامی، قائمشهر، ایران.

تاريخ الإرسال : 15 الأربعاء , جمادى الأولى, 1445 تاريخ التأكيد : 12 الأربعاء , رجب, 1445 تاريخ الإصدار : 21 الجمعة , رمضان, 1446

الکلمات المفتاحية: خیام, رباعیات, اسطوره, زندگی و مرگ ,

ملخص المقالة :

 اسطوره پیش و بیش‌از آن‌که روایتی دربارۀ آفرینش و آغاز تمام اجزای هستی باشد، یک باور است. باور به این‌که اسطوره می‌تواند وضع جهان را دست‌کم برای اسطوره باوران، تبیین کندو برای هر چه در آن روی می‌دهد، دلیلی قانع‌کننده ارائه نماید. این توجیهات ازآن سوی قانع‌کننده­اند که، اسطوره در همه‌جا با آیین در پیوند و به‌همین دلیل مقدس است. اسطوره در زبان شکل می‌گیرد و روایت می‌شود. بنابراین بهترین جلوه‌گاه آن ادبیات به‌ویژه شعر است. زیرا عنصر بنیادین اسطوره و شعر تخیل است. خیام در آثار فلسفی و علمی خود، از هیچ اسطوره یا طرز نگاه اسطوره‌ای استفاده نکرده است، اما در رباعیات خود، به دلایل مختلف، از جمله برای تعمیق اندیشه‌هایش، به سراغ اسطوره می‌رود، مثلاً چهره ی اساطیری کیخسرو را مشبهٌ­بهی گویا و قدرتمند برای بازنمود راستین ناپایداری جهان و ناتوانی انسان در برابر مرگ می‌یابد. گذشته از شخصیت‌ها، حیوانات و اشیاء و زمان اساطیری، بینش اسطوره‌ای خیام هم در غالب رباعیات او مشهود است. او با چنین بینش و بصیرتی است که، در کوزه و گل و سبزه، کون و فساد عالم را می‌بیند و به وسیله آن‌ها سیر پایان‌ناپذیر آمدن، بودن و رفتن انسان و اجزای هستی را نمادین می‌کند. اطلاعات مربوط به موضوع مقاله حاضر از طریق مطالعه کتابخانه‌یی گردآوری و سپس با استفاده از روش تحقیق کیفی، تحلیل و توصیف شده‌است. نتایج به‌دست‌آمده نشان می‌دهد که خیام از هر دو ساحت عقلی و عاطفی وجود خود در رباعیات، به‌خوبی استفاده کرده و به‌رغم دانش باوری اش، تأثیر عمیق اسطوره را بر ذهن و زندگی بشر، انکار نکرده است.

المصادر:

کتاب¬ها
قرآن کریم.
آبرامز، مایرهوارد، و هارپهام، جفری‌گلت. (۱۳۸۷). فرهنگ‌ توصیفی اصطلاحات ادبی، ترجمه سعید سبزیان، تهران: رهنما.
آموزگار، ژاله. (1391). تاریخ اساطیری ایران، تهران: انتشارات سمت.
استروس، لوی. (۱۳۶۱). توتمیسم، ترجمه مسعود راد، تهران: توس.
اسماعیل¬پور، ابوالقاسم. (۱۳۶۷). اسطورۀ کیخسرو در شاهنامه، تهران: علمی و فرهنگی.
اسماعیل‌پور، ابوالقاسم. (۱3۸۷). اسطوره بیان نمادین، تهران: سروش.
ایلیاده، میر چا. (13۶۲). چشم‌اندازهای اسطوره، ترجمه جلال ستاری، تهران: طوس.
باشلار، کاستون. (۱۳۶۴). روان‌کاوی آتش، ترجمه جلال ستاری، تهران: توس.
پورداوود، ابراهیم. (۱۳۴۷). یشت¬ها، بمبئی.
پیر بایار، ژان. (۱۳۹۱). رمزپردازی آتش، ترجمه جلال ستاری، تهران: نشر مرکز.
خیام، حکیم عمر. (۱۳۵۳). ترانه‌های خیام، گردآورنده صادق هدایت، تهران: پرستو.
دهخدا، علی‌اکبر. (1377). لغت‌نامه، تهران: دانشگاه تهران.
روتون،ک.ک. (۱۳۷۸). اسطوره، ترجمه ابوالقاسم اسماعیل‌پور، تهران: انتشارات نیلوفر.
ستاری، جلال. (۱۳۶۶). رمز و مثل در روان‌کاوی، تهران، توس.
شایگان، داریوش. (۱۳۷۱). بت¬های ذهنی و خاطره‌ای ازلی، تهران، امیرکبیر.
شایگان، داریوش. (۱۳۹۳). پنج اقلیم حضور، تهران: فرهنگ معاصر.
شفیعی کدکنی، محمدرضا. (۱۳۹۲). زبان شعر در نثر صوفیه، تهران: سخن.
شمیسا، سیروس. (۱۳۸۶). نقد ادبی، تهران: نشر میترا.
شوالیه، ژان ژاک، و گربران، آلن. (۱۳۸۵). فرهنگ نمادها، مترجم سودابه فضایلی، تهران: انتشارات جیحون.
عقدایی، تورج. (13۸۱). نقش خیال، زنجان: نیکان کتاب.
فروغی، محمدعلی. (۱3۱۷). سیر حکمت در اروپا، تهران: مطبوعاتی صفی علی‌شاه.
کاسیرر، ارنست. (۱۳۶۷). زبان و اسطوره، ترجمه محسن ثلاثی، تهران: نشر نقره .
گرین، ویلفرد و دیگران. (۱۳۷۶). مبانی نقد ادبی، ترجمۀ فرزانه طاهری، تهران: انشارات نیلوفر.
معین، محمد. (۱۳۶۸). مجموعه مقالات، تهران: انتشارات معین.
مکاریک، ایرناریما. (۱۳۸۴). دانشنامۀ ادبی معاصر، ترجمه مهران مهاجر و محمد نبوی، تهران: آگاه .
میرصادقی، جمال. (۱۳۶۲). عناصر داستان، تهران: انتشارات شفا.
نامور مطلق، بهمن. (۱۳۹۰). درآمدی بر بینامتنیت، تهران: سروش.
یاحقی، محمدجعفر. (۱۳۶۹). فرهنگ اساطیر ایران، تهران: سروش.
یوسفی، غلامحسین. (۱۳۶۹). چشمه روشن، تهران: انتشارات علمی.
References
Books
The Holy Quran.
Abrams, Meyerhardt, & Harpham, Geoffrey Galt. (2008). A Descriptive Dictionary of Literary Terms, Trans. Saeed Sabzian, Tehran: Rahnama. [In Persian]
Aghdai, Touraj. (2002). The Role of Imagination, Zanjan: Nikan Book. [In Persian]
Amozgar, Jhaleh. (2012). A History of Iranian Mythology, Tehran: Samt Publications. [In Persian]
Bachelard, Caston. (1935). Psychoanalysis of Fire, Trans. Jalal Sattari, Tehran: Tous. [In Persian]
Cassirer, Ernst. (2008). Language and Myth, Trans. Mohsen Salasi, Tehran: Noghreh Publishing House. [In Persian]
Chevalier, Jean-Jacques, & Garberan, Alain. (2006). The Dictionary of Symbols, Trans. Sudabeh Fazaili, Tehran: Jihoon Publishing House. [In Persian]
Dehkhoda, Ali Akbar. (1998). Dictionary, Tehran: University of Tehran. [In Persian]
Esmaeil-Pour, Abolghasem. (1988). The Myth of Kaykhosro in the Shahnameh, Tehran: Elmi va Farhangi. [In Persian]
Esmaeilpour, Abolghasem. (2008). Myth of Symbolic Expression, Tehran: Soroush. [In Persian]
Foroughi, Mohammad Ali. (2008). The Journey of Wisdom in Europe, Tehran: Safi Ali Shah Press. [In Persian]
Green, Wilfred et al. (1997). Fundamentals of Literary Criticism, Trans. Farzaneh Taheri, Tehran: Niloufar Press. [In Persian]
Iliad, Mir Cha. (1983). Perspectives of Myth, Trans. Jalal Sattari, Tehran: Tous. [In Persian]
Khayyam, Hakim Omar. (1974). Songs of Khayyam, compiled by Sadegh Hedayat, Tehran: Parasto. [In Persian]
Makarik, Irnarima. (2005). Encyclopedia of Contemporary Literature, Trans. Mehran Mohajer and Mohammad Nabavi, Tehran: Agah. [In Persian]
Mirsadeghi, Jamal. (1993). Elements of Story, Tehran: Shafa Publications. [In Persian]
Moein, Mohammad. (1999). Collection of Articles, Tehran: Moein Publications. [In Persian]
Namwar Motlagh, Bahman. (2011). An Introduction to Intertextuality, Tehran: Soroush. [In Persian]
Pierre Bayar, Jean. (2012). The Coding of Fire, Trans. Jalal Sattari, Tehran: Markaz Publishing House. [In Persian]
Pourdavoud, Ebrahim. (1967). Yachts, Mumbai. [In Persian]
Rotun, K.K. (1999). Myth, Trans. Abolghasem Esmaeilpour, Tehran: Niloufar Publications.
Sattari, Jalal. (1997). Symbols and Parables in Psychoanalysis, Tehran, Toos. [In Persian]
Shafie Kadkani, Mohammad Reza. (1993). The Language of Poetry in Sufi Prose, Tehran: Sokhan. [In Persian]
Shamisa, Cyrus. (2007). Literary Criticism, Tehran: Mitra Publishing House. [In Persian]
Shaygan, Dariush. (1992). Mental Idols and Eternal Memory, Tehran, Amir Kabir. [In Persian]
Shaygan, Dariush. (1994). Five Regions of Presence, Tehran: Contemporary Culture. [In Persian]
Strauss, Levi. (1982). Totemism, Trans. Masoud Rad, Tehran: Toos. [In Persian]
Yahaghi, Mohammad Jafar. (1980). Dictionary of Iranian Mythology, Tehran: Soroush. [In Persian]
Yousefi, Gholam Hossein. (1980). Cheshmeh Roshan, Tehran: Scientific Publications. [In Persian]