دلتنگی و خرده گیری فرهیختگان از سامانۀ کارگاه هستی در آینۀ ادبیات فارسی
الموضوعات :
مژده شفیعی
1
(استادیار، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد انار، دانشگاه آزاد اسلامی، انار، ایران.)
الکلمات المفتاحية: نظام احسن, دیدگاه زروانی, کژتابی های اجتماعی, خرده گیری و فرافکنی,
ملخص المقالة :
یکی از نشانه های دلتنگی و آزردگی دانشوران و خردورزان از سامانه یا نظام هستی روزگار خود، خرده گیری هایی است که در آینۀ ادبیات به چشم می خورد. آزردگی از نداشتن جایگاه اجتماعی فراخور دانش و هنر خود، دلتنگی از تنگدستی، نبودن آزادی گفتار و کرداربرای بیان دیدگاه های علمی و فلسفی، ناآگاهی شهروندان و ... است که واگویۀ آن ها پیوسته با فرافکنی هایی چونان؛ نسبت دادن دشواری ها به چرخ و فلک که ریشه در فرهنگ زروانی دارد و یا قضا و قدر که به خواست و ارادۀ خداوند تعالی برمی گردد؛ اظهار می شود. کمتر رخ می دهد که کسی ساحت زور و زر و تزویر را که بر جامعۀ آنان حکم می رانند، بیالاید.بنابراین خردورزان هنرور، سامانۀ اجتماعی و گاه نظام هستی را دارای نظم احسن ندیده اند. پاره ای از خردمندان از دریچۀ حکمت و فلسفه به موضوع نگریسته اند و برخی هم از دیدگاه دین و عرفان. دریغا که کمتر رخ داده است تا به ناآگاهی های توده ها و کژتابی کشورسالاران پرداخته گردد و به گونه ای استوار پای دولتمردان و دارندگان زور و زر و تزویر به میان آید. هنرمندی سامانۀ هستی را با آیین دریا می شمارد و دیگری بر این کژتابی، قانون گردباد نام می دهد. نگارندۀ این گفتار می کوشد تا به روش (توصیفی -تحلیلی) به بررسی برخی از دلخوری های فرهیختگان هنرور بپردازد و بر خاستگاه های آنان انگشت بنهد.
کتاب‌ها قرآن مجید (1384) ترجمۀ سید علی موسوی گرمارودی، تهران: انتشارات قدیانی. انوری ابیوردی (2535) دیوان، تصحیح سعید نفیسی، تهران: انتشارات پیروز. جوینی، عطاملک (1329) تاریخ جهانگشا جوینی، تصحیح محمد قزوینی، جلد1، تهران: انتشارات بامداد. حافظ، شمس‌الدین محمد (1359) دیوان، به کوشش پرویز ناتل خانلری، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران. خاقانی شروانی، افضل‌الدین (1357) دیوان، به کوشش ضیاء‌الدین سجادی، تهران: انتشارات زوار. خیام نیشابوری، عمر (1342) ترانه‌های خیام، به کوشش صادق هدایت، تهران: انتشارات امیرکبیر. رضی، هاشم (1381) آیین مهر، تهران: انتشارات بهجت. رضی، هاشم (1393) آیین زروان، تهران: انتشارات بهجت. رودکی سمرقندی (1345) دیوان، تصحیح خلیل خطیب رهبر، تهران: بنگاه مطبوعاتی صفی علیشاه. سعدی، مصلح‌الدین (1359) بوستان، تصحیح غلامحسین یوسفی، تهران: انتشارات خوارزمی. سعدی، مصلح‌الدین (1368) گلستان، تصحیح غلامحسین یوسفی، تهران: انتشارات خوارزمی. سعدی، مصلح‌الدین (بی‌تا) کلیات، تصحیح محمد علی فروغی، انتشارات موسی علمی. سنایی غزنوی، مجدود (1359) حدیقه‌الحقیقه، تصحیح مدرس رضوی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران. شبستری، شیخ محمود (1337) شرح گلشن راز لاهیجی، تهران: کتابفروشی محمودی. شبستری، شیخ محمود (1389) گلشن راز، صمد موحد، تهران: انتشارات طهوری. صفا، ذبیح‌الله (1339) گنج سخن، جلد1و3، تهران: انتشارات ابن سینا. عبید زاکانی (1332) کلیات عبید زاکانی، با مقدمۀ عباس اقبال، تهران: انتشارات اقبال. عطار نیشابوری (1364) مصیبت‌نامه، تصیح نورانی وصال، تهران: کتاب فروشی زوار. عطار نیشابوری (1347) منطق‌الطیر، تصحیح محمد جواد مشکور، تهران: کتابفروشی تهران. فردوسی، ابوالقاسم (1386) شاهنامه، تصحیح جلال خالقی، دفتر1 و 5، تهران: مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی. فرغانی، سیف‌الدین (1364) دیوان، تصحیح ذبیح الله صفا، تهران: انتشارات فردوسی. قبادیانی، ناصر خسرو (1365) دیوان، تصحیح مجتبی مینوی و مهدی محقق، تهران: انتشارات دانشگاه تهران. کلیم همدانی (1369) دیوان، تصحیح محمد قهرمان، مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی. معین، محمد (1387) فرهنگ فارسی معین، جلد1، تهران، نشر زرین. منوچهری دامغانی (1356) دیوان، تصحیح سید محمد دبیر سیاقی، تهران: انتشارات زوار. مقالات رزم جو، حسین. (1374). سایه در خورشید، مجذوبان و رندان دیوانه‌نما در سه مثنوی عطار. کنگره جهانی بزرگداشت عطار نیشابوری. رزمجو، محمود. (1374). قصه آشفته نامان آثار عطار. کنگره جهانی بزرگداشت عطار نیشابوری.
_||_Books The Holy Quran (2005) Trans. Seyyed Ali Mousavi Garmaroodi, Second Edition, Tehran: Qadyani Publications. Anvari Abivardi (2535) Divan, edited by Saeed Nafisi, Tehran: Pirooz Publications. Jovini, Atamelak (1950) History of Jahangisha Jovini, edited by Mohammad Qazvini, Volume 1, Tehran: Bamdad Publications. Hafez, Shamsuddin Mohammad (1980) Divan, by Parviz Natel Khanlari, Tehran: Iran Culture Foundation Publications. Khaghani Shervani, Afzaluddin (1978) Divan, by Ziauddin Sajjadi, Tehran: Zavar Publications. Khayyam Neyshabouri, Omar (1963) Khayyam songs, by Sadegh Hedayat, Tehran: Amirkabir Publications. Razi, Hashem (2002) Aeen Mehr, Tehran: Behjat Publications. Razi, Hashem (2014) The Religion of Zarwan, Tehran: Behjat Publications. Rudaki Samarkandi (1966) Divan, edited by Khalil Khatib Rahbar, Tehran: Safi Alisha Press Company. Saadi, Moslehuddin (1980) Bustan, edited by Gholam Hossein Yousefi, Tehran: Kharazmi Publications. Saadi, Moslehuddin (1989) Golestan, edited by Gholam Hossein Yousefi, Tehran: Kharazmi Publications. Saadi, Mosleh al-Din (No date) Generalaties, edited by Mohammad Ali Foroughi, Musa Elmi Publications. Sanai Ghaznavi, Majdood (1980) Hadigheh Al-Haqiqa, edited by Modarres Razavi, Tehran: University of Tehran Press. Shabestari, Sheikh Mahmoud (1958) Description of Golshan Raz Lahiji, Tehran: Mahmoudi Bookstore. Shabestari, Sheikh Mahmoud (2010) Golshane Raz, Samad Movahed, Tehran: Tahoori Publications. Safa, Zabihullah (1960) Ganj Sokhan, Volumes 1 and 3, Tehran: Ibn Sina Publications. Obaid Zakani (1953) Generalities of Obaid Zakani, with an introduction by Abbas Iqbal, Tehran: Iqbal Publications. Attar Neyshabouri (1985) Misayatnameh, edited by Nourani Vesal, Tehran: Zavar Bookstore. Attar Neyshabouri (1968) Manteq-al Teir, edited by Mohammad Javad Mushkour, Tehran: Tehran Bookstore. Ferdowsi, Abolghasem (2007) Shahnameh, edited by Jalal Khaleghi, Books 1 and 5, Tehran: Center of the Great Islamic Encyclopedia. Ferghani, Seifuddin (1985) Divan, edited by Zabihullah Safa, Tehran: Ferdowsi Publications. Ghobadiani, Nasser Khosrow (1986) Divan, edited by Mojtaba Minavi and Mehdi Mohaghegh, Tehran: University of Tehran Press. Kaleem Hamedani (1990) Divan, edited by Mohammad Ghahraman, Mashhad: Astan Quds Razavi Publications. Manouchehri Damghani (1977) Divan, edited by Seyed Mohammad Dabir Siyaghi, Tehran: Zavar Publications. Articles Razmjo, H. (1995). The shadow in the sun, the enchanted and the madman in the three masnavis of Attar. World Congress of Commemoration of Atar Neishaburi. [In Persian] Razmjo, M. (1995). The messy story of Attar's works. World Congress of Commemoration of Atar Nishaburi. [In Persian]
