تحلیل شخصیت‌های نمادین در مخالف خوانی های مبتنی بر نقد اجتماعی در اشعار حافظ
الموضوعات :
سید محمود سیدصادقی
1
(استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد بوشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، بوشهر، ایران.)
الکلمات المفتاحية: نقد اجتماعی, حافظ, مخالف خوانی, سبک‌شناسی, سطح فکری,
ملخص المقالة :
مخالف‌خوانی به معنی ناسازگاری نمودن و بیان کردن کلمات و جملاتی است که نشانۀ عدم رضایت باشد. مخالف‌خوانی اگر ریشه در ناهنجاری‌های سیاسی -اجتماعی داشته باشد، در این صورت، مخالف خوان کسی است که نقش مبارزه با بی عدالتی و فساد اجتماعی به‌ویژه در میان گروه‌های قدرتمند جامعه را بر عهده می‌گیرد و با استفاده از امکاناتی که در اختیار دارد به انتقاد از اوضاع زمان خویش می‌پردازد. حافظ به دلیل انتقاد از اوضاع نابسامان زمانه از شاعران مخالف خوانی محسوب می‌شود که با بهره گیری واژه‌های نمادین، به دفاع از هنجارهای اخلاقی و اجتماعی پرداخته و در مخالف‌خوانی های اجتماعی خود، بسیارى از طبقات مهم اجتماع، به‌ویژه مدّعیان ریاکار و دروغین دین‌داری را -که غالباً به فساد گراییده بودند- مورد سرزنش قرار داده است. هدف این پژوهش، بررسی و تحلیل شخصیّت‌های نمادین به‌عنوان یکی از ویژگی‌های سبک فکری در مخالف‌خوانی های اجتماعی شعر حافظ است که با استفاده از شیوۀ توصیفی- تحلیلی انجام گرفته است. نتیجۀ حاصل از این تحقیق، گویای این است که حافظ با به‌کارگیری شخصیّت‌های گوناگون، توانسته است یکی از شگردهای انتقادی خود را در مخالفت با حاکمیّت موجود به نمایش بگذارد.
کتاب‌ها پورنامداریان، تقی (1382) گمشدۀ لب دریا، تهران: سخن. حافظ، شمس‌الدین محمّد (1369) دیوان، به اهتمام محمّد قزوینی و قاسم غنی، تهران: زوّار. خرمشاهی، بهاءالدین (1367) چارده روایت، تهران: کتاب پرواز. خلف تبریزی، محمد بن حسین (1331) برهان قاطع، به اهتمام محمّد معین، تهران: سینا. دادبه، اصغر (1377) جبر حافظ، باور یا ابزار، مجموعه مقالات نخستین یاد روز حافظ، به کوشش کورش کمالی سروستانی، شیراز، بنیاد فارس شناسی. زرّین‌کوب، عبدالحسین (1387) از کوچة رندان، تهران: سخن. سجّادی، سیّد جعفر (1370) فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی، تهران: طهوری. شمیسا، سیروس (1372) کلیّات سبک‌شناسی، تهران: فردوس. فرزاد، عبدالحسین (1388) دربارة نقد ادبی، تهران: قطره. گرکانی (1377) ابدع البدایع، مقدمۀ جلیل تجلیل، حسین جعفری، تهران: احرار. مرتضوی، منوچهر (1383) مکتب حافظ، تبریز، ستوده. مشرّف، مریم (1349) شیوه‌نامۀ نقد ادبی، تهران: سخن. میرصادقی، جمال، میرصادقی، میمنت (1377) واژنامة هنر داستان‌نویسی، تهران: کتاب مهناز. نسفی، عزیزالدین (1371) الانسان الکامل، تصحیح ماژیران موله، تهران: طهوری. مقالات امین، سیّد حسن. (1388). خودستایی و مفاخره در شعر پارسی. حافظ، (64)، 35-36. ترکاشوند، مریم، ایرانی، محمد. (1394). تحلیل نحوی- معنایی «منادا» در مخالف‌خوانی‌های حافظ. کهن‌نامه ادب پارسی، 6(4)، 69-78. ترکاشوند، مریم، محمد، ایرانی. (1395). تحلیل نحوی-معنایی قید در مخالف‌خوانی‌های مبتنی بر نقد اجتماعی شعر عراقی با تکیه بر حافظ و مقایسه با دیگر شاعران. سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، 10(37)، 29-50. حکیم‌آذر، محمد. (1385). هنجارشکنی در شعر صائب تبریزی. ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی، 2(2)، 39-56. 20.1001.1.20084420.1385.2.2.2.5dor:. محمدی، هاشم. (1389). خودشیفتگی شاعران پارسی تا قرن هشتم هجری. نامة پارسی، 15(53)، 78-95. مشهور، پروین‌دخت.(1380). رند حافظ و بائول تاگور. پژوهشنامة علوم انسانی، (29)، 25-36. ناشر، پونه، وفایی، عباسعلی. (1398). تحلیل زبان غنایی غزلی از حافظ. تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، 11(39)، 13-30. نیکدار اصل، محمدحسین. (1391). بررسی گونه‌های فخر در دیوان حافظ. شعر پژوهی (بوستان ادب)، 2(3)، 223-248. doi: 10.22099/jba.2012.314. پایان‌نامه ترکاشوند، مریم (1395) تحلیل شیوه‌ها و شگردهای مخالف‌خوانی در آثار منظوم پنج شاعر برجستۀ سبک عراقی، رسالۀ دکتری، استاد راهنما محمد ایرانی، دانشگاه رازی کرمانشاه، ایران.
_||_Books Dadbeh, Asghar (1998) Hafez's algebra, belief or tool, collection of articles on the first memory of Hafez day, by Kourosh Kamali Sarvestani, Shiraz, Persian Studies Foundation. [In Persian] Farzad, Abdolhossein (2009) On Literary criticism, Tehran: Qatreh. [In Persian] Garkani (1998) Innovator of innovations, Introduction by Jalil Tajlil, Hossein Jafari, Tehran: Ahrar. [In Persian] Hafez, Shamsuddin Mohammad (1991) Divan, by Mohammad Qazvini and Qasem Ghani, Tehran: Zavar. [In Persian] Khalaf Tabrizi, Mohammad Ibn Hussein (1951) Definite proof, by Mohammad Moin, Tehran: Sina. [In Persian] Khorramshahi, Bahauddin (1988) Fourteen Narrations, Tehran: Flight Book. [In Persian] Mirsadeghi, Jamal; & Mirsadeghi, Meymant (1998) The glossary of the art of fiction, Tehran: Mahnaz Book. [In Persian] Mortazavi, Manouchehr (2005) Hafez School, Tabriz, Sotoudeh. [In Persian] Musharraf, Maryam (1971) The style of literary criticism, Tehran: Sokhan. [In Persian] Nasafi, Azizuddin (1993) Al-Ansan Al-Kamil, edited by Majiran Molla, Tehran: Tahoori. [In Persian] Pournamdarian, Taghi (2003) Lost by the sea, Tehran: Sokhan. [In Persian] Sajjadi, Seyed Jafar (1992) Dictionary of Mystical Terms and Interpretations, Tehran: Tahoori. [In Persian] Shamisa, Sirus (1994) Generalities of stylistics, Tehran: Ferdows. [In Persian] Zarrinkoob, Abdolhossein (2008) From Rendan alley, Tehran: Sokhan. [In Persian] Articles Amin, S. H. (2009). Arrogance and boasting in Persian poetry, Hafez, (64), 35-36. [In Persian] Hakim Azar, M. (2006). Deviation from norms in Saéb Tabrizi’s poetry. Journal of Mytho-mystic Literature, 2(2), 39-56. Dor: 20.1001.1.20084420.1385.2.2.2.5[In Persian] Mashhour, P.D. (2001). Rend Hafez and Baoul Tagore. Journal of Human Sciences, (29), 25-36. [In Persian] Mohammadi, H. (2010). The narcissism of Persian poets until the eighth century AH. Persian Letter, 15(53), 78-95. [In Persian] Nasher, P., Vafaee, A. (2019). Analyzing the characteristics of Qhast art In the Sonnets of Hafez. Interpretation and Analysis of Persian Language and Literature Texts (Dehkhoda), 11(39), 13-30. [In Persian] Nikdar Asl, &Mohammad Hoosein. (2012). A study of the varieties of pride in Hafiz’s Divan. Poetry Studies (boostan Adab), 2(3), 223-248. doi: 10.22099/jba.2012.314. [In Persian] Torkashvand, M. (2015). Syntactic-semantic analysis of Manada in opposition to Hafez readings. Classical Persian Literature, 6(4), 69-78. [In Persian] Torkashvand, M. (2016). Syntactic-Semantic analysis of constraints in opposition readings based on social criticism of Iraqi poetry relying on Hafez and comparing with other poets. Stylistics of Persian Poetry and Prose (Bahar Adab), 10(37), 29-50.[In Persian] Thesie Turkashund, Maryam (2016) Analyzing of anti-reading methods snd techniques in the work of poems five prominent poets of the Iraqi style, doctoral dissertation, supervisor Mohammad Irani, Razi University, Kermanshah, Iran. [In Persian]
