معرفی و بررسی ویژگی های سبکی سه رساله از سید محمد نوربخش خراسانی

الموضوعات :

نرگس افروز ¹ , علی اصغر حلبی ² , احمد رنجبر ³

1 - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد تهران مرکز، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
2 - استادیار گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد تهران مرکز، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
3 - استاد گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد تهران مرکز، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

تاريخ الإرسال : 16 السبت , رمضان, 1441 تاريخ التأكيد : 12 الثلاثاء , صفر, 1442 تاريخ الإصدار : 04 الخميس , ذو الحجة, 1444

الکلمات المفتاحية: ویژگی های سبکی, معراجیه, تلویحات, سید محمد نوربخش, فواید, نسخه های خطی,

ملخص المقالة :

نسخه های خطی معراجیه، تلویحات و فواید سه رساله از آثار منثور عرفانی تعلیمی دورۀ تیموری است که در قرن هشتم و نهم توسط سید محمد نوربخش خراسانی از صوفیان و عارفان این دوره به نگارش در آمده است. سبک نثر رساله های مذکور بیشتر نثر فنی است، چرا که نویسنده از تعداد بیشتر کلمات و ترکیبات عربی، آیات و احادیث، اطناب، آرایه های ادبی مثل سجع، موازنه، مراعات النظیر، اشتقاق، ترادف، واج آرایی، تضاد، تلمیح و تشبیه در این رسالات استفاده کرده است. وی در رسالۀ معراجیه، معراج پیامبر اکرم (ص) را به روش عرفانی تشریح کرده و معتقد است که پیامبر اکرم (ص) با جسد مثالی، در حالت غیبت به این سفر روحانی رفته و هر آنچه مشاهده کرده، همه صورت های مثالی بوده است. از این رساله ۱۱ نسخه در کتابخانه های ایران موجود است. رسالۀ تلویحات و فواید تک نسخه ای هستند. موضوع رسالۀ تلویحات مقام انبیاء و اولیاء، تفاوت ها و شباهت های نبی و ولی، اعتقادات غلط علمای ظاهر و عوام ا لناس دربارۀ انبیاء و اولیا، اثبات اوصاف بشری برای اولیای الله، خوارق عادت، ریاضت های جوکیان هندی، اهمیت مقام صحو و محبت در حق اولیای‌الله، رسالۀ فواید دربارۀ آثار گناه و ظلم، تهذیب نفس، توسل به اولیای الله، نقد عقاید افراطی اهل ظاهر دربارۀ تصرفات اولیای الله، صحت علم نجوم و تنزلات عالم غیب است. نویسنده در این پژوهش، به روش کتابخانه ای و تحلیلی توصیفی ضمن اشارۀ مختصر به زندگی سید محمد نوربخش خراسانی، نسخه های معراجیه، تلویحات و فواید را معرفی و ویژگی های رسم الخطی و سبکی این آثار را از لحاظ زبانی، بیانی و فکری بررسی کرده است.

المصادر:

کتاب‌ها

انوشه، حسن (1376) فرهنگنامۀ ادبی فارسی: گزیده اصطلاحات، مضامین و موضوعات ادب فارسی، دانشنامة ادب فارسی (2)، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان چاپ و انتشارات.

بهار، محمد تقی (1337) سبک‌شناسی، جلد ۳، تهران: انتشارات امیرکبیر.

حلبی، علی اصغر (1377) مبانی عرفان و احوال عارفان، تهران: انتشارات اساطیر.

حلبی، علی اصغر (1386) تاریخ فلسفه در ایران و جهان اسلامی، تهران: اساطیر.

خزائلی، محمد (1379) شرح بوستان سعدی، تهران: انتشارات فخر رازی.

خطیبی، حسین (1366) فن نثر در ادب فارسی، تهران: انتشارات زوّار.

درایتی، مصطفی (1393) فهرستگان نسخه‌های خطی ایران (فنخا)، جلد ۳۶ و ۳۰، تهران: سازمان اسناد و کتابخانة جمهوری اسلامی ایران.

درایتی، مصطفی (1393) فهرست‌وارة دست‌نوشت‌های ایران (دنا)، جلد ۷ و ۳، تهران: سازمان اسناد و کتابخانه جمهوری اسلامی ایران.

شایگان، داریوش (1387) هانری کربن: آفاق تفکر معنوی در اسلام ایرانی، ترجمۀ باقر پرهام، تهران: نشر و پژوهش فرزان روز.

شمیسا، سیروس (1379) سبک‌شناسی نثر، تهران: انتشارات میترا.

شوشتری، نورالله (1392) مجالس المومنین، تصحیح ابراهیم عرب‌پور و دیگران، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی.

شیبی، کامل مصطفی (1396) تشیع و تصوف تا آغاز سدة دوازدهم هجری، ترجمة علیرضا ذکاوتی قراگوزلو، تهران: انتشارات امیرکبیر.

صدقیانلو، جعفر (1351) تحقیق در احوال و آثار سید محمد نوربخشی اویسی، بی‌جا: بی‌نا.

صفا، ذبیح الله (1383) تاریخ ادبیات در ایران، تهران: انتشارات فردوس.

عطار نیشابوری، محمد بن ابراهیم (1378) منطق‌الطیر، به کوشش صادق گوهرین، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

عطار نیشابوری، محمد بن ابراهیم (1385) دیوان عطار نیشابوری، به سعی و اهتمام پروین قائمی، تهران: نشر پیمان.

کربن، هانری (1395) تخیل خلاق در عرفان ابن عربی، ترجمۀ انشالله رحمتی، تهران: جامی.

مایل هروی، نجیب (1369) نقد و تصحیح متون، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.

مشرف، مریم (1389) جستارهایی در ادبیات تعلیمی ایران، تهران: انتشارات سخن.

نسفی، عزیزالدین (1390) مجموعه رسائل مشهور به کتاب الانسان الکامل، تصحیح و مقدمه ماریژان موله، تهران: انتشارات طهوری.

نوربخش خراسانی، سید محمد، معراجیه، نسخۀ خطی به شمارة ۱۵/ ۱۰۱۹۷، کتابخانة مجلس شورای اسلامی.

نوربخش خراسانی، سید محمد، معراجیه، نسخۀ خطی به شمارة ۱۹/۵۴۷، کتابخانة مجلس شورای اسلامی.

نوربخش خراسانی، سید محمد، تلویحات، نسخۀ خطی به شمارة ۷/۳۹۳۹، کتابخانة مجلس شورای اسلامی.

نوربخش خراسانی، سید محمد، فوائد، نسخۀ خطی به شماره ۸/۳۹۳۹، کتابخانة مجلس شورای اسلامی.

همایی، جلال‌الدین (1389) فنون بلاغت و صناعات ادبی، تهران: انتشارات اهورا.

مقالات الگار، حامد. (1391). نوربخشیه. ترجمۀ محمودرضا اسفندیار و جمشید جلالی شیجانی. اطلاعات حکمت و معرفت، 7(4)، 54-56.

جلالی شیجانی، جمشید. (1390). تأثیر آراء ابن‌عربی بر تفکر عرفانی سیدمحمد نوربخش. ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی، 7(23)، 30-50. 20.1001.1.20084420.1390.7.23.2.2: dor

جلالی شیجانی، جمشید. (1394). خاتم الاولیا از دیدگاه ابن عربی و سید محمّد نوربخش. پژوهشنامه ادیان، 8(16)،1-31. 20.1001.1.20080476.1394.8.2.1.8: dor

حاجیان‌پور، حمید، حکیمی‌پور، اکبر. (1391). کارکردهای اجتماعی طریقت نوربخشیه از آغاز تا عصر صفوی. پژوهش‌نامه تاریخ اجتماعی و اقتصادی، 1(1)، 25-46.

رحیم‌پور، فروغ السادات، شکری، محمود. (1396). مراتب جسم انسان از نگاه صدرالمتالهین، قبسات، 22(83)، 211- 194.

مولوی، محمد شفیع. (1372). نوربخشیان. ترجمة سید محمد مهدی، معارف، 9(3)، 77-108.

Books

Anoushe, Hassan (1997) Dictionary of Persian literature: a selection of terms, themes and subjects of Persian literature, Dictionary of Persian literature (2), Tehran: Ministry of Culture and Islamic Guidance, Printing and Publishing Organization.

Atar Neishabouri, Mohammad Bin Ibrahim (1999) Al-Tir Logic, by Sadegh Goharin, Tehran: Scientific and Cultural Publications.

Attar Neishabouri, Mohammad bin Ibrahim (2015) Attar Neishabouri's Diwan, by Parvin Qaemi, Tehran: Peyman Publishing House.

Bahar, Mohammad Taqi (2013) Stylistics, Volume 3, Tehran: Amirkabir Publications.

Draiti, Mustafa (2013) Catalog of Iranian Manuscripts (DANA), Volumes 7 and 3, Tehran: Documents and Library Organization of the Islamic Republic of Iran.

Draiti, Mustafa (2013) Indexes of Iranian Manuscripts (Fankha), Volumes 36 and 30, Tehran: Document and Library Organization of the Islamic Republic of Iran.

Halabi, Ali Asghar (1998) Fundamentals of Mysticism and The Mystical World, Tehran: Asatir Publications.

Halabi, Ali Asghar (2007) History of Philosophy in Iran and the Islamic World, Tehran: Asatir.

Homayi, Jalaluddin (2009) Rhetoric Techniques and Literary Industries, Tehran: Ahura Publications.

Karbon, Henry (2015) Creative Imagination in the Mysticism of Ibn Arabi, translated by Inshallah Rahmati, Tehran: Jami.

Khatibi, Hossein (1987) The Art of Prose in Persian Literature, Tehran: Zovar Publications.

Khazaeli, Mohammad (2000) Description of Saadi’s Bostan, Tehran: Fakhr Razi Publications.

Mile Heravi, Najib (1990) Criticism and Correction of Texts, Mashhad: Astan Quds Razavi Islamic Research Foundation.

Musharraf, Maryam (2010) Essays in Iranian Educational Literature, Tehran: Sokhon Publications.

Nasfi, Azizuddin (2011) A Collection of Letters Known as Kitab al-Insan al-Kamal, edited and introduced by Marijan Moleh, Tehran: Tahori Publications.

Nourbakhsh Khorasani, Seyyed Mohammad, Fawaid, manuscript number 8/3939, Islamic Council Library.

Nourbakhsh Khorasani, Seyyed Mohammad, Marajieh, manuscript number 15/10197, Library of the Islamic Council.

Nourbakhsh Khorasani, Seyyed Mohammad, Marajieh, manuscript number 547/19, Library of the Islamic Council.

Nourbakhsh Khorasani, Seyyed Mohammad, Talvihat, manuscript number 7/3939, Islamic Council Library.

Safa, Zabihullah (2004) History of Literature in Iran, Tehran: Ferdous Publications.

Sedghianlou, Jafar (1972) Research on the Status and Works of Seyyed Mohammad Nurbakhshi Owaisi, No place: No publisher.

Shamisa, Siros (2000) Prose stylistics, Tehran: Mitra Publications.

Shaygan, Dariush (2008) Henry Carbone: Horizons of Spiritual Thought in Iranian Islam, Trans. Baqir Parham, Tehran: Farzan Rooz Publishing and Research.

Shibi, Kamel Mustafa (2016) Shiism and Sufism until the beginning of the twelfth century, Trans. Alireza Zakavati Qaragozlu, Tehran: Amir Kabir Publications.

Shushtri, Nurullah (2012) Majlis al-Mu'minin, edited by Ibrahim Arabpour and others, Mashhad: Islamic Research Foundation.

Articles

Elgar, H. (2011). Illuminations.Trans. Mahmoudreza Esfandiar and Jamshid Jalali Shijani. Information on Wisdom and Knowledge, 7(4), 54-56.

Hajian Pour, H., Hakimi Pour, A. (2012). Social Functions Nurbakhshieh Path from Start to Safavid. Pažuheš-Nâme-ye Târix-e Ejtemâ’i va Eqtesâdi (Socio Economic History Studies), 1(1), 25-46.

Jalali Sheyjani, J. (2015). The Seal of Sainthood from the Points of View of Ibn cArabÊ and Siyyid MuÈammad Nårbaksh. Journal of Religious Studies, 8(16), 1-31. dor:20.1001.1.20080476.1394.8.2.1.8.

Jalali Shijani, J. (2011). The Influence of Ibn Arabī’s Thoughts on Seyyed Mohammad Noorbakhsh. Mytho-Mystic Literature, 7(23), 30-50. dor: 20.1001.1.200 84420.1390.7.23.2.2.

Molavi, Mohammad Shafi. (1993). Nurbakhshian Trans. Seyyed Mohammad Mahdi, Ma'arif, 9(3), 77-108.

Rahimpour, F, Shokri, M. (2017). The Levels of the Human Body from the perspective of Sadrul Matalhin, Qabasat, 22(83), 211-194.