بررسی پیوند معنایی در چند غزل از حافظ با تکیه بر نظریّۀ ساختارگرایی

الموضوعات :

امینه معرفتی ¹ , سعید فرزانه فرد ² , حسین نوین ³

1 - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد سراب، دانشگاه آزاد اسلامی، سراب، ایران.
2 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد سراب، دانشگاه آزاد اسلامی، سراب، ایران.
3 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه محقق اردبیلی، تبریز، ایران.

تاريخ الإرسال : 21 الأربعاء , ذو الحجة, 1443 تاريخ التأكيد : 04 الأربعاء , صفر, 1444 تاريخ الإصدار : 04 الخميس , ذو الحجة, 1444

الکلمات المفتاحية: حافظ, انسجام معنایی, ساختار, پیوند معنایی, غزل,

ملخص المقالة :

از مسائلی که دربارۀ شعر حافظ همیشه مطرح و چالش برانگیز بوده، موضوع پیوند معنایی در بین ابیاتِ غزل های حافظ بوده است. برخی از موافقان وجود انسجام و پیوند معنایی در ساختار غزل های حافظ، باور دارند که ابیات غزلیّات حافظ، شاید در نگاه نخست، گسسته به نظر آید؛ ولی دارای انسجام و هستۀ مرکزی است که سایر ابیات یک غزل، با آن ارتباط معنایی دارند. در مقابل آن ها، برخی هم معتقدند که ابیات در یک غزل، مستقل از هم هستند و هر بیتی معنا و تفسیری مستقل دارد، بنابراین، جستار حاضر با استفاده از روش تحلیل- توصیفی و استفاده از منابع کتابخانه ای پیوند معـنایی در پنج غـزل حافـظ را ـ کـه به صورت تصادفی انتخاب شده اندـ مطالعه کرده است؛ بر اساس این، غزلیات، به طور تصادفی انتخاب شده و مطابق با نظریه ساختارگرایی مورد تحلیل قرار گرفته است. حاصل پژوهش نشان داد که غزلیّات حافظ انسجام معنایی دارند و این انسجام و پیوند، اغلب از طریق وجود هستۀ مرکزی در شعر، داشتن تناسب معنایی و مضمون مشترک در تمامی ابیات یک غزل و همچینین مردّف بودن غزل ها و تکرار واژگان در شعر صورت گرفته است.

المصادر:

کتاب‌ها

قرآن کریم (1384) ترجمۀ مهدی الهی قمشه‌ای، قم: سازمان تبلیغات اسلامی.

اخلاقی، اکبر ( 1376) تحلیل ساختاری منطق‌الطیر عطّار، اصفهان: نشر فردا.

استعلامی، محمد (1388) درس حافظ، تهران: سخن.

اسلامی ندوش، محمدعلی (1374) ماجرای پایان‌ناپذیر حافظ، تهران: انتشارات یزدان.

انوری، حسن (1376) صدای سخن عشق (گزیدۀ غزل‌های حافظ)، تهران: سخن.

براهنی، رضا (1380) طلا در مس، تهران: انتشارات زریاب.

پورنامداریان، تقی (1380) در سایۀ آفتاب، شعرفارسی و ساخت‌شکنی در شعر مولوی، تهران: انتشارات سخن.

پورنامداریان، تقی (1384) گمشدۀ لب دریا، تهران: سخن.

پورنامداریان، تقی (1388) در سایۀ آفتاب، تهران: سخن.

حافظ، شمس‌الدین محمد (1371) دیوان حافظ، به تصحیح علامه قزوینی و قاسم غنی، به کوشش عبدالکریم جربزه‌دار، تهران: اساطیر.

خواندمیر، غیاث‌الدین (1353) حبیب‌السیر، به تصحیح محمد دبیرسیاقی، تهران: کتاب‌فروشی خیام.

رازی، نجم‌الدین (1384) مرصادالعباد، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

ریاحی، محمدامین (1374) گلگشت در شعر و اندیشۀ حافظ، تهران: انتشارات علمی.

شفیعی کدکنی، محمدرضا (1380) ادوار شعر فارسی از مشروطیت تا سقوط سلطنت، تهران: انتشارات سخن.

شمیسا، سیروس (1376) سیر غزل در شعر فارسی، تهران: انتشارات فردوسی.

علوی مقدّم، مهیار (1381) نظریه‌های نقد ادبی معاصر (صورت‌گرایی و ساختارگرایی)، تهران: سمت.

لاهیجی، شمس‌الدین محمد (1381) مفاتیح‌الاعجاز فی شرح گلشن‌راز، به تصحیح محمدرضا برزگر خالقی و عفّت کرباسی، تهران: انتشارات زوّار.

مجتبّی، مهدی (1379) زلف عالم آرا، تهران: نشر جوانۀ رشد. مرتضوی، منوچهر (1370) مکتب حافظ (مقدمه‌ای بر حافظ‌شناسی)، تهران: مرکز.

همایی، جلال‌الدین (1367) مولوی‌نامه (مولوی چه می‌گوید)، تهران: آگاه.

یثربی، یحیی (1385) آب طربناک تحلیل موضوعی دیوان حافظ، تهران: نشر علم.

مقالات

باباشاهی کوهانستانی، فاطمه، فاضلی، مهبود، فقیه ملک مرزبان، نسرین. (1400). بررسی انسجام معنایی در غزل مظهر همدانی و مقایسه آن با غزل سعدی. مطالعات زبانی و بلاغی، 12(23)، 37-66. doi: 10.22075/jlrs.2020.18910.1588.

عزیزی‌هابیل، مجید، نوری، علی، حیدری، علی، زهره‌وند، سعید. (1398). بررسی شگردهای حافظ در چندمعنایی کردن متن. متن پژوهی ادبی، 23(79)، 30-7. doi: 10.22054/ltr.2017.9 928.1361.

Books

Holy Quran (2005) Trans. Mahdi Elahi Qomshai, Qom: Islamic Propaganda Organization.

Akhlik, Akbar (1997) Structural Analysis of Attar's Logic, Isfahan: Farda Publishing House.

Istilami, Mohammad (2009) Lessons of Hafez, Tehran: Sokhn.

Eslami Nadosh, Mohammad Ali (1995) The Endless Story of Hafez, Tehran: Yazdan Publications.

Anuri, Hassan (1997) The Voice of Sokhn Eshgh (a selection of Hafez's ghazals), Tehran: Sokhn.

Brahni, Reza (2001) Gold in Copper, Tehran: Zariab Publications.

Pournamdarian, Taghi (2010) In the Shade of the Sun, Persian Poetry and Deconstruction in Molavi's Poetry, Tehran: Sokhn Publications.

Pournamdarian, Taghi (2004) Lost on the Shore of the Sea, Tehran: Sokhn.

Pournamdarian, Taghi (2008) In the Shadow of the Sun, Tehran: Sokhn.

Hafez, Shams-al-Din Mohammad (1992) Diwan Hafez, edited by Allameh Qazvini and Qasim Ghani, with the effort of Abdul Karim Jarbazadar, Tehran: Asatir.

Khandamir, Ghiyathuddin (1974) Habib Al-Sir, corrected by Mohammad Debirsiaghi, Tehran: Khayyam bookstore.

Razi, Najmuddin (2005) Mursad al-Abad, Tehran: Scientific and Cultural Publications.

Riahi, Mohammad Amin (1995) Golgosht in Hafez's Poetry and Thought, Tehran: Scientific Publications.

Shafi'i Kadkani, Mohammad Reza (2010) Periods of Persian Poetry from Constitutionalism to the Fall of the Sultanate, Tehran: Sokhn Publications.

Shamisa, Siros (1997) A Survey of Ghazal (Sonnet) in Persian poetry, Tehran: Ferdowsi Publications.

Alavi Moghaddam, Mehyar (2011) Theories of Contemporary Literary Criticism (Formatism and Structuralism), Tehran: Samt.

Lahiji, Shams-al-Din Mohammad (2002) Mufatih-al-Ijaz fi Sharh Golshan-Raz, edited by Mohammad Reza Barzegar Khaleghi and Efat Karbasi, Tehran: Zovar Publications.

Mojtabi, Mehdi (2000) Zolf Alam Ara, Tehran: Javane Rushd Publication.

Mortazavi, Manouchehr (1991) School of Hafez (an introduction to Hafezology), Tehran: Center.

Homayi, Jalaluddin (1988) Maulvinameh (What Maulvi Says), Tehran: Aghaz.

Yatharbi, Yahya (2006) Ab Tarbanak:, a Thematic Analysis of Diwan Hafez, Tehran: Neshar Alam.

Articles

Azizi Habil, M., Noori, A., Heydari, A., Zohreh Vand, S. (2019). Study of Hafez's Techniques in Making of Polysemy Text. Literary Text Research, 23(79), 30-7. doi: 10.22054/ltr.2017.9928.1361.

Babashahi Kuhanestany, F., Fazeli, M., Faghih Malekmrzban, N. (2021). The Study Of Semantic Coherence In Mazhar Hamedani's Gazal And its Comparison to Sa'adi's Gazal. Linguistic and Rhetorical Studies, 12(23), 37-66. doi: 10.22075/jlrs.2020.18910.1588.