بررسی گونه شناسی پیمان و بازنمایی کارکردهای آن در خمسۀ نظامی گنجوی

الموضوعات :

سمانه وطن دوست ¹ (دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران.)
حسن بساک ² (دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.)
رضا اشرف زاده ³ (استاد گروه زبان و ادبیات فارسی،واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران.)

تاريخ الإرسال : 21 الأربعاء , جمادى الثانية, 1442 تاريخ التأكيد : 13 الأربعاء , ذو القعدة, 1442 تاريخ الإصدار : 04 الخميس , ذو الحجة, 1444

الکلمات المفتاحية: نظامی گنجوی, پیمان, سوگند, انواع و کارکردها, خمسه,

ملخص المقالة :

خمسۀ نظامی گنجوی شامل مجموعه های متنوعی در انواع ادب غنایی، عرفانی، اخلاقی و ... است. شاعر در هر یک از منظومه ها به فراخور درک و بینش مخاطب به مسائلی پرداخته و بخشی از باورها و آیین های جامعۀ بشری به ویژه ایرانیان را شرح داده است. یکی از این آداب، عقد پیمان و سوگند یاد کردن ضمن آن است که در ساختار فکری نظامی، گاهی جنبه ای دووجهی دارد و گاهی در سطح روساخت متوقف می شود. در پژوهش حاضر با استناد به منابع کتابخانه ا ی و روش توصیفی- تحلیلی، انواع پیمان و کارکردهای آن در خمسۀ نظامی کاویده و بررسی شده است. نتایج تحقیق نشان می دهد که در یک نگاه کلی، پیمان ها به دو دستۀ مکتوب و غیرمکتوب تقسیم می شوند. نوع مکتوب آن، شامل پیمان های سیاسی- امنیتی و پیوند زناشویی است. نوع غیرمکتوب زیرشاخه هایی دارد که عبارت است از: پیمان های اخلاقی (رعایت آزرم و وفاداری)، شهریاری، انگیزشی، همکاری، صلح و انقیاد، زینهارخواهی، الهی، رازگویی و وفاداری به شاه. تنوعی که در این دسته بندی وجود دارد، تأیید می کند که پیمان در خمسۀ نظامی، صرفاً امری اجتماعی نیست و مقوله های شناحتی و معرفتی، اخلاقی و تعلیمی، سیاسی و امنیتی، دینی و اعتقادی و ... با آن ارتباط دارد.

المصادر:

کتاب‌ها

آموزگار، ژاله (1390) زبان، فرهنگ و اسطوره، تهران: معین.

اعتمادمقدم، علیقلی (1352) پادشاهی و پادشاهان از دید ایرانیان بر بنیاد شاهنامۀ فردوسی، تهران: ادارۀ فرهنگ عامه و وزارت فرهنگ و هنر.

انوری، حسن (1381) فرهنگ بزرگ سخن، تهران: سخن.

دهخدا، علی‌اکبر (1377) لغت‌نامه، تهران: دانشگاه تهران.

رضی، هاشم (1381) آیین مهر، تهران: بهجت.

کیانی، حسین (1371) سوگند در ادب فارسی، تهران: دانشگاه تهران.

نظامی، یوسف بن الیاس (1314) لیلی و مجنون، به کوشش حسن وحیددستگردی، تهران: ارمغان.

نظامی، یوسف بن الیاس (1315) هفت‌پیکر، به کوشش حسن وحیددستگردی، تهران: ارمغان.

نظامی، یوسف بن الیاس (1316) شرف‌نامه، به کوشش حسن وحیددستگردی، تهران: ارمغان.

نظامی، یوسف بن الیاس (1320) مخزن‌الاسرار، به کوشش حسن وحیددستگردی، تهران: ارمغان.

نظامی، یوسف بن الیاس (1378) خسرو و شیرین، به کوشش سعید حمیدیان، تهران: قطره.

نظامی، یوسف بن الیاس (1388) اقبال‌نامه، به کوشش سعید حمیدیان، تهران: قطره.

هینلز، جان (1385) شناخت اساطیر ایران، ترجمۀ ژاله آموزگار و احمد تفضلی، تهران: چشمه و آویشن.

مقالات

آموزگار، ژاله. (1379). پیمان. بخارا، (13و14)، 17-8.

جلالی، حسین. (1396). پژواک ستایش راستی‌گفتار و نکوهش دروغ در نامۀ باستان و متون اوستایی و پهلوی. زبان و ادبیات فارسی، 13(11)، 120-138.

حسام‌پور، سعید، دهقانی، ناهید. (1387). بررسی ‌تحلیلی گونه‌های ‌پیمان و سوگند در شاهنامۀ ‌فردوسی. پژوهشنامه ادب غنایی، 6(11)، 37-66. doi: 10.22111/jllr.2008.919.

دشتی، نصرالله، رضائی، مهدی. (1398). بررسی ساختار پیمان‌ها در آثار حماسی و پیوند آن با باورهای اسطوره‌ای و دینی. پژوهشنامه ادب حماسی (فرهنگ و ادب سابق)، 15(1)، 119-147. 20.1001.1.23225793.1398.15.1.5.2 .: dor

رحیمی، سید مهدی، پناهی، نعمت‌الله. (1386). پیمان و پیمان‌داری در شاهنامۀ فردوسی. نامۀ پارسی، 12(1و2)، 73-57.

عریان، سعید. (1378). آفرین پیمان پهلوان یا پیمان کد خدایی. متن پژوهی ادبی، 4(9.10)، 49-60. doi: 10.22054/ltr.2000.6205.

نوید بازرگان، محمد، خادم ازغدی، مریم. (1392). «اخلاق زناشویی» در شاهنامه فردوسی و بررسی ریشه‌های آن در متون کهن. تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، 5(18)، 131-145.

Books

Amoozgar, Jaleh (2011) Language, Culture and Myth, Tehran: Moein.

Anvari, Hassan (2002) Farhang Bozorg Sokhan, Tehran: Sokhan.

Dehkhoda, AliAkbar (1998) Dictionary, Tehran: University of Tehran.

Etemad Moghaddam, Aligholi (1973) Kingdom and Kings from the Iranian Point of View Based on Ferdowsi Shahnameh, Tehran: Department of Public Culture and Ministry of Culture and Arts.

Hinels, John (2006) Understanding Iranian Mythology, Trans. Jaleh Amoozgar and Ahmad Tafazoli, Tehran: Cheshmeh va Avishan.

Kiani, Hossein (1992) Oath in Persian Literature, Tehran: University of Tehran.

Nezami, Yousef Ibn Elias (1935) Leily and Majnoon, by Hassan Vahid Dastgerdi, Tehran: Armaghan.

Nezami, Yousef Ibn Elias (1936) Haft Peykar, by Hassan Vahid Dastgerdi, Tehran: Armaghan.

Nezami, Yousef Ibn Elias (1937) SharafNameh, by Hassan Vahid Dastgerdi, Tehran: Armaghan.

Nezami, Yousef Ibn Elias (1941) Makhzan al asrar, by Hassan Vahid Dastgerdi, Tehran: Armaghan.

Nezami, Yousef Ibn Elias (1999) Khosrow and Shirin, by Saeed Hamidian, Tehran: Qatreh.

Nezami, Yousef Ibn Elias (2009) IqbalNameh, by Saeed Hamidian, Tehran: Qatreh.

Razi, Hashem (2002) Religion of Mehr, Tehran: Behjat.

Articles

Amoozgar, J. (2000). Peyman. Bukhara, (13 and 14), 8-17.

Dashti, N.A., Rezaei, M. (2019). The Structure of the Promises in the Epics. The Journal of Epicliterature, 15(1), 119-147. dor: 20.1001.1.23225793.1398.15.1.5.2.

Hesampour, S., Dehghani, N. (2008). Analytical Study of Different Vows and Pledges in Shahnama-e- Firdousi. Lyrical Literature Researches, 6(11), 37-66. doi: 10.22111/jllr.2008.919.

Jalali, H. (2016). Echoes of the Culture of Covenant and Contract in Shahnameh and Avesta and Pahlavi Texts. Persian Language and Literature, 13(11), 120-138.

Navid Bazargan, M., Khadem Azghadi, M. (2014). Ethics of a Married Life in Ferdowsi’s Shahnameh and Investigating its Roots in Ancient Texts. Interpretation and Analysis of Persian Language and Literature Texts (Dehkhoda), 5(18), 131-145.

Oryan, S. (2000). Champion Treaty or The Treaty of Village master. Literary Text Research, 4(9.10), 49-60. doi: 10.22054/ltr.2000.6205.

Rahimi, S.M., Panahi, N. (2007). Contract and Loyalty to Covenant in Ferdowsi Shahnameh. Persian Letter, 12(1 and 2), 57-73.