جایگاه تاج و کلاه در نمادپردازی متون عرفانی

الموضوعات :

بهزاد بهمنی مطلق ¹ , علی اکبر افراسیاب پور ²

1 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی، تهران، ایران.
2 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی، تهران، ایران.

تاريخ الإرسال : 19 السبت , رجب, 1441 تاريخ التأكيد : 27 الثلاثاء , محرم, 1442 تاريخ الإصدار : 28 الخميس , جمادى الأولى, 1444

الکلمات المفتاحية: رنگ ها و نورهای نمادی, عرفان و تصوف اسلامی, سرپوش, نمادپردازی,

ملخص المقالة :

نمادها و سمبل ها بخشی از زبان عرفانی و جایگاه ظهور حقایق اشراقی و باطنی هستند که در گذر زمان و پهنۀ مکان، تغییر یافته اند و مطالعۀ آنها برای شناخت صحیح عرفان ضروری است. سرپوش های عارفان و صوفیان در اشکال و رنگ های مختلف، نمونۀ کاملی از این نمادپردازی های عارفانه بوده اند، آن ها را تاج فقر نامیده اند و در رنگ سفید تقدس و صفا، در رنگ سیاه استهلاک در فقر، در رنگ سرخ قدرت و شهادت و در رنگ ارزق، امتزاج احوال را می دیده اند. در کلاه های ترک دار، هر ترک را نشانه ترک یکی از رذائل و طلب یکی از فضایل می دانسته اند. عرفا و صوفیه غالباً ساده ترین سرپوش ها را که بیشتر از نمد، پشم یا کرباس تهیه می شده برای نشان دادن بی اعتنایی خود به دنیا و پشت پا زدن به زرق و برق مادی استفاده می کرده اند. در این پژوهش که از نوع کتابخانه ای است به روش توصیفی – تحلیلی و با استناد به منابع دست اول و متون معتبر عرفانی به تفسیر و تحلیل داده ها پرداخته شده است.

المصادر:

کتاب‌ها

ابن ابی جمهور، شیخ محمد (1403ه) عوالی اللئالی، بغداد: سید الشهداء.

ابن اثیر، عزالدین ابوالحسن (1965م) الکامل فی التاریخ، بیروت: دارصادر.

ابن بطوطه (1370) سفرنامه، ترجمۀ محمدعلی موحد، تهران: آگاه.

آشتیانی، جلال‌الدین (1373) عرفان، تهران: شرکت سهامی انتشار.

باخرزی، ابوالمفاخر یحیی (1383) اورادالاحباب و خصوص الآداب، به کوشش ایرج افشار، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

بارت، رولان (1375) اسطورۀ امروز، ترجمه شیرین دخت دقیقیان، تهران: نشر مرکز.

چیت‌ساز، محمدرضا (1379) تاریخ پوشاک ایرانیان، از ابتدای اسلام تا حمله مغول، تهران: سمت.

حسینی استرآبادی، میر حسین بن مرتضی (1364) تاریخ سلطانی، به کوشش حسین اشراقی، تهران: علمی.

دلاشو، لوفر (1364) زبان رمزی افسانه‌ها، ترجمۀ جلال ستاری، تهران: توس.

دن گارسیا، فیگو تروآ (1363) سفرنامه، ترجمۀ غلامرضا سمیعی، تهران: نشر نو.

دینوری، ابوحنیفه احمد بن داود (1386) اخبار الطوال، ترجمۀ محمود دامغانی، تهران: نی.

ستاری، جلال (1372) مدخلی بر رمز شناس عرفانی، تهران: مرکز.

سجادی، سید علی محمد (1384) خرقه و خرقه پوشی (جامه زهد)، تهران: علمی و فرهنگی.

سهروردی، شیخ شهاب الدین عمر (1364) عوارف‌المعاف، ترجمۀ عبدالمؤمن اصفهانی، به اهتمام قاسم انصاری، تهران: علمی و فرهنگی.

سیوطی، عبدالرحمان بن ابی بکر (1967) حسن المعاضره فی تاریخ مصر و القاهره، قاهره: چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم.

شاردن، جان (1336) سفرنامه، ترجمۀ محمد عباسی، تهران: امیر کبیر.

شاملو، ولی قلی بن داود قلی (1371) قصص الخاقانی، تصحیح سید حسین سادات ناصری، تهران: وزارت فرهنگ.

طاهری، ابوالقاسم (1382) تاریخ سیاسی و اجتماعی ایران، تهران: علمی و فرهنگی.

طبری، محمد بن جریر (1391) تاریخ الرسل و الملوک، لکمنو: نولکشور.

طبسی، محمد (1368) اصطلاحات الصوفیه، مجموعه رسائل عرفانی، به کوشش ایرج افشار و محمد تقی دانش پژوه، تهران: خانقاه نعمت اللهی.

العبادی، قطب الدین ابوالمظفر منصور (1347) التصفیه فی احوال المتصوفه (صوفی‌نامه)، تصحیح غلامحسین یوسفی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.

عطار، فرید الدین (1376) دیوان شعر، به اهتمام تقی تفضلی، تهران: علمی و فرهنگی.

عطار، فرید الدین (1387) منطق‌الطیر، تصحیح سید صادق گوهرین، تهران: نشر کتاب.

فتوحی، محمود (1385) بلاغت تصویر، تهران: سخن.

فریزر، جیمز جورج، (1384) شاخۀ زرین، ترجمه کاظم فیروزمند، تهران: آگاه.

فلسفی، نصرالله (1347) زندگانی شاه عباس اول، تهران: دانشگاه تهران.

قاری یزدی، مولانا نظام الدین محمود (1303) دیوان البسه، قسطنطنیه: مطبعه ابوالضیاء.

کاشانی، عزالدین محمود بن علی(1367) مصباح الهدایه و مفتاح الکفایه، تصحیح جلال الدین همایی، تهران: هما.

کاشفی سبزواری، مولانا حسین واعظ (1362) فتوت‌نامه سلطانی، به اهتمام محمد جعفر محجوب، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.

کیانی، محسن (1369) تاریخ خانقاه در ایران، تهران: طهوری.

گری، جان (1378) اساطیر خاور نزدیک، ترجمۀ محمد حسین باجلان فرخی، تهران: اساطیر.

گودرزی، حسین (1384) جامعه‌شناسی هویت در ایران، تهران: مؤسسه مطالعات ملی.

گولپینارلی، عبدالباقی (1363) مولانا جلال‌الدین، ترجمۀ توفیق سبحانی، تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

متین، پیمان (1382) پوشاک ایرانیان، تهران: دفتر پژوهش های فرهنگی.

محمد بن منور، ابی سعد (1356) اسرارالتوحید فی مقامات شیخ ابو سعید ابوالخیر، تهران: طهوری.

نجم الدین رازی، عبدالله (1369) مرصادالعباد من المبدا الی المعاد، تصحیح محمد امین ریاحی، تهران: سنایی.

نجم رازی، عبدالله بن محمد (1345) مرصادالعباد، به اهتمام محمد امین ریاحی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

نجم کبری، ابوعبدالله احمد (1390) آداب الصوفیه و السایر الحایر، به اهتمام مسعود قاسمی، تهران: طهوری.

نعمت الله ولی، سید نورالدین (1392) مجمع الرسائل، تصحیح علی محمد صابری، تهران: علم.

واقدی، محمد بن عمر (1388) مغازی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

وامبری، آرمین (1381) زندگی و سفرهای وامبری، ترجمۀ محمد حسین آریا، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

ویدن گرن، گِئو (1392) پژوهشی در خرقه درویشان و دلق صوفیان، ترجمۀ بهار مختاریان، تهران: آگاه.

هجویری، علی بن عثمان (1383) کشف المحجوب، تصحیح محمود عابدی، تهران: سروش.

هدایت، رضا قلی خان (1385) تذکره ریاض العارفین، تصحیح ابوالقاسم رادفر، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی.

یوسف جمالی، محمد کریم (1385) تاریخ تحولات ایران عصر صفوی، اصفهان: دانشگاه آزاد اسلامی نجف آباد.

یوسفی، غلامحسین (1383) واژه‌نامۀ تاریخی پوشاک ایران، ترجمۀ پیمان متین، تهران: امیر کبیر.

مقالات

حسینی، سجاد. (1396). سیر تطور معنایی واژۀ قزلباش. مجلۀ مطالعات تاریخ اسلام، 9(32)، 73-101. .dor:20.1001.1.22286713.1396.9.32.2.5 .

شریعت‌زاده، علی اصغر. (1369). پوشاک بارزترین نشانه فرهنگی. مجلۀ میراث فرهنگی، 1(1)، 17- 29.

صفا، ذبیح الله. (1315). تاریخ تعلیم و تربیت در ایران. مجلۀ مهر، (9)،861-861.

نوایی، عبدالحسین. (1352). رازی در دل تاریخ. مجلۀ گوهر، (6)، 465 – 465.

Books

Al-Abadi, Qutb al-Din Abul Muzafar Mansour (1968) Al-Tsafiyah fi Ahwaal al-Musufah (Sufi Name), corrected by Gholam Hossein Yousefi, Tehran: Farhang Iran Foundation.

Ashtiani, Jalaluddin (1994) Mysticism, Tehran: Sohami Publications.

Attar, Farid al-Din (1997) Diwan poetry, by Taghi Tafzali, Tehran: Scientific and Cultural.

Attar, Fariduddin (2008) Al-Tayr logic, revised by Seyyed Sadegh Goharin, Tehran: Eshar Kitab.

Bakherzai, Abul Al-Makher Yahya (2013) Urad al-Ahbab and Khas al-Adab, by Iraj Afshar, Tehran: University of Tehran Press.

Barrett, Rolan (1996) The myth of today, translated by Shirin Dekht Dakhiyan, Tehran: Nahr-e-Karzan.

Chardon, John (1957) travel book, translated by Mohammad Abbasi, Tehran: Amir Kabir.

Chitsaz, Mohammadreza (2000) History of Iranian clothing, from the beginning of Islam to the Mongol invasion, Tehran: Samt.

Dan Garcia, Figo Troya (1984) travel book, translated by Gholamreza Samiei, Tehran: New Publishing.

Delasho, Lofer (1985) The Coded Language of Legends, translated by Jalal Sattari, Tehran: Tos.

Dinouri, Abu Hanifa Ahmad Bin Dawood (2007) Akhbar al-Tawwal, translated by Mahmoud Damghani, Tehran: Ni.

Falsafi, Nasrullah (1968) The Life of Shah Abbas I, Tehran: University of Tehran.

Fatuhi, Mahmoud (2006) Image Rhetoric, Tehran: Sokhn.

Frazer, James George, (2004) The Golden Branch, translated by Kazem Firouzmand, Tehran: Aghaz.

Gray, John (1999) Mythology of the Near East, translated by Mohammad Hossein Bajlan Farrokhi, Tehran: Asatir.

Gudarzi, Hossein (2004) Sociology of Identity in Iran, Tehran: Institute of National Studies.

Gulpinarli, Abdul Baqi (1984) Maulana Jalaluddin, translated by Tawfiq Sobhani, Tehran: Institute of Cultural Studies and Research.

Hajwiri, Ali bin Othman (2013) Kashf al-Mahjoob, edited by Mahmoud Abedi, Tehran: Soroush.

Hedayat, Reza Qoli Khan (2006) Riaz Al-Arifin's Tadzkire, edited by Abolqasem Radfar, Tehran: Research Institute of Human Sciences.

Hosseini Estrabadi, Mir Hossein bin Mortaza (1985) Tarikh Sultani, by the efforts of Hossein Eshraghi, Tehran: Scientific.

Ibn Abi Jumhur, Sheikh Muhammad (1982) Awali Al-Leali, Baghdad: Seyyed al-Shahada.

Ibn Athir, Izz al-Din Abul Hasan (1965) al-Kamal fi al-Tarikh, Beirut: Darsader.

Ibn Battuta (1991) travel book, translated by Mohammad Ali Mohad, Tehran: Aghaz.

Kashani, Ezzeddin Mahmoud bin Ali (1988) Misbah al-Hadaye and Miftah al-Kafayeh, corrected by Jalaluddin Homaei, Tehran: Homa.

Kashfi Sabzevari, Maulana Hossein Vaez (1983) Soltani's fatut-nameh, by Mohammad Jafar Mahjoub, Tehran: Farhang Iran Foundation.

Kiani, Mohsen (1990) History of Khanqah in Iran, Tehran: Tahuri.

Mateen, Peyman (2012) Iranian Clothing, Tehran: Cultural Research Office.

Mohammad bin Manour, Abi Saad (1977) Asrar al-Tawheed in the authority of Sheikh Abu Saeed Abul Khair, Tehran: Tahuri.

Najm al-Din Razi, Abdullah (1990) Mursada al-Abad Man al-Mubada to al-Maad, revised by Mohammad Amin Riahi, Tehran: Sanai.

Najm Kobari, Abu Abdallah Ahmad (2013) Sufi ethics and al-Sayer al-Hayir, under the care of Masoud Ghasemi, Tehran: Tahori.

Najm Razi, Abdullah bin Mohammad (1966) Mursad al-Abad, under the care of Mohammad Amin Riahi, Tehran: Scientific and Cultural Publications.

Nematullah Wali, Seyyed Nooruddin (2012) Majam al-Rashah, edited by Ali Mohammad Saberi, Tehran: Alam.

Qari Yazdi, Maulana Nizam al-Din Mahmud (1924) Diwan al-Basa, Constantinople: Abul Diya Publishing House.

Sajjadi, Seyyed Ali Mohammad (2004) Kharkeh and Kharkeh Poshi (Ascetic Garment), Tehran: Scientific and Cultural.

Sattari, Jalal (1993) An entry on the mystical mystic, Tehran: Center.

Shamlou, Wali Qoli bin Daud Qoli (1992) Al-Khaqani stories, edited by Seyyed Hossein Sadat Naseri, Tehran: Ministry of Culture.

Siyuti, Abd al-Rahman bin Abi Bakr (1967) Hasan al-Maadarah in the history of Egypt and Cairo, Cairo: Muhammad Abolfazl Ebrahim Press.

Suhravardi, Sheikh Shahabuddin Omar (1985) Awaraf al-Maaf, translated by Abdulmomen Esfahani, by Qasim Ansari, Tehran: Scientific and Cultural.

Tabari, Muhammad bin Jarir (2012) Tarikh Al-Rasl and Al-Muluk, Lakmenu: Nulkashor.

Tabasi, Mohammad (1989) The terms of Sufism, a collection of mystic letters, by Iraj Afshar and Mohammad Taghi, scholar, Tehran: Khanqah Nematullahi.

Taheri, Abolqasem (2003) Political and Social History of Iran, Tehran: Scientific and Cultural.

Vambery, Armin (2011) Vambery's life and travels, translated by Mohammad Hossein Arya, Tehran: Scientific and Cultural Publications.

Waqadi, Mohammad bin Omar (2008) Moghazi, Tehran: University Publishing Center.

Wieden Gren, Geo (2012) A research on the Dervish robes and Sufis' cloaks, translated by Bahar Mokhtarian, Tehran: Aghaz.

Yousefi, Gholamhossein (2013) Historical dictionary of Iranian clothing, translated by Peyman Matin, Tehran: Amir Kabir.

Yusuf Jamali, Mohammad Karim (2006) History of Iran's Developments in the Safavid Era, Isfahan: Islamic Azad University of Najaf Abad.

Articles

Hosseini, Sajjad. (2016). The course of the semantic evolution of the word Qazlbash. Journal of Islamic History Studies, 9(32), 73-101. dor:20.1001.1.2228 6713.1396.9.32.2.5.

Navaei, Abdul Hossein. (1973). A secret in the heart of history. Gohar Magazine, (6), 465-465.

Safa, Zabihullah. (1936). History of education in Iran. Mehr magazine, (9), 861-861.

Shariatzadeh, Ali Asghar. (1990). Clothing is the most obvious cultural sign. Cultural Heritage Magazine, 1(1), 17-29.