بررسی گفتار قالبی کنایه و کارکردهای آن‌ در چرند و پرند دهخدا

الموضوعات :

سعیده بیرجندی ¹ (دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران.)
رضا شجری ² (دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران.)
علیرضا فولادی ³ (دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران.)
امیرحسین رسول نیا ⁴ (استادیار گروه زبان و ادبیات عربی، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران.)

تاريخ الإرسال : 07 الثلاثاء , شعبان, 1441 تاريخ التأكيد : 15 الأحد , شوال, 1441 تاريخ الإصدار : 18 الإثنين , شعبان, 1443

الکلمات المفتاحية: چرند و پرند, گفتار قالبی, دهخدا, کنایه,

ملخص المقالة :

گفتار قالبی‌ یا گفتار کلیشه‌‌ای، جزئی جدانشدنی از هر زبان است. این نوع گفتار با دو ویژگی ایجاز و عمق معنا، مطلب مورد نظر گوینده را به شکلی واضح‌تر به مخاطب منتقل می‌کند. همچنین بیشتر در زبان محاوره متجلی می‌شود و ریشه در جامعه و فرهنگ دارد. یکی از گونه‌های گفتار قالبی، کنایه است. کنایات به عنوان شناخته‌شده‌ترین کلیشه‌های زبانی، کارکردهای خاص خود را دارند. کنایه در چرند و پرند نیز با بسامد بسیار بالا به کار رفته است. بررسی کنایات و کارکرد آن‌ها در این اثر دهخدا، افزون بر شناخت سبک نویسنده، از لحاظ فرهنگی و اجتماعی نیز مفید خواهد بود و می‌تواند زوایای پنهان متن و مفاهیم مخفی مندرج در آن را بهتر نمایان کند. پژوهش حاضر با روش کیفی (تحلیلی-توصیفی) به بررسی کنایه و کاربرد آن در چرند و پرند دهخدا می‌پردازد. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می‌دهد که دهخدا در این اثر، از کنایات زبانی و تصویری، بیشتر استفاده کرده است. بسیاری از کنایات او، نقیضه‌ای یا با ریشه غیرفارسی هستند و زمینه‌های فرهنگی، اجتماعی و مذهبی دارند. همچنین این گونه گفتار قالبی، کارکردهای زیادی در اثر مورد بررسی دارد و استهزاء، اعتراض، انتقاد، افشاگری، ایجاز، ترسیم اوضاع جامعه، عینیت بخشیدن به شخصیت‌ها و نزدیک کردن نثر به زبان مردم از جملة این کارکردهاست.

المصادر:

کتاب‌ها

قرآن کریم.

آژند، یعقوب (1384) تجدد ادبی در دوره مشروطه، چاپ اول، تهران: موسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی.

باطنی، محمدرضا (1354) چهار گفتار درباره زبان، تهران: آگاه.

بالایی، کریستف؛ کویی‌پرس، میشل (1366) سرچشمه داستان کوتاه فارسی، ترجمۀ احمد کریمی حکاک، تهران: انجمن ایرانشناسی فرانسه در تهران.

براهنی، رضا (1362) قصه‌نویسی، چاپ سوم، تهران: نشر نو.

بهزادی‌اندوهجردی، حسین (1378) طنز و طنزپردازی ‌در ایران، تهران: صدوق.

دهخدا، علی اکبر (1383) چرند و پرند، به کوشش اکبر مرتضی‌پور، چاپ سوم، تهران: عطار.

دهخدا، علی اکبر (1342) لغتنامه، تهران: سازمان برنامه و بودجه.

رپیکا، یان (1382) تاریخ ادبیات ایران، جلد اول، ترجمۀ ابوالقاسم سری، تهران: سخن.

زرین‌کوب، عبدالحسین (1379) شعر بی‌دروغ شعر بی‌نقاب، چاپ هشتم، تهران: علمی.

شفیعی کدکنی، محمدرضا (1389) موسیقی شعر، تهران: آگه.

شمیسا، سیروس (1370) بیان، چاپ اول، تهران: فردوس.

نیکوهمت، احمد (1382) شاعران در سنگر مطبوعات، چاپ اول، تهران: موسی‌زاده.

الهاشمی، احمد (بی‌تا) جواهر البلاغه، بیروت: المکتب العصریه.

همایی، جلال‌الدین (1389) فنون بلاغت و صناعت ادبی، تهران: اهورا.

مقالات

آقاگل‌زاده، فردوس؛ کرد زعفرانلو کابوزیا، عالیه؛ هاشمی، افتخار سادات. (1389). شناسایی و توصیف گفتارهای قالبی‌شده در زبان فارسی بر پایه نقش عوامل جامعه‌شناختی زبان. زبان-شناسی و گویش‌های خراسان، 2(3)، 119-134. DOI: 10.22067 / lj.v2i3.15916.

باغینی‌پور، مجید. (1379). گفتارهای قالبی و کاربرد خلاقانه آن. مجلۀ زبان‌شناسی، 15(30)، 45-58.

حقیقی، شهین؛ جوشکی، طاهره. (1398). گونه‌شناسی ساخت‌های قالبی در رباعیات مولوی. بوستان ادب، 3(پیاپی41)، 1-18. DOI:10.22099/jba.2018.30043.3074

خارابی، فارق. (1386). طنز در مطبوعات دوره آغازین مشروطیت. نامه فرهنگستان، 9(1)، 34-62.

خواجه‌پور، بی‌نظیر؛ خزاعی فرید، علی؛ خوش‌سلیقه، مسعود. (1396). نظریۀ ذخائر فرهنگی زوهر و بررسی راهبردهای ترجمه ریزفرهنگ‌ها: مورد پژوهشی رمان دایی جان ناپلئون در برابر ترجمه انگلیسی. مطالعات زبان و ترجمه، 50(1)، 1-25.

ذوالفقاری، حسن. (1387). تفاوت کنایه با ضرب‌المثل. پژوهش زبان و ادبیات فارسی، 6(10)، 109-133.

ذوالفقاری، حسن. (1394). گونه‌شناسی گفتار قالبی در زبان عامه. جستارهای ادبی، 6(4)، 69-98.

رحیمی، مهری؛ امیراسماعیل، آذر. (1395). کتابشناسی فرقه اهل حق یارسان. عرفان اسلامی، 13(49)، 119-128.

سنچولی، احمد؛ واثق عباسی، عبدالله. (1397). کنایه و قطب مجازی زبان در تاریخ بیهقی. نثر پژوهی، 21(44)، 65-84.

شیخ، محمد؛ براهویی، زینب. (1398). کاربرد انواع و اغراض کنایه در مقامات بدیع الزمان همدانی. پژوهشنامۀ ادب غنایی، 17(33)، 169-188. DOI: 10.22111 / jllr.2019.4856.

وحیدیان کامیار، تقی. (1375). کنایه نقاشی زبان. نامه فرهنگستان، 2 (8)، 55-69.

ورتنیکوف، الکساندر. (1380). برخی گفتاری نحوی قالبی‌شده در زبان فارسی، ترجمۀ محسن شجاعی. مجله زبان‌شناسی، 16(1)، 77-82.

پایان‌نامه‌ها

هاشمی، افتخارسادات (1388) بررسی ساخت‌گفتارهای قالبی‌شده زبان فارسی در چهارچوب نقش‌گرای هلیدی، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، استاد راهنما فردوس آقاگل‌زاده.

Books

The Holy Quran.

Al-Hashimi, Ahmad (No date) Jawahar al-Balaghah, Beirut: Al-Muktab Al-Asriya.

Azhand, Yaghoub (2005) Literary Modernity in the Constitutional Period, First Edition, Tehran: Institute for Research and Development of Humanities.

Balai, Christoph; Quipress, Michel (1987) The Source of Persian Short Story, translated by Ahmad Karimi Hakak, Tehran: French Iranian Studies Association in Tehran.

Bateni, Mohammad Reza (1975) Four Discourses on Language, Tehran: Agah.

Behzadi Andohjerdi, Hossein (2000) Humor and satire In Iran, Tehran: Sadough.

Braheni, Reza (1983) Story Writing, Third Edition, Tehran: New Publication.

Dehkhoda, Ali Akbar (1964) Dictionary, Tehran: Program and Budget Organization.

Dehkhoda, Ali Akbar (2004) Charand Vaparand, by Akbar Morteza Pour, third edition, Tehran: Attar.

Homayi, Jalaluddin (2010) Rhetoric and Literary Crafts, Tehran: Ahura.

Nikohamat, Ahmad (2003) Poets in the Press Fortress, First Edition, Tehran: Musazadeh.

Repika, Jan (2003) History of Iranian Literature, Volume One, translated by Abolghasem Sari, Tehran: Sokhan.

Shafiee Kadkani, Mohammad Reza (2010) Poetry Music, Tehran: Ad.

Shamisa, Sirus (1992) Bayan, first edition, Tehran: Ferdows.

Zarrinkoob, Abdolhossein (2001) Poetry without falsehood Poetry without mask, eighth edition, Tehran: Scientific.

Articles

Aghagolzadeh, Ferdows; Kurdish saffron cabozoia, excellent; Hashemi, Iftikhar Sadat. (2011). Identification and description of formatted speeches in Persian language based on the role of sociological factors of language. Linguistics and dialects of Khorasan, 2 (3), 119-134. DOI: 10.22067 / lj.v2i3.15916.

Baghinipour, Majid. (2001). Template speech and its creative application. Journal of Linguistics, 15 (30), 45-58.

Haghighi, Shahin; Joshki, Tahereh. (2020). Typology of mold constructions in Rumi's quatrains. Garden of Literature, 3 (41 in a row), 1-18. DOI: 10.22099 / jba.2018.30043.3074.

Khajehpour, Benazir; Khazaei Farid, Ali; Good taste, Massoud. (2018). Theory of Zohar Cultural Resources and the Study of Transcultural Translation Strategies: A Case Study of Uncle John Napoleon's Novel vs. English Translation. Language and Translation Studies, 50 (1), 1-25.

Kharabi, Faraq. (2008). Humor in the press of the early period of constitutionalism. Academy Letter, 9 (1), 34-62.

Rahimi, Mehri; Amira Ismail, Azar (2017). Bibliography of the Ahl al-Haq sect of Yarsan. Islamic Mysticism, 13 (49), 119-128.

Sancholi, Ahmad; Wathiq Abbasi, Abdullah (2019). The irony and the virtual pole of language in the history of Beyhaqi. Prose Studies, 21 (44), 65-84.

Sheikh, Mohammad; Brahui, Zeinab. (2020). Application of types and purposes of irony in the authorities of Badi-ol-Zaman Hamedani. Journal of Lyrical Literature, 17 (33), 169-188.DOI: 10.22111 / jllr.2019.4856.

Vahidian Kamyar, Taqi. (2001). The irony of language painting. Academy Letter, 2 (8), 55-69.

Vertnikov, Alexander. (2002). Some syntactically structured speeches in Persian, translated by Mohsen Shojaei. Journal of Linguistics, 16 (1), 77-82.

Zulfiqari, Hassan (2009). The difference between irony and proverb. Persian Language and Literature Research, 6 (10), 109-133.

Zulfiqari, Hassan (2016). Typology of stereotyped speech in the vernacular. Literary Essays, 6 (4), 69-98.

Theses

Hashemi, Eftekharsatat (2009) A Study of Structured Persian Speech Structures in the Context of Halliday Map, Master's Thesis, Supervisor Ferdows Aghagolzadeh.