مقایسۀ ترانه‌ و تصنیف و بیان تفاوتشان (از آغاز تا قبل از انقلاب)

الموضوعات :

رضوان کریمی ¹ (دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج، ایران.)
ماه نظری ² (دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج، ایران.)

تاريخ الإرسال : 16 الإثنين , ذو الحجة, 1442 تاريخ التأكيد : 15 الأربعاء , رجب, 1443 تاريخ الإصدار : 29 الثلاثاء , شعبان, 1444

الکلمات المفتاحية: موسیقی, ترانه, تصنیف, عارف قزوینی, مقامات و ردیف‌های آوازی,

ملخص المقالة :

معنی ترانه و تصنیف، نوع اجرا و تاریخچۀ شکل گیریِ آن‌ها، از مباحثی است که ذهن بسیاری از محققان را به خود مشغول داشته است. بعضی، هر دو مقوله را یکی می‌کنند و به انواع خواندن‌ها، ترانه می‌گویند، در حالی‌که در شیوۀ اجرا، فرق بسیار است. و یا از دیدگاه بعضی از محققان و شاعران دو بیتی، رباعی، قطعه و شاید غزل کوتاه را، نیز، ترانه می‌نامند و از دیدگاه آن‌ها تنها قالبِ کوتاهِ ترانه است که آن‌را، از قصیده، مثنوی، غزل و دیگر قالب‌های شعری جدا می‌کند، حتی مرحوم ملک‌الشعرای بهار، که خود پایه‌گذار علم سبک‌شناسی است، تصنیف را نوعی از اشعار هجایی محلی که قبل از اسلام در ایران رایج بوده، دانسته‌اند و فرق زیادی بین شعر و تصنیف قائل نشده‌اند و هر شعری را خاصه در مزاحفات بحر هزج و رجز، به جای تصنیف به کار برده‌اند و از سوی دیگر ترانه ‌را پایین‌تر از شعر و غزل قرارداده‌ و صاحبان فن، نیز، کمتر به ضبط آن‌ها مبادرت نموده‌اند؛ در حالی‌که وجود فهلویات نشان می‌دهد که قدمت ترانه، از شعر بیشتر است. در این مقاله، با بررسی مشخصاتِ ترانه و تصنیف، ضمن این‌که معنیِ درستی از این دو مقوله، ارائه می‌شود، بیان می‌داریم که ترانه و تصنیف، از لحاظ خوانِش تفاوت بسیاری دارند. ترانه بر پایه‌ی احساساتِ درونیی خواننده، شاد یا غمگین و به‌طور یک‌نواخت، اما تصنیف در چارچوب خاص و اصول اساسی خوانده می‌شود و باید شروع، میانه و فرودِ مناسب داشته باشد. این تحقیق به روش توصیفی- تحلیلی(کتابخانه‌ای) انجام گرفته است

المصادر:

کتاب‌ها

آرین‏پور، یحیى (1387) از صبا تا نیما، 3 جلدی، تهران: نشر زوار.

ایرج میرزا (1342) دیوان ایرج میرزا، به اهتمام دکتر محمدجعفر محجوبف تهران: نشر اندیشه.

بهار، محمدتقی (1390) دیوان اشعار، تهران: نشر نگاه.

پایور، فرامرز (1378) ردیف آوازی و تصنیف‌های قدیمی به روایت استاد عبدالله دوامی، تهران: موسسه فرهنگی هنری ماهور.

رودکی، ابوجعفر (1345) گزیده سخن پارسی، به کوشش خلیل خطیب‌رهبر، تهران: نشر صفی علیشاه.

ریپکا، یان (1383) تاریخ ادبیات ایران، 2 جلدی، تهران: نشر سخن.

سعدی، مصلح‌الدین (1382) غزلیات سعدی، تصحیح محمدعلی فروغی، تهران: نشر ققنوس.

شاملو، احمد (1378) کتاب کوچه (جامع لغات، اصطلاحات، تعبیرات، ضرب‌المثل‌های فارسی)، تهران: مازیار.

شمیسا، سیروس (1386) سیر رباعی در شعر فارسی، تهران: نشر علم.

فردوسی، ابوالقاسم (1388) شاهنامه، تهران: نشر قطره.

قزوینی، عارف (1395) دیوان اشعار، تدوین محمدعلی سپانلو و مهدی اخوت، تهران: نشر نگاه.

کریستین سن، آرتور (1363) شعر و موسیقی در ایران قدیم، ترجمۀ عباس اقبال، تهران: نشر هنر و فرهنگ.

گلبن، محمد (1351) بهار و ادب پارسی (مجموعۀ مقالات بهار)، تهران: شرکت سهامى کتاب‌هاى جیبى.

مسعودی، حسین (1390) مروج‌الذهب و معادن‌الجواهر، ترجمۀ ابوالقاسم پاینده، تهران: علمی و فرهنگی.

مشحون، حسن (1388) تاریخ موسیقی ایران، تهران: نشر فرهنگ نو.

مولانا، جلال‌الدین محمد (1380) دیوان شمس تبریزی، با مقدمۀ فروزان‌فر، تهران: نشر صدای معاصر.

میرصادقی، میمنت (1373) واژه‌نامه هنر شاعری، تهران: مهناز.

نشاط، سید محمود (1342) زیب سخن یا علم بـدیع فارسـی، تهـران: مهـر آیین.

هدایت، صادق (1379) فرهنگ عامیانۀ مردم ایران، به کوشش جهانگیر هدایت، تهران: نشر چشمه.

مقالات

شفیعی‌کدکنی، محمدرضا. (1388). کهن‌ترین نمونه شعر فارسی (یکی از خسروانی‌های باربَد)، زبان و ادبیات فارسی، 6(62)،28-32.

همایی، جلال‌الدین. (1375). غزل و تحوّلات اصطلاحى آن در قدیم و جدید. یغما، 13(2)، 77-83.

Books

Arinpour, Yahya (2008) From Saba to Nima, 3 volumes, Tehran: Zovar Publishing.

Bahar, Mohammad Taqi (2011) Divan Poems, Tehran: Negah Publishing House.

Christian Sen, Arthur (1984) Poetry and Music in Ancient Iran, translated by Abbas Iqbal, Tehran: Art and Culture Publishing.

Ferdowsi, Abulqasem (2009) Shahnameh, Tehran: Qatre publishing house.

Golban, Mohammad (1972) Bahar and Persian Literature (Collection of Bahar Articles), Tehran: Pocket Books Company.

Hedayat, Sadegh (2000) The folk culture of Iranian people, by Jahangir Hedayat, Tehran: Cheshme.

Iraj Mirza (1963) Diwan Iraj Mirza, by Dr. Mohammad Jaafar Mahjobov, Tehran: Andisheh Publishing House.

Mashhoun, Hassan (2009) History of Iranian Music, Tehran: Farhang No Publishing.

Masoudi, Hossein (2011) Moravej-al-Zahb and Maaden-al-Jawahar, translated by Abolqasem Payandeh, Tehran: Scientific and Cultural.

Maulana, Jalaluddin Mohammad (2001) Diwan Shams Tabrizi, with an introduction by Forozan Far, Tehran: Saade Masares publishing house.

Mirsadeghi, Mayment (1994) Dictionary of poetic art, Tehran: Mahnaz.

Neshat, Seyyed Mahmoud (1963) Zeib Sokhn or Innovative Persian Science, Tehran: Meher Ayin.

Payvar, Faramarz (1999) Old vocal lines and ballads narrated by Abdallah Davami, Tehran: Mahor Art Cultural Institute.

Qazvini, Aref (2015) Divan of Poems, edited by Mohammad Ali Sepanlou and Mehdi Okhovat, Tehran: Negah Publishing House.

Ripka, Yan (2004) History of Iranian Literature, 2 volumes, Tehran: Sokhn Publishing House.

Rudaki, Abu Jaafar (1966) A Selection of Persian speech, by the efforts of Khalil Khatib-Rahebar, Tehran: Safi Alishah Publishing.

Saadi, Moslehuddin (2003) Ghazliat of Saadi, revised by Mohammad Ali Foroughi, Tehran: Nash Qaqnos.

Shamisa, Siros (2007) Siir Rabai in Persian Poetry, Tehran: Alam Publishing.

Shamlou, Ahmed (1999) Kitab Kocheh (complex of Farsi words, terms, expressions, proverbs), Tehran: Maziar.

Articles

Shafii Kadkani, M. R. (2009). The oldest example of Persian poetry (one of the Khosravanis of Barbad), Persian Language and Literature, 6(62), 28-32.

Homayi, J. (1996). Ghazal and its idiom changes in old and new times. Yaghma, 13(2), 77-83.