تأملی در شرح عتبة‌الکتبه به اهتمام مریم صادقی
الموضوعات :
محمد رضا معصومی
1
(استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد یاسوج، دانشگاه آزاد اسلامی، یاسوج، ایران.)
الکلمات المفتاحية: خطا, شارح, شرح متن, منتجب‌الدین جوینی, عتبة‌الکتبه,
ملخص المقالة :
در کنار تصحیح و چاپ متون ادبی، شرح درست لغات و دشواری‌های برخی متون، ضرورتی است که می‌تواند راهگشای خوانندگان این آثار باشد و به آنان در فهم بهتر متن کمک نماید. یکی از این متون، عتبة‌الکتبه، مجموعه مراسلات دیوانی و مکاتبات اخوانی عهد سلطان سنجر سلجوقی با انشای منتجب‌الدین بدیع جوینی است که در سال 1396ش. به اهتمام مریم صادقی و از روی چاپ علامه قزوینی و استاد عباس اقبال، مجدداً تصحیح گردیده و به همراه شرح متن، در انتشارات نگاه معاصر به چاپ رسیده است. این مقاله حاصل بررسی شرح متن این کتاب است که به روش کتابخانه‌ای همراه با تحلیل و توصیف یافته‌ها انجام شده است. ثمرۀ این پژوهش نشان می‌دهد که شارح عتبة‌الکتبه با وجود تلاشی که در رفع کاستی‌های چاپ قزوینی- اقبال داشته است، در شرح برخی موارد، دچار خطاهای آشکار گردیده است که نه تنها ابهامات متن را برطرف نمی‌سازد، چه بسا موجب گمراهی خواننده نیز می‌گردد. در این پژوهش، برخی از این اشتباهات و نیز ایرادهای چاپی ارائه گردیده تا علاوه بر استفادۀ خوانندگان عتبة‌الکتبه ، ضرورت رفع خطاهای راه‌یافته به کتاب و لزوم بازبینی آن از طرف شارح جهت چاپ‌های بعدی تبیین گردد.
کتاب‌ها
قرآن مجید. افشار، ایرج (1353) نامه‌های قزوینی به تقی‌زاده، تهران: جاویدان.
اقبال، عباس (1338) وزارت در عهد سلاطین بزرگ سلجوقی، به کوشش محمدتقی دانش‌پژوه و یحیی ذکاء، تهران: دانشگاه تهران.
المختارات من الرسایل (1378) به کوشش غلامرضا طاهر و ایرج افشار، تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار یزدی.
انوری، علی بن محمد (1372) دیوان انوری، به اهتمام محمدتقی مدرس رضوی، تهران: علمی و فرهنگی.
انوری، حسن (1384) فرهنگ امثال سخن، تهران: سخن.
بهاءالدین بغدادی، محمد بن مؤید (1385) التوسّل الی الترسّل، تصحیح احمد بهمنیار، تهران: اساطیر.
جبران مسعود (1379) فرهنگ الرائد الطلاب، ترجمۀ عبدالستار قمری، چاپ سوم، تهران: یادوارۀ کتاب.
جر، خلیل (1376) فرهنگ لاروس، ترجمۀ سید حمید طبیبیان، چاپ هفتم، تهران: امیرکبیر.
جرفادقانی، ابوالشرف ناصح بن ظفر (1357) ترجمۀ تاریخ یمینی، به اهتمام جعفر شعار، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
جوینی، علی بن احمد منتجب‌الدین بدیع (1384) عتبة‌الکتبه، تصحیح محمد قزوینی و عباس اقبال آشتیانی، تهران: اساطیر.
جوینی، علی بن احمد منتجب‌الدین بدیع (1396) عتبة‌الکتبه، به اهتمام مریم صادقی، تهران: نگاه معاصر.
جوینی، محمد (1375) تاریخ جهانگشای جوینی، تصحیح محمد قزوینی، تهران: دنیای کتاب.
دهخدا، علی‌اکبر (1363) امثال و حکم، چاپ ششم، تهران: امیرکبیر.
دهخدا، علی‌اکبر (1377) لغت‌نامۀ دهخدا، چاپ دوم، تهران: مؤسسۀ انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
رشید وطواط، محمد بن محمد (1383) نامه‌های رشیدالدین وطواط، با مقدمۀ قاسم تویسرکانی، چاپ دوم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
سجادی، ضیاءالدین (1374) فرهنگ لغات و تعبیرات دیوان خاقانی، تهران: زوّار.
سنایی، مجدود بن آدم (1393) دیوان حکیم سنایی، به کوشش محمدرضا برزگر خالقی، تهران: زوّار.
صفی‌پوری، عبدالرحیم بن عبدالکریم (1396) منتهی‌الأرب فی لغات العربی، مقدمه و تصحیح علیرضا حاجیان‌نژاد، تهران: سخن.
عسکری، حسن بن عبدالله و دیگران (1420 ق.) جمهرۀ الامثال، بیروت لبنان: دارالجلیل.
عوفی، محمد بن محمد (1324ق.) لباب الالباب، به اهتمام و تصحیح ادوارد براون، لیدن: مطبعۀ بریل.
فروزانفر، بدیع‌الزمان (1366) احادیث مثنوی، تهران: امیرکبیر. قرشی بنابی، علی‌اکبر (1371) قاموس قرآن، چاپ ششم، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
قزوینی، محمد (1363) مقالات علّامه محمد قزوینی، گردآورنده عبدالکریم جربزه‌دار، تهران: اساطیر.
مدبّری، محمود (1376) فرهنگ لغات نثرهای فنّی و مصنوع، کرمان: خدمات فرهنگی کرمان.
مصطفی، ابراهیم و دیگران(1989م.) معجم الوسیط، استانبول ترکیه: دارالدعوه.
معلوف، لویس (1374) المنجد عربی- فارسی، ترجمۀ محمد بندر ریگی، چاپ دوم، تهران: انتشارات ایران.
منشی، ابوالمعالی نصرالله (1379) کلیله و دمنه، تصحیح مجتبی مینوی، تهران: امیرکبیر.
مؤید ثابتی، سیدعلی (1346) اسناد و نامه‌های تاریخی از اوایل دوره‌های اسلامی تا اواخر عهد شاه اسماعیل صفوی، تهران: کتابخانۀ طهوری.
میدانی، احمد بن محمد (1366) مجمع الامثال، مشهد: چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی.
نسوی، محمد بن احمد (1365) سیرت جلال الدین مینکبرنی، تصحیح مجتبی مینوی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
مقالات
دهقانی، جلال و ذاکری، احمد (1398) معرفی و بررسی نسخۀ خطی «صحیفۀ شاهی»(تقویم المکاتیب)، فصل‌نامۀ علمی تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی(دهخدا)، دورۀ 11، شمارۀ 40، صص 117-138.
_||_Books
The Holy Quran. Afshar, Iraj (1974) Qazvini Letters to Taghizadeh, Tehran: Javidan.
Iqbal, Abbas (1959) Ministry in the era of the great Seljuk sultans, by Mohammad Taghi Daneshpajooh and Yahya Zaka, Tehran: University of Tehran.
Al-Mukhtarat Man Al-Rasael (1999) by Gholamreza Taher and Iraj Afshar, Tehran: Dr. Mahmoud Afshar Yazdi Endowment Foundation.
Anvari, Ali Ibn Mohammad (1993) Anvari Divan, by Mohammad Taghi Modarres Razavi, Tehran: Scientific and Cultural. Anvari, Hassan (2005) Farhang-e Amal Sokhan, Tehran: Sokhan.
Bahا'u'll .h al-Baghdadi, Muhammad ibn Mu'ayyid (2006) Al-Tawassul al-Tarsal, edited by Ahmad Bahmanyar, Tehran: Asatir.
Gibrana Massoud (2000) Farhang al-Raid al-Talab, translated by Abdul Sattar Ghamari, third edition, Tehran: Yadavareh Kitab.
Jar, Khalil (1997) Larus Culture, translated by Seyed Hamid Tabibian, seventh edition, Tehran: Amirkabir.
Jorfadghani, Abolsharaf Naseh Ibn Zafar (1978) Translated by Tarikh Yamini, by Jafar Shaar, Tehran: Book Translation and Publishing Company.
Jovini, Ali Ibn Ahmad Muntajbuddin Badie (2005) Ataba al-Kitabah, edited by Mohammad Qazvini and Abbas Iqbal Ashtiani, Tehran: Asatir.
Jovini, Ali Ibn Ahmad Muntajbuddin Badie (2017) Atab al-Kitabah, by Maryam Sadeghi, Tehran: Contemporary View.
Jovini, Mohammad (1996) History of Jovini Jahangshahi, edited by Mohammad Qazvini, Tehran: Book World.
Dehkhoda, Ali Akbar (1984) Proverbs and Rulings, sixth edition, Tehran: Amirkabir.
Dehkhoda, Ali Akbar (1998) Dehkhoda Dictionary, Second Edition, Tehran: University of Tehran Publishing and Printing Institute.
Rashid Watawat, Mohammad Ibn Mohammad (2004) Letters of Rashid al-Din Watawat, with introduction by Qasem Tuyserkani, second edition, Tehran: University of Tehran Press.
Sajjadi, Zia-ud-Din (1995) Dictionary of Khaghani's words and interpretations, Tehran: Zavar.
Sanai, Majdood Ibn Adam (2014) The Divan of Hakim Sanai, by Mohammad Reza Barzegar Khaleghi, Tehran: Zavar.
Safiyapuri, Abdul Rahim bin Abdul Karim (2017) The End of the Arabs in Arabic Words, Introduction and Correction by Alireza Hajiannejad, Tehran: Sokhan.
Askari, Hassan bin Abdullah and others (1999) Jamrah al-Amthal, Beirut, Lebanon: Dar al-Jalil.
Awfi, Muhammad ibn Muhammad (1906) Labab al-Albab, edited and edited by Edward Brown, Leiden: Braille Press.
Forouzanfar, Badi'at al-Zaman (1987) Masnavi Hadiths, Tehran: Amirkabir.
Ghorashi Bonabi, Ali Akbar (1992) Quran Dictionary, sixth edition, Tehran: Islamic Library.
Qazvini, Mohammad (1984) Articles by Allameh Mohammad Qazvini, compiled by Abdolkarim Jarbzehdar, Tehran: Asatir.
Modbari, Mahmoud (1997) Dictionary of Technical and Artificial Prose, Kerman: Kerman Cultural Services.
Mustafa, Ibrahim et al. (1989) Al-Wasit Dictionary, Istanbul, Turkey: Dar al-Dawa.
Maalouf, Lewis (1995) Al-Munajjid Arabic-Persian, translated by Mohammad Bandar Rigi, second edition, Tehran: Iran Publications.
Secretary, Abolmaali Nasrollah (2000) Kelileh and Demneh, edited by Mojtaba Minavi, Tehran: Amirkabir.
Moayed Sabeti, Seyed Ali (1967) Historical documents and letters from the beginning of the Islamic period to the end of the reign of Shah Ismail Safavid, Tehran: Tahoori Library.
Maidani, Ahmad Ibn Mohammad (1987) Majma 'al-Amthal, Mashhad: Astan Quds Razavi Publications.
Nesavi, Mohammad Ibn Ahmad (1988) Biography of Jalaluddin Minkbarni, edited by Mojtaba Minavi, Tehran: Scientific and Cultural Publications.
Articles
Dehghani, Jalal and Zakeri, Ahmad (2019) Introduction and study of the manuscript of "Sahifa Shahi" (Calendar of Letters), Scientific Quarterly of Interpretation and Analysis of Persian Language and Literature Texts (Dehkhoda), Volume 11, Number 40, pp. 117-138.
