بررسی مضامین قلندرانه در غزل‌های نظامی
الموضوعات :
وحید علی بیگی سرهالی
1
,
زینب نوروزی
2
1 - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران.
2 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران.
الکلمات المفتاحية: قلندریات, غزل, ملامتیه, نظامی گنجوی, عرفان,
ملخص المقالة :
غزل از قالب‌های رایج برای بیان مضامین عشق و عرفان است که گاهی شاعر از این قالب شعری برای انتقاد جامعه از آن بهره می برد. در این میان نظامی از شاعرانی است که با تابوشکنی در مضمون و محتوای غزل، مفاهیم بنیادی و انتقادی خود را نسبت به صوفیان و زاهدان ریاکار بیان می دارد که این امر یادآور شعر قلندرانه است. شعر قلندرانه با سنایی آغاز می شود و پس از نظامی، در اندیشه حافظ و عطار به کمال می رسد. در این راستا نظامی با توصیف شراب و ترغیب مخاطبان به مَی و میخانه، ارزش های جدیدی را به جامعه عصر خود معرفی می کند که این امر با شکستن توبه و تقابل اماکن مقدس و نامقدس، راهی جدید را در عرصه ادبیات انتقادی می گشاید. وی با رد مظاهر شریعت و انتقاد از تصوف دروغین، تعریض و کنایاتی را به واعظان و صوفیان متظاهر نما روا می دارد که با رند و قلندر خواندن خود، مسیرش را از پشمینه پوشان جدا می کند. نظامی با طرح داستان‌هایی با مضامین قلندرانه و دعوت به خوش باشی و شادکامی، وزنی پرتحرک را در غزل به کار می برد تا مضمون‌های قلندرانه در سرودهایش را بیش‌ازپیش برجسته سازد و خود را به‌عنوان شاعر قلندریه در کنار دیگر شعرای این سبک شعر انتقادی قرار دهد که این نشان‌دهنده خود واقعی و پنهان نظامی در خمسه است. این پژوهش با روش تحلیلی و توصیف شواهد مثال از دیوان غزلیات به انجام رسیده است تا ضمن معرفی اندیشه ملامتی و انتقادی نظامی، او را در کنار دیگر شعرای قلندر مسلک قرار دهیم.
کتاب‌ها
اشرف‌زاده، رضا (1386) آتش آب سوز، مشهد: آستان قدس.
پادشاه، محمد (1335) فرهنگ آنندراج، تهران: خیام.
پورنامداریان، تقی (1384) گمشده لب دریا، چاپ دوم، تهران: نشر سخن.
جلالی بندری، یداله (1385) «حکیم سنایی و غزلیات قلندرانه» شوریده‌ای در غزنه، به کوشش محمود فتوحی و علی اصغر محمد خانی، تهران: سخن.
حافظ، شمس‌الدین محمد (1320) دیوان حافظ، تصحیح محمد قزوینی و قاسن غنی، تهران: انتشارات سینا.
رجایی بخارایی، احمد علی (1375) فرهنگ اشعار حافظ، تهران: علمی.
ریتر، هلموت (1388) دریای جان، ترجمۀ عباس زریاب خویی و مهرآفاق بایبوردی، جلد 2، چاپ دوم، تهران: انتشارات بین المللی الهدی.
زرین کوب، عبدالحسین (1382) ارزش میراث صوفیه، تهران: امیر کبیر.
زرین کوب، عبدالحسین (1386) جست‌و‌جو در تصوف ایران، تهران: امیرکبیر.
زرین کوب، عبدالحسین (1366) از کوچۀ رندان، تهران: انتشارات امیرکبیر.
سجادی، سید علی محمد (۱۳۶۹) جامۀ زهد، خرقه و خرقه پوشی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
سنایی، ابوالمجد مجدود بن آدم (1380) دیوان سنایی غزنوی، تصحیح مدرس رضوی، چاپ پنجم، تهران: سنایی.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1386) قلندریه در تاریخ، تهران: انتشارات سخن.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1387) قلندریه در تاریخ (دگردیسی‌های یک ایدئولوژی)، تهران: مهارت.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1385) موسیقی شعر، تهران: آگاه.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1392) زبان شعر در نثر صوفیه، چاپ اول، تهران: سخن.
شمیسا، سیروس (1380) سبک شناسی شعر، تهران: فردوسی.
عراقی، فخرالدین (1375) کلیات عراقی، تصحیح سعید نفیسی، چاپ هشتم، تهران: انتشارات سنایی.
عطار نیشابوری، فریدالدین محمد (1380) دیوان عطار، تصحیح تقی تفضلی، چاپ دهم، تهران: نشر علمی و فرهنگی.
فروزانفر، بدیع الزمان (1384) تاریخ تصوف در ایران، تهران: زوار.
نظامی، الیاس بن یوسف (1380) دیوان قصاید و غزلیات نظامی، به اهتمام سعید نفیسی، چاپ هفتم، تهران: انتشارات فروغی.
معین، محمد (1381) فرهنگ معین، تهران: امیرکبیر.
مقالات
خرمی، مهدی. (1389). علائم و رموز تصوف در شعر شریف رضی. پژوهشنامۀ عرفان (دو فصلنامه)، 2(3)، 1-17.
طایفی، شیرزاد و عاطفه شاهسوند. (1392). بررسی قلندریات در دیوان عطار نیشابوری. مجله ادیان و عرفان. 45(2)، 39- 61.
قوامی، بدریه. (1389). شاعر و شعر قلندری. فصلنامۀ زبان و ادبیات فارسی، 1(3)، 143-162.
پناهی، مهین و زهرا حاجی حسینی. (1392). مضامین قلندرانه در غزلیات عطّار. پژوهشنامه ادب غنایی، 11(21)، 46-64. doi: 10.22111/jllr.2014.1363
_||_Books
Ashrafzadeh, Reza (2007) Water Burning Fire, Mashhad: Astan Quds.
Attar Neyshabouri, Farid al-Din Mohammad (2001) Attar's Divan, edited by Taghi Tafazli, tenth edition, Tehran: Scientific and Cultural Publishing.
Forouzanfar, Badi-ol-Zaman (2005) History of Sufism in Iran, Tehran: Zavar.
Hafez, Shamsuddin Mohammad (1942) Divan of Hafez, edited by Mohammad Qazvini and Qasen Ghani, Tehran: Sina Publications.
Iraqi, Fakhreddin (1997) Generalities of Iraq, edited by Saeed Nafisi, eighth edition, Tehran: Sanai Publications.
Jalali Bandari, Yadaleh (2006) "Hakim Sanai and Qalandaran Ghazals" A riot in Ghazni, by Mahmoud Fotouhi and Ali Asghar Mohammad Khani, Tehran: Sokhan.
Moein, Mohammad (2002) Moein Culture, Tehran: Amirkabir.
Nezami, Elias Ibn Yousef (2001) Divan's poems and lyric poems, by Saeed Nafisi, seventh edition, Tehran: Foroughi Publications.
Padshah, Mohammad (1957) Farhang Anandraj, Tehran: Khayyam.
Pournamdarian, Taghi (2005) Lost by the Sea, Second Edition, Tehran: Sokhan Publishing.
Rajaee Bukharaei, Ahmad Ali (1996) Hafez Poetry Dictionary, Tehran: Scientific.
Ritter, Helmut (2009) The Sea of Life, translated by Abbas Zaryab Khoei and Mehr Afagh Baybordi, Volume 2, Second Edition, Tehran: Al-Huda International Publications.
Sajjadi, Seyed Ali Mohammad (1990) Asceticism, cloak and cloak, Tehran: Scientific and Cultural Publications.
Sanai, Abolmajd Majdood bin Adam (2001) Sanai Divan of Ghaznavid, Edited by Modarres Razavi, fifth edition, Tehran: Sanaei.
Shafiee Kadkani, Mohammad Reza (2006) Poetry Music, Tehran: Agah.
Shafiee Kadkani, Mohammad Reza (2007) Qalandaria in History, Tehran: Sokhan Publications.
Shafiee Kadkani, Mohammad Reza (2008) Qalandaria in History (Metamorphoses of an Ideology), Tehran: Skills.
Shafiee Kadkani, Mohammad Reza (2013) The Language of Poetry in Sufi Prose, First Edition, Tehran: Sokhan.
Shamisa, Sirus (2001) Poetry Stylistics, Tehran: Ferdowsi.
Zarrinkoob, Abdolhossein (1987) from Rendan Alley, Tehran: Amirkabir Publications.
Zarrinkoob, Abdolhossein (2003) The Value of Sofia Heritage, Tehran: Amir Kabir.
Zarrinkoob, Abdolhossein (2007) Search in Iranian Sufism, Tehran: Amirkabir.
Articles
Khorami, Mehdi. (2011). Signs and secrets of Sufism in Sharif Razi's poetry. Journal of Mysticism (bi-quarterly), 2 (3), 1-17.
Panahi, Mahin and Zahra Haji Hosseini. (2014). Qalandarian themes in Attar's lyric poems. Journal of Lyrical Literature, 11 (21), 46-64. doi: 10.22111 / jllr.2014.1363 .
Qavami, Badriya. (2011). Qalandari poet and poet. Persian Language and Literature Quarterly, 1 (3), 143-162.
Taifi, Shirzad and Atefeh Shahsvand. (2014). Investigation of Qalandariats in Attar Neyshabouri's Divan. Journal of Religions and Mysticism. 45 (2), 39- 61.
