بررسی و تحلیل مسئله شفاعت از دیدگاه غزالی و مولانا در مثنوی
الموضوعات :عاشور حسن زاده عرب 1 , فریدون طهماسبی 2 , فرزانه سرخی 3 , علی محمد گیتی فروز 4
1 - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد شوشتر، دانشگاه آزاد اسلامی، شوشتر، ایران.
2 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد شوشتر، دانشگاه آزاد اسلامی، شوشتر، ایران.
3 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد شوشتر، دانشگاه آزاد اسلامی، شوشتر، ایران.
4 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد اهواز، دانشگاه پیام نور، اهواز، ایران.
الکلمات المفتاحية: مولانا, رحمت, شفاعت, غزالی,
ملخص المقالة :
شفاعت از مجموعه مباحث تفسیری، کلامی و فلسفی و یکی از مسلمات و ارکان عقاید اسلامی است. که همۀ مسلمانان با الهام گیری از آیات قرآن، اصل شفاعت و واسطه بودن انبیا و اولیا الهی بین خدای سبحان و خلق را پذیرفته اند. به طور اجماعی برخورداری انبیا و اولیا از مقام شفاعت در روز قیامت مورد وفاق همه مذاهب اسلامی بوده است. غزالی قسم دیگری را بدان افزوده و علما را نیز شایسته شفاعت دانسته است. مقاله حاضر با روشی تحلیلی و استفاده از منابع کتابخانه ای ضمن بیان مفهوم، ماهیت شفاعت و گستره آن در نظام توحیدی و معادی پس از تبیین مستندات قرآنی و موضع مکتب های مختلف کلامی در موضوع شفاعت به بررسی آرا غزالی و مولانا در مثنوی پرداخته است. با نگاهی به مثنوی، می توان دریافت گستره‌ای که مولانا برای شفاعت قائل بوده، وسیع تر از معتقدات بیشتر اندیشمندان هم عصر اوست؛ اشاعره و معتزله پیامبر اسلام (ص) را شفاعت کننده می دانند و در مورد سایر شفعاء نظریه خاصی ارائه نکرده اند. معتزله شفاعت را در ازدیاد نعمت های مومنان بهشتی و اشاعره آن را در کاستن عذاب فاسقان و ظالمان می دانند. از دیدگاه آنان هر پیامبر شفاعت کننده امت خویش است. اما از نگاه توحیدی مولانا حق تعالی رحمتش بر غضبش پیشی دارد و معیار خداوند در آفرینش و معاد، بر شفاعت، کَرَم و رحمت است.
کتاب‌ها قرآن کریم. ابن منظور، محمد بن مکرم (۱۳۸۸ق) لسان العرب، بیروت : دار صادر الاشعری، ابوالحسن علی ابن اسماعیل (1362) مقالات الاسلامیین و اختلافات المصّلین، ترجمۀ دکتر حسین موید، تهران: امیرکبیر. جعفری، یعقوب (1382) سیری در علوم قرآن، تهران: اسوه. حریر، محمد یوسف (1384) فرهنگ اصطلاحات قرآنی، قم: انتشارات هجرت. راغب اصفهانی، ابوالقاسم حسین بن محمد (1412ق) الفردات فی غریب القرآن، بیروت: دار القلم. ریتر، هلموت (1362) دریای جان، تهران: انتشارات بین المللی الهدی. رازی، فخرالدین (1986) اﻷرﺑﻌﯿﻦ ﻓﯽ أﺻﻮل اﻟﺪﯾﻦ، ﻗاهره: مکتبه اﻟﮑلیات اﻷزهریه. زرین کوب، عبدالحسین (1387) سر نی، تهران: انتشارات علمی. زمانی، کریم (1378) شرح مثنوی معنوی، تهران، انتشارات اطلّاعات. سید مرتضی (۱۴۰۵ق) رسائل الشریف المرتضی، قم: دار القرآن الکریم. شهیدی، سیّد جعفر (1390) شرح مثنوی، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی. طباطبائی، محمد حسین، (۱۳90) تفسیر المیزان، ترجمۀ سید محمد باقر موسوی، قم: انتشارات اسلامی. غزالى، ابو حامد محمد (1383) کیمیاى سعادت، مصحح حسین خدیو جم، تهران: علمى و فرهنگى. غزالى، ابو حامد محمد (1386) ترجمه احیاء علوم الدین، مصحح حسین خدیو جم، تهران: نشر علمى و فرهنگى. غزالى، ابو حامد محمد (1416ق) رسائل غزالی، بیروت: دار الفکر. غزالى، ابو حامد محمد (1409ق) معارج القدس فی مدارج النفس، بیروت: دارالکتب العلمیه. غزالى، ابو حامد محمد (1433ق) الاقتصاد فی الاعتقاد، بیروت: مکتب العصریه. غزالى، ابو حامد محمد (2010م) مجموعه رسائل غزالی، بیروت: دارالفکر. فروزانفر، بدیع الزّمان (1375) شرح مثنوی شریف، تهران: زوّار. فروزانفر، بدیع الزّمان (1390) احادیث و قصص مثنوی، تهران: امیرکبیر. قاضى عبدالجبار قوام‌الدین مانکدیم (1422ق) شرح الاصول الخمسه، بیروت: ناشر داراحیاء التراث العرب. مولوی، جلال الدین محمد بلخی (1375) مثنوی معنوی، مطابق نسخه تصحیح نیکلسون، تهران: مرکب سفید.
_||_Books The Holy Quran. [In Persian] Al-Ash'ari, Abul Hassan Ali Ibn Ismail (1983) Articles of Islamists and differences of Muslims, Trans. Hussein Maid, Tehran: Amir Kabir. [In Persian] Forouzanfar, Badi 'al-Zaman (1996) Sharh Masnavi Sharif, Tehran: Zavar. [In Persian] Ghazali, Abu Hamed Mohammad (1988) Ma'arij al-Quds fi Madaraj al-Nafs, Beirut: Dar al-Kitab al-Almiya. [In Persian] Ghazali, Abu Hamed Mohammad (2010) Rasael al-Ghazali, Beirut: Dar al-Fikr. [In Persian] Ghazali, Abu Hamed Mohammad (2004) Alchemy of happiness, Edited by Hossein Khadio Jam, Tehran: Scientific and Cultural. [In Persian] Ghazali, Abu Hamed Mohammad (2007) Translation of the Revival of Religious Sciences Editor: Hossein Khadio Jam, Tehran: Scientific and Cultural Publishing. [In Persian] Harir, Mohammad Yousef (2005) Dictionary of Quranic terms, Qom: Hijrat Publications. [In Persian] Ibn Manzoor, Muhammad ibn Makram (2009) Language of the Arabs, vol. 15, Beirut: administration. [In Persian] Jafari, Yaghoub (2003) A Journey in Quranic sciences, Tehran: Aswa. [In Persian] Judge Abd al-Jabbar Qawam al-Din Mankidim (2001) Explanation of the five principles, Beirut: Publisher of the Revival of Arab Heritage. [In Persian] Ragheb Isfahani, Abu al-Qasim Hussein ibn Muhammad (1991) Al-Fardat Fi Gharib Al-Quran, Beirut: Dar Al-Qalam. [In Persian] Razi, Fakhreddin (1986) arban fi osol din، Ahra: The school of the ozar iyazar. [In Persian] Ritter, Helmut (1983) The Sea of life, Tehran: Al-Huda International Publications. Sayyid Murtadha(1984) Rasa'il al-Sharif al-Murtadha, Qom: Dar al-Quran al-Karim. Shahidi, Seyed Jafar (2011) Sharh Masnavi, Tehran: Scientific and Cultural Publications. [In Persian] Tabatabai, Mohammad Hussein (2011) Tafsir Al-Mizan, Trans. Seyyed Mohammad Baqir Mousavi, Qom: Islamic Publications. [In Persian] Zamani, Karim (1999) Description of Masnavi Manavi, Tehran: Information Publications. [In Persian] Zarrinkoob, Abdolhossein (2008) Sar Ney, Tehran: Scientific Publications. [In Persian]
