رمز و رازهای نبرد اسفندیار با ارجاسب
الموضوعات :رضا اشرف زاده 1 , مجتبی گلی آیسک 2
1 - استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران.
2 - مربی گروه مهارت و کارآفرینی سما، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامي، مشهد، ایران.
الکلمات المفتاحية: اژدها, اژدهاكشي, خشك‌سالي, آب, زن/دختر,
ملخص المقالة :
در فرایند گذر از دوران اسطوره به حماسه، شاهد دگرگونیهایی در مظاهر اساطیری هستیم به طوری که در اسطوره، با تقابل ایزد و اهریمن روبرو هستیم اما این ثنویت، در نمود حماسی خویش، ساختاری منطقی مییابد و به تقابل پهلوان ایرانی با پادشاهی انیرانی مبدل میگردد. اسطورۀ اژدهاکشی یکی از این موارد است که در شاهنامه، نسج و نمودی حماسی مییابد؛ آنگونه که در اساطیر، اژدها یا موجودی اهریمنی موجب نابودی و سترونی زمین میگردد تا اینکه فرّۀ ایزدی، این اژدها یا اهریمن را شکست میدهد و موجب باروری زمین میگردد اما در حماسۀ رویارویی اسفندیار با ارجاسب اژدهاصفت، پهلوان بهدین به عنوان فرّۀ ایزدی موجب شکست اژدها یا اهریمن شده و پهنۀ زمین را از سترونی و خشکسالی میرهاند. این پژوهش به شیوۀ توصیفی-تحلیلی در پی اثبات اژدها بودن ارجاسب در خان هفتم اسفندیار و رویارویی پهلوان ایرانی با پادشاهی انیرانی در قالب تقابل ایزد و اهریمن است. در این حماسه، ارجاسب با اسارت خواهران اسفندیار به عنوان مظاهر باروری، موجب خشکسالی میشود. اسفندیار که نمودی ایزدی در اساطیر دارد با شکست ارجاسب اهریمنی موجب آزادسازی آبها و سرسبزی زمین میگردد. لذا حماسۀ رویارویی اسفندیار با ارجاسب تورانی، شکل دگردیسیافتۀ اسطورۀ اژدهاکشی و تقابل خیر و شر به شمار میرود. بازکاوی ژرفساخت داستانهای شاهنامه ما را به شناخت بهتر بنمایههای اساطیر کهن ایرانی رهنمون میسازد.
کتاب¬ها
قرآن کریم.
انجو شیرازی، میر جمال¬الدین حسین. (1351). فرهنگ جهانگیری، ویراستار رحیم عفیفی، جلد 1، مشهد: چاپ¬خانۀ دانشگاه مشهد.
برتلس، یوگنی ادواردویچ . (1362). «منظور اساسی فردوسی» در هزارة فردوسی: شامل سخنرانی‌های جمعی از فضلای ایران و مستشرقین دنیا در کنگرة هزارة فردوسی، تهران: دنیای کتاب.
بهار، مهرداد. (1376). جستاري چند در فرهنگ ايران، تهران: فكر روز.
بهار، مهرداد. (1384). از اسطوره تا تاريخ، ویراستار ابوالقاسم اسماعیل¬پور، تهران: نشر چشمه.
بهار، مهرداد. (1387). پژوهشي در اساطير ايران (پارۀ نخست و پارۀ دويم)، تهران: آگه.
بيضايي، بهرام. (1383). ريشه¬یابي درخت كهن، تهران: روشنگران و مطالعات زنان.
تبریزی، محمد حسین بن خلف. (1362). برهان قاطع، به اهتمام محمد معین، جلد 1، تهران: امیر کبیر.
حصوري، علي. (1388). سرنوشت یک شمن؛ از ضحاک به اودن، تهران: نشر چشمه.
دوشن-گیمن، ژاک. (1380). «جهان ایرانی»، در: اسطوره و حماسه در اندیشۀ ژرژ دومزیل: از مجموعۀ جهان اسطوره¬شناسی، گردآوری و ترجمۀ جلال ستاری، تهران: نشر مرکز.
دیویدسن، الگا. (1378). شاعر و پهلوان در شاهنامه، ترجمه دکتر فرهاد عطایی، تهران: نشر تاریخ ایران.
ذکرگو، امیرحسین. (1377). اسرار اساطیر هند (خدایان ودایی)، تهران: انتشارات فکر روز.
رستگار فسايي، منصور. (1379). اژدها در اساطير ایران، تهران: نشر توس.
سركاراتي، بهمن. (1385). سایه¬های شکار شده: گزیده مقالات فارسی، تهران: طهوری.
شايگان، داريوش. (1389). اديان و مكتب‌هاي فلسفي هند، جلد 1، تهران: موسسه انتشارات امير كبير.
فرای، نورتروپ. (1374). «ادبیات و اسطوره»، در: اسطوره و رمز، مجموعه مقالات، گردآوری و ترجمۀ جلال ستاری، تهران: سروش.
فردوسي، ابوالقاسم. (1384). شاهنامه [بر اساس نسخۀ چاپ مسكو]، تهران: پيمان.
کریستن¬سن، آرتور. (1355). کیانیان، ترجمۀ ذبیح¬الله صفا، تهران: بنگاه ترجمه ونشر کتاب.
كريستن¬سن، آرتور. (1350). كارنامة شاهان در روايات ايران باستان، ترجمة باقر اميرخاني و بهمن سـركاراتي، تبریز: دانشـگاه تبریز.
ويدن گرن، گئو. (1377). دين‌هاي ايران، ترجمه منوچهر فرهنگ، تهران: آگاهان ايده.
هرن، پاول و هوبشمان، هاينريش. (1393). فرهنگ ریشه¬شناسی فارسي، ترجمه جلال خالقي مطلق، جلد 1، تهران: مهرافروز.
هینلز، جان راسل. (1385). شناخت اساطیر ایران، ترجمه و تألیف باجلان فرّخی، تهران: اساطیر.
یشت¬ها. (1377). گزارش ابراهیم پورداوود، جلد 1، تهران: اساطیر.
مقالات
آيدنلو، سجاد. (1382). نشانه‌هاي سرشت اساطيري افراسياب در شاهنامه. پژوهش‌هاي ادبي، 1(2)، 36-7. dor:20.1001.1.17352932.1382.1.2.12.0
اشرف¬زاده، رضا، و شاه بدیع¬زاده، مهدخت. (1395). اسطورۀ اژدهاکشی در اوستا و متون حماسی. زبان و ادبیات فارسی، 12(7)، 49-29.
اميدسالار، محمود. (1361). راز رويين‌تني اسفنديار. ايران‌نامه، 1(2)، 281-254.
خلعتبری، غلامرضا. (1391). مطالعۀ تطبیقی اژدهاکشی و باران¬خواهی در ادبیات کهن ایران و هند. مطالعات ادبیات تطبیقی، 6(24)، 129-113.
سرکاراتی، بهمن. (1357). بنیان اساطیری حماسه ملی ایران. زبان و ادب فارسی (نشریه سابق دانشکده ادبیات دانشگاه تبریز)، 30(125)، 1-61.
سركاراتي، بهمن. (1355) رسـتم يـك شخصـيت تـاريخي يـا اسـطوره¬اي؟. دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد، 12(2)، 192-161.
غفوری، رضا. (1394). نبرد قهرمان با اژدها در روایت‌های حماسی ایران. ادب پژوهی، 9(34)، 99-128.
متحدين، ژاله. (1371). اژدها در شعر عرفانی فارسی. ایران‌شناسی، 4(16)، 733-713.
مسكوب، شاهرخ. (1370). بخت و كار پهلوان در آزمون هفت‌خان. ايران‌نامه، 10(37)، 51-24.
موسوي‌لر، اشرف، و كاظمي، معصومه. (1382). سيماي زن در تاريخ و اساطير ايران باستان. جلوه هنر، 12(22)، 107-90.
مؤذنی، علی محمد، و گنجه، شهربانو. (1397). تفسیر و تحلیل مرگ¬گریزی و جلوۀ آن در خلق شخصیت¬های رویین¬تن ملل جهان (با تاکید بر وجوه اشتراک شخصیت¬های اسفندیار، آشیل، زیگفرید، بالدر). تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی(دهخدا)، 10(37)، 39-13.
References
Books
The Holy Quran. [In Persian]
Anjo Shirazi, M. J. H. (1972). Jahangiri lexicon, Edited by Rahim Afifi, Vol. 1, Mashhad: Mashhad University Press. [In Persian]
Bahar, M. (1997). A Few Research in Iranian Culture, Tehran: Fekr Rooz.
Bahar, M. (2005). From Myth to History, edited by Abolghasem Ismailpour, Tehran: Cheshmeh Publishing. [In Persian]
Bahar, M. (2008). A Research in Iranian Mythology (Part One and Part Two), Editor Katayoun Mazdapour, Tehran: Agah. [In Persian]
Bertels, E. E. (1983) the Basic Purpose of Ferdowsi, in Ferdowsi Millennium: Includes collective speeches by Iranian scholars and Orientalists at the Ferdowsi Millennium Congress, Tehran: Book World. [In Persian]
Beyzayi, B. (2004). Derivation of the Ancient Tree, Tehran: Roshangaran and motaleat Zanan. [In Persian]
Christensen, A. (1972) .The record of kings in the traditions of ancient Iran. Translated by Baqer Amirkhani and Bahman Sarkarati, Tabriz: University of Tabriz. [In Persian]
Christensen, A. (1977) .Kianian, Trans. Zabihullah Safa, Tehran: Book Translation and Publishing Company. [In Persian]
Davidson, O. (1999). Poet and Hero in Shahnameh, Trans. Dr. Farhad Ataei, Tehran: Publication of Iranian History. [In Persian]
Dooshen-Gimen, Z. (2001). The Iranian World, in: Myth and Epic in the Thought of Georges Dumezil: From the Collection of the World of Mythology, Compiled and Trans. Jalal Sattari, Tehran: Markaz Publishing. [In Persian]
Ferdowsi, A. GH. (2005). Shahnameh [based on the Moscow edition], Tehran: Peyman. [In Persian]
Fraiy, N. (1995) .Literature and Myth, in: Myth and Mystery, Collection of Articles, Compiled and Trans. Jalal Sattari, Tehran: Soroush. [In Persian]
Hassouri, A. (2009). the Fate of a Pagan; From Zahak to Oden, Tehran: Cheshmeh Publishing. [In Persian]
Hinels, J. R. (2006). Recognition of Iranian Mythology, Trans. and written by Bajlan Farrokhi, Tehran: Asatir. [In Persian]
Horn, P., & Hubschmann, H. (1977) The Basis of Persian etymology, Trans. Jalal Khaleghi Motlagh, vol. 1, Tehran: Iranian Culture Foundation.
Rastegar Fasaei, M. (2000). Dragon in Iranian Mythology, Tehran: Toos Publishing. [In Persian]
Sarkarati, B. (2006). Hunted Shadows: Excerpts from Persian Articles, Tehran: Tahoori. [In Persian]
Shaygan, D. (2010). Religions and Philosophical Schools of India, Vol. 1, Tehran: Amir Kabir Publishing Institute. [In Persian]
Tabrizi, M. H. Kh. (1983). Borhan qate, by the effort of Mohammad Moin, vol. 1, Tehran: Amir Kabir. [In Persian]
Viden Gran, G. (1998) .Religions of Iran, Trans. Manouchehr Farhang, Tehran: Aghahan Eedeh. [In Persian]
Yashts. (1998). Report of Ebrahim Purdavood, Vol. 1, Tehran: Myths. [In Persian]
Zikrgoo, A. H. (1998). Secrets of Indian Mythology (Vedic Gods), Vol.1, Tehran: Fekr Rooz Publications. [In Persian]
Articles
Aidenloo, S. (2003). Signs of Afrasiab's Mythical Nature in Shahnameh. Literary Studies, 1(2), 36-7. dor:20.1001.1.17352932.1382.1.2.12.0.[In Persian]
Ashrafzadeh, R., & Shah Badizade, M. (2016). The myth of dragon slaying in Avesta and epic texts. Persian Language and Literature, 12(7), 29-49.[In Persian]
Ghafouri, R. (2015). The Battle of the Hero with the Dragon in the Epic Narratives of Iran. Adab Pajoohi, 9(34), 99-128. [In Persian]
Khalatbari, Gh. R. (2012). Comparative Study of Dragon Killing and Rainwanting in Iranian and Indian Ancient Literature. Comparative Literature Studies, 6(24), 113-129. [In Persian]
Moazeni, A. M. & Ganjeh, Sh. (2018). Interpretation and analysis of death avoidance and its manifestation in the creation of superficial personalities of the nations of the world (with the emphasis on the commonalities of the characters of Esfandiar, Achilles, Siegfried, Balder), Interpretation and Analysis of Persian Language and Literature Texts (Dehkhoda), 10(37), 13-39. [In Persian]
Motaheddin, J. (1992). The Dragon in Persian Mystical Poetry. Iranology, 4(16), 733-713. [In Persian]
Mousavilor, A., & Kazemi, M. (2003). The Woman's Image in the History and Myths of Ancient Iran. Jelweh Honar, 12(22), 107-90. [In Persian]
Muskoob, Sh. (1991). The Hero's Luck in Haft Khan's Test. Irannameh, 10(37), 24-51. [In Persian]
Omidsalar, M. (1982) .the Secret of Esfandiar's Invulnerability. Irannameh, 1(2), 281-254.[In Persian]
Sarkarati, B. (1988). The Mythological Foundation of the National Epic of Iran. Persian Language and Literature (Former Publication of the Faculty of Literature, University of Tabriz), 30(125), 1-61. [In Persian]
Sarkarkari, B. (1976). Rostam, a historical or mythical character?. Faculty of Literature and Humanities, Ferdowsi University of Mashhad, 12(2), 192-161. [In Persian]
