بررسی و تحلیل شخصیت های تقابلی در حکایت های تمثیلی عرفانی و حکمی

الموضوعات :

مهناز مهدی زاد فرید ¹ ( دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، آذربایجان، ایران. )
حیدر قلیزاده ² ( دانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، آذربایجان، ایران. )

تاريخ الإرسال : 28 الأربعاء , محرم, 1442 تاريخ التأكيد : 03 الثلاثاء , ربيع الأول, 1442 تاريخ الإصدار : 23 الأربعاء , ذو القعدة, 1443

الکلمات المفتاحية: شخصیت پردازی, حکایت تمثیلی, معنا, تقابل, لفظ, عرفان,

ملخص المقالة :

تمثیل داستانی یا الیگوری در اصطلاح ادبی به روایت گسترش یافته ای اطلاق می شود که در پس معنای ظاهری، دارای لایه های معانی متعدد باطنی دیگری نیز هست که هر کدام از این لایه های معنی نیازمند کشف، بررسی و رمزگشایی هستند. آنچه در راه این رمزگشایی مرکز ثقل قلمداد می شود و نقش عمده ای را در کشف و تأویل رموز و تصاویر پنهان در حکایت ها بر عهده دارد تحلیل یکی از عناصر مهم داستان پردازی، یعنی شخصیّت پردازی در این حکایت ها است. استفاده از شخصیّت های تقابلی نمادین یکی از انواع مهم این شخصّیت ها ست که برای القای معانی ثانوی ه ای که در بستر تحولات و القائات فرهنگی، دینی، اجتماعی تاریخی و... به وجود می آیند نقش چشم گیری در حکایات تمثیلی ادب فارسی آفریده اند. بررسی و تحلیل نقش نمادین شخصیّت های تمثیلی تقابلی در قالب سه نوع تقابل تک گانه، دوگانه و سه گانه و کشف روابط پنهان این شخصیّت ها با سایر عناصر داستانی و تطبیق آن ها در طول حکایت با درون مایۀ اصلی حکایت می تواند منجر به کشف معانی ثانویه و جدیدی از حکایت ها برای مخاطبان گردد. نتایج حاصل از این تقسیم بندی نشان از کارکردهای ویژۀ این نوع از تقابل ها برای موضوعات مخصوصی دارد که نویسندگان با نظر بدان کارکرد، هر کدام از این تقابل ها را به موضوعات ویژه مربوط بدان تقابل اختصاص داده اند. این مقاله می کوشد با روش (توصیفی-تحلیلی) به تحلیل شخصیّت های تقابلی در حکایت های تمثیلی عرفانی و حکمی بپردازد.

المصادر:

کتاب‌ها

ابن طفیل اندلسی (1394) حیّ بن یقظان، ترجمۀ ابوالقاسم سحاب تفرشی، تهران: ناشر دنیای جغرافیای سحاب.

ابوالمعالی، نصرالله منشی (1367) کلیله و دمنه، تصحیح مجتبی مینوی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

الیاده، میرچا (1367) افسانه و واقعیت، ترجمۀ نصرالله زنگویی، چاپ اول، تهران: انتشارات پاپیروس.

برتنس، هانس (1384) مبانی نظریه ادبی، ترجمۀ محمد رضا ابو القاسمی، تهران: ماهی.

پورنامداریان، تقی (1392) عقل سرخ، چاپ سوم، تهران: سخن.

پورنامداریان، تقی (1389) رمز و داستان‌های رمزی در ادب فارسی، تهران: علمی و فرهنگی.

حافظ، شمس‌الدین محمد (1359) دیوان، تصحیح پرویز ناتل خانلری، چاپ اول، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگی ایران.

حقیقت، عبدالرفیع (1383) مقامات شیخ ابو الحسن خرقانی، چاپ اول، تهران: کومش.

سجّادی، سید ضیاالدین (1382) حی بن یقظان و سلامان و ابسال، چاپ دوم، تهران: سروش.

شفیعی کدکنی، محمدرضا (1366) صورخیال در شعر فارسی، چاپ سوم، تهران: آگاه.

صفوی، کوروش (1383) درآمدی بر معنی‌شناسی، چاپ دوم، تهران: سورة مهر.

غزّالی، احمد (1359) سوانح، براساس تصحیح هلموت ریتر با تصحیحات جدید و مقدمه و توضیحات نصرالله پور جوادی، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.

فروزانفر، بدیع‌الزمان (1334) زنده بیدار (حی بن یقظان)، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.

کربن، هانری (1384) ابن سینا و تمثیل عرفانی قصّه حیّ بن یقظان، متن عربی با ترجمه و شرح فارسی، جلد اول، تهران: انجمن اثار و مفاخر فرهنگی.

کربن، هانری (1384) بن‌مایه‌های آیین زرتشت در اندیشه سهروردی، ترجمه محمود بهفروزی، چاپ اول، تهران: جامی.

مقدادی، بهرام (1378) فرهنگ اصطلاحات نقد ادبی (از افلاطون تا عصر حاضر)، تهران: فکر روز.

مولانا، جلال‌الدین (بی‌تا) مثنوی معنوی، دفتر یکم، تصحیح رینولد الین نیکلسون، تهران: انشتارات مولا.

نیشابوری، سیبک (بی‌تا) رساله حسن و دل، بی‌جا.

همدانی، ابوالمعالی عبداله بن محمد بن علی بن الحسن بن علی المعیار (بی‌تا) رسالۀ لوایح، تصحیح و تحشیه رحیم فرمنش، تهران: ناشر کتابخانه منوچهری.

یونسی، ابراهیم (1388) هنر داستان‌نویسی، چاپ دهم، تهران: نگاه.

مقالات

چهارمحالی، محمد، شعبان‌زاده، مریم، حسن آبادیف محمود. (1398). تحلیل تقابل دوگانه در داستان جمشید بر پایۀ نظریه لوی استروس. متن‌شناسی ادب فارسی، 11(1)، 15-35. doi: 10.22108/rpll.2017.77430.0

عبدالهیان، حمید. (1380). شیوۀ شخصیت‌پردازی. فصلنامه ادبیات داستانی، 2(54)، 70-62.

Books

Abolmaali, Nasrollah Monshi (1988) Kelileh and Demneh, edited by Mojtaba Minavi, Tehran: University of Tehran Press.

Bertens, Hans (2005) Fundamentals of Literary Theory, translated by Mohammad Reza Abu Al-Ghasemi, Tehran: Mahi.

Carbon, Henry (2005) The Principles of Zoroastrianism in Suhrawardi's Thought, translated by Mahmoud Behforozi, first edition, Tehran: Jami.

Eliadeh, Mircha (1988) Myth and Reality, translated by Nasrollah Zangavi, first edition, Tehran: Papyrus Publications.

Forouzanfar, Badi'at al-Zaman (1955) Zande Bidar (Hayy Ibn Yaqzan), Tehran: Book Translation and Publishing Company.

Ghazzali, Ahmad (1980) Accidents, based on the correction of Helmut Ritter with new corrections and introduction and explanations by Nasrollahpour Javadi, Tehran: Publications of the Iranian Culture Foundation.

Hafez, Shamsuddin Mohammad (1980) Divan, edited by Parviz Natel Khanlari, first edition, Tehran: Iran Cultural Foundation Publications.

Haghighat, Abdul Rafi (2004) Officials of Sheikh Abu Al-Hassan Kharghani, first edition, Tehran: Koomesh.

Hamedani, Abu al-Ma'ali Abdullah ibn Muhammad ibn Ali ibn al-Hasan ibn Ali al-Mayyar (no date) The treatise on bills, correction and annotation by Rahim Farmanesh, Tehran: Manouchehri Library Publisher.

Ibn Tufayl Andalusi (2015) Hayy Ibn Yaqzan, translated by Abolghasem Sahab Tafreshi, Tehran: Publisher of the world of Sahab geography.

Karbon, Henry (2005) Ibn Sina and the mystical allegory of the story of Hayy Ibn Yaqzan, Arabic text with Persian translation and description, Volume I, Tehran: Association of Cultural Works and Honors.

Meghdadi, Bahram (1999) Dictionary of Literary Criticism Terms (from Plato to the Present Age), Tehran: Fekr Rooz.

Neyshabouri, Sibak (no date) Hassan and Dil treatise, no place.

Pournamdarian, Taghi (2010) Mysteries and Mysterious Stories in Persian Literature, Tehran: Scientific and Cultural.

Pournamdarian, Taghi (2013) Red Wisdom, third edition, Tehran: Sokhan.

Rumi, Jalaluddin (no dated) Masnavi Manavi, Book I, edited by Reynold Allen Nicholson, Tehran: Rumi Publications.

Safavid, Cyrus (2004) An Introduction to Semantics, Second Edition, Tehran: Surah Mehr.

Sajjadi, Seyed Zia al-Din (2003) Hayy Ibn Yaqzan and Salaman and Absal, second edition, Tehran: Soroush.

Shafiee Kadkani, Mohammad Reza (1987) Surkhial in Persian Poetry, Third Edition, Tehran: Agah.

Younesi, Ebrahim (2009) The Art of Fiction, Tenth Edition, Tehran: Negah.

Articles

Charmahali, M., Shabanzadeh, M., Hassanabadi, M. (2019). Analysis of Binary Oppositions in Jamshid's Story based on Levi Strauss’s Theory. Textual Criticism of Persian Literature, 11(1), 15-35. doi: 10.22108/rpll.2017.77430.0

Abdolhian, Hamid (2001). Characterization method. Quarterly Journal of Fiction, 2 (54), 70-62.