بررسی عنصر شخصیّت در حکایات مشترک هفت اورنگ جامی و مصیبت نامۀ عطّار

الموضوعات :

علیرضا یاوری ¹ (دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد همدان، دانشگاه آزاد اسلامی، همدان، ایران)
هادی خدیور ² (استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد همدان، دانشگاه آزاد اسلامی، همدان، ایران.)

تاريخ الإرسال : 04 الأحد , ربيع الثاني, 1441 تاريخ التأكيد : 14 الخميس , جمادى الأولى, 1441 تاريخ الإصدار : 16 الخميس , صفر, 1443

الکلمات المفتاحية: شخصیّت, تمثیل, هفت اورنگ, عطّار, مصیبت نامه, حکایت, جامی,

ملخص المقالة :

جامی شاعر عارف قرن نهم، برای بیان موضوعات اخلاقی، تعلیمی و عرفانی در هفت اورنگ، به طریقی مؤثر و هنرمندانه از دویست حکایت و تمثیل استفاده کرده است. از میان این حکایات یازده حکایت در مصیبت نامه عطّار وجود دارد. یکی از راه های سنجش قدرت خلّاقیت و سبک شاعران، بررسی و مقایسۀ تمثیل‌های داستانی آن‌ها با یکدیگر است. دراین پژوهش به بررسی و مقایسۀ یازده حکایت مشترک هفت اورنگ و مصیبت نامه با تکیه برعنصر شخصیّت پرداخته ایم. عطّار گاه با پندواندرز و گاه با بیان ظرافت‌های اخلاقی، از زبان دیوانگان(عقلای مجانین) جهت عبرت شاهان و ظالمان حاکم بر مردم به انتقاد می‌پردازد و برتری و خلاقیّت خود را با استفاده از عنصر شخصیّت و شخصیّت‌پردازی در ساختار حکایات، در جهت تبیین مقاصد و اندیشه‌های خود به کارگرفته است. نتایج به دست آمده حاکی از تفوّق، قدرت و خلاقّیت عطّار است زیرا وی از عنصر شخصیّت به عنوان ابزاری اساسی برای پیشبرد اهداف و اندیشه‌های خود بیشترین بهره را برده است.

المصادر:

کتاب ها

اخوت، احمد (1371) دستور زبان داستان، اصفهان: انتشارات فردا.

انوشه، حسن (1381) فرهنگ نامۀ ادبی فارسی، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

جامی، نورالدین عبدالرحمان (1378) هفت اورنگ، تحقیق و تصحیح: جابلقاداد علیشاه، اصغرجان فدا، ظاهر احراری و حسین تربیت، تهران: دفتر میراث مکتوب.

حکمت، علی اصغر (1363) جامی، تهران: انتشارات توس.

خدیور، هادی (1397) فرهنگ اصطلاحات و واژگان ادبی فارسی- انگلیسی و انگلیسی- فارسی، چاپ اول، تهران: انتشارات نگاه دانش.

داد، سیما (1371) فرهنگ اصطلاحات ادبی، چاپ اول، تهران: انتشارات مروارید.

سنایی غزنوی‌، مجدود بن آدم (1368) حدیقه ‌الحقیقه‌، تصحیح و تحشیه مدرس رضوی تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

شفیعی کدکنی، محمدرضا (1378) ادبیات فارسی از عصر جامی تا روزگار ما، ترجمه حجت اله اصیل، تهران: نشر نو.

شفیعی کدکنی، محمدرضا (1391 ) رستاخیز کلمات، چاپ اول، تهران: انتشارات سخن.

صفا، ذبیح الله (1364) تاریخ ادبیات در ایران، جلد 4، تهران: انتشارات فردوس.

صفوی، کوروش (1395) فرهنگ توصیفی مطالعات ادبی، چاپ اول، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

صنعتی نیا، فاطمه (1369) مآخذ قصص و تمثیلات مثنوی‌های عطار نیشابوری، چاپ اول، تهران: انتشارات زوّار.

عطار، فریدالدین محمد (1386) مصیبت‌نامه، مقدمه و تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: انتشارات سخن.

عطار، فریدالدین محمد ( 1396 الف) اسرارنامه، مقدمه و تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی، چاپ دوم، تهران: انتشارات سخن.

فتوحی، محمود (1386) بلاغت تصویر، تهران: انتشارات سخن.

فروزان فر، بدیع الزمان (1362) مآخذ قصص و تمثیلات مثنوی، چاپ دوم تهران: امیر کبیر.

مایل هروی، نجیب (1377) شیخ عبدالرحمان جامی، تهران: طرح نو.

مقدادی، بهرام (1378) فرهنگ اصطلاحات نقد ادبی از افلاطون تا عصر حاضر، چاپ اول، تهران: فکر روز.

مقالات

داودی مقدم، فریده (1398) گروتسک در حکایت‌های دیوانگان عطار، فصل‌نامۀ تاریخ ادبیات، شمارۀ 71، صص74-53.

علی زاده، ناصر و سونا سلیمیان (1391) کانون روایت در الهی نامه عطار براساس نظریۀ ژرار ژنت، فصل نامۀ پژوهش‌های ادب عرفانی زبان و ادب فارسی (گوهر گویا)، سال ششم، شمارۀ دوم، پیاپی 22، صص 140-113.

محرمی، رامین و کبیره کشوری بخشایش (1390) تحلیل داستان «خلیفۀ بخشنده» در مثنوی و تطبیق آن با داستان مصیبت‌نامه، فصل نامۀ تخصصی مولوی پژوهی، سال پنجم، شمار،12، صص 29-1.

محمدی، برات (1390) اسلوب حکایت‌پردازی در هفت اورنگ جامی، فصل نامۀ تخصصی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، سال چهارم، شماره چهارم، شمارۀ پیاپی 14، صص 332-312.

Books

Okhot, Ahmad (1992) Grammar of the story, Isfahan: Farda Publications.

Anousheh, Hassan (2002) Persian Literary Dictionary, Tehran: Publishing Organization of the Ministry of Culture and Islamic Guidance.

Jami, Noureddin Abdolrahman (2008) Haft Aurang, Research and correction: Jabal Qadad Alisha, Asgharjan Fada, Zahir Ahrari and Hossein Tarbiat, Tehran: Written Heritage Office.

Hekmat, Ali Asghar (1984) Jami, Tehran: Toos Publications.

Khadivar, Hadi (2018) Dictionary of Persian-English and English-Persian Literary Terms and Vocabulary, First Edition, Tehran: Negah Danesh Publications.

Dad, Sima (1992) Dictionary of Literary Terms, First Edition, Tehran: Morvarid Publications.

Sanai Ghaznavi , Majdood Ibn Adam (1989) Hadiqeh Al-Haqiqah , edited by Modarres Razavi Tehran: University of Tehran Press.

Shafiee Kadkani, Mohammad Reza (1999) Persian literature from the Jami era to our time, translated by Hojjatollah Asil, Tehran: Nashr-e No.

Shafiee Kadkani, Mohammad Reza (2012) The Resurrection of Words, First Edition, Tehran: Sokhan Publications.

Safa, Zabihollah (1985) History of Literature in Iran, Volume 4, Tehran: Ferdows Publications.

Safavi, Kourosh (2016) Descriptive Culture of Literary Studies, First Edition, Tehran: Scientific and Cultural Publications.

Sanati Nia, Fatemeh (1990) References to the stories and allegories of Attar Neyshabouri's Masnavi, first edition, Tehran: Zovar Publications.

Attar, Farid al-Din Mohammad (2007) Tragedy, Introduction, correction and comments by Mohammad Reza Shafiei Kadkani, Tehran: Sokhan Publications.

Attar, Farid al-Din Mohammad (2017a) Asrarnameh, Introduction, correction and comments by Mohammad Reza Shafiei Kadkani, second edition, Tehran: Sokhan Publications.

Fotouhi, Mahmoud (2007) Picture Rhetoric, Tehran: Sokhan Publications.

Forouzanfar, Badi-ol-Zaman (1983) References of Masnavi stories and allegories, second edition Tehran: Amir Kabir.

Mayel Heravi, Najib (1998) Sheikh Abdolrahman Jami, Tehran: New Design.

Meghdadi, Bahram (1999) Dictionary of Literary Criticism Terms from Plato to the Present Edition, First Edition, Tehran: Fekr Rooz.

Articles

Davoodi Moghadam, Farideh (2019) Grotesque in The Tales of Attar's Madmen, History of Literature Quarterly, No. 71, pp. 74-53.

Alizadeh, Nasser and Sona Soleimian (2012) Narrative Center in Attar Theology Based on Gerard Genet's Theory, Journal of Research in Mystical Literature and Persian Literature (Gohar Goya), Year 6, Issue 2, 22, pp. 140-113.

Muharrami, Ramin and Kabireh Keshvari Bakhshaish (2011) Analysis of the story of "Khalifa Bakhshandeh" in Masnavi and its adaptation to the story of the tragedy, Rumi Pajoohi, Volume 5, Number 12, pp. 29-1.

Mohammadi, Barat (2011) The style of storytelling in Haft Aurang Jami, Specialized Quarterly Journal of Persian Poetry and Poetry (Spring of Literature), Fourth Year, Fourth Issue, Issue 14, pp. 332-312.