نقش جغرافیای انسانی قزوین در مناسبات ایران و شبه قاره هند( متون ادبی – تاریخی فارسی)
الموضوعات :نصراله پورمحمدی املشی 1 , مریم غفوریان 2
1 - دانشیار گروه تاریخ، دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره)، قزوین. ایران.
2 - پژوهشگر پسادکتری، دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره)، قزوین، ایران.
الکلمات المفتاحية: ایران, متون ادبی – تاریخی فارسی, روابط فرهنگی – تاریخی, شبه‌قاره, جغرافیای قزوین,
ملخص المقالة :
قزوین شهری رجال‌پرور در طول تاریخ بعد از اسلام بوده است. تا زمان تیموریان و ایلخانان، این شهر و مناطق تابعۀ آن گریزگاه فراریان سیاسی و متهمان مذهبی بود. موقعیت جغرافیایی شهر سبب گردید از همان ابتدای حاکمیت صفویان، مورد توجه شاه اسماعیل و شاه تهماسب قرار گیرد. شاه تهماسب بنا به دلایل مختلف آن را به پایتختی برگزید. باتوجه به اینکه ابعاد فرهنگی – اقتصادی هر شهری تابع مرکزیت سیاسی آن است، بنابراین تمرکز حکومت و قدرت سیاسی در قزوین بر شرایط این شهر بسیار تأثیرگذار بود. بعد از انتقال پایتخت به اصفهان، قابلیت اقتصادی شهر رو به تنزل نهاد اما همچنان نقش سیاسی و فرهنگی خود را حفظ نمود. این در حالی است که به خاطر وجود علمای مذهبی، شاعران و نویسندگان و رجال صاحب‌منصب قزوین، نقش کلیدی در روابط فرهنگی – سیاسی و اقتصاد با خارج بخصوص شبه‌قاره ایفا می‌کرد و هم رجالی را از شهرهای دیگر جذب می‌نمود. در عین حال عواملی چون رسمی شدن مذهب تشیع، فشار مذهبی (تعصب) و قدرت سیاسی این خطّه، مهم‌ترین دلایل و بسترساز روابط فرهنگی – سیاسی ایران و دولتهای خارجی بخصوص شبه‌قاره در این عصر بوده است. همچنین به دلیل روح تسامح مذهبی حاکم بر دربار هند نسبت به مهاجرین، هریک از آن‌ها نیز حلقه‌های فکری و فرهنگی بین ایران و سرزمین هند شدند. از سوی دیگر روابط و تعاملات تنگاتنگ سرزمین های ایران و هند در طول تاریخ، خود شاهد دیگری بر این مدعا است؛ به خصوص اینکه زبان و ادبیات فارسی در زمان تیموریان و مغولان ایران و هند از چنان حرکت و اقتداری برخوردار گردید که کلیۀ گزارش ها و مکاتبات حکومتی هند می بایست در کنار زبان بومی هند به فارسی نوشته می شد و شاعران هندی عهد تیموری در هندوستان غالباً دو زبانه بودند. همین امر سبب تشویق بومیان شبه قاره به فراگیری زبان فارسی گردید و به گواهی شواهد تاریخی، لغات فارسی در اغلب این نقاط، هماهنگ و هم رنگ واژه های بومی هندی شدند. روش پژوهش در این مقاله توصیفی – تحلیلی (کتابخانه ای) می باشد.
کتاب‌ها
براون، ادوارد (1375) تاریخ ادبیات ایران (از صفویه تا عصر حاضر)، ترجمۀ دکتر بهرام مقدادی، تهران: انتشارات مروارید.
جعفریان، رسول (1378) صفویه از ظهور تا زوال، تهران: مؤسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر.
جعفریان، رسول (1379) صفویه در عرصه دین، فرهنگ، سیاست، جلد1، قم: پژوهشکده حوزه و دانشگاه.
خواندمیر (1337) حبیب السیر، زیر نظر محمد دبیرسیاقی، تهران: خیام.
روبرت رویمر، هانس (1380) ایران عصر جدید، ترجمۀ آذر آهنچی، تهران: دانشگاه تهران.
سبحانی، توفیق (1377) نگاهی به تاریخ ادب فارسی در هند، تهران: انتشارات دبیرخانه شورای گسترش زبان و ادبیات فارسی.
سیوریف، راجر (1378) ایران عصر صفوی، ترجمۀ کامبیز عزیزی، تهران: انتشارات مرکز.
شوشتری، قاضی نورالله (1367) مجالس‌المؤمنین، تهران: ابراهیم باسمجی تبریزی.
ظهورالدین، احمد (1385) تاریخ ادب فارسی در پاکستان، ترجمه و تحشیه دکتر شاهد چوهدری، جلد1، تهران: انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی.
عبدالرحمن، سید صباح الدین (1973) بزم تیموریه، جلد 1و2و3، هند: مطبع معارف اعظم کده.
فخرالزمانی، ملا عبدالنبی (1340) تذکره میخانه، با تصحیح و تنقیح و به اهتمام احمد گلچین معانی، تهران: نشر اقبال.
فرشته، محمد قاسم هندوشاه (1868م) گلشن ابراهیمی (تاریخ فرشته)، هند: بمبئی.
کامی‌قزوینی، علاء‌الدوله‌بن‌یحیی (1395) تذکره نفایس‌المآثر، تصحیح سعید شفیعیون، تهران: انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی.
گلچین معانی، احمد (1369) کاروان هند، مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی.
مبارک، شیخ ابوالفضل (1372) اکبرنامه، به کوشش غلامرضا طباطبایی مجد، جلد 1، تهران: انتشارات مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
ملاکمال (1334) تاریخ صفویان، تصحیح و تحشیه ابراهیم دهگان، اراک: چاپخانه فروردین اراک.
نهاوندی، عبدالباقی (1381) مآثر رحیمی، به اهتمام دکتر عبدالحسین نوایی، تهران: انجمن مفاخر فرهنگی.
ورجاوند، پرویز (1377) سیمای تاریخ و فرهنگ قزوین، جلد 2، تهران: انتشارات نشر نی.
هوشنگ مهدوی، عبدالرضا (1369) تاریخ روابط خارجی ایران، تهران: انتشارات امیرکبیر.
_||_Books
Abd al-Rahman, Sayyid Sabah al-Din (1973) Bazm Teymouri, Volumes 1, 2 and 3, India: Ma'aref Azam Kadeh Press.
Brown, Edward (1996) History of Iranian Literature (from Safavid to the Present Age), translated by Dr. Bahram Meghdadi, Tehran: Morvarid Publications.
Fakhr al-Zamani, Mullah Abd al-Nabi (1961) Pub Tazkereh, corrected and revised by Ahmad Golchin Maani, Tehran: Iqbal Publishing.
Fereshteh, Mohammad Qasem Hindushah (1868) Golshan Ebrahimi (Fereshteh History), India: Mumbai.
Golchin Maani, Ahmad (1990) Caravan of India, Mashhad: Astan Quds Razavi Publications.
Houshang Mahdavi, Abdolreza (1990) History of Foreign Relations of Iran, Tehran: Amirkabir Publications.
Jafarian, Rasoul (1999) Safavid From Rise to Decline, Tehran: Cultural Institute of Contemporary Knowledge and Thought.
Jafarian, Rasoul (2000) Safavid in the field of religion, culture, politics, Volume 1, Qom: Research Institute and University.
Kamiyeh Qazvini, Alaa al-Dawla Ibn Bani Yahya (2016) Tazkereh Nafais al-Maathr, edited by Saeed Shafi'iun, Tehran: Islamic Azad University Press.
Khwandmir (1958) Habib Al-Seer, under the supervision of Mohammad Dabirsiyaghi, Tehran: Khayyam.
Malakmal (1955) Safavid history, corrected and annotated by Ebrahim Dehgan, Arak: Farvardin Arak printing house.
Mubarak, Sheikh Abolfazl (1993) Akbarnameh, by Gholamreza Tabatabai Majd, Volume 1, Tehran: Institute of Cultural Studies and Research Publications.
Nahavandi, Abdolbaqi (2002) Maher Rahimi, by Dr. Abdolhossein Navai, Tehran: Association of Cultural Honors.
Robert Roemer, Hans (2001) Iran of the New Age, translated by Azar Ahanchi, Tehran: University of Tehran.
Seurif, Roger (1999) Safavid Iran, translated by Kambiz Azizi, Tehran: Markaz Publications.
Shoushtari, Qazi Noorullah (1988) Majalis al-Mo'menin, Tehran: Ebrahim Basemji Tabrizi.
Sobhani, Tawfiq (1998) A Look at the History of Persian Literature in India, Tehran: Publications of the Secretariat of the Council for the Development of Persian Language and Literature.
Varjavand, Parviz (1998) The face of Qazvin History and Culture, Volume 2, Tehran: Nashr-e Ney Publications.
Zohoruddin, Ahmad (2006) History of Persian Literature in Pakistan, translated and annotated by Dr. Shahed Chouhdari, Volume 1, Tehran: Humanities Research Institute Publications.
