رویکردی انتقادی بر تفسیرهای نوین از رابطه دین و سیاست، دموکراسی و حقوق بشر (مورد مطالعه: عبدالکریم سروش و نصرحامد ابوزید)

الموضوعات : سیاست پژوهی ایرانی (سپهر سیاست سابق)

محمدجعفر آرین نژاد ¹ , علی اصغر داودی ² , سعید گازرانی ³

1 - دانشجوی دکتری، اندیشه‌های سیاسی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران
2 - استادیار، دانشکده حقوق، علوم سیاسی و زبان‌های خارجی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران
3 - استادیار، دانشکده حقوق، علوم سیاسی و زبان‌های خارجی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران.

تاريخ الإرسال : 02 الجمعة , ربيع الأول, 1443 تاريخ التأكيد : 04 الأربعاء , جمادى الأولى, 1443 تاريخ الإصدار : 20 السبت , صفر, 1446

الکلمات المفتاحية: عبدالکریم سروش, نصر حامد ابوزید, هرمنوتیک, دین, سیاست, دموکراسی, حقوق بشر.,

ملخص المقالة :

هدف پژوهش حاضر بررسی انتقادی اندیشه‌ها و تفاسیر نوین عبدالکریم سروش و نصر حامد ابوزید، در مورد رابطه دین و سیاست، دموکراسی و حقوق بشر است. سؤال اصلی پژوهش این است که سروش و ابوزید چگونه در مسائلی مانند رابطه دین و سیاست، دموکراسی و حقوق بشر، تفاسیر سنّتی دین در این حوزه‌ها را مورد انتقاد و چالش قرار می‌دهند؟ پژوهش بر این فرض استوار است که سروش و ابوزید با به‌کارگیری رویکردهای نوین غربی مانند هرمنوتیک، زمینه‌ساز طرح موضوعات جدیدی در حوزه اندیشه و عمل سیاسی مسلمان‌ها شده‌اند که با توجه به نیازهای جدید و شرایط متحول جامعه، سنّت‌گرایان را وادار به واکنش و تطابق بیشتر با مدرنیته قرار می‌دهد. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی بوده و نتایج حاکی از آن است که تفاسیر نوین اندیشمندان نوگرای اسلامی متأثر از فلسفه و اندیشه‌های غربی صورت گرفته بوده و با مبانی اسلامی مغایر است و بدین لحاظ از جهات مختلفی قابل نقد و بررسی است: نواندیشان دینی با درک غلط از فهم دین، باب هرگونه تفسیر و قرائت غلط از دین را گشوده‌اند؛ دانش‌های نوین غربی با استفاده از شعائر زیبا مانند حقوق شهروندی آزاد و تبلیغ دستاوردهای به ظاهر فریبنده جوامع سکولار به تبیین و تفهیم مفاهیم خود می‌پردازند؛ با توجه به روند رشد مدرنیته و مفاهیم پست مدرنیسم و همچنین مباحث نوین اجتماعی، فقه اصیل هرچه بیشتر با تحولات جدید تطابق یابد و اندیشمندان حوزه‌های اسلامی با اتخاذ رویکرد مناسب آکادمیک و علمی، برای مباحث روز دنیا آماده باشند.

المصادر:

قرآن کریم.
ابراهیمی، شهروز؛ شیخ‌حسینی، مختار (1390). هرمنوتیک و کاربرد روشی آن در علوم سیاسی و روابط بین‌الملل. روش‌شناسی علوم انسانی، 17(68)، ص82-59.
ابوزید، نصر حامد (1383). نقد گفتمان دینی. ترجمه حسن یوسفی اشکوری و محمد جواهر کلام. تهران: انتشارات طرح نو.
احمدیان، اکرم؛ اخوان، محمد (1396). نقد سکولاریسم براساس مکتب علوی. پژوهش‌های نهج‌البلاغه، 16(53)، ص155-133.
اخوان‌کاظمی، بهرام (1387). ارزیابی کاربرد هرمنوتیک در پژوهش‌های سیاسی اسلامی. سیاست، 38(4)،
ص76-55.
اسپوزیتو، جان؛ وال، جان (1384). اسلام و دموکراسی. ترجمه مهدی حجت. بازتاب اندیشه، شماره 67، ص12-1.
باقری‌نیا، حسن؛ ایمانی، محسن؛ صادق‌زاده قمصری، علیرضا؛ سجادی، مهدی (1395). آسیب‌شناسی تربیت دینی با نظر به مبانی معرفت‌شناسی دینی اندیشه‌های نوگرایانه نصر حامد ابوزید. پژوهشنامه تربیتی، 11(47)، ص20-1.
پالمر، ریچارد (1377). علم هرمنوتیک. ترجمه محمدسعید حنایی. تهران: هرمس.
حاجی اسماعیلی، محمدرضا؛ بنائیان اصفهانی، علی (1394). بررسی عینی‌گرایی و نسبی‌گرایی در هرمنوتیک نصر حامد ابوزید و تأثیر آن بر بعضی برداشت‌های تفسیری وی از قرآن. اندیشه دینی، 15(1)، ص46-29.
حسینی، کاظم؛ صدرا، علیرضا؛ شیرودی، مرتضی (1395). ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ ﺗﻄﺒﯿﻘﯽ در اﻧﺪﯾﺸﻪ ﺳﮑﻮﻻرﯾﺴﺘﯽ اﯾﺮان ﻣﻌﺎﺻﺮ؛ ﺑﺎ ﺗﺎﮐﯿﺪ ﺑﺮ دﯾﺪﮔﺎه‌ﻫﺎی ﻣﻬﺪی ﺑﺎزرﮔﺎن، ﻋﺒﺪاﻟﮑﺮﯾﻢ ﺳﺮوش، ﺣﺎﺋﺮی ﯾﺰدی. سیاست، 3(9)، ص26-6.
حسینی‌زاده، محمد علی (1386). اسلام سیاسی در ایران. قم: دانشگاه مفید.
خانی، راضیه (1390). ضرورت حکومت دینی از منظر آیت‌الله جوادی آملی و آیت‌الله مصباح یزدی. فرهنگ پژوهش، شماره 11، ص22-1.
خواجه‌سروی، غلامرضا (1380). وحدت دین و سیاست در اندیشه امام خمینی. علوم سیاسی، شماره 16، ص16-1.
رایجی، نرگس؛ فغان نوملی، فاطمه؛ کاردل، آتنا (1393). ارتباط بین دین و سیاست در نهج‌البلاغه و کارکردهای آن. بصیرت و تربیت اسلامی، 11(30)، ص110-97.
رضوی، ابوالفضل (1389). هرمنوتیك و فهم معرفت تاریخی. اندیشه دینی، پیاپی 37، ص146-103.
سروش، عبدالکریم (1372). فربه‌تر از ایدئولوژی. کیان، شماره 14، ص19-1.
سروش، عبدالکریم (1373). فربه‌تر از ایدئولوژی. تهران: صراط.
سروش، عبدالکریم (1374 الف). خدمات و حسنات دین. کیان، شماره 27، ص16-2.
سروش، عبدالکریم (1374 ب). معنا و مبنای سکولاریسم. کیان، شماره 26، ص13-4.
سروش، عبدالکریم (1379). حکومت دینی، اندیشه دینی. بازتاب اندیشه، شماره 42.
ضابطی، معین؛ علی‌حسینی، علی؛ امام جمعه‌زاده، جواد (1396). فرصت‌های اسلام سیاسی شیعی در فضای جهانی‌شدن. پژوهش‌های سیاسی جهان اسلام، 7(4)، ص165-147.
طباطبائی، سید محمدحسین (1375). المیزان فی ‌تفسیر القرآن. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
عباسی، ولی‌الله (1389). هرمنوتیک و اندیشه دینی. کوثر معارف، 6(16)، ص176-142.
عسکری یزدی، علی؛ میرزایی، سعید (1398). بررسی و نقد چیستی وحی از دیدگاه نصر حامد ابوزید. فلسفه دین، 16(4)، ص591-612.
علیخانی، علی‌اکبر (1383). جهان اسلام و غرب: دیدگاه نصر حامد ابوزید. مطالعات خاورمیانه، شماره 37.
فصیحی، امان‌الله (1386). روشنفکران دینی و عرفی شدن در سپهر دین. علوم سیاسی، شماره 37، ص44-11.
قریشی، فردین؛ رفیعی، مهدی (1388). بررسی جامعه‌شناختی نسبت دموکراسی و سکولاریسم (مطالعه موردی تجربه دموکراتیک فرانسه و ایران). سیاست، 39(4)، ص190-171.
مجتهد شبستری، محمد (1379). نقدی بر قرائت رسمی از دین. تهران: طرح نو.
مردی‌ها، مرتضی (1382). تأملات معاصر معرفت‌شناختی و برون‌رفت‌های فکر دینی. پژوهش‌های فلسفی، شماره 186، ص136-115.
مسعودی، جهانگیر (1381). بررسی تطبیقی هرمنوتیک فلسفی و آرای روشنفکران مسلمان. الهیات و معارف اسلامی، شماره 56، ص146-116.
منصورزاده، محمدباقر؛ مسعود، زهرا (1396). بررسی مبانی اندیشه‌های سیاسی در میان نومعتزلیان با تأکید بر آرای نصر حامد ابوزید. سیاست، 4(13)، ص49-37.
مهرورزیان، طاهره (1394). علل تفاوت تفاسیر فقها و اندیشمندان مسلمان درباره حقوق سیاسی- اجتماعی زنان از متون ثابت دینی. پژوهشنامه زنان، 6(2)، ص141-169.
میراحمدی، منصور؛ سجادی، حمید (1387). بنیان‌های نظری گسست از سنّت در جریان نواندیشی دینی در ایران. دانش سیاسی، 4(1)، ص213-181.
میرموسوی، علی؛ حقیقت، صادق (1376). مبانی نظری حقوق بشر در اسلام. قبسات، 2(5)، ص1-15.
نجاتی، محمد؛ مومنی، مصطفی (1396). رؤیاانگاری وحی؛ از کارآمدی تعبیر قرآن تا انکار تفسیر قرآن. اندیشه نوین دینی، 13(51)، ص25-40.
نصری، عبدالله (1392). قرآن به‌مثابه گفتار، نه متن؛ نقد آخرین دیدگاه ابوزید در باب وحی و قرآن. نقد و نظر، 18(70).
وکیلی، والا (1376). اندیشه‌های سیاسی عبدالکریم سروش. ترجمه سعید محبی. کیان، شماره 37، ص30-14.
Martínková, I. & Parry, J. (2016). Heideggerian hermeneutics and its application to sport. Sport, Ethics and Philosophy, 10(4), p. 364-374.
Muganga, L. (2015). The Importance of Hermeneutic Theory in Understanding and Appreciating Interpretive Inquiry as a Methodology. Journal of Social Research & Policy, 6(1), p. 65-88.
Parray, T.A. (2013). Iranian Intellectuals on Islam and Democracy Compatibility: Views of Abdulkarim Soroush and Hasan Yousuf Eshkevari. Journal of Middle Eastern and Islamic Studies (in Asia), 7(3), p. 43-64.
Prakoso, T. & Khasanah, V. (2017), "Understanding the Core Ideas of Hermeneutics Figures. KnE Social Sciences, DOI: 10.18502/kss.v3i9.2733