احکام و آداب تعلیم و تعلّم در حیطه فرایند یاددهی– یادگیری
الموضوعات :عیسی بهرامی 1 , عباسعلی حیدری 2 , محمود قیوم زاده 3
1 - دانشجوی دکتری، گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد خمین، دانشگاه آزاد اسلامی، خمین، ایران
2 - استادیار، گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد خمین، دانشگاه آزاد اسلامی، خمین، ایران
3 - استاد، گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد ساوه، دانشگاه آزاد اسلامی، ساوه، ایران.
الکلمات المفتاحية: وظایف مربی و متربی, فرایند یاددهی- یادگیری, احکام تعلیم و تعلم, آداب تعلیم و تعلم,
ملخص المقالة :
هدف پژوهش حاضر بررسی احکام و آداب تعلیم و تعلّم در اسلام در حیطه فرایند یاددهی – یادگیری است. روش تحقیق اسنادی – کیفی بوده و وظایف مشترک تعلیم و تعلم در فقه تربیتی، آداب مربی و متربی قبل از تدریس، حین تدریس و پس از تدریس و نیز احکام ناظر بر آنها بررسی شد. نتایج تحقیق حاکی از آن است که آداب تعلیم و تعلم از نظر طبقه‌بندی دارای ابعاد اخلاقی، روحی، روانی و فنی برخوردار می‌باشد. وظایف معلمان و متعلمان به اقتضای نقش‌آفرینی آن ها متفاوت بوده، تقیّد به اجرای آن ها فرایند تعلیم و تربیت را اثربخش می سازد. آداب تعلیم و تعلم در فرایند یاددهی – یادگیری در مراحل قبل از تدریس، حین تدریس و پس از تدریس تفکیک‌پذیر بوده و برای معلم و شاگرد رفتارهای متناسبی را طلب می‌کند. احکام تعلیم و تربیت موجب می‌شود تا منافع معلم و متعلم در سطوح فردی و اجتماعی، در دنیا و آخرت تضمین گردد.
طوسی، محمد بن حسن (1409ق). التبیان. بیروت: داراحیاء التراث العربی، ج6.
اعرافی، علیرضا (1393). قواعد فقهی. قم: انتشارات موسسه اشراق و عرفان.
اعرافی، علیرضا (الف 1395). فقه تربیتی (مبانی و پیش فرض‌ها). قم: موسسه اشراق و عرفان، ج7، 1.
اعرافی، علیرضا (ب 1395). تأثیرات فقه بر نظام تربیتی. راهبرد فرهنگ، 36، ص 113-131.
اعرافی، علیرضا (ج ۱۳۹۵). آداب مشترک تعلیم و تعلّم. تحقیق و نگارش احمد امامی‌راد. قم: انتشارات موسسه اشراق و عرفان، ج7.
اعرافی، علیرضا؛ طرقی، مجید؛ مولودی، حسین (1397). بررسی قاعده‌ی فقهی علم نافع در تعلیم و تعلم. فقه تربیتی، 5(10)، ص 137-162.
اعرافی، علیرضا؛ محمودیان، حسین؛ شهامت، احمد (1398). وظیفه‌مندی عمومی در تربیت اخلاقی و فقه تربیتی. مطالعات فقه تربیتی، 5(9)، ص 7-36.
اعرافی، علیرضا؛ مهری‌رمی، تقی (۱۳۹۷). بررسی نقش مدارا در تعلیم و تربیت ارزش‌های عبادی با رویکرد فقهی. مطالعات فقه تربیتی، 5(10)، ص 111-136.
باقری، خسرو (1395). نگاهی دوباره به تربیت اسلامی. تهران: انتشارات مدرسه.
بجنوردی، سید محمدحسین (1419ق). القواعد الفقهیه. قم: نشر الهادی.
برقی، احمد (1371ق). المحاسن. تهران: دارالکتب الاسلامیه، چاپ دوم.
حلّی، محمد بن حسن بن یوسف اسدی (1387ق). ایضاح الفواید فی شرح مشکلات القواعد. قم: انتشارات اسماعیلیان، ج2.
خویی، سید ابوالقاسم (1417ق). محاضرات فی اصول الفقه. قم: انتشارات انصاریان.
رزاقی، هادی (۱۳۸۱). فقه التربیه (تعامل فقه و تربیت). پژوهش و حوزه، 9، ص 25-38.
رفسنجانی مقدم، مصطفی؛ محمودیان، علی (۱۳۹۵). نگرشی نو به فقه تربیتی بر پایه فقه القرآن. مشکوه، 133، ص 91-108.
زامل، عبدالحسین (1423ق). شرح القواعد السعدیه. ریاض: داراطلس الخضرا .
سدلان، صالح (1417ق). القواعد الفقهیه اکبری. ریاض: داربلنسیه.
سیف، علی اکبر (۱۳۹۶). روانشناسی پرورشی. تهران: انتشارات آگاه.
شهید ثانی، زین‌الدین عاملی جبعی (1386). منیه المرید آداب المفید و المستفید. ترجمه و نگارش محمدباقر حجتی. تهران: انتشارات دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ بیست و نهم.
طرقی اردکانی، مجید؛ ابراهیمی، جواد (1397). تربیت اجتماعی از منظر فقهی مبتنی بر نظام قواعد فقهی. مطالعات فقه تربیتی، 5(9)، ص 37-62.
عرسان کیلانی، ماجد (1386). سیر آرای تربیتی در تمدن اسلامی. ترجمه بهروز رفیعی. تهران: انتشارات پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
فاضل لنکرانی، محمد (1425ق). جامع المسائل. قم: انتشارات امیرالعلم.
محمودیان، حسین؛ امامی‌راد، احمد (1398). بررسی فقهی سیره معصومین(ع) در تربیت اخلاقی. مطالعات فقه تربیتی، 5(11)، ص 123-143.
مصباح یزدی، محمدتقی (1378). آموزش فلسفه. تهران: شرکت چاپ و نشر بین‌الملل، سازمان تبلیغات اسلامی.
مطهری، مرتضی (1389). تعلیم و تربیت در اسلام. تهران: انتشارات صدرا، چاپ شصت و ششم.
موسوی، سید نقی (1395). درآمدی بر فلسفه فقه تربیتی. پژوهش در مسایل تعلیم و تربیت اسلامی، 24(30)، ص9- 30.
موسوی، سید نقی (1397). فقه تربیتی در ترازو، ارزیابی نقدها. مطالعات فقه تربیتی، 31، ص 7-21.
همت بناری، علی (۱۳89). نگاهی به تعامل فقه و تربیت با تاکید بر نقش فقه تربیتی. معرفت، (57)، ص 14-28.
همت بناری، علی (1396). تحلیل تربیتی احکام فقهی عرصه‌ای نو در تعلیم و تربیت اسلامی. مطالعات فقه تربیتی، 4(7)، ص 37-62.
_||_