موضوعات و قواعد فقهی در تبلیغات بازرگانی تلویزیونی

الموضوعات :

مهدی یوسف ¹ (دکترای فقه و حقوق اسلامی، پژوهشگر صدا وسیما.)

تاريخ الإرسال : 27 الأحد , ربيع الأول, 1441 تاريخ التأكيد : 21 الخميس , رجب, 1440 تاريخ الإصدار : 19 السبت , شوال, 1440

الکلمات المفتاحية: تبلیغات تلویزیونی, قواعد فقهی, تبلیغات بازرگانی, آگهی‌های‌ بازرگانی,

ملخص المقالة :

میزان رعایت قواعد و موضوعات فقهی در تبلیغات بازرگانی موضوع مهمی است که می‌تواند به تشخیص تبلیغات سالم از منظر فقهی کمک کند. آنچه در سایر پژوهش‌ها مورد توجه قرار گرفته است، میزان رعایت قوانین و مقررات و دستورالعمل‌ها در تبلیغات بازگانی از منظر مسئولیت مدنی و حقوقی بوده است. اما در این پژوهش با روش تحلیل محتوا روند پنج ساله میزان رعایت متغیرهای فقهی در تبلیغات بازرگانی شبکه یک سیما از سال 1394 تا 1398 مورد بررسی قرار گرفت. نتیجه پژوهش تائید نظریه مسئولیت اجتماعی بود، به این مفهوم که رسانه ملی در پخش آگهی‌های بازرگانی قواعد و هنجارها را رعایت کرده است. در 5/85 درصد آگهی‌های مورد برسی هیچ یک از متغیرهای فقهی مشاهده نشد، ولی در 5/14 درصد آگهی‌ها یکی از متغیرهای نجش، تدلیس، غش، مشتبه نمودن، تغریر یا نفی سبیل مشاهده شد. نکته قابل توجه در این روندپژوهی، رشد صعودی برخی متغیرهاست که نشان از کاهش توجه و یا افزایش آگهی‌های ناسالم از منظر فقهی دارد. به عنوان نمونه متغیرهای نجش، تدلیس و غش به صورت عمده در طول پنج سال مورد بررسی در آگهی‌ها دو تا سه برابر رشد کرده‌اند و اگر تمهیدات و نظارت لازم در این زمینه اتخاذ نشود، این موضوع می‌تواند باعث رشد و گسترش تبلیغات ناسالم از منظر فقهی شود.

المصادر:

قرآن کریم

 

1. ابن رشد، محمد بن احمد (1992). بدایه المجتهد. لبنان: داراحیاء التراث العربى، ج2.


2. ابن منظور، محمد بن مکرم (1405ق). لسان العرب. بیروت: موسسه تحقیقات و نشر معارف اهل البیت(ع).


3. امیرحسینی، امین؛ برزویی، محمدرضا (1395). عوامل رافع مسئولیت مدنی رسانه‌های جمعی در نظام حقوقی ایران. مطالعاتفرهنگ - ارتباطات، سال 17، شماره68، ص 51-29.


4. انصاری، مرتضی (1394ق). مکاسب. تعلیقات محمد کلانتر. قم: دارالکتاب.


5. بدیعی، نعیم (1375). تجزیه و تحلیل محتوای نحوه مطالبه ضریب قابلیت اعتماد. تحقیق در علوم انسانی، شماره 1.


6. بروجردی، مهدخت؛ ایرانی‌پور، الهه (1390). میزان انطباق تبلیغات بازرگانی شبکه اول سیما با دستورالعمل تبلیغاتی سازمان صدا و سیما. علوم اجتماعی، شماره 54 ، ص 245 -275.


7. پورجوهری، کامران (1389). مسئولیت مدنی ناشی از پخش برنامه‌های رادیو وتلویزیون. تهران: دانشگاه امام صادق(ع).


8. جـاودان اصل، بهرام‌ (1381‌). بررسی‌ اصول و معیارهای تبلیغات تجاری در رادیو و تلویزیون‌.‌ پژوهش و سـنجش(ویـژه تبلیغات بازرگانی و رسانه)، سال9، شماره2.


9. حسنی، حسن (1372). تعاون در اثم و عدوان. نامه علوم اجتماعی، شماره سوم.


10. حسینی شیرازی، سید محمد (بی‌تا). ایصال الطالب إلی المکاسب. تهران: منشورات اعلمی، ج2.


11. حسینی مراغی، عبدالفتاح (1417ق). العناوین الفقهیه. قم: دفتر انتشارات اسلامی.


12. خویی، ابوالقاسم (1410ق). منهاج الصالحین. قم: مدینه العلم، ج1.


13. شهیدی، مهدی (1387). شروط ضمن عقد. تهران: انتشارات مجد.


14. صحرانورد، ابوذر (1392). مسئولیت مدنی رسانه‌ها در حقوق موضوعه ایران. تهران: نشر دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها.


15. صفایی، حسین (1396). قواعد عمومی قراردادها. تهران: نشر میزان، ج۲.


16. طباطبایى، محمدحسین (1417ق). المیزان فی تفسیر القرآن. قم: دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، ج5.


17. طریحی، فخرالدین بن محمد (1367). مجمع ‌البحرین. عادل محمود. قم: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.


18. عاملی، زین الدین (شهید ثانی) (1410ق). الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه. قم: کتابفروشی داوری، ج3.


19. عمید، حسن (1365). فرهنگ فارسی. تهران: انتشارات امیرکبیر، ج1.


20. فراهیدی،خلیل بن احمد ( 1405ق). العین. دار الهجره، ج8.


21. قاضی‌زاده، علی اکبر (1381). تبلیغ: صنعتی که باور تولید می‌کند. پژوهش و سنجش، سال9، شماره 29، ص 137-154.


22. قانع، احمدعلی (1392). آسیب‌شناسی فقهی و اخلاقی تبلیغات بازرگانی. مطالعات فرهنگ ارتباطات، سال 14، شماره 53، ص 157-178.


23. قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران (مصوب 1358).


24. قانون مدنی ایران


25. قنواتی، جلیل (1383).مطالعۀ تطبیقی ایجاب و قبول، قم: بوستان کتاب.


26. لنگرودی ، محمدجعفر (1393).  فلسفه عمومی حقوق بر پایه اصالت عمل. بی‌جا: گنج دانش.


27. مامقانی ، محمدحسن (بی‌تا). غایه الامال. قم: مجمع الذخائر الاسلامیه.  


28. محقق داماد، مصطفی (1374). قواعد فقه. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، چاپ پنجم، ج2.


29. محقق داماد، مصطفی (1388). قواعد فقه. تهران: مرکز نشر علوم اسلامی، چاپ نهم.


30. محمدزاده، علی‌اکبر (1395). مسئولیت مدنی رسانه‌ها از دیدگاه فقه و حقوق اسلامی. معارففقهعلوى، سال دوم، شماره سوم، ص 103-140.


31. مددی، صادق (1388). مسئولیت مدنی تولیدکنندگان و فروشندگان کالا. تهران: مؤسسۀ مطالعات و مشاوره حقوقی وکلای ایران زمین با همکاری نشر میزان.


32. مظفر، محمدرضا (بی‌تا). حاشیه المظفر علی المکاسب. قم: انتشارات حبیب، ج2.


33. معتمدنژاد، کاظم (1386). حقوق حرفه‌ای روزنامه‌نگاری. تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها.


34. معین، محمد (1380). فرهنگ فارسی. تهران: مؤسسه انتشارات امیرکبیر.


35. مک کوئیل، دنیس (1388). درآمدی بر نظریه ارتباطات جمعی. ترجمه پرویز اجلالی. تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.


36. مکارم شیرازی، ناصر (1411ق). القواعد الفقهیه. قم: مدرسه الامام على بن ابیطالب(ع).


37. موسوى بجنوردى، سیدمحمّد (1379). قواعد فقهیه. تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ج1.


38. مهدی‌زاده، سید محمد (1389). نظریه‌های رسانه اندیشه‌های رایج و دیدگاه‌های انتقادی. تهران: نشر همشهری.


39. نجفی، محمدحسن (1362). جواهر الکلام فی شرح الاسلام. بیروت: داراحیاء التراث العربی، ج27،37.


40. ویمر، راجر؛ دومینیک، جوزف (1389). تحقیق در رسانه‌های جمعی. ترجمه کاووس سید امامی. تهران: سروش.


41. همایون، محمدهادی (1379). بازنگری تعریف تبلیغات بازرگانی براساس ویژگی‌های فرهنگی جمهوری اسلامی ایران. تهران: مجموعه مقالات اولین همایش صنعت تبلیغات.


42. یوسف، مهدی؛ سلیمی، علیرضا؛ حسینی، سید علیرضا (1398). کنکاشی در رعایت قواعد فقهی در تبلیغات بازگانی تلویزیونی. پژوهش‌های ارتباطی، سال26، شماره 1(پیاپی97)، ص151-178.