تحلیل فضایی جنبش‌های اجتماعی در خاورمیانه و شمال آفریقا از سال 2010 تاکنون

الموضوعات :

محمد اخباری ¹ , مینا آزمون مساعد ²

1 - دانشیاردانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، تهران، ایران
2 - دانش آموخته کارشناسی ارشد رشته جغرافیای سیاسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز

تاريخ الإرسال : 23 الثلاثاء , رمضان, 1440 تاريخ التأكيد : 23 الثلاثاء , رمضان, 1440 تاريخ الإصدار : 27 السبت , شوال, 1435

الکلمات المفتاحية:

ملخص المقالة :

چکیده فضای جغرافیایی اصولاً با تصمیمات انسانی، فردی یا جمعی، اختیاری یا اجباری، آگاهانه یا ناآگاهانه،بطور مرتب تغییر می‌یابد. طبق نظریه پخش که توسط تورستن ‌هاگراستراند جغرافیدان مطرح سوئدی مطرح گردیده است: پخش فضایی، حرکتهای است که دگرگونی چشم انداز و یا شیوه رفتار را سببمی شود.با شروع جنبش‌های اجتماعی از تونس و گسترش آن در لیبی، مصر و.... منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا دچار تحولات ژئوپلتیکی عدیده ای گشت. در این تحولات از یک طرف علل و عوامل داخلی و از طرف دیگر حضور و نقش بازیگران منطقه ای و فرامنطقه ای همچون آمریکا، ناتو و... قابل بحث است.لذا در این پژوهش سعی شده است با بهره گیری از نظریه پخش به تحلیل فضایی جنبش‌های اجتماعی در خاورمیانه و شمال آفریقا پرداخته و نتایجی روشن و مناسب حاصل گردد.علیرغم محک نخوردن نظریه پخش در ایران و بخصوص در زمینه جنبش‌های اجتماعی، اینک در مورد پخش فضایی جنبش‌های اجتماعی رخ داده در خاورمیانه و شمال آفریقا، نتایج حاصله، حاکی از آن است که تطابق نسبی با بسیاری از کارکردهای مورد نظر در تئوری انتشار فضایی، را این جنبش‌های اجتماعی اخیر داشته و دارد: چنانچه از نظر نوع انتشار، وجه (پخش سرایتی) در خصوص جنبش‌های اجتماعی در خاورمیانه و شمال آفریقا صادق بوده است. بطوری که کشورهای مصر، لیبی، سوریه، بحرین، یمن و....تحت تاثیر انقلاب تونس جنبش مردمی‌را ادامه دادند. جنبش رخ داده از 18 دسامبر 2010 شروع شد و هنوز نیز ادامه دارد. در این نوع جنبش، افکار، اندیشه‌ها، مفاهیم از سرزمین میزبان (تونس) به سرزمین میهمان و جدید (الجزائر، لیبی، مصر و...) هجرت کرد و چون هجرت فیزیکی نبود، دارای سرعت انتشار بالایی بود. بطوری که همانند گلوله برفی تعداد کشورها به مرور زمان گسترش و به همین ترتیب ناحیه تحت پوشش نیز بزرگ شد.از نظر عوامل موثر در پخش فضایی مراحل بیان شده توسط‌هاگراستراند (حوزه یا محیط، زمان، موضوع پخش، مبدأ پخش، مقصد پخش، مسیر حرکت پدیده‌ها) در تئوری پخش، در خصوص جنبش‌های اجتماعی خاورمیانه و شمال آفریقا نیز قابل تطبیق است.

المصادر:

منابع

ایراندوست،کیومرث (1388).سکونت‌گاه‌های غیر رسمی و اسطوره حاشیه نشینی، انتشارات پردازش و برنامه‌ریزی شهری،چاپ اول، تهران،بهار.

پیران، پرویز(1381). «بازهم در باب اسکان غیررسمی،مورد: شیرآباد زاهدان»،نشریه هفت شهر، شماره نهم و دهم، پاییز و زمستان.

پیران، پرویز(1387).« از اسکان غیررسمی تا اسکان نایابی »، نشریه هفت شهر، شماره 23، بهار و تابستان.

جواهریپور،مهرداد(1381). «چالشجهانیفقرشهری»،فصلنامهعلمیپژوهشیرفاهاجتماعی،سالدوم،شماره6.

داداشپور،‌هاشم،علیزاده،بهرام(1389).رابطهبینامنیتتصرفوکیفیتمسکندرسکونتگاهغیررسمیاسلامآبادشهرتهران،دوفصلنامهعلمی-پژوهشیهویتشهر،شماره 7،پاییزوزمستان.

رضوانی،محمدرضا، متکان،علی اکبر،منصوریان،حسین و ستاری،محمد حسین(1388). توسعهوسنجششاخص‌هایکیفیتزندگیشهری(مطالعه موردی:شهر نورآباد،استان لرستان). مطالعاتوپژوهشهایشهریومنطقه ای، سالاول،شمارهدوم،پاییز.

رفیعیان،مجتبی، امین صالحی، فرزین و تقوایی، علی اکبر(1389).سنجش کیفیت محیط سکونت در شهرک اکباتان تهران، فصلنامه مدرس علوم انسانی-برنامه‌ریزی و آمایش فضا،دوره چهارم،شماره 4، زمستان.

سیفالدینی؛فرانک(1381).فرهنگواژگانبرنامه‌ریزیشهریومنطقهای،انتشاراتدانشگاهشیراز،

صرافی،مظفر،(1382).،«بازنگریویژگی‌هایاسکانخودانگیختهدرایران،درجستجویراهکارهایتوانمندسازی»،مجموعهمقالاتسمینارحاشیهنشینیواسکانغیررسمی،دانشگاهعلومبهزیستی.

علی اکبری، اسماعیل و مهدی امینی(1389).کیفیت زندگی شهری در ایران(1385-1365).فصلنامه علمی پژوهشی رفاه اجتماعی،سال دهم،شماره 36.

عنابستانی،علیاکبروعنابستانی،زهرا(1389).راهبردهایکالبدیکنترلحاشیهنینیدرشهرسبزوار،مجلهپژوهشوبرنامه‌ریزیشهری،سالاول،شمارهاول،تابستان 1389.صص 84-65.

غیاثوند، الهام(1388). تاثیر سرمایه‌های اجتماعی برکیفیت زندگی ساکنان محلات شهری، فصلنامه مهندس مشاور، شماره 45، پاییز 1388.

کوکبی، افشین، محمدرضا پور جعفر و علی اکبر تقوایی(1384).برنامه‌ریزی کیفیت زندگی شهری در مراکز شهری، تعاریف و شاخص‌ها، نشریه جستارهای شهرسازی، شماره دوازدهم، بهار 1384.

لطفی، صدیقه(1388). مفهومکیفیتزندگیشهری: تعاریف،ابعادوسنجشآندربرنامه‌ریزیشهری،فصلنامهعلمیپژوهشیجغرافیایانسانی – سالاول،شمارهچهارم،پاییز1388.

محمدی، یاسر و رحیمیان، مهدی (1387).بررسی چالش‌های حاشیه نشینی در شهرستان کوهدشت، فصلنامه پژوهش‌های جغرافیای انسانی،شماره 66، زمستان.

مرکز آمار ایرانhttp://www.amar.org.ir/Default.aspx?tabid=1828

مهدیزاده،جواد؛ برنامه‌ریزیراهبردیتوسعهشهری (تجربیاتاخیرجهانیوجایگاهآندرایران)،تهران: نشرپیامسیما،85

مهندسینمشاورپرداراز،(1388).طرحتوسعهوعمران(جامع)شهروحوزهنفوذشهرسبزوار،بررسیوشناختوضعموجودشهر،جلداول،تیرماه.

مهندسینمشاورهفتشهرآریا،(1389).ساماندهیسکونت‌گاه‌هایغیررسمیوتوانمندسازیاجتماعاتآنهاباتاکیدبربهسازیشهریشهرسبزوار،مرحله­یاول،جلددوم،شرکتعمرانوبهسازی،ستادملیتوانمندسازی.

هادیزادهبزاز،مریم(1382).حاشیهنشینیوراهکارهایساماندهیآندرجهان،انتشاراتشهرداریمشهد.

وزارتمسکنوشهرسازی(1382).طرحتفصیلیشهرسبزوار.

BALLANTYNE,R AND C. OELOFSE(1999). Informal settlers’ perceptions of environmental quality: A case study of the Mizamoyethu Community, South Africa, The Environmentalist 19, 203]215

B.M,Govindaraju(2012).Quality of Life of Slum Women: A Case Study of MangaloreCity,Journal of Economics and Sustainable Development.Vol.3, No.1,

Costanza, R. et. al. (2008). "An Integrative Approach to Quality of Life Measurement, Research, and Policy". S.A.P.I.EN.S. 1 (1)

Emer, D.(2008). ”what are enabling housing strategies?” a paper from Seminar in Barcelona in April2008.seminar:Area architectsand plannersobstacles to slum upgrading ?

Hardi, Peter and Pinter, Laszlo(2006).City of Winnipeg Quality-of-Life Indicators, Social Indicators Research Series, Volume 28 COMMUNITY QUALITY-OF-LIFE INDICATORS Best Cases II.

Liu, Kiazhi(2009). ” china s urban informal settlements: concepts and sustainability implications, Universitas21InternationalGraduateResearchConference.

Lanrewaju Amao, Funmilayo (2012).Housing Quality in Informal Settlements and Urban Upgrading in Ibadan, Nigeria, Developing Country Studies. Vol 2, No.10, 20.

Oktay, Derya(2010). Measuring The Quality Of Urban Life And Neighbourhood Satisfaction: Findings From Gazimagusa (Famagusta) Area Study, International Journal Of Social Sciences And Humanity Studies, Vol 2, No 2, 2010 ISSN: 1309-8063 (Online).

Richards, Robin, Brian O’leary And Kingstone Mutsonziwa(2007). Measuring Quality Of Life In Informal Settlements In South Africa. Social Indicators Research (2007). 81: 375–388

Robalino, Juan, Roger Madrigal, Luis Hall and Host Institution(2008). Quality of Life in Urban Neighborhoods in Costa Rica, Environment for Development Initiative Costa Rica at CATIE.

Rojas ,Eduardo (2009). Building cities: neighbourhood upgrading and urban quality of life, David Rockefeller Center for Latin American Studies Harvard University.

S.Sundari(2003). QUALITY OF LIFE OF MIGRANT HOUSEHOLDS IN URBAN SLUMS, Third International Conference on Environment and Health, Chennai, India, 15-17 December, 2003. Chennai: Department of Geography, University of Madras and Faculty of Environmental Studies, York University. PageS,537-552.

Taleshi, Mostafa,”(2009). InformalSettlementsandSustainableUrban DevelopmentCasestudy: Metropolisof Mashhadin Northeastern of Iran , WordApplied ScienceJournal. 7(10):1235-1238, (www.gdrc.org/uem/define-squatter.html(Srinivs)

UN-HABITAT(2012). STATE OF THE WORLD’S CITIES 2012/2013 , Prosperity of Cities, Nairobi, Kenya.

Zeinab Nour-Eddine Tag-Eldeen(2005). Community Participation in Upgrading of Informal Urban Settlements, STRUCTURES OF VULNERABILITY Stockholm, January 12-14, 2005