تحلیل عوامل محیطی- کالبدی بر رفتارهای انسان در محیط‌های عمومی نمونه موردی امامزاده زید بن علی شهر خرم آباد
الموضوعات :فاطمه شاطری گله دار 1 , مهدی شریفی 2 , مجید مرادی 3
1 - دانشجوی کارشناسی ارشد معماری، گروه معماری، واحد خرم آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، خرم آباد، ایران
2 - گروه معماری، واحد خرم آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، خرم آباد، ایران
3 - دانشجوی کارشناسی ارشد معماری، گروه معماری، واحد خرم آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، خرم آباد، ایران
الکلمات المفتاحية: عوامل محیطی کالبدی, رفتار , فضای معماری, شهر خرم آباد,
ملخص المقالة :
یکی از مباحث مهم در ارتباط با فضاهای عمومی، مفهوم انسان¬شناختی و به دنبال آن رفتارشناسی در فضاهای شهری است. هدف از پژوهش حاضر بررسی اثر محیط و عوامل محیطی بر رفتار افراد در فضای عمومی(مذهبی) شهری پرداخته شود. روش‌شناسی پژوهش، روش تحقیق در این پژوهش، استفاده از روش‌های کمی و کیفی به صورت توأمان می‌باشد.کمی است و داده‌های کمی در این مطالعه با استفاده از روش پرسشنامه گردآوری شدند.آزمون آلفا کرونباخ برای روایی استفاده شد. نمره روایی پرسشنامه برابر با 702/0شد. بر اساس روش نمونه‌گیری تصادفی، 50 نفر از زائرین امامزاده زید بن علی شهر خرم آباد که بین20 تا 52 سال سن داشتند؛ برای این مطالعه انتخاب و شرکت کردند. امامزاده زید بن علی امامزاده و نیز نام منطقه‌ای در مرکز شهر خرم‌آباد است. آرامگاه این امامزاده در بازار قدیمی شهر خرم‌آباد واقع شده است و قدمت ساخت بنای کنونی آن به سال ۱۳۰۷ هجری قمری می‌رسد. از آزمون همبستگی پیرسون برای معنادار بودن رابطه متغییر ها استفاده شد. نتیجه آزمون همبستگی برابر با 371/0 شد. که نشان میدهد بین متغییرها رابطه معناداری در حد متوسط وجود دارد. . با توجه به نتایج حاصل از تحلیل داده ها مي توان این گونه بیان نمود كه عوامل کالبدی محیطی بر رفتاری که فرد در فضاهای عمومی از خود نشان میدهد موثر است. دراین پژوهش عوامل محیطی مانند قابلیت دسترسی به فضا ، کیفیت نور در محیط احساس امنیت و سلسه مراتب فضایی مورد بررسی قرار گرفته شد. بر اساس نتایج تحلیل داده های پرسشنامه میتوان بیان نمود که افراد برای حضور در فضا به محیط و عوامل محیطی آن بسیار توجه میکنند و این امر در رفتار آنان نیز نمایان میگردد. هرچه یک فضای عمومی و مذهبی با پارامترهای دقیق تری از عوامل کالبدی ساخته شده باشد، رفتار فرد و احساس فرد در آن فضا مناسب تر است.
پاکزاد،جهانشاه،(1386)، مبانی نظری وفرآیندطراحی شهری، تهران،انتشارات شهیدی، چاپ دوم.
آستین فشان، پروانه، هزارجریبی، جعفر، (1388)، بررسی عوامل موثربرنشاط اجتماعی،جامعه شناسی کاربردی،سال 2 مراجع ،شماره1، 20 .
فرن تانکیس(1390)، فضا، شهر و نظریه اجتماعی، حمیدرضا پارسی، آرزو افلاطونی، ناشر: دانشگاه تهران چاپ: سوم.
لطیفی، امین، سجادزاده، حسن،(1393)، ارزیابی تأثیر مؤلفه¬های کیفیت محیطی بر الگوهای رفتاری در پارکهای شهری مطالعه موردی: پارک مردم همدان، فصلنامه مطالعات شهری، شماره 11، ص ص 3-18،.
بحرینی، حسین،( 1393)، فرایند طراحی شهری، ناشر دانشگاه تهران، نوبت چاپ نهم.
عینی فر،علیرضا، (1386)، نقش غالب الگوهای عام اولیه درطراحی محله های مسکونی معاصر، هنرهاي زيبا، شماره32، ص ص 49-60، تابستان1386.
ﺣﺎﻓﻆ ﻧﻴﺎ، محمدرضا،(1388)، ﻣﻘﺪﻣﻪ ﺑﺮ روش تحقیق در ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﻲ، ﺗﻬﺮان.
ﻟﻴﻨﭻ،كوین،(1387)، ﺗﺌﻮري ﺷﻜﻞ شهر، ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺳﻴﺪ ﺣﺴﻴﻦ ﺑﺤﺮﻳﻨﻲ، ﭼﺎپ ﺗﻬﺮان .
لنگ، جان،( 1383)، آفرینش نظریۀ معماري؛ نقش علوم رفتاري در طراحي محیط"، ترجمۀ علیرضا عیني، انتشارات دانشگاه تهران.
معماریان، غلامحسین،(1391)، آشنایی با معماری مسکونی ایرانی، گونه شناسی درون گرا.
پورجعفر، محمدرضا، تقوایی، علی اکبر و صادقی، علیرضا. (1388). خوانش تاثیر ساماندهی محورهای بصری بر ارتقا کیفیت محیط فضاهای عمومی شهری (نمونه موردی: خیابان آزادی تهران). مدیریت شهری، 7(24)، 65-80.
اکبرزاده، زهرا، حیدرنتاج، وحید، احمدی، فریال، و باعزت، فرشته. (1398). تاثیر چیدمان بر طراحی فضای آموزش معماری جهت بهبود عملکرد تحصیلی و شناختی. اندیشه معماری، 3(6 )، 96-109.
Gutman. Robert. (1972).The question Architects Ask. In R. Gutman, ed. People and Buildings. New York: Basic Books, 1972. pp337-369.
|
Journal of Sustainable Architecture and Environment Vol 2, No 6, Summer 2024 https://sanad.iau.ir/journal/jsae ISSN (Online): 2981-0892 |
|
Analysis of Physical-Environmental Factors on Human Behavior in Public Environments, a Case Study of Imamzadeh Zayd Bin Ali, Khorramabad City
Fatemeh Shateri Galeh dar1: Department of Architecture, Khorramabad Branch, Islamic Azad University, Khorramabad, Iran
Mehdi Sharifi: Department of Architecture, Khorramabad Branch, Islamic Azad University, Khorramabad, Iran
Majid Moradi: Department of Architecture, Khorramabad Branch, Islamic Azad University, Khorramabad, Iran
Received: 2024/01/31 PP 23-28 Accepted: 2024/08/10 |
Abstract
One important topic related to public spaces is the concept of anthropology and behavior in urban spaces. The purpose of this research is to investigate the effect of the environment and environmental factors on people's behavior in public (religious) urban spaces. The research methodology for this study involves the use of both quantitative and qualitative methods in combination.The reliability of the questionnaire was assessed using Cronbach's alpha test, which yielded a score of 0.702 for validity. A random sampling method was employed to select 50 pilgrims of Imamzadeh Zayd Bin Ali in Khorramabad, aged between 20 and 52, who participated in the study. Imamzadeh Zayd Bin Ali is a region located in the center of Khorramabad city, housing the mausoleum of the imamzadeh. The current building of the mausoleum was constructed in 1307 AH and is situated in the old market of Khorramabad city. The research method used in this study is a combination of quantitative and qualitative approaches. Initially, variables were identified through a review of existing sources. Subsequently, the Pearson correlation test was conducted to assess the relationship between these variables. The test revealed a correlation coefficient of 0.371, indicating a significant relationship between the variables. Based on the data analysis, it can be concluded that environmental physical factors influence the behavior exhibited by individuals in public spaces. In this research, environmental factors such as space accessibility, light quality, sense of security, and spatial hierarchy were examined. The analysis of questionnaire data suggests that individuals place significant importance on the environment and its factors when occupying a space, which is also mirrored in their behavior. The more accurately a public or religious space is designed with specific physical parameters, the more conducive it is to appropriate behavior and feelings of individuals within that space.
Keywords: Physical Environmental Factors. Behavior, Architectural Space. Khorramabad City Community Verified Icon |
Citation: Shateri Galeh dar, Sharifi, M & Moradi, M . (2024). Analysis of Physical-Environmental Factors on Human Behavior in Public Environments, a Case Study of Imamzadeh Zayd Bin Ali, Khorramabad City, Journal of Sustainable Architecture and Environment, 2 (6), 23-28.
|
[1] . Corresponding author: Fatemeh Shateri Galeh dar, Email: Fati.shati1321@gmail.com
Extended Abstract
Introduction
Environmental psychology, with its interdisciplinary nature, is the only science that specifically attempts to use its findings to analyze the relationship between the environments built by designers and the behavior of the consumers in those environments. Happiness is a key factor in this analysis, as individuals may not experience joy or satisfaction until they obtain what they desire. When exploring the relationship between humans and the environment, it is crucial to understand both the physical elements and tangible features of the environment, as well as the meanings and messages that stem from it. A deeper appreciation of the environment is gained by not only analyzing its physical aspects, but also by considering the meanings and concepts that emerge from it, along with the perceptions of those involved. One of the important topics related to public spaces is the concept of anthropology and behavior in urban spaces. Today, isolationism and the reduction of social interactions are some of the most important problems that threaten the social life of city dwellers. Therefore, people's need for places for social interactions and meeting psychological needs has become a necessity of urban life. The pattern of activities in a biological complex includes the type, location, density, direction, and timing of activities. For example, a city may have a dense pattern of activities in specific directions and at specific times, such as commercial centers or religious centers. Some activities may follow seasonal or periodic cycles, like the city of Mecca, which experiences the highest density of pilgrims visiting the House of God once a year during the Hajj.
Imamzadeh Zayd bin Ali is the name of a region in the center of Khorramabad city. The mausoleum of this Imamzadeh is located in the old market of Khorramabad city, and the construction of its current building dates back to 1307 AH. This tomb was initially built by the order of Badr bin Hasnawieh during the rule of Al Hasnawieh in 404 AH. The tomb of Zayd Bin Ali (AS) is situated in the western part of Khorramabad Jame Mosque and Bahrim. This tomb, covering an area of 6000 square meters, is located in the heart of the city's daily market.
Within the sacred grounds of this revered imamzadeh, there is a tomb adorned with sacred verses and inscriptions in a script. On the eastern side of the tomb, the name of the master carpenter and the date of its construction are engraved.
Methodology
The research method for the upcoming study is of a mixed type. Initially, variables were defined by reviewing and studying library sources. Subsequently, a questionnaire was developed to explore the relationship between these variables through a correlation test. A sample of 50 visitors to the tomb of Imamzad Zayd Bin Ali in Khorramabad was randomly selected, and the questionnaire was administered to them. The questionnaire has a validity and reliability of 0.702. The alpha and Cronbach results of the questionnaire can be seen in the table below. The questionnaire was organized in alignment with the research framework and its intended goals. To rank the factors influencing behavior in public spaces, the Likert scale was utilized.
Results and discussion
Environmental psychology is a group of behavioral sciences. According to Crick, environmental psychology is the psychological study of human behavior in such a way that it is related to his daily life in the physical environment. Environmental psychology examines the relationship between humans and the physical environment, and how they impact each other. This field takes into consideration values, attitudes, and needs, playing a key role in explaining human behavior. This research discusses the impact of physical and environmental factors on human behavior. Human beings are constantly exposed to a mutual and continuous influence known as interaction due to living in the environment. Environmental psychology emphasizes how behavior influences the physical conditions of the environment. In this study, the first research variable that was examined is the effect of the physical environment on people's behavior in public (religious) spaces. A questionnaire was developed for this variable with the assistance of experts in the field of behavioral psychology. The questionnaire consists of 22 questions that address the two main indicators of this research: behavior and physical environment. The results of the questionnaire were ultimately analyzed using Pearson's correlation test in SPSS22 software. The use of Pearson's correlation coefficient is to examine the relationship and the extent of correlation between variables. This coefficient is utilized to analyze the relationship between two continuous variables (interval or ratio) that have a normal distribution. It indicates the degree of shared variability between two variables, or their correlation. Pearson's correlation showed that there is a correlation between environmental factors and people's behavior in public (religious) spaces. The relationship between environmental factors and people's behavior in public (religious) spaces is positive and meaningful. The correlation intensity obtained is moderate.
Conclusion
In any research aimed at investigating the quality of services provided, it is essential not only to understand the current situation but also to plan for future improvements. This issue has been highlighted in the current research, which focuses on behaviorism in public environments and explores the relationship between physical surroundings and people's behavior. The data analysis results indicate that environmental factors significantly impact the behavior exhibited by individuals in public spaces. In this research, we investigated environmental factors such as accessibility to space, quality of light in the environment, sense of security, and spatial hierarchy. Based on the results of the questionnaire data analysis, it can be said that people pay a lot of attention to the environment and its factors when they are in a space, and this is also reflected in their behavior. The more a public or religious space is built with precise physical parameters, the more suitable a person's behavior and feelings are in that space. It can also be said that the physical environment index has a positive correlation with people's behavior in architectural spaces. In conclusion, the research highlights that the structure of an environment and the factors present within it significantly influence human behavior in social settings. Therefore, when designing an environment, it is crucial to carefully consider the psychological impact it may have on individuals.
References
1. Akbarzadeh, Zahra, Heydarnetaj, Vahid, Ahmadi, Faryal, and Baezta, Fereshte. (2018). The effect of layout on the design of architecture education space to improve academic and cognitive performance. Architectural Thought, 3(6), 96-109. [In Persian]
2. Astin Feshan, Parvaneh, Hazarjaribi, Jafar, (1388), investigation of factors affecting social vitality, Applied Sociology, year 2 references, number 1, 20. [In Persian]
3. Bahraini, Hossein, (2013), urban design process, Tehran University Publisher, 9th edition. [In Persian]
4. Debdbeh, Mohammad. (2021) Design based on human perception and behavior, first edition, Tehran: Tahan Gostar Publications. [In Persian]
5. Einifar, Alireza, (2016), the dominant role of early common patterns in the design of contemporary residential neighborhoods, Fine Arts, No. 32, pp. 49-60, summer 2016. [In Persian]
6. Fern Tankis (2011), Space, City and Social Theory, Hamidreza Parsi, Arezoo Platoni, Publisher: Tehran University, Edition: Third. [In Persian]
7. Hafez Niya, Mohammad Reza, (2008), Introduction to Research Methodology in Human Sciences, Tehran.
8. Latifi, Amin, Sajjadzadeh, Hassan, (2013), evaluation of the effect of environmental quality components on behavioral patterns in urban parks, a case study: Hamadan People's Park, Urban Studies Quarterly, No. 11, pp. 18-3. [In Persian]
9. Lynch, Kevin, (2008), City Shape Theory, translated by Seyed Hossein Bahreini, Tehran Press.
10. Lang, John, (2013), creation of architectural theory; The role of behavioral sciences in environmental design", translated by Alireza Aini, Tehran University Press. [In Persian]
11. Memarian, Gholamhossein, (2012), introduction to Iranian residential architecture, introverted typology.
12. Pakzad, Jehanshah, (2007), theoretical foundations and urban design process, Tehran, Shahidi Publications, second edition. [In Persian]
13. Pourjafar, Mohammadreza, Taqvai, Ali Akbar and Sadeghi, Alireza. (2009). Reading the effect of organizing visual axes on improving the quality of the environment of public urban spaces (case example: Azadi St., Tehran). Urban Management, 7(24), 65-80. [In Persian]
مقاله پژوهشی
فاطمه شاطری گله دار1: گروه معماری، واحد خرم آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، خرم آباد، ایران
مهدی شریفی: گروه معماری، واحد خرم آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، خرم آباد، ایران
مجید مرادی: گروه معماری، واحد خرم آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، خرم آباد، ایران
دریافت:11/11/1402 صص 23-28 پذیرش:20/05/1403 |
چکیده
یکی از مباحث مهم در ارتباط با فضاهای عمومی، مفهوم انسان‌شناختی و به دنبال آن رفتارشناسی در فضاهای شهری است. هدف از پژوهش حاضر بررسی اثر محیط و عوامل محیطی بر رفتار افراد در فضای عمومی(مذهبی) شهری پرداخته شود. روش‌شناسی پژوهش، روش تحقیق در این پژوهش، استفاده از روش‌های کمی و کیفی به صورت توأمان می‌باشد. داده‌های کمی در این مطالعه با استفاده از روش پرسشنامه گردآوری شدند. آزمون آلفا کرونباخ برای روایی پرسشنامه استفاده شد. نمره روایی پرسشنامه برابر با 702/0شد. بر اساس روش نمونه‌گیری تصادفی، 50 نفر از زائرین امامزاده زید بن علی شهر خرم آباد که بین20 تا 52 سال سن داشتند؛ برای این مطالعه انتخاب و شرکت کردند. امامزاده زید بن علی امامزاده و نیز نام منطقه‌ای در مرکز شهر خرم‌آباد است. آرامگاه این امامزاده در بازار قدیمی شهر خرم‌آباد واقع شده است و قدمت ساخت بنای کنونی آن به سال ۱۳۰۷ هجری قمری می‌رسد. از آزمون همبستگی پیرسون برای معنادار بودن رابطه متغییرها استفاده شد. نتیجه آزمون همبستگی برابر با 371/0 شد. که نشان میدهد بین متغییرها رابطه معناداری در حد متوسط وجود دارد. با توجه به نتایج حاصل از تحلیل داده‌ها میتوان این گونه بیان نمود که عوامل کالبدی محیطی بر رفتاری که فرد در فضاهای عمومی از خود نشان میدهد موثر است. دراین پژوهش عوامل محیطی مانند قابلیت دسترسی به فضا، کیفیت نور در محیط احساس امنیت و سلسه مراتب فضایی مورد بررسی قرار گرفته شد. بر اساس نتایج تحلیل داده‌های پرسشنامه میتوان بیان نمود که افراد برای حضور در فضا به محیط و عوامل محیطی آن بسیار توجه میکنند و این امر در رفتار آنان نیز نمایان میگردد. هرچه یک فضای عمومی و مذهبی با پارامترهای دقیق‌تری از عوامل کالبدی ساخته شده باشد، رفتار فرد و احساس فرد در آن فضا مناسب‌تر است.
واژه‌های کلیدی: عوامل محیطی کالبدی. رفتار .فضای معماری. شهر خرم آباد |
استناد: زاهدی، محمد مهدی و نونژاد، نرگس (1403). بررسی شاخص‌های سیستم حمل و نقل پایدار شهری در جهت ارتقاء فضاهای شهری (مورد مطالعه محله ستارخان شهر تهران)، فصلنامه معماری و محیط پایدار، 2(6)، 23-28. |
[1] نویسنده مسئول: فاطمه شاطری گله دار ، پست الکترونیکی: Fati.shati1321@gmail.com
مقدّمه
روانشناسی محیط با ماهیتی میان رشته‌ای، تنها علمی است که به طور مشخص سعی بر آن دارد تا به کمک یافته‌های خود به تحلیل ارتباط میان محیط ساخته شده توسط طراحان و رفتار مصرف‌کنندگان آن محیط‌ها بپردازد. انسان موجودی هدفمند و جویای نشاط(شادکامی)، خوشبختی وسعادت است و تازمانیکه به آنچه می‌خواهد دست نیابد احساس نشاط، خوشبختی و سعادت نمی‌کند (آستین فشان و هزارجریبی، 119:1388). در ﺑﺮرﺳﻲ راﺑﻄﻪ اﻧﺴﺎن و ﻣﺤﻴﻂ ،ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻋﻨﺎﺻﺮﻛﺎﻟﺒﺪی، وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎی ﻣﺤﺴﻮس ﻣﺤﻴﻂ و ﻣﻌﺎﻧﻲ و ﭘﻴﺎم ﻫﺎی ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ از آن ﺣﺎﺋﺰ اﻫﻤﻴﺖ اﺳﺖ . ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺑﻬﺘﺮ ﻣﺤﻴﻂ زﻣﺎﻧﻲ ارزش ﺑﻴﺸﺘﺮی ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ ﻛﻪ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺑﺮرﺳﻲ ﻋﻨﺎﺻﺮ و وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎی ﻛﺎﻟﺒﺪی ﻣﺤﻴﻂ، ﻣﻌﺎﻧﻲ و ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ ازآن و ادراﻛﺎت ﻛﻨﺸﮕﺮان ﻧﻴﺰ ﻣﻮرد واﻛﺎوی ﻗﺮار ﮔﻴﺮد ( فلاحت و نوری، 1392: 320). یکی از مباحث مهم در ارتباط با فضاهای عمومی، مفهوم انسان شناختی و به دنبال آن رفتارشناسی در فضاهای شهری است. امروزه انزواطلبی و کاهش تعاملات اجتماعی یکی از مهمترین مشکلاتی است که زندگی اجتماعی ساکنان شهر‌ها را تهدید می‌کند، از این رو، نیاز مردم به مکان‌هایی برای تعاملات اجتماعی و رفع نیاز‌های روانی به یکی از ملزومات زندگی شهری تبدیل شده است. با توجه به اینکه فضاهای عمومی در شهر‌ها، کانون بیشترین ناهنجاری‌های رفتاری هستند و کمتر توانسته‌اند زمینه‌های مناسب را برای سازماندهی نیاز‌ها و الگوهای هنجاری و رفتاری مخاطبان خود فراهم آورند، طراحی یک راهبرد کارآمد مدیریت رفتار، از جمله مهمترین نیاز‌های برنامه-ریزی و مدیریت شهری برای اینگونه فضاهاست ( لطیفی و سجادزاده،1393). الگوی فعالیت‌ها شامل تیپ، مکان، تراکم، جهت و زمان فعالیت‌ها در مجموعه زیستی است. به عنوان مثال شهری ممکن است دارای الگوی متراکمی از فعالیت‌ها در یک جهت خاص و در ساعاتی خاص باشد، مانند مراکز تجاری و یا مراکز مذهبی. البته بعضی فعالیت‌ها ممکن است دارای سیکل‌های فصلی و یا ادواری باشند مانند، شهر مکه، که سالی یکبار در ایام حج دارای بالاترین میزان تراکم و تجمع زائرین خانه خدا میگردد ( بحرینی، 1393). در ادامه به بررسی این سوال که، آیا عوامل کالبدی بر رفتار افراد اثرگذار است، پرداخته می‌شود.
پیشینه و مبانی نظری تحقیق
رفتار
نحوه انجام یک فعالیت را رفتار گویند. رفتار انسانی برآیندی از انگیزه‌ها و نیاز‌های فرد، قابلیت محیط، تصویر ذهنی فرد از دنیای خارج ناشی از ادراک و معنایی است که این تصویر برای او دارد. رفتار عکس‌العمل انسان در مقابل محیط و شکل انجام یک فعالیت برای ارضای نیازهاست و شدیدا" وابسته به محیط و محل وقوع رفتار می‌باشد. امکانات محیط نه فقط انجام رفتاری را تسهیل می‌کند بلکه سازنده شخصیت فرد نیز هست. فرد نیاز به ارتباط با محیط خود دارد. ادراک و رفتار انسان ناگزیر به عبور از محیط روانی فیلتری ما بین خودش و فضای بیرون استفاده می‌کند. فضای روانی شامل لایه‌های متفاوتی مانند دانش، تجربه، هنجار ، ارزش ، خاطره و ... می‌باشد. این فضای روانی است که حکم می‌کند فرد چه چیز را ادراک و چگونه رفتار کند ( پاکزاد،127:1386). رفتاری واژه‌ای کلی است. این واژه معمولا شامل مردم‌شناسی، جامعه‌شناسی و روانشناسی در نظر گرفته شده است. گاهی اوقات علوم اقتصادی و سیاسی نیز تحت همین عنوان آمده‌اند. تمام این رشته‌ها به تحول و درک فعالیت‌ها، نگرش‌ها و ارزش‌های انسانی می‌پردازند.
روانشناسی به ماهیت سکونتگاه‌های انسانی و رابطه ساختار کالبدی جهان و فعالیت‌ها و ارزش‌های انسانی سروکار دارند. این زیر مجموعه‌ها تحت عنواین مختلفی چون، روانشناسی محیط، رابطه انسان- محیط، جامعه‌شناسی محیط، یا اکولوژی انسانی نام برده شده‌اند.
تعریف روانشناسی محیط مطالعه روان شناختی رفتار در محیط کالبدی زندگی روزمره است. تحلیل نوشته‌های این رشته نشان میدهد که موضوعات کار شده در حوزه روانشناسی محیط شامل نظریه ادراک، شناخت، روانشناسی اجتماعی، مردم‌شناسی، مطالعه روابط اجتماعی، و مطالعه فرهنگ است (عینی فر،1386). واژه‌های رابطه انسان - محیط و روانشناسی محیط بیشتر این زمینه‌ها را شامل می‌شوند، هرچند که روانشناسی محیط بیشتر به همبستگی عضویت در گروه‌های اجتماعی و استفاده از الگوهای خاص محیط و ارزشگذاری آن‌ها مربوط است. وقتی یک مردم‌شناس، روان‌شناس، یا جامعه‌شناس راجع به آینده اظهار نظری ارزشی کند، یعنی یک پیش‌بینی را بجای دیگری ترجیح دهد، در واقع به جای رفتار‌شناس به یک برنامه ریز تبدیل می‌شود (Gutman، 1972).
فضای شهری در عین دارا بودن ارزش‌های اجتماعی و فرهنگی جامعه، ظرف فعالیت‌های شهری و ضرورت‌های مرتبط به آن نیز محسوب می-گردد ( لطیفی و سجادزاده،1393). شکلی از تنهایی در میان انبوه جمعیت شهری که با یکدیگر بیگانه هستند وجود دارد. چنین تنهایی‌ای نوعی آزادی عمل را، تحت لوای گمنامی در شهر، به ساکنان اعطا می‌کند و همین امر «زمینه شکل‌گیری خرده فرهنگ‌ها، پیوند‌های اجتماعی داوطلبانه و خلاق و از نوساختن اجتماع را فراهم می‌کند». «از نظر زیمل، روابط بی تفاوتی یا حتی با اکراه، اصولا روابطی اجتماعی هستند که تنها راه عملی، برای همراه بودن با تعداد بیشماری بیگانه در فضاهای پرازدحام شهر را نشان می‌دهند» ( تانکیس،1390). ﺑﺎ اﻳﻦ ﻧﮕﺎه، از ﺷﻬﺮوﻧﺪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻬﺮی اﻧﺘﻈﺎر ﻣﻲ رود ﺑﻴﺶ از اﻟﺰاﻣﺎت ﻧﻘﺶ اﻓﺮاد و ﻓﺮاﺗﺮ از وﻇﺎﻳﻒ آن، درﺧﺪﻣﺖ ﺑﻪ اﻫﺪاف ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻬﺮی ﻓﻀﺎ ﻫﺎی ﻣﺴﺎﻋﺪ اﻳﺠﺎد ﻛﻨﺪ. ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮدر رﺷﺪ ﺳﺎﺧﺘﺎر رﻓﺘﺎر ﺷﻬﺮوﻧﺪی ﺑﺎﻳﺪ ﺑـﻪ دﻧﺒﺎل ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ، اداره و ارزﻳﺎﺑﻲ رﻓﺘﺎرﻫﺎی ﻓﺮاﻧﻘﺶ ﻓﺮدی ﺑﻮد و اﻳﻦدر ﭘﺮﺗﻮ زﻣﻴﻨﻪ ﻫﺎی ﻣﺴﺎﻋﺪ اﻳﺠﺎد ﻣﻲ ﺷﻮد . در راﺳﺘﺎی اﻳﻦ ﻣﻬﻢ و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﮔﺴﺘﺮش ﺷﻬﺮﻫﺎو ﻧﻴﺎز ﻣﺒﺮم ﺑﻪ ﻓﻀﺎﻫﺎی ﺟﺪﻳﺪ و ﺣﺮﻛﺖ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺟﻬﺖ دﻫﻲ رﻓﺘﺎرﻫﺎی ﺷﻬﺮوﻧﺪی ﻣﻄﻠﻮب ﻛﻪ دﻏﺪﻏﻪ ﻣﺴﺌﻮﻻن ﻧﻈﺎم ﺷﻬﺮی ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ اﻳـﻦً ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اوﻻ ﺷﻬﺮی و ﻓﺘﺎر ﺷﻬﺮوﻧﺪی را ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ و ﺛﺎﻧﻴﺎ ﻣﻴﺰان ارﺗﺒﺎط ﻓﻀﺎﻫﺎی ﺷﻬﺮی ﺑـﺎ رﻓﺘﺎر ﺷﻬﺮوﻧﺪی ﺑﺪﺳﺖ آورد.
محیط کالبدی
ﻣﻬﻢ ﺗﺮﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ در درک ﻧﻘﺶ ﻣﺤﯿﻂ ﮐﺎﻟﺒﺪی در زﻧﺪﮔﯽ ﻣﺮدم، ﻓﻬﻢ ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ و ﭼﯿﺴﺘﯽ ﻣﻌﻨﺎی ﻣﺤﯿﻂ اﺳﺖ.
واژه ﻣﺤﯿﻂ دارای ﻣﻌﺎﻧﯽ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻣﮑﺎن رﺳﯿﺪن ﺑﻪﺗﻌﺮﯾﻔﯽ واﺣﺪ ازآن را دﺷﻮار ﻣﯽﮐﻨﺪ. ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻟﻐﺎت آﮐﺴﻔﻮرد در ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﺤﯿﻂ آنرا ﻣﺤﺪوده ﯾﺎﺷﺮاﯾﻄﯽ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻫﺮ ﭘﺪﯾﺪه ﯾﺎ ﻣﻮﺟﻮدی در آن زﻧﺪﮔﯽ ﯾﺎ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﻣﺤﯿﻂ ﺑﻪ ﻫﺮ آﻧﭽﻪ در ﭘﯿﺮاﻣﻮن وﺟﻮد دارد و ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺑﺎﻟﻘﻮه ﺑﺎ ﻓﺮد در ارﺗﺒﺎط ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد، اﻃﻼقﻣﯽﺷﻮد .ﻫﺮﭼﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﺮد اﻣﮑﺎن درﯾﺎﻓﺖ اﯾﻦ اﻃﻼﻋﺎت ﺑﺎﻟﻘﻮه، یا ﺗﻤﺎﻣﯽ اﻃﻼﻋﺎت ﻣﻮﺟﻮد را ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ .ﻣﺤﯿﻂ ﺗﻤﺎﻣﯽ اﻃﻼﻋﺎﺗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﻣﺎ، ارﺳﺎل ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ ( پور جعفر و صادقی،98 :1387). ﮐﻠﻤﻪ ﻣﺤﯿﻂ آن ﻗﺪر ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده دارد ﮐﻪ ﺗﺸﺨﯿﺺ ﻣﻌﻨﺎی آن ﻣﺸﮑﻞ اﺳﺖ. ﺟﻐﺮاﻓﯿﺪاﻧﺎن زﻣﯿﻦ و آب و ﻫﻮا، روانﺷﻨﺎﺳﺎن ﻣﺮدم و ﺷﺨﺼﯿﺖ ﻓﺮدی آﻧﻬﺎ، ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﺎن ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎی اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﻓﺮاﯾﻨﺪﻫﺎ، و ﻣﻌﻤﺎران ﺳﺎﺧﺘﻤﺎنﻫﺎ و ﻣﺤﯿﻂﻫﺎی ﺑﺎز و ﻣﻨﻈﺮ را ﻣﺤﯿﻂ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ. ﻫﺮ ﮐﺪام از اﯾﻦ ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪی ﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺻﺪی ﮐﻪ از ﻣﺤﯿﻂ اﻧﺘﻈﺎر ﻣﯽ رود رﺑﻂ دارد. ﺑﻌﻀﯽ از ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻫﺎ ﺑﯿﻦ ﻣﺤﯿﻂﻫﺎی ﮐﺎﻟﺒﺪی، اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ، رواﻧﺸﻨﺎﺧﺘﯽ و رﻓﺘﺎری ﺗﻤﺎﯾﺰ ﻗﺎﺋﻞ ﺷﺪه اﻧﺪ. ﻣﺤﯿﻂ ﮐﺎﻟﺒﺪی ﺷﺎﻣﻞ ﻣﮑﺎن ﻫﺎی زﻣﯿﻨﯽ و ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ، ﻣﺤﯿﻂ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺷﺎﻣﻞ ﻧﻬﺎدﻫﺎی ﻣﺘﺸﮑﻞ از اﻓﺮاد و ﮔﺮوه ﻫﺎ، ﻣﺤﯿﻂ روان ﺷﻨﺎﺧﺘﯽ ﺷﺎﻣﻞ ﺗﺼﺎوﯾﺮ ذﻫﻨﯽ ﻣﺮدم و ﻣﺤﯿﻂ رﻓﺘﺎری ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻋﻮاﻣﻠﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺮد ﺑﻪ آن واﮐﻨﺶ ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ. ﻧﮑﺘﮥ اﺻﻠﯽ اﯾﻦ ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪیﻫﺎ و دﺳﺘﻪ ﺑﻨﺪیﻫﺎی ﻣﺸﺎﺑﻪ، ﺗﻤﺎﯾﺰ ﺑﯿﻦ ﺟﻬﺎن واﻗﻌﯽ، ﺣﻘﯿﻘﯽ ﯾﺎ ﻋﯿﻨﯽ اﻃﺮاف اﻧﺴﺎن و ﺟﻬﺎن ﭘﺪﯾﺪار ﺷﻨﺎﺧﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻮدآﮔﺎه ﯾﺎ ﻧﺎﺧﻮدآﮔﺎه اﻟﮕﻮﻫﺎی رﻓﺘﺎر و واﮐﻨﺶ ﻫﺎی روﺣﯽ ﻣﺮدم را ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﻨﺪ ( لنگ، 87:1388).
ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﻌﻀﯽ ﻣﻌﻤﺎران، ﻃﺮاﺣﺎن ﻣﺤﯿﻂ و ﻣﻨﻈﺮ و ﻃﺮاﺣﺎن ﺷﻬﺮی از ﻣﺤﯿﻂ ﮐﺎﻟﺒﺪی ﺑﺮای ذﮐﺮ ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺎی ﻏﯿﺮ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﻏﯿﺮ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﻣﺤﯿﻂ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ، از از واژة ﮐﺎﻟﺒﺪی ﺑﻪ ﯾﮏ ﺷﮑﻞ اﺳﺘﻔﺎده ﻧﺸﺪه اﺳﺖ. ﺑﺮای ﻣﺜﺎل ﻫﺮﺑﺮت ﮔﻨﺰ از محیط کالبدی ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﯽ ﻣﺤﺪودﺗﺮ و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺘﺮادﻓﯽ «ﻣﺤﯿﻂ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﯾﺰی ﺷﺪه» « ﯾﺎ »ﻣﺤﯿﻂ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﺮای «ﻣﺤﯿﻂ ﮐﺎﻟﺒﺪی» اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮده اﺳﺖ (لنگ، 115 :1388).
روانﺷﻨﺎﺳﯽ ﻣﺤﯿﻄﯽ زﯾﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ای از ﻋﻠﻮم رﻓﺘﺎری اﺳﺖ. ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻧﻈﺮ ﮐﺮﯾﮏ روان ﺷﻨﺎﺳﯽ ﻣﺤﯿﻄﯽ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ روان ﺷﻨﺎﺧﺘﯽ رﻓﺘﺎر اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ای اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ زﻧﺪﮔﯽ روزﻣﺮه او در ﻣﺤﯿﻂ ﮐﺎﻟﺒﺪی ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎﺷﺪ. همانگونه که از این تعریف ﻣﺴﺘﻔﺎد ﻣﯽ ﺷﻮد، روان ﺷﻨﺎﺳﯽ ﻣﺤﯿﻄﯽ راﺑﻄﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﺎ ﻣﺤﯿﻂ ﮐﺎﻟﺒﺪی و ﺗﺄﺛﯿﺮات اﯾﻦ دو ﺑﺮ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ را ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ای ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار ﻣﯽ دﻫﺪ ﮐﻪ ارزشﻫﺎ و اﺣﺘﯿﺎج ﻫﺎی او ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد و ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺗﯽ ﮐﻪ در ﺗﺸﺮﯾﺢ رﻓﺘﺎرﻫﺎی ﻣﺮدم ﻧﻘﺶ اﺳﺎﺳﯽ دارد، ﺑﭙﺮدازد. ﻟﺬا روانﺷﻨﺎﺳﯽ ﻣﺤﯿﻄﯽ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻓﺮدی و ﺟﻤﻌﯽ ﻣﺮدم از ﻣﮑﺎن و «رﻓﺘﺎرﻫﺎی ﻓﻀﺎﯾﯽ»، «ﺷﻨﺎﺧﺖ» و «ادراک»تمایل دارﻧﺪ.
جدول1- پیشینه پژوهش
شاخص | عنوان | روش تحقیق | سال | هدف | نتایج |
رفتار فضای مذهبی | تحلیل و تبیین الگوهای رفتار فضایی گردشگران با تاکید بر جغرافیای رفتاری (مطالعه موردی: گردشگران مذهبی مشهد) | روش تحقیق توصیفی-تحلیلی و به‌صورت توامان | 1401 | تحلیل و تبیین الگوهای رفتار فضایی حاکم بر گردشگری مذهبی مشهد مقدس | بر اساس یافته‌های تحقیق مشخص شد، پراکنش فضایی مراکز تجاری موردنظر گردشگران داخلی در شهر مشهد بر اساس ضریب G عمومی 0.000553و مقدار z-score 0.6697 بوده، لذا الگوی پراکنش فضایی مراکز تجاری موردنظر گردشگران داخلی از نوع تصادفی بوده است. |
بررسی و تبیین رفتارهای فضایی در تکایا (با نگاهی دقیق‌تر به فلسفه عزا در محیط‌های مذهبی) | روش توصیفی و در نوع کیفی | 1399 | بررسی رفتار فضای فرد در محیط | تکیه‌ها به عنوان یک فضای مذهبی، غیر زیارتی به عنوان یک محیط ایده‌آل و پاسخده، از مولفه‌های بسیاری جهت پاسخ دهی استفاده می‌کند که میتوان، حرکت فضا، فضای باز و بسته، مکث در قسمت‌های میان، که همگی عواملی در جهت رفتار در تکیه‌ها هستند و عواملی هستند که رفتارهای افراد را تحت تأثیر قرار می‌دهند را بیان نمود. | |
نگاهی به رفتار فضایی و تظاهرات مذهبی در فضاهای غیر زیارتی | روش توصیفی | 1398 | بررسی رفتار فضایی، به عنوان زمینه و بستر محیطی | رفتار فضای فرد در محیط جغرافیایی که در آن زندگی می‌کند، متاثر از عناصر بسیاری است که ساختار کالبدی پیرامون آن را بر پایه‌های گوناگون می‌سازد، ساختار کالبدی به اندازه‌ای مهم است که فرصت‌های متعددی را برای بروز رفتار افراد در فضا ایجاد می‌کند. | |
محیط کالبدی | تبیین عوامل کالبدی رفتار فضایی در خانه‌های سنتی شهر میبد | روش گراندد تیوری، از طریق مصاحبه با متخصصین | 1400 | اکتشاف عوامل مختلف در رفتار فضایی خانه‌های سنتی شهر میبد | نتایج حاکی از این امر است که تصورات از محیط همچنان که دارای فراوانی کمتری است با دیگر عوامل نیز همبستگی کمتری دارد و عوامل دیگری که دارای کمترین همبستگی می‌باشند، شامل تمایلات اجتماعی، لایه‌های اجتماعی و فعالیت‌های انتخابی هستند و عامل رابطه انسان با محیط، علاوه بر میزان فراوانی زیاد، دارای همبستگی بیشتری با دیگر عوامل است؛ عوامل دیگری که دارای همبستگی بیشتری می‌باشند شامل فرهنگ، فعالیت‌های مستمر و سازگاری هستند. |
محدوده پژوهش
امامزاده زید بن علی امامزاده و نیز نام منطقه‌ای در مرکز شهر خرم‌آباد است. آرامگاه این امامزاده در بازار قدیمی شهر خرم‌آباد واقع شده است و قدمت ساخت بنای کنونی آن به سال ۱۳۰۷ هجری قمری می‌رسد. این آرامگاه نخستین بار به دستور بدر بن حسنویه و در زمان حکومت آل حسنویه در سال ۴۰۴ هجری قمری ساخته شد.
مواد و روش تحقیق
برای انجام این مطالعه از پرسشنامه‌ای که نویسندگان به نگارش دراوردند استفاده شده است. تعداد 50 نفر از بازدیدکنندگان مقبره امامزاد زیدبن علی شهر خرم آباد به صورت اتفاقی انتخاب و پرسشنامه تحویل داده شد. پرسشنامه از روایی و پایایی 702/0 برخوردار است. نتایج آلفا و کرونباخ پرسشنامه در جدول زیر قابل مشاهده است. ﭘﺮﺳﺶ ﻧﺎﻣﻪ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﭼﺎرﭼﻮب ﺗﺤﻘﻴﻖ و اﻫـﺪاف ﻣﺘﺼﻮر ﺑﺮای آن ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺷﺪه و ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر رﺗﺒﻪ ﺑﻨﺪی ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆ ﺛﺮ ﺑﺮ رفتار در فضای عمومی از ﻃﻴﻒ رﺗﺒﻪ ﺑﻨﺪی ﻟﻴﻜﺮت ﺑﻬﺮه ﺷﺪ. در اﻳﻦ ﻃﻴﻒ ﭘﺎﺳﺦ ﭘﺮﺳﺶ ﺷﻮﻧﺪﮔﺎن ارزش ﮔﺬاری ﺷﺪ. اﻳﻦ ﻃﻴﻒ از ﭘﻨﺞ ﻗﺴﻤﺖ ﻣﺴﺎوی ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه اﺳـﺖ و ﻣﺤﻘﻖ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺤﻘﻴـﻖ ﺗﻌـﺪادی ﮔﻮﻳـﻪ در اﺧﺘﻴﺎر ﭘﺎﺳﺨﮕﻮ ﻗﺮار ﻣﻲ دﻫﺪ ﺗﺎ ﮔـﺮاﻳﺶ ﺧـﻮد را درﺑـﺎره آن ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻤﺎﻳﺪ ( ﺣﺎﻓﻆ ﻧﻴﺎ ،154 :1388). در اﻳﻦ راﺑﻄﻪ ﭘﺎﺳﺦ ﻫﺎی ﭘﺮﺳﺶ ﺷﻮﻧﺪﮔﺎن از ﻧﻈﺮ ﻋﺪدی ارزش ﮔﺬاری ﺷﺪ. اﻣﺘﻴﺎز 1 ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻢ، اﻣﺘﻴﺎز 2 ﻛﻢ، اﻣﺘﻴﺎز 3 ﻣﺘﻮﺳﻂ، اﻣﺘﻴﺎز 4 زﻳﺎد و اﻣﺘﻴﺎز 5 ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎد دارای ارزش ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ. ﺳﭙﺲ اﻃﻼﻋﺎت ﺑـﻪ دﺳﺖ آﻣـﺪه از ﻣﺠﻤﻮع وزن ﻫﺎ، ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ رﺗﺒﻪای و وزن ﻧﺴﺒﻲ آن ﻫـﺎ ﻣﻮرد ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ.
جدول2- مقدار آلفا و کرونباخ پرسشنامه
مقدار آلفا کرونباخ | تعداد پرسش |
0.702 | 22 |
جدول3- مقدار فراوانی جنسیت پرسشنامه
| فراوانی | درصد | |
جنس | زن | 30 | 60 |
مرد | 20 | 40 | |
کل | 50 | 100 | |
جدول4- مقدار فراوانی سن پاسخ‌دهندگان پرسشنامه
| فراوانی | درصد | |
سن | 18-25 | 13 | 26 |
25-35 | 24 | 48 | |
35-45 | 11 | 22 | |
45-65 | 2 | 4 | |
کل | 50 | 100 | |
جدول5- مقدار فراوانی مقاطع تحصیلی پاسخ‌دهندگان پرسشنامه
| فراوانی | درصد | |
مقاطع تحصیلی | فوق دیپلم | 18 | 36 |
کارشناسی | 15 | 30 | |
کارشناسی ارشد | 16 | 32 | |
دکتری | 1 | 2 | |
کل | 50 | 100 | |
انسان به دلیل زندگی در محیط با آن در معرض تأثیر متقابل و پیوسته‌ای به نام تعامل است. در این میان روانشناسی محیط به تاثیر‌پذیری رفتار از شرایط فیزیکی محیط تاکید می‌کند ( اکبرزاده و همکاران،1398:100). ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﻌﻨﺎی ﻣﺤﻴﻂ، اﻧﻄﺒﺎق ﻣﺤﻴﻂ ﺑﺎ ﺗﻮاﻧﺎﺋﻲ ﻫﺎی اﺣﺴﺎﺳﻲ و ذﻫﻨﻲ و ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎی ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷـﺪ(ﻟﻴﻨﭻ، 1388). دراﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻧﺨﺴﺖ ﻣﺘﻐﻴﺮ پژوهش مورد بررسی قرار گرفت. تاثیر محیط کالبدی بر رفتار افراد در فضاهای عمومی(مذهبی) متغییر این پژوهش می‌باشد. برای این متغییر یک پرسشنامه باکمک متخصصین حوزه روانشناسی رفتار طرح شد. این پرسشنامه شامل 22 سوال می‌باشد. که دو شاخص اصلی این پژوهش را، رفتار و محیط کالبدی را پوشش میدهد. در نهایت تحلیل نتایج پرسشنامه با آزمون همبستگی پیرسون در نرم افزرspss22 صورت گرفت. انتخاب ضریب همبستگی پیرسون جهت بررسی رابطه و میزان همبستگی متغییرها می‌باشد. این ضریب به منظور بررسی رابطه بین دو متغیر پیوسته (فاصله‌ای یا نسبی) مورد استفاده قرار می‌گیرد که دارای توزیع نرمال هستند و میزان تغییرپذیری مشترک بین دو متغیر شـاخص، یا اشتراک آن‌ها را نشان میدهد.
همبستگی پیرسون نشان داد که بین عوامل محیطی و رفتار افراد در فضای عمومی (مذهبی) همبستگی وجود دارد . رابطه بین عوامل محیطی و رفتار افراد در فضای عمومی (مذهبی) مثبت و معنا دار است. شدت همبستگی به دست آمده در حد متوسط است.
جدول6- نتایج آزمون همبستگی پیرسون
| رفتار | محیط کالبدی | |
رفتار فضایی | Pearson Correlation | 1 | .371** |
Sig. (2-tailed) |
| .008 | |
N | 50 | 50 | |
عوامل کالبدی | Pearson Correlation | .371** | 1 |
Sig. (2-tailed) | .008 |
| |
N | 50 | 50 | |
**. Correlation is significant at the 0.01 level (2-tailed). | |||
نتیجه‌گیری و ارائه پیشنهاد‌ها
در هر پژوهش بررسی کیفیت خدمات ارائه شده، علاوه بر نیاز به دانستن وضعیت کنونی، برنامه‌ریزی برای بهبود وضعیت در آینده ضروری است. امری که در پژوهش حاضر با تأکید بر رفتارشناسی در محیط عمومی و بررسی رابطه و قابلیت اثر‌گذاری محیط کالبدی بر رفتار افراد حاضر در محیط مطرح شده است. با توجه به نتایج حاصل از تحلیل داده‌ها میتوان این گونه بیان نمود که عوامل کالبدی محیطی بر رفتاری که فرد در فضاهای عمومی از خود نشان میدهد موثر است. دراین پژوهش عوامل محیطی مانند قابلیت دسترسی به فضا ، کیفیت نور در محیط احساس امنیت و سلسه مراتب فضایی مورد بررسی قرار گرفته شد. بر اساس نتایج تحلیل داده‌های پرسشنامه میتوان بیان نمود که افراد برای حضور در فضا به محیط و عوامل محیطی آن بسیار توجه میکنند و این امر در رفتار آنان نیز نمایان میگردد. هرچه یک فضای عمومی و مذهبی با پارامترهای دقیق‌تری از عوامل کالبدی ساخته شده باشد، رفتار فرد و احساس فرد در آن فضا مناسب‌تر است. در مجموع میتوان اینگونه بیان کرد که شاخص محیط کالبدی همبستگی مثبتی با رفتار افراد در فضای معماری دارد.
منابع
1. پاکزاد،جهانشاه (1386). مبانی نظری وفرآیندطراحی شهری، تهران،انتشارات شهیدی، چاپ دوم.
2. آستین فشان، پروانه؛ هزارجریبی، جعفر (1388). بررسی عوامل موثر بر نشاط اجتماعی (با تاکید بر استان تهران)، جامعه‌شناسی کاربردی، 20 (1)، 119-146. https://dorl.net/dor/20.1001.1.20085745.1388.20.1.7.9
3. فرن تانکیس(1390). فضا، شهر و نظریه اجتماعی، حمیدرضا پارسی، آرزو افلاطونی، ناشر: دانشگاه تهران چاپ: سوم.
4. لطیفی، امین، سجادزاده، حسن (1393). ارزیابی تأثیر مؤلفه‌های کیفیت محیطی بر الگوهای رفتاری در پارکهای شهری مطالعه موردی: پارک مردم همدان، فصلنامه مطالعات شهری، شماره 11، ص ص 3-18. https://civilica.com/doc/1370262
5. بحرینی، حسین ( 1393). فرایند طراحی شهری، ناشر دانشگاه تهران، نوبت چاپ نهم.
6. عینی فر،علیرضا (1386). نقش غالب الگوهای عام اولیه درطراحی محله‌های مسکونی معاصر، هنر‌های زیبا، شماره32، ص 49-60، .
7. ﺣﺎﻓﻆ ﻧﻴﺎ، محمدرضا (1388). ﻣﻘﺪﻣﻪ ﺑﺮ روش تحقیق در ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﻲ، ﺗﻬﺮان، چاپ: دوازدهم.
8. ﻟﻴﻨﭻ،کوین (1387). ﺗﺌﻮری ﺷﻜﻞ شهر، ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺳﻴﺪ ﺣﺴﻴﻦ ﺑﺤﺮﻳﻨﻲ، ﭼﺎپ ﺗﻬﺮان، چاپ: دوم.
9. لنگ، جان(1383). آفرینش نظریۀ معماری؛ نقش علوم رفتاری در طراحی محیط"، ترجمۀ علیرضا عینی، انتشارات دانشگاه تهران چاپ پنجم.
10. معماریان، غلامحسین (1391). آشنایی با معماری مسکونی ایرانی، گونه‌شناسی درون گرا، تهران، چاپ پنجم.
11. پورجعفر، محمدرضا، تقوایی، علی اکبر، و صادقی، علیرضا. (1388). خوانش تاثیر ساماندهی محورهای بصری بر ارتقا کیفیت محیط فضاهای عمومی شهری (نمونه موردی: خیابان آزادی تهران). مدیریت شهری، 7(24)، 65-80.. https://sid.ir/paper/91986/fa
12. اکبرزاده، زهرا، حیدرنتاج، وحید، احمدی، فریال، و باعزت، فرشته. (1398). تاثیر چیدمان بر طراحی فضای آموزش معماری جهت بهبود عملکرد تحصیلی و شناختی. اندیشه معماری، 3(6 )، 96-109. SID. https://sid.ir/paper/375583/fa.
13. Gutman. Robert. (1972).The question Architects Ask. In R. Gutman, ed. People and Buildings. New York: Basic Books337-369.
